Bài giảng Chương 3: Tư duy/trường phái/lý thuyết/cách tiếp cận nghiên cứu trong khoa học Địa lý

CHƯƠNG 3<br /> TƯ DUY/ TRƯỜNG PHÁI/LÝ THUYẾT/<br /> CÁCH TIẾP CẬN NGHIÊN CỨU<br /> TRONG KHOA HỌC ĐỊA LÝ<br /> <br /> TƯ DUY LÃNH THỔ<br /> •<br /> <br /> Các đơn vị lãnh thổ trong nghiên cứu Địa lý<br /> <br /> o Theo đơn vị hành chánh: Tỉnh, Quận/Huyện, Phường/Xã<br /> o Theo vùng kinh tế: Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam<br /> o Theo liên kết chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội giữa các quốc gia: Khu vực Đông<br /> Nam Á<br /> o Theo liên kết về chức năng giữa các thành phố : Vùng đô thị TP. Hồ Chí Minh<br /> o Theo tính thống nhất của hệ thống tự nhiên: lưu vực sông Mekong<br /> o Theo đặc điểm sản xuất, sinh hoạt: Nông thôn, Đô thị<br /> <br /> TƯ DUY LÃNH THỔ<br /> •<br /> <br /> Tư duy nghiên cứu<br /> Mỗi ngành khoa học với góc độ nghiên cứu khác nhau từ đó có tư duy nghiên cứu<br /> riêng cho mình.<br /> <br /> o Kinh tế: tư duy thị trường, cung-cầu<br /> o Nhân học: tư duy về thế giới quan-nhận thức-niềm tin<br /> o Xã hội học: tư duy về hành vi, tổ chức và quan hệ xã hội<br /> o Địa lý học: tư duy lãnh thổ<br /> •<br /> <br /> Tư duy lãnh thổ<br /> <br /> o Tư duy lãnh thổ là tư duy về tính đặc thù của đặc điểm tự nhiên và kinh tế-xã hội<br /> của mỗi lãnh thổ. Tính đặc thù này dẫn đến các đặc trưng về cư trú, sản xuất, sinh<br /> hoạt …<br /> o Ngoài ra, tư duy lãnh thổ còn là tư duy so sánh về tính tương đồng và dị biệt giữa<br /> các lãnh thổ .<br /> <br /> TRƯỜNG PHÁI NGHIÊN CỨU (SCHOOL)<br /> • Trường phái nghiên cứu là gì?<br /> o Trường phái nghiên cứu là quan điểm khoa học, triết lý hay cách suy nghĩ<br /> về một vấn đề của một nhóm nghiên cứu.<br /> o Mỗi trường phái nghiên cứu gắn liền với một hay các lý thuyết căn bản,<br /> đặc trưng cho mình.<br /> • Các trường phái nghiên cứu địa lý<br /> 1. Trường phái nghiên cứu Địa lý nhân văn<br /> 2. Trường phái nghiên cứu Địa lý định lượng<br /> 3. Trường phái nghiên cứu vùng<br /> 4. ………………………………………………………………………….<br /> <br /> CÁC TRƯỜNG PHÁI ĐỊA LÝ THẾ KỶ XX<br /> 1. Trường phái Địa lý Đức với khuynh hướng tiếp cận cảnh quan học chú ý nhiều đến<br /> lớp phủ thực vật bên cạnh có các khuynh hướng địa lý chính trị, địa lý văn hoá,<br /> sinh thái học…<br /> 2. Trường phái Địa lý Pháp lấy sự phân hoá không gian, sự phân hoá theo vùng làm<br /> nền tảng và mục tiêu nghiên cứu trong đó chú ý quan hệ con người và môi trường<br /> địa lý.<br /> 3. Trường phái Địa lý Nga với khuynh hướng Địa lý tổng hợp có sự phân biệt rõ rệt<br /> Địa lý tự nhiên và Địa lý kinh tế (tổng thể lãnh thổ tự nhiên và tổng hợp thể lãnh<br /> thổ sản xuất). Địa lý Nga cũng du nhập thuật ngữ cảnh quan (landscape) của trường<br /> phái Đức song có những sáng tạo riêng.<br /> 4. Trường phái Địa lý Mỹ có tính thực dụng thiên về phương pháp định lượng chính<br /> xác, sử dụng công cụ toán học và thực nghiệm trên thực địa tỷ lệ lớn. Địa lý Mỹ<br /> hướng tới nghiên cứu địa lý vùng và cảnh quan trên quan điểm Địa lý thống nhất tự<br /> nhiên – con người có chú ý đến vấn đề bảo vệ môi trường sinh thái.<br /> <br /> LÝ THUYẾT NGHIÊN CỨU (THEORY)<br /> • Lý thuyết nghiên cứu là gì?<br /> o Lý thuyết được định nghĩa là “Một hệ thống các ý tưởng giải thích một sự kiện”<br /> hay “Một hệ thống các ý tưởng dựa trên các nguyên tắc tổng quát, độc lập của các<br /> sự kiện hay hiện tượng được giải thích” hay “ Một nhận định khoa học hay một<br /> nhóm các nhận định khoa học về một hiện tượng”<br /> • Vai trò của lý thuyết trong nghiên cứu<br /> o Làm cơ sở cho việc thiết kế nghiên cứu<br /> o Cung cấp cho người nghiên cứu sự hiểu biết về hiện tượng được điều tra, khảo sát<br /> o Qua sử dụng/kiểm định trong thực tế, có thể hình thành một kiến thức mới trong<br /> nghiên cứu<br /> • Một số lý thuyết sử dụng trong khoa học Địa lý<br /> o Lý thuyết quyết định luận môi trường<br /> o Lý thuyết vị trí trung tâm<br /> o Lý thuyết phát triển phân kỳ<br /> o Lý thuyết lực hút và lực đẩy<br /> o Lý thuyết chuyển đổi dân số<br /> <br /> o ……………………………………………………………………..<br /> <br /> LÝ THUYẾT NGHIÊN CỨU (THEORY)<br /> •<br /> <br /> Lý thuyết quyết định luận môi trường (Theory of environmental determinism)<br /> Quyết định luận môi trường là lý thuyết cho rằng nơi cư trú của con người và các đặc trưng<br /> văn hóa được tạo bởi các điều kiện địa lý.<br /> Lý thuyết này được xây dựng bởi Ellsworth Huntington, xuất phát từ phân tích sự phát triển<br /> và sụp đổ của đế chế La Mã vào thời kỳ 400-500. Theo lý thuyết này, nguyên nhân chủ yếu<br /> của sự sụp đổ của đế chế liên quan đến nạn hạn hán trong khu vực làm giảm độ màu mở của<br /> đất đai và sản lượng nông nghiệp, từ đó dẫn đến sự mất ổn định của xã hội.<br /> Có nhiều lý thuyết gắn kết các yếu tố môi trường vào việc giải thích tại sao lãnh thổ này lại<br /> phát triển hơn lãnh thổ khác. Tuy nhiên, lý thuyết quyết định luận môi trường ở góc độ kinh tế<br /> đặt môi trường tự nhiên và địa lý là trọng tâm khi giải thích sự phân bố tăng trưởng và phát<br /> triển theo lãnh thổ.<br /> Sau này, lý thuyết được phát triển để bao hàm tất các các điều kiện địa lý và môi trường và các<br /> tác động của chúng đến sức mạnh về xã hội, chính trị và kinh tế của một xã hội. Công nghệ<br /> được xem là giải pháp duy nhất để giảm bớt các nguy cơ gắn liền với quyết định luận môi<br /> trường.<br /> <br /> LÝ THUYẾT NGHIÊN CỨU (THEORY)<br /> •<br /> <br /> Lý thuyết vị trí trung tâm (Central place theory)<br /> Đây là lý thuyết về lãnh thổ trong Địa lý đô thị giải thích lý do phân bố các kiểu<br /> hình, quy mô và số lượng các thành phố trênThế giới.<br /> Lý thuyết này đầu tiên được xây dựng bởi Walter Christaller vào năm 1933 khi ông<br /> nhận thấy có các quan hệ kinh tế giữa các thành phố và khu vực bao quanh. Walter<br /> Christaller đã kiểm định lý thuyết này tại khu vực phía Nam nước Đức và kết luận<br /> rằng người dân tụ họp trong các thành phố để chia sẻ hàng hóa và ý tưởng và đây<br /> hoàn toàn là từ động lực kinh tế.<br /> Theo quan điểm kinh tế của Walter Christaller, vị trí trung tâm tồn tại chính yếu là<br /> để cung cấp hàng hóa và dịch vụ cho dân số cư trú tại các khu vực chung quanh nó.<br /> Do đó, thành phố về thực chất được xem là trung tâm phân phối.<br /> <br /> 1. Tối ưu hóa thị trường (Market Optimising):<br /> Những người mua sắm tại các khu dân cư nhỏ hơn sẽ chia làm 3 nhóm với số người<br /> bằng nhau khi đi mua sắm tại 3 khu dân cư lớn hơn và gần nhất với khu dân cư của<br /> họ.<br /> <br /> 2. Tối ưu hóa việc đi lại (Transport Optimising):<br /> Những người mua sắm ở các khu dân cư nhỏ hơn sẽ chia thành 2 nhóm với số người<br /> bằng nhau khi đi mua sắm tại 2 khu dân cư lớn hơn và gần nhất với khu dân cư của<br /> họ.<br /> <br />