Bài giảng Chu kỳ kinh tế - Trương Quang Hùng

CHU KỲ KINH TẾ

Trương Quang Hùng Trường Đại học Kinh tế TP. Hồ chí Minh

TRƯƠNG QUANG HÙNG

CHU KỲ KINH TẾ LÀ GÌ?

Chu kỳ kinh tế là sự dao động của tổng sản lượng, của thu nhập và việc làm, thường kéo dài trong một giai đoạn từ 2 đến 10 năm, được đánh dấu bằng một sự mở rộng hay thu hẹp trên qui mô lớn trong hầu hết các khu vực của nền kinh tế (Samuelson, 1995)  Chu kỳ kinh tế là những biến động không mang tính quy luật

TRƯƠNG QUANG HÙNG

CHU KỲ KINH TẾ

Trước năm 2008 các nhà kinh tế vĩ mô tin rằng hiện tượng chu kỳ kinh tế đã được giải quyết  Thị trường tồn tại cơ chế tự điều chỉnh  Thương mại tự do toàn cầu và vốn tự do dịch chuyển giữa các quốc gia

sẽ cải thiện phúc lợi của tất cả

Vai trò của chính phủ  Duy trì ngân sách cân bằng và tốc độ cung tiền ổn định  Tự do hóa thị trường nhằm giảm tỷ lệ thất nghiệp tự nhiên

TRƯƠNG QUANG HÙNG

 Với cơ chế tự điều chỉnh rủi ro kinh tế vĩ mô gần bằng zero

CHU KỲ KINH TẾ

Thực tế ủng hộ cho quan điểm này từ giai đoạn 1997-2007  Tỷ lệ lạm phát thấp  Tỷ lệ thất nghiệp thấp  Tốc độ tăng trưởng cao

Hầu hết các nhà kinh tế đã tin rằng chu kỳ kinh tế đã bị thuần hóa với chính sách ngân sách và tiền tệ bảo thủ Từ năm 2008 đến nay đang trải qua thời kỳ đại suy thoái Chu kỳ kinh tế không được thuần hóa  Tốc độ tăng trưởng chậm  Tỷ lệ thất nghiệp cao  Ngân sách thâm hụt và khủng hoảng nợ

TRƯƠNG QUANG HÙNG

GDP THỰC TRONG NỀN KINH TẾ MỸ

TRƯƠNG QUANG HÙNG

LÝ THUYẾT VỀ CHU KỲ

Lý thuyết cổ điển

Lý thuyết phái Keynes

Lý thuyết cổ điển mới

Lý thuyết khác

TRƯƠNG QUANG HÙNG

LÝ THUYẾT PHÁI CỔ ĐIỂN

Theo Samuelson (1995), các nhà kinh tế cổ điển không quan tâm đến chu kỳ kinh tế và quan niệm rằng chu kỳ chỉ là khuyết tật tạm thời và sẽ tự điều chỉnh với cơ chế giá linh hoạt  Giả cả điều chỉnh trong dài hạn dẫn đến trạng thái cân bằng cung-cầu bị

thống trị bởi quy luật cơ học

 Suy thoái là sự điều chỉnh cần thiết để đưa tiết kiệm bằng với đầu tư Suy thoái sẽ loại bỏ sự mục rửa (các doanh nghiệp kém hiệu quả) ra khỏi hệ thống.

 J.B Say (1803) đã nói “cung tạo ra cầu của chính nó”.  Nền kinh tế không bao giờ bị thiếu hụt trong tiêu dùng, sản xuất trong nền

 Vấn đề quan trọng là phân bổ nguồn lực hiệu quả cho các cơ hội khác

kinh tế bị giới hạn bởi chính nó.

TRƯƠNG QUANG HÙNG

nhau thành tựu kém là do quyết định kém

LÝ THUYẾT PHÁI CỔ ĐIỂN

Chu kỳ kinh tế nếu có là do những yếu tố ngoại sinh (sự điều tiết chính phủ, sự can thiệp của công đoàn, độc quyền kinh doanh, thảm họa tự nhiên ) làm cho giá, tiền lương mất đi tính linh hoạt  Giá, tiền lương và lãi suất không còn phản ánh đúng  Giá sai lệch sẽ dẫn đến hành vi sai lệch

TRƯƠNG QUANG HÙNG

LÝ THUYẾT PHÁI CỔ ĐIỂN

 Cân bằng tổng quát cổ điển

Biến ngoại sinh: Cung tiền (M), Thuế (T), chi tiêu chính phủ (G) Biến nội sinh: Sản lượng, Giá cả(P), Lãi suất (r), Tiền lương thực (W/P)

TRƯƠNG QUANG HÙNG

LÝ THUYẾT PHÁI CỔ ĐIỂN

•Đặc điểm của cân bằng cổ điển

•Phía cung • Cung và cầu lao động phụ thuộc vào mức tiền lương thực • Tiền lương thực linh hoạt và thị trường lao động tự điều chỉnh về trạng thái

• Sản lượng tự điều chỉnh về sản lượng tiềm năng và độc lập phía cầu và giá cả

cân bằng

•Phía cầu • Sự linh hoạt hoàn hảo của mức giá và lãi suất bảo đảm tổng cầu tương ứng

với mức sản lượng tiềm năng • Nền kinh tế cổ điển tự điều chỉnh nên chính sách để quản lý tổng cầu là

không cần thiết

• Nền kinh tế phân đôi thành hai phu vực: khu vực thực và khu vực tiền tệ

giá cả

TRƯƠNG QUANG HÙNG

• Kiểm soát khối lượng tiền chỉ cho phép kiểm soát các biến danh nghĩa như

CÂN BẰNG TỔNG QUÁT CỔ ĐIỂN

AD 0

AD 1

Y=F(L)

TRƯƠNG QUANG HÙNG

LÝ THUYẾT PHÁI CỔ ĐIỂN

Vấn đề của lý thuyết cổ điển  Tình trạng đại suy thoái thập niên 1930 phủ nhận sự tiên đoán của lý thuyết cổ điển  Ở Hoa Kỳ đại suy thoái bắt đầu với sự sụp đổ của thị trường chứng khoán cuối năm 1929 và kéo dài đến 1940  Tổng sản phẩm giảm 1/3 và tỷ lệ thất nghiệp 25%  Lý thuyết cổ điển mất uy tín vì không giải thích được thực trạng của cuộc đại suy thoái này

TRƯƠNG QUANG HÙNG

LÝ THUYẾT PHÁI CỔ ĐIỂN

Sự chỉ trích lý thuyết cổ điển của Keynes Keynes không tin rằng quy luật cơ học có thể sử dụng cho kinh tế học trong mọi tình huống. Quyết định ngày hôm ngay dựa trên đánh giá chủ quan về điều kiện kinh tế

trong tương lai

Trong những lúc nền kinh tế biến động lớn con người khó có thể phỏng

Con người đối mặt với sự bất trắc trong tương lai vì con người không thể

đoán được tương lai cho những quyết định của mình

gắn xác suất cho các kết cục khác nhau

Bất tắc không giảm thì sẽ không có cơ chế tự điều chỉnh để đưa nề kinh tế

Keynes cho rằng thành quả kinh tế phụ thuộc vào “bản năng” của nhà đầu

về toàn dụng

TRƯƠNG QUANG HÙNG

tư hay “niềm tin của doanh nghiệp”

LÝ THUYẾT PHÁI CỔ ĐIỂN

 Phía cầu

 Keynes không tin rằng luôn có đủ cầu trong nền kinh tế  Cho dù giá cả và tiền lương linh hoạt, tổng cầu cũng không có xu

 Phía cung

hướng điều chỉnh về mức sản lượng tiềm năng là do:  Cầu tiền rất nhạy cảm đối với lãi suất (bẫy thanh khoản)  Chi đầu tư không nhạy đối với lãi suất  Không có cơ chế tự điều chỉnh giữa tiết kiệm và đầu tư

 Thị trường lao động không cân bằng liên tục do tiền lương danh

nghĩa không linh hoạt  Người lao động chống lại sự sụt giảm sút tiền lương danh nghĩa  Lương cung lao động không điểu chỉnh khi giá tăng với mức

TRƯƠNG QUANG HÙNG

tiền lương danh nghĩa nhất định

LÝ THUYẾT CỦA KEYNES  Keynes cho rằng tác động của quá trình phân phối và kỳ vọng sẽ gây mất ổn định trong quá trình điều chỉnh về mức toàn dụng

Vấn đề ra quyết định trong môi trường bất định và kỳ vọng  Các quyết định kinh tế mà chúng ta đưa ra ngày hôm nay sẽ mang lại các kết quả mà chúng ta chỉ đánh giá mức độ phù hợp trong tương lai

 Để ra quyết định chúng ta cần phải biết được những gì có thể xảy ra

trong tương lai

Người ra quyết định luôn đối diện với sự bất trắc

 Không ai có thể biết trước điều gì có thể xảy ra trong tương lai:

 Hoạt động của con người không giống chuyển động của hành tinh

để có thể dự đoán

TRƯƠNG QUANG HÙNG

 Chúng ta không thể dự đoán tương lai dựa vào quá khứ và hiện tại

LÝ THUYẾT CỦA KEYNES

Theo Keynes sản lượng được quyết định bởi mức “cầu hiệu dụng” mà chúng bao gồm 2 bộ phận là cầu tiêu dùng và cầu đầu tư  Khi thu nhập tăng thì chi cho tiêu dùng tăng chậm hơn mức tăng của thu nhập  Bộ phận nào bù đắp vào khoảng cách giữa thu nhập và chi cho tiêu dùng ngày càng tăng?  Liệu chi cho đầu tư có thể bù đắp đủ được hố cách này để ổn định nền kinh tế hay không?

TRƯƠNG QUANG HÙNG

LÝ THUYẾT CỦA KEYNES

Quyết định chi tiêu đầu tư nhằm tăng vốn phụ thuộc vào kỳ vọng của tỷ suất sinh lợi của hãng trong tương lai.  Sự thay đổi kỳ vọng này dẫn đến sự thay đổi cầu tư bản mới và vì thế cầu về chi cho đầu tư.  Keynes ám chỉ sự thay đổi kỳ vọng như là sản phẩm của ‘bản năng’, theo nghĩa rằng quyết định chi tiêu đầu tư của các hãng bị ảnh hưởng bởi niềm tin, linh cảm, trực giác hơn là dựa vào các phân tích cơ bản.  “Bản năng” có thể khuấy động sự thay đổi chi tiêu đầu tư của các hãng kéo theo sự biến động trong sản lượng và việc làm .

TRƯƠNG QUANG HÙNG

LÝ THUYẾT CỦA KEYNES

C0+I

TRƯƠNG QUANG HÙNG

Cân bằng

LÝ THUYẾT CỦA KEYNES Tại sao suy thoái kinh tế chậm hồi phục?  Đứng trước bất trắc trong tương lai, người tiêu dùng giảm chi cho tiêu dùng và nhà đầu tư giảm chi cho đầu tư  Họ làm gì với số tiền tiết kiệm khi mà lãi suất xấp xỉ bằng zero?  Với người dân và doanh nghiệp thu nhập tạo ra một phần để trả bớt nợ thay vì đầu tư  Với ngân hàng và người dân, tiền mặt có lẽ là tài sản nắm giữ tốt nhất để bảo vệ tài sản  Nghịch lý tiết kiệm xảy ra khi khoảng cách thu nhập hay giá trị sản xuất và chi tiêu không được lấp đầy  Nền kinh tế không có xu hướng trở về trạng thái toàn dụng

Làm sao để lấp hố cách giữa thu nhập và chi tiêu?  Chính sách tiền tệ không có hiệu lực  Vai trò của chính sách tài khóa trong ổn định nền kinh tế.

TRƯƠNG QUANG HÙNG

LÝ THUYẾT CỦA KEYESIAN

Sau chiến tranh thế giới lần thứ II, các nhà kinh tế nối kết quan điểm của Keynes và lý thuyết cổ điển Nguyên nhân gây ra hiện tượng chu kỳ kinh tế và thất nghiệp là do sự cứng nhắc của tiền lương, giá cả. Chu kỳ kinh tế phản ánh những thay đổi trong tổng cầu khi giá cả, việc làm và tiền lương điều chỉnh chậm chạp trong ngắn hạn.  Thừa nhận quan điểm nền kinh tế không thể tự điều chỉnh trong ngắn hạn  Chính phủ có thể duy trì tình trạng ngân sách không cân bằng để ổn định kinh tế

TRƯƠNG QUANG HÙNG

LÝ THUYẾT CỦA KEYESIAN

Do sự điều chỉnh chậm chạp của giá cả và tiền lương

Khi chi cho tiêu dùng và đầu tư giảm sẽ làm giảm tổng cầu, dẫn đến sự sụt giảm doanh số của các hãng, lượng tồn kho ngoài dự kiến (không bán được) tăng lên và giá bắt đầu giảm xuống

Hệ quả này được mô tả chi tiết như sau:  Hiệu ứng số nhân: sự thay đổi trong chi tiêu đầu tư (∆I) hoặc tiêu dùng (∆C) gây nên sự thay đổi theo số nhân trong sản lượng quốc gia (thu nhập quốc gia, ∆Y);

 Hiệu ứng gia tốc: sự thay đổi trong sản lượng quốc gia gây nên sự thay đổi

 Sự tương tác phối hợp số nhân – gia tốc: hiệu ứng số nhân và hiệu ứng gia

tiếp theo trong chi cho đầu tư (mô hình gia tốc)



 ∆I

∆Y

 ∆I . . . v.v…

TRƯƠNG QUANG HÙNG

tốc tác động lẫn nhau như sau:

LÝ THUYẾT CỦA KEYESIAN

Khi giá hàng hóa giảm, vì tiền lương danh nghĩa cứng nhắc nên tiền lương thực tăng nên lúc này cầu lao động của các doanh nghiệp giảm

Mức nhân dụng giảm kéo theo sản lượng giảm

Sản lượng giảm, mức nhân dụng giảm nhưng mức tiền lương thực tăng

TRƯƠNG QUANG HÙNG

LÝ THUYẾT CỦA KEYESIAN

Các nhà kinh tế này bác bỏ quan điểm của Keynes về tính bất định  Nguyên nhân chính của sự thiết hụt cầu là do giá, tiền lương cứng nhắc  Người lao động không chấp nhận cắt giảm tiền lương danh nghĩa ngay cả

khi giá giảm (ảo giác tiền lương).

 Hỗn hợp lý thuyết này là quan điểm nổi trội trong suốt cả thời kỳ sau chiến tranh thế giới lần thứ II cho đến những năm 1970

TRƯƠNG QUANG HÙNG

 Điều chỉnh giá cả với mức chi phí quá cao (chi phí thực đơn)  Chi phí thông tin quá cao

MÔ HÌNH CÂN BẰNG KEYNESIAN

TRƯƠNG QUANG HÙNG

•

PHÍA CẦU CỦA MÔ HÌNH

LM(M/P0)

IS(C,I,G,T)

TRƯƠNG QUANG HÙNG

SỰ DAO ĐỘNG TRONG TỔNG CẦU

Cú sốc về cầu đầu tư, cầu tiêu dùng

Sự thay đổi cầu tiền

Chính sách tài khóa

Chính sách tiền tệ

TRƯƠNG QUANG HÙNG

PHÍA CUNG CỦA MÔ HÌNH

Khi giá tăng, tiền lương thực giảm do sự cứng nhắc của tiền lương danh nghĩa

Các hãng gia tăng lượng lao động mở rộng sản xuất và tăng lượng bán

Có mối quan hệ dương giữa P và Y

TRƯƠNG QUANG HÙNG

SỰ DAO ĐỘNG SẢN LƯỢNG

AD (M1)

AD (M0)

P0 DL

P1 DL

Y=F(L)

TRƯƠNG QUANG HÙNG

LÝ THUYẾT PHÁI CỔ ĐIỂN MỚI

Vào những năm 1970 khi nền kinh tế rơi vào tình trạng đình lạm  Biện pháp quản lý tổng cầu không giải quyết được vấn đề

Một lý thuyết mới nổi lên để giải thích sự thất bại của tổng cầu  Phái này vẫn dựa theo truyền thống cổ điển là giả thiết cân bằng liên tục trên tất cả các thị trường  Theo phái này nguyên nhân của hiện tượng chu kỳ kinh tế là do trong thực tế thông tin trên thị trường không hoàn hảo  Các nhà kinh tế phái này vẫn duy trì giả thiết là giá và tiền lương là linh hoạt trên thị trường  Có sự cân bằng liên tục trên thị trường

TRƯƠNG QUANG HÙNG

MÔ HÌNH NHẬN THỨC SAI LẦM VỀ TIỀN LƯƠNG (M. FRIEDMAN)

Mô hình này giải thích nguyên nhân của chu kỳ kinh tế là do thông tin không hoàn hảo với giả thiết doanh nghiệp có thông tin chính xác hơn người lao động về mức giá

Khi cung tiền tăng đột ngột, giá và tiền lương danh nghĩa tăng, doanh nghiệp có thông tin chính xác về điều này nhưng người lao động chỉ nhận thức được tiền lương danh nghĩa tăng nhưng không có thông tin về mức giá

Do thiếu thông tin nên người lao động hình thành kỳ vọng về tiền lương thực tăng khi tiền lương danh nghĩa tăng (ảo giác tiền lương)

Người lao động ước lượng quá cao tiền lương thực nên họ có động cơ tăng lượng cung lao động. Việc tăng lượng cung lao động dẫn đến tăng sản xuất tạo ra bùng nổ kinh tế

TRƯƠNG QUANG HÙNG

MÔ HÌNH NHẬN THỨC SAI LẦM VỀ TIỀN LƯƠNG (M. FRIEDMAN)

Người lao động ước lượng quá thấp tiền lương thực do không nhận thức được giá giảm và họ có động cơ giảm lượng cung lao động mà chúng dẫn đến giảm sản xuất

Ngược lại, khi cung tiền giảm, giá và tiền lương danh nghĩa giảm

Lộ trình điều chỉnh kỳ vọng về mức giá dựa vào giả thiết kỳ vọng thích nghi, có nghĩa là dựa vào thông tin trong quá khứ để hình thành kỳ vọng  Trong dài hạn khi mà giá kỳ vọng bằng với giá thực thì sản lượng

sẽ là mức sản lượng tiềm năng

Mô hình này giải thích hiện tượng chu kỳ kinh tế trong ngắn hạn mà không dựa vào giả thiết giá và tiền lương cứng nhắc

TRƯƠNG QUANG HÙNG

Đường tổng cung ngắn hạn (SRAS) dốc lên bên phải

MÔ HÌNH NHẬN THỨC SAI LẦM VỀ TIỀN LƯƠNG (M. FRIEDMAN)

AS(P1

) AS(P0

)

e P1=P1 P1

P0=P0

AD(M1)

AD(M0)