Báo cáo nghiên cứu khoa học " Ý NGHĨA LỄ TẾ GIAO XƯA VÀ NAY "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

68
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tế Giao là cuộc lễ tế trời đất, có nguồn gốc từ văn hóa Trung Hoa cổ đại rồi lan truyền sang một số nước trong khu vực. “Giao” là vùng đất bên ngoài kinh thành, người xưa cử hành lễ tế trời ở Nam Giao vào ngày đông chí và tế đất ở Bắc Giao vào ngày hạ chí. (Lý Hồng Phúc (biên tập), Khang Hy tự điển, Hán ngữ đại từ điển xuất bản xã, Thượng Hải, 2005, tr. 1257). Tế Giao được thực hành theo quan niệm và nghi thức Khổng giáo, trong đó, vua được...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " Ý NGHĨA LỄ TẾ GIAO XƯA VÀ NAY "

3 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 VAÊN HOÙA - LÒCH SÖÛ YÙ NGHÓA LEÃ TEÁ GIAO XÖA VAØ NAY Phan Thuận Thảo* Teá Giao laø cuoäc leã teá trôøi ñaát, coù nguoàn goác töø vaên hoùa Trung Hoa coå ñaïi roài lan truyeàn sang moät soá nöôùc trong khu vöïc. “Giao” laø vuøng ñaát beân ngoaøi kinh thaønh, ngöôøi xöa cöû haønh leã teá trôøi ôû Nam Giao vaøo ngaøy ñoâng chí vaø teá ñaát ôû Baéc Giao vaøo ngaøy haï chí. (Lyù Hoàng Phuùc (bieân taäp), Khang Hy töï ñieån, Haùn ngöõ ñaïi töø ñieån xuaát baûn xaõ, Thöôïng Haûi, 2005, tr. 1257). Teá Giao ñöôïc thöïc haønh theo quan nieäm vaø nghi thöùc Khoång giaùo, trong ñoù, vua ñöôïc xem laø “thieân töû”, ñaïi dieän daân ñeå cuùng teá trôøi ñaát vaø caàu xin ñöôïc ban cho phong ñieàu vuõ thuaän, quoác thaùi daân an. ÔÛ Vieät Nam, Teá Giao ñöôïc tieáp thu vaø thöïc haønh laàn ñaàu tieân döôùi thôøi Lyù (1010-1225). Chæ rieâng thôøi Traàn khoâng cöû haønh leã Teá Giao, caùc trieàu ñaïi quaân chuû Vieät Nam coøn laïi ñeàu coi ñaây laø ñaïi leã vaø cöû haønh nghi leã moät caùch troïng theå. Caùch thöùc Teá Giao thay ñoåi ít nhieàu theo töøng trieàu ñaïi, khi thì phaân teá, khi thì hôïp teá caû trôøi vaø ñaát ôû Nam Giao. Cuoäc leã phaûn aùnh moät caùch ñaày ñuû nhöõng quan nieäm, tö töôûng, caùc giaù trò vaên hoùa ngheä thuaät ñaëc tröng cuûa cung ñình Vieät Nam trong lòch söû. Töø khi cheá ñoä quaân chuû Vieät Nam chaám döùt vaøo naêm 1945, leã Teá Giao maát ñi lyù do ñeå toàn taïi. Noù khoâng coøn ñöôïc toå chöùc moät caùch chính thöùc vaø quy moâ nhö tröôùc. Gaàn ñaây, leã Teá Giao ñaõ ñöôïc phuïc döïng daàn töøng böôùc vaø ñöôïc giôùi thieäu trong caùc kyø Festival Hueá 2004, 2006, 2008. Baøi vieát naøy ñeà caäp ñeán yù nghóa vaên hoùa xaõ hoäi cuûa leã Teá Giao trong xaõ hoäi ngaøy xöa vaø söï bieán ñoåi cuûa nhöõng yù nghóa aáy trong xaõ hoäi môùi ngaøy nay, töø ñoù, neâu leân moät vaøi yù kieán nhaèm phuïc vuï toát hôn cho vieäc phuïc hoài vaø toå chöùc cuoäc leã trong thôøi ñaïi môùi ngaøy nay. 1. YÙ nghóa cuûa leã Teá Giao trong xaõ hoäi quaân chuû ngaøy xöa Leã Teá Giao coù vò theá quan troïng trong xaõ hoäi quaân chuû, coù lòch söû phaùt trieån laâu daøi vaø söùc lan toûa khaù roäng ôû vuøng Ñoâng AÙ do noù mang treân mình nhöõng yù nghóa quan troïng nhö sau. Thöù nhaát, leã Teá Giao laø nôi theå hieän roõ quan nieäm, tö töôûng cuûa ngöôøi xöa veà theá giôùi töï nhieân vaø xaõ hoäi, ôû ñoù coù caùc quan nieäm veà trôøi, ñaát, thieân töû, thieân haï... vaø nhöõng taùc ñoäng laãn nhau giöõa caùc yeáu toá naøy. Ngöôøi xöa cho raèng trôøi laø goác cuûa muoân vaät (Vaïn vaät baûn hoà thieân - Leã kyù), trôøi sinh ra muoân vaät (Thieân chi sinh vaät - Trung dung), trôøi coù quyeàn naêng toái thöôïng, ñieàu hoøa vaø chi phoái moïi söï vaät, hieän töôïng trong xaõ hoäi. Trôøi coù vai troø lôùn ñeán noãi hình thaønh neân caû moät lyù thuyeát veà quyeàn quyeát ñònh cuûa trôøi ñoái vôùi vaïn vaät - thuyeát Thieân meänh. Nhö vaäy, khaùi nieäm “Trôøi” ôû ñaây, ôû moät möùc ñoä naøo ñoù, töông ñoái gaàn vôùi khaùi nieäm “Thöôïng ñeá” trong quan nieäm cuûa Thieân Chuùa giaùo. Xeùt treân goùc ñoä trieát hoïc, quan nieäm naøy thuoäc veà khuynh höôùng duy taâm khaùch quan. Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá. *
4 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 Vöøa ñi ñoâi vöøa ñoái laäp vôùi khaùi nieäm “Trôøi” laø khaùi nieäm “Ñaát” nhö moät caëp trong phaïm truø AÂm-Döông. Neáu trôøi sinh ra muoân vaät thì ñaát laø nôi nuoâi döôõng muoân vaät sinh soâi, naûy nôû. Nho giaùo quan nieäm trôøi laø cha, ñaát laø meï, coøn vua laø con cuûa trôøi (thieân töû), thay maët trôøi ñeå cai trò thieân haï. Thieân töû hay vua laø ngöôøi ñöùng ñaàu ñaát nöôùc, coù quyeàn löïc cao nhaát trong nöôùc ñeå coù theå duy trì traät töï vaø thoáng nhaát cuûa xaõ hoäi, cuûa coäng ñoàng goàm raát nhieàu caù theå, nhieàu thaønh phaàn khaùc nhau quaàn tuï döôùi moät theå cheá, goïi chung laø thieân haï. Caùc thaàn daân trong thieân haï phaûi trung vôùi vua, vôùi quaân quyeàn trong nöôùc; ngöôïc laïi, vua phaûi nhaân ñöùc, khoâng ñöôïc traùi vôùi loøng daân. Nhö vaäy, giöõa vua vaø daân coù moái lieân heä töông thaân. Vua thay trôøi trò daân, daân phaûi hoaøn toaøn tuaân thuû. Ngöôïc laïi, vua cai trò phaûi theo yù daân, bôûi vì yù daân cuõng chính laø yù trôøi: “Thieân caêng vu daân, daân chi sôû duïc, thieân taát toøng chi (Trôøi thöông daân, daân muoán ñieàu gì, trôøi cuõng theo). Cho neân, muoán bieát meänh trôøi thì haõy xem ôû loøng daân: “Thieân thò töï ngaõ daân thò, thieân thính töï ngaõ daân thính” (Trôøi troâng thaáy, töï ôû daân ta troâng thaáy, trôøi nghe thaáy, töï ôû daân ta nghe thaáy) (Traàn Troïng Kim, Nho giaùo, Boä Giaùo duïc, Trung taâm Hoïc lieäu xuaát baûn, Saøi Goøn, 1971, quyeån Thöôïng, tr. 131). Meänh trôøi vaø yù daân lieân thoâng vôùi nhau, vua phaûi nöông theo yù daân maø thöïc hieän meänh trôøi. Saùch Ñaïi hoïc coù caâu: “Daân chi sôû hieáu, hieáu chi; daân chi sôû oá, oá chi. Thöû chi vò daân chi phuï maãu”, töùc laø: phaûi thích caùi thích cuûa daân, phaûi gheùt caùi gheùt cuûa daân. Theá môùi goïi laø cha meï daân. Nhöõng luùc ñaát nöôùc gaëp thieân tai, muøa maøng thaát baùt, daân chuùng chòu caûnh laàm than, vua phaûi nhaän traùch nhieäm aáy veà mình, xem ñoù laø söï tröøng phaït cuûa trôøi ñoái vôùi mình vaø phaûi xem laïi ñöôøng loái cai trò, ñieàu haønh ñaát nöôùc. Nhö vaäy, tuy vua coù quyeàn löïc toái cao trong nöôùc, nhöng khoâng ñöôïc chuyeân quyeàn, ñoäc ñoaùn maø phaûi bieát laéng nghe sôû nguyeän cuûa daân maø ñieàu haønh ñaát nöôùc, neáu bò maát loøng daân thì seõ ñaùnh maát thieân meänh, xaõ hoäi taát seõ roái loaïn. Cuõng nhö caùc tröôøng phaùi trieát hoïc khaùc, Nho giaùo ñaõ tìm caùch lyù giaûi veà nguoàn goác cuûa caùc hieän töôïng töï nhieân vaø caùc quy luaät vaän haønh cuûa xaõ hoäi, trong ñoù caùc yeáu toá “Trôøi”, “Ñaát”, “Ngöôøi” coù moái lieân heä chaët cheõ. Döôùi laêng kính cuûa Nho gia, vua vaø daân coù moái quan heä töông hoã, chi phoái laãn nhau vaø caû hai ñeàu chòu söï chi phoái cuûa trôøi. Chính töø nhöõng quan nieäm nhö theá maø ngöôøi xöa ñaõ tieán haønh leã Teá Giao nhö laø moät leã nghi quan troïng cuûa quoác gia. Thöù hai, leã Teá Giao theå hieän öôùc voïng cuûa nhöõng cö daân noâng nghieäp veà thôøi tieát möa thuaän gioù hoøa, muøa maøng töôi toát, ñôøi soáng yeân bình, no ñuû. Yeân bình vaø thònh vöôïng laø öôùc voïng muoân ñôøi cuûa con ngöôøi (vaø coù leõ cuûa taát caû moïi sinh vaät). Öôùc voïng aáy toàn taïi vónh haèng baát keå thôøi gian vaø khoâng gian, khieán ñôøi soáng ñöôïc sinh soâi, naûy nôû. Ñoái vôùi cö daân noâng nghieäp, öôùc voïng naøy coù thöïc hieän ñöôïc hay khoâng phuï thuoäc phaàn lôùn vaøo thieân nhieân, thôøi tieát. Thôøi tieát möa thuaän gioù hoøa taát ñem laïi muøa maøng töôi toát, ñôøi soáng aám no, haïnh phuùc. Ngöôïc laïi, chæ moät côn möa traùi muøa coù theå ñaåy ngöôøi daân vaøo caûnh thieáu ñoùi. Töø ñoù, ngöôøi ta cho raèng trôøi roõ raøng coù vai troø raát lôùn ñoái vôùi cuoäc soáng cuûa chính hoï. Khoâng nhöõng theá, trôøi khoâng chæ laø moät hieän töôïng thieân nhieân maø ñöôïc sieâu nhieân hoùa thaønh moät Ñaáng Toaøn Naêng coù khaû naêng chi phoái vaø quyeát ñònh vaän meänh con ngöôøi, hình thaønh neân thuyeát “Thieân meänh”.
5 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 Cuøng vôùi söï lan toûa vaø aûnh höôûng saâu saéc cuûa tö töôûng Khoång giaùo ôû Vieät Nam, thuyeát “Thieân meänh” töø laâu ñaõ toàn taïi trong taâm thöùc cuûa moãi ngöôøi daân Vieät nhö thi haøo Nguyeãn Du ñaõ töøng vieát: “Ngaãm hay muoân söï taïi trôøi, Trôøi kia ñaõ baét laøm ngöôøi coù thaân. Baét phong traàn, phaûi phong traàn, Cho thanh cao môùi ñöôïc phaàn thanh cao” (Truyeän Kieàu) Ca dao Vieät Nam cuõng coù nhöõng caâu: “Trôøi sao trôøi ôû chaúng caân Ngöôøi aên khoâng heát, ngöôøi laàn chaúng ra”. “Cuûa trôøi, trôøi laïi laáy ñi Giöông hai maét eách, laøm chi ñöôïc trôøi” Hoaëc caùc caâu tuïc ngöõ: “Cha meï sinh con, trôøi sinh tính”, “Trôøi sinh voi, trôøi sinh coû”... Nhö vaäy, trôøi coù quyeàn naêng toái thöôïng, quyeát ñònh soá phaän cuûa con ngöôøi, vì theá, con ngöôøi phaûi kính sôï trôøi vaø phaûi cuùng teá trôøi ñeå caàu xin ñöôïc aám no, haïnh phuùc. Song, moãi ngöôøi daân khoâng theå töï cuùng teá trôøi (daân chæ coù theå cuùng thaàn), chæ coù thieân töû môùi coù theå ñaïi dieän cho daân tröïc tieáp cuùng teá trôøi. Chính vì vaäy, leã Teá Giao ñöôïc cöû haønh haøng naêm, khi aáy, nhaø vua thay maët thaàn daân trong nöôùc daâng leã phaåm vaø caàu xin trôøi ban möa thuaän gioù hoøa, muøa maøng töôi toát, ñem laïi söï phoàn vinh, an laønh cho toaøn daân toäc. Vôùi yù nghóa aáy, Teá Giao khoâng chæ laø cuoäc leã cuûa trieàu ñình maø coøn coù yù nghóa taâm linh quan troïng ñoái vôùi toaøn daân. Thöù ba, Teá Giao laø cuoäc leã coù yù nghóa chính trò trong xaõ hoäi quaân chuû. Ñaây laø cuoäc leã lôùn, toán keùm nhieàu tieàn cuûa, vaät löïc, nhöng vaãn ñöôïc caùc trieàu ñình quaân chuû tieán haønh thöôøng xuyeân nhaèm thu phuïc loøng daân tin töôûng vaøo söï cai trò cuûa thieân töû vaø cuûng coá ñòa vò cuûa vua tröôùc muoân daân. Tröôùc heát, leã Teá Giao naâng cao hình aûnh cuûa nhaø vua trong maét caùc thaàn daân. Vua khoâng coøn laø moät ngöôøi bình thöôøng nhö bao ngöôøi maø ñöôïc thaàn thaùnh hoùa trôû thaønh con cuûa trôøi (thieân töû), vua ñoùng vai troø trung gian giöõa ngöôøi vaø trôøi, thay maët trôøi ñeå cai trò thaàn daân trong nöôùc. ÔÛ ñaây, vöông quyeàn ñöôïc keát hôïp vôùi thaàn quyeàn, khieán cho quyeàn löïc cuûa vua trôû neân to lôùn hôn, oai phong hôn. Thöù nöõa, vieäc vua thay maët daân ñeå teá trôøi theå hieän vai troø laõnh ñaïo, ñòa vò thoáng trò cuûa nhaø vua ñoái vôùi muoân daân. Chæ coù vua môùi coù theå tröïc tieáp ñoái thoaïi vôùi trôøi ñaát ñeå caàu xin ñieàm laønh cho ñaát nöôùc. Vieäc aáy coøn chöùng toû ngöôøi ñöùng ñaàu ñaát nöôùc laø moät vò minh quaân ñöùc ñoä, thöøa meänh trôøi ñeå cai trò thieân haï, bôûi neáu ñoù laø moät vò hoân quaân thì khoâng ñöôïc söï uûng hoä cuûa trôøi khi cuùng teá cuõng nhö trong luùc ñieàu haønh ñaát nöôùc. Trong lòch söû Vieät Nam, nhaø Hoà ñoaït ngoâi nhaø Traàn neân bò coi laø nguïy trieàu, Hoà Haùn Thöông khi daâng röôïu Teá Giao run tay laøm ñoå röôïu teá, cuoäc leã bò baõi boû. Söï coá aáy ñöôïc xem nhö moät söï baát bình vaø tröøng phaït cuûa trôøi, ñeå roài sau ñoù maáy naêm, trieàu nhaø Hoà sôùm bò trieät tieâu! Maët khaùc, vieäc Teá Giao cuõng chöùng toû söï nhaát thoáng giöõa vua vaø daân, taát caû ñoàng loøng höôùng ñeán trôøi ñaát ñeå caàu mong moät xaõ hoäi no aám, thanh bình. Ngöôøi daân tin raèng nhaø vua thay trôøi haønh ñaïo taát phaûi coù ñöôøng loái cai trò ñuùng ñaén, vöøa loøng trôøi, hôïp yù daân. Moät xaõ hoäi coù ñöôïc söï ñoàng loøng nhaát trí cao aét seõ trôû neân yeân oån vaø thònh vöôïng.
6 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 Toùm laïi, leã Teá Giao coù yù nghóa quan troïng trong xaõ hoäi Nho giaùo. Noù theå hieän öôùc voïng chung cuûa con ngöôøi muoán vöôn ñeán cuoäc soáng no aám, thaùi bình. Beân caïnh ñoù, cuoäc leã mang maøu saéc chính trò, vôùi muïc ñích taïo söï thoáng nhaát cao giöõa vua vaø daân, daân phaûi phuïc tuøng vua nhaèm taïo söï yeân oån ñeå ngöôøi ngöôøi cuøng chung tay xaây döïng ñaát nöôùc hoøa bình vaø thònh vöôïng. 2. YÙ nghóa cuûa leã Teá Giao trong ñôøi soáng xaõ hoäi ngaøy nay Teá Giao laø cuoäc leã lôùn vaø quan troïng nhaát cuûa trieàu ñình quaân chuû ngaøy xöa do bôûi tính chính trò, tính taâm linh cuûa noù. Trong boái caûnh ñaõ ñoåi thay nhö hieän nay, yù nghóa cuûa cuoäc leã taát nhieân cuõng coù phaàn thay ñoåi. Ñieåm ñaëc tröng noåi troäi cuûa caùc leã hoäi coå truyeàn laø tính taâm linh, nhôø ñoù, noù thu huùt ñöôïc söï tham gia moät caùch töï nguyeän, haøo höùng, ñaày nhieät tình cuûa coäng ñoàng nhöõng ngöôøi coù chung nieàm tin, vaø vì theá, leã hoäi coù chöùc naêng coá keát coäng ñoàng roõ reät. Trong xaõ hoäi ngaøy nay, tö töôûng Nho giaùo vôùi thuyeát “Thieân meänh” vaãn ñeå laïi nhöõng daáu aán saâu saéc trong taâm thöùc cuûa ngöôøi daân Vieät Nam. Ñôøi ngöôøi thaønh ñaït hay thaát baïi, ngöôøi ta cho raèng aáy laø taïi “soá trôøi”. Ñöôïc cuûa, truùng soá thì baûo laø cuûa trôøi cho, sinh ñöôïc con cuõng baûo laø con trôøi cho v.v… Caùc quan nieäm “Cha Phuïc döïng moät phaàn leã Teá Giao meï sinh con, trôøi sinh tính”, “Trôøi sinh trong Festival Hueá 2006. Daân chuùng noâ nöùc ñoùn xem ñoaøn Ngöï ñaïo hoài cung. voi, trôøi sinh coû”… vaãn toàn taïi ôû ña soá caùc taàng lôùp nhaân daân. Nhö vaäy, trong taâm thöùc ngöôøi daân Vieät Nam hieän nay, trôøi vaãn laø moät theá löïc sieâu nhieân voâ hình coù theå chi phoái cuoäc soáng cuûa con ngöôøi. Töông töï, yeáu toá ñaát cuõng vöøa laø moät hieän töôïng töï nhieân (ñòa baøn sinh soáng, saûn xuaát), vöøa mang yù nghóa sieâu nhieân. Ngöôøi ta quan nieäm moãi vuøng ñaát coù moät vò thaàn cai quaûn, caàn phaûi cuùng teá vò thaàn ñaát ñoù ñeå ñöôïc yeân oån sinh soáng laøm aên, muøa maøng töôi toát, vuï muøa boäi thu. Chính vì theá, moãi gia ñình ngöôøi Vieät ngaøy nay ñeàu toå chöùc cuùng ñaát moät hoaëc hai laàn trong naêm (vaøo thaùng 2 vaø thaùng 8 aâm lòch). Nhö theá, ñaát vaø trôøi ñeàu mang yù nghóa taâm linh vôùi quyeàn naêng sieâu nhieân coù theå quyeát ñònh cuoäc soáng cuûa con ngöôøi. Ngaøy nay, duø xaõ hoäi phaùt trieån, nhaän thöùc cuûa con ngöôøi veà theá giôùi töï nhieân vaø xaõ hoäi ngaøy caøng ñöôïc naâng cao, nhöng con ngöôøi laïi phaûi gaùnh chòu nhöõng haäu quaû do maët traùi cuûa söï phaùt trieån mang laïi nhö caùc thaûm hoïa moâi tröôøng, beänh taät, stress, söï laïnh nhaït vaø maát nieàm tin trong caùc moái quan heä giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi... Vì theá, ngöôøi ta vaãn muoán tìm nieàm an
7 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 1 1. Phuïc döïng leã Teá Giao naêm 2006. Ñoaøn Ngöï ñaïo ñang tieán ñeán ñaøn Nam Giao. 2 2. Teá Giao naêm 2006. “Vua” ñaêng ñaøn laøm leã. uûi vaø choã döïa tinh thaàn ôû caùc theá löïc sieâu nhieân. Trôøi vaø ñaát cuõng nhö Phaät, thaùnh, thaàn v.v.. ñeàu coù theå laø caùc ñoái töôïng thôø cuùng ñeå caàu xin ñieàm laønh. Do ñoù, leã Teá Giao ngaøy nay vaãn coù theå ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu taâm linh cuûa ngöôøi daân muoán caàu cho quoác thaùi daân an, möa thuaän gioù hoøa, muøa maøng töôi toát ñeå ñem laïi no aám, haïnh phuùc cho moïi ngöôøi. Ñaëc bieät, Vieät Nam ngaøy nay laø ñaát nöôùc coù treân 70% laø cö daân noâng nghieäp, roõ raøng möùc ñoä phuï thuoäc vaøo thôøi tieát vaãn raát lôùn. Cho neân, ngöôøi ta vaãn coù theå ñeán vôùi leã Teá Giao ñeå baøy toû öôùc voïng vôùi trôøi ñaát, ñeå ñöôïc ban cho thôøi tieát thuaän hoøa, muøa maøng boäi thu. YÙ nghóa taâm linh cuûa leã Teá Giao vaãn coøn ñoù trong taâm thöùc cuûa bao ngöôøi daân Vieät. Beân caïnh ñoù, khi phuïc hoài leã Teá Giao, chuùng ta chuù troïng ñeán chöùc naêng giaùo duïc vaø quaûng baù truyeàn thoáng vaên hoùa Vieät Nam ñoái vôùi nhaân daân laãn ngöôøi nöôùc ngoaøi. Ñaây laø yù nghóa môùi phaùt sinh trong thôøi ñaïi môùi, song khoâng keùm phaàn quan troïng. Nhöõng nghi thöùc teá leã long troïng, ñaùm röôùc hoaønh traùng laø nôi theå hieän ñaày ñuû vaø soáng ñoäng baûn saéc vaên hoùa cung ñình Vieät Nam trong söï giao löu vôùi vaên hoùa daân gian vaø caùc neàn vaên hoùa trong khu vöïc. Cuoäc leã tröïc tieáp taùc ñoäng vaøo moãi ngöôøi daân, goùp phaàn naâng cao nhaän thöùc veà baûn saéc vaên hoùa daân toäc, khôi daäy yù thöùc veà baûo toàn vaên hoùa truyeàn thoáng trong loøng moãi ngöôøi daân Vieät Nam. Noù coøn laø moät “baûo taøng soáng” giôùi thieäu vôùi baïn beø quoác teá, khaùch du lòch veà moät cuoäc leã hoaønh traùng trong kho taøng vaên hoùa truyeàn thoáng ña daïng, phong phuù cuûa Vieät Nam. Nhö vaäy, leã Teá Giao ñöôïc phuïc hoài laø söï taùi hieän vaø laøm soáng laïi moät truyeàn thoáng vaên hoùa ñaõ töøng chieám vò theá ñænh cao trong lòch söû Vieät Nam vaø hieän vaãn coøn ñeå laïi nhöõng daáu aán saâu saéc trong taâm thöùc cuûa ngöôøi daân Vieät. Söï taùi hieän aáy khoâng nhöõng coù yù nghóa giaùo duïc truyeàn thoáng vaên hoùa maø coøn coù theå ñaùp öùng ñöôïc nguyeän voïng cuûa nhaân daân veà moät xaõ hoäi thaùi bình, no aám - öôùc nguyeän muoân ñôøi cuûa nhaân loaïi.
8 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 3. Vaøi ñieàu suy ngaãm Laø cuoäc leã cung ñình hoaønh traùng, loäng laãy, vôùi nhöõng yù nghóa ñaëc saéc veà vaên hoùa xaõ hoäi, leã Teá Giao ñaõ ñöôïc phuïc döïng töøng böôùc trong caùc ñôït Festival Hueá 2004, 2006, 2008 sau hôn nöûa theá kyû vaéng boùng vaø ñaõ thu ñöôïc nhöõng keát quaû böôùc ñaàu ñaùng ghi nhaän. Cuoäc leã ñöôïc phuïc döïng treân tinh thaàn phuïc nguyeân leã Teá Giao cuûa trieàu Nguyeãn trong quaù khöù, ñoù coù theå xem nhö moät “baûo taøng soáng” taùi hieän moät phaàn truyeàn thoáng vaên hoùa cung ñình huy hoaøng vaø ñaëc saéc voán ñoùng vai troø chuû ñaïo trong xaõ hoäi Vieät Nam trong hôn 10 theá kyû. Song, coù neân chaêng neáu ta ñeå leã Teá Giao maõi “ñoùng baêng” trong quaù khöù (moät thôøi ñieåm naøo ñoù cuûa lòch söû trieàu Nguyeãn) nhö theá? Neáu theá thì noù seõ chæ mang tính trình dieãn nhaèm taùi hieän lòch söû maø khoâng chuyeån taûi ñöôïc phaàn hoàn laø tính taâm linh cuûa moät leã hoäi coå truyeàn. Ñieàu quan ngaïi naøy ñöôïc caùc nhaø chuyeân moân bình luaän baáy laâu nay, ñaõ ñeán luùc noù caàn ñöôïc mang ra baøn thaûo, giaûi quyeát moät caùch thaáu ñaùo. Moät trong nhöõng neùt ñaëc tröng cuûa vaên hoùa phi vaät theå laø tính bieán ñoåi theo thôøi gian. Chuùng ta ñaõ phuïc döïng thaønh coâng leã Teá Giao cuûa trieàu Nguyeãn, baûo ñaûm tính chaân xaùc cuûa lòch söû (veà maët hình thöùc), song ñoù laø baûo toàn vaên hoùa döôùi daïng “ñoùng baêng”. Beân caïnh ñoù, ñeå cuoäc leã tieáp tuïc “soáng” trong xaõ hoäi môùi ngaøy nay, chuùng ta caàn chuù yù ñeán phaàn hoàn cuûa cuoäc leã laø tính taâm linh. Moät leã hoäi truyeàn thoáng chæ mang ñaày ñuû yù nghóa khi noù chöùa ñöïng tính taâm linh. Tính taâm linh chính laø linh hoàn cuûa cuoäc leã, laø nôi maø moïi hoaït ñoäng, moïi thaønh vieân tham gia leã hoäi cuøng höôùng veà. Chính vì theá, noù taïo neân tính coá keát coäng ñoàng raát cao, töø ñoù, laøm neân yù nghóa, phaàn hoàn cuûa cuoäc leã. Trong quaù trình phuïc döïng leã Teá Giao thôøi gian gaàn ñaây, tính taâm linh cuõng daàn daàn ñöôïc taùi hieän. Naêm 2004, laàn ñaàu tieân, leã Teá Giao ñöôïc phuïc döïng moät phaàn: phaàn Ngöï ñaïo hoài cung. Do ñaây chæ laø phaàn thöïc hieän ñaùm röôùc neân cuoäc phuïc döïng laàn naøy mang ñaäm tính trình dieãn ñeå phuïc vuï cho Festival Hueá. Trong caùc kyø Festival tieáp theo vaøo caùc naêm 2006 vaø 2008, phaàn leã teá taïi ñaøn Nam Giao ñaõ ñöôïc tieán haønh, vì theá cuoäc leã khoâng ñôn thuaàn mang tính trình dieãn maø ñaõ coù tính taâm linh. Tuy vaäy, vaán ñeà thöïc haønh taâm linh ôû ñaây vaãn chöa ñöôïc giaûi quyeát moät caùch thaáu ñaùo. Lyù do laø vì vaãn coøn toàn taïi moät “ñoä cheânh” nhaát ñònh veà maët tö töôûng giöõa hai heä thoáng chính trò cuõ vaø môùi: cheá ñoä quaân chuû tröôùc ñaây vaø xaõ hoäi chuû nghóa thôøi hieän ñaïi. Cheá ñoä quaân chuû trieàu Nguyeãn laáy Nho giaùo laøm tö töôûng chính thoáng, coøn xaõ hoäi chuû nghóa ngaøy nay laáy tö töôûng trieát hoïc duy vaät bieän chöùng Maùc-Leânin vaø tö töôûng Hoà Chí Minh laøm neàn taûng. Nhö ñaõ trình baøy, Teá Giao laø cuoäc leã mang tính nhaø nöôùc, beân caïnh tính taâm linh coøn aån chöùa tính chính trò. “Ñoä cheânh” ôû ñaây laø cheá ñoä quaân chuû ñaõ qua, vai troø cuûa “thieân töû” ñaõ maát, Nho giaùo hieän khoâng coøn ñoùng vai troø quan troïng trong xaõ hoäi môùi, do ñoù, tính chính trò cuûa leã Teá Giao ñaõ bò trieät tieâu, tính
9 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 taâm linh vì theá cuõng trôû neân môø nhaït. Chính vì theá, cuoäc leã khi phuïc hoài khoâng theå hieän ñöôïc moät caùch ñaày ñuû phaàn hoàn cuûa noù, nhaát laø ôû phaàn ñaùm röôùc, laø moät ñieàu deã hieåu. Vì lyù do treân, ñeå cuoäc leã thöïc söï “soáng” trong coäng ñoàng, ñieàu coát yeáu laø chuùng ta caàn phaûi giaûi quyeát thaáu ñaùo vaán ñeà lyù luaän khi phuïc hoài leã Teá Giao. Ngaøy nay, chuùng ta phuïc hoài leã teá döïa treân quan ñieåm, tö töôûng, nieàm tin taâm linh naøo? Theo chuùng toâi, cuoäc leã phuïc hoài ngaøy nay khoâng theå mang tính chaát nhö xöa, bôûi tình hình ñaõ ñoåi khaùc: tính chính trò cuûa cuoäc leã khoâng coøn, tö töôûng Nho giaùo ñaõ maát ñi vò theá chuû ñaïo vaø chính thoáng. Vì vaäy, chuùng toâi nghó raèng leã Teá Giao neân ñöôïc phuïc hoài treân quan ñieåm nieàm tin trong tín ngöôõng daân gian truyeàn thoáng. Nho giaùo khoâng coøn laø tö töôûng chuû ñaïo nhö trong xaõ hoäi quaân chuû ngaøy xöa, nhöng tö töôûng cuûa noù ñaõ lan toûa saâu roäng trong daân gian vaø trôû thaønh moät phaàn cuûa vaên hoùa truyeàn thoáng Vieät Nam. Trong daân gian Vieät Nam hieän nay vaãn toàn taïi nieàm tin veà trôøi nhö moät Ñaáng Toaøn Naêng, coù quyeàn phaùn xeùt, quyeát ñònh vaän meänh con ngöôøi; vaø hoï vaãn cuùng ñaát haøng naêm ñeå caàu mong ñöôïc yeân oån, laøm aên phaùt ñaït. Nhaân daân Vieät Nam cuõng nhö con ngöôøi trong moïi thôøi ñaïi, moïi chính theå, moïi quoác gia ñeàu coù chung öôùc voïng veà cuoäc soáng an bình vaø thònh vöôïng. Ñaëc bieät, khi Vieät Nam laø ñaát nöôùc coù tyû leä lôùn cö daân noâng nghieäp, phuï thuoäc nhieàu vaøo hoøa khí cuûa trôøi ñaát, vieäc Teá Giao laø söï ñaùp öùng nguyeän voïng cuûa nhaân daân mong ñöôïc ban cho “phong ñieàu vuõ thuaän, quoác thaùi daân an”. Treân cô sôû tö töôûng aáy, chuùng ta coù theå cöû haønh leã Teá Giao nhö moät söï thöïc hieän öôùc voïng chung cuûa daân toäc, trong ñoù, moãi ngöôøi daân trong coäng ñoàng ñeàu coù theå tìm thaáy ôû ñoù taâm nguyeän cuûa mình, ñieàu naøy khieán hoï haún nhieân trôû thaønh moät thaønh vieân cuûa cuoäc leã. Khi moãi ngöôøi ñeàu tìm thaáy moät phaàn cuûa mình trong ñoù, hoï seõ töï nguyeän tham gia cuoäc leã vaø chính vì theá maø cuoäc leã haún nhieân mang tính coäng ñoàng cao. Khi ñaõ xaùc ñònh cô sôû lyù luaän veà tö töôûng cuûa cuoäc leã trong thôøi ñaïi ngaøy nay, chuùng ta caàn xaây döïng laïi ñoäi nguõ nhöõng ngöôøi thöïc haønh teá leã. Chuùng ta khoâng neân ñeå caùc dieãn vieân ñoùng caùc vai chuû teá, boài teá, phaân hieán… nhö laâu nay, maø neân cöû ñaïi dieän cuûa daân ñaûm nhieäm coâng vieäc naøy. Ñoù coù theå laø oâng Chuû tòch Hoäi ñoàng Nhaân daân tænh (do nhaân daân baàu choïn), hoaëc cao hôn nöõa laø Chuû tòch nöôùc, ngöôøi ñaïi dieän cho nhaân daân caû nöôùc. Nhö theá, cuoäc leã seõ khoâng coøn mang tính trình dieãn maø trôû neân thöïc söï soáng ñoäng trong coäng ñoàng. Moät khi cuoäc leã ñaõ thöïc söï trôû thaønh moät leã hoäi cuûa coäng ñoàng, yeáu toá chính cuûa leã hoäi laø tính taâm linh seõ töï khaéc ñieàu chænh caùc yeáu toá chung quanh noù theo quyõ ñaïo cuûa mình. Teá Giao coù theå ñöôïc phaùt huy nhö moät “baûo taøng soáng”, nôi chöùa ñöïng nhöõng neùt vaên hoùa cung ñình huy hoaøng moät thuôû cuûa coá ñoâ Hueá noùi rieâng vaø cuûa caû Vieät Nam noùi chung, laïi vöøa mang treân mình öôùc voïng cuûa nhaân daân Vieät Nam ngaøy nay veà moät cuoäc soáng aám no, hoøa bình vaø thònh vöôïng. Moät caùch vaén taét, leã Teá Giao tröôùc ñaây laø cuoäc leã cuûa trieàu ñình, nay noù trôû thaønh cuoäc leã cuûa toaøn daân, ôû ñoù, daân cöû ra nhöõng ñaïi dieän cao nhaát, öu tuù nhaát laøm chuû leã ñeå caàu mong ñieàm laønh.
10 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 Nhö theá, cuoäc leã coù theå ñöôïc baûo toàn döôùi hai daïng: (1) phuïc döïng nguyeân daïng hình thöùc leã Teá Giao cuûa trieàu Nguyeãn, (2) phuïc döïng coù bieán ñoåi yù nghóa cuûa leã nhaèm laøm soáng laïi phaàn hoàn cuûa cuoäc leã. Chuùng ta coù theå keát hôïp moät caùch hôïp lyù hai daïng thöùc naøy trong vieäc phuïc döïng leã Teá Giao trong xaõ hoäi ngaøy nay. Moät leã Teá Giao loäng laãy vaø hoaønh traùng noùi leân taâm nguyeän cuûa nhaân daân döôùi hình thöùc vaên hoùa truyeàn thoáng cung ñình Vieät Nam coù theå seõ ñöôïc xaây döïng thaønh hoà sô ñeà nghò ñöôïc coâng nhaän laø di saûn phi vaät theå quoác gia vaø quoác teá. Con ñöôøng seõ daøi vaø khoù khaên, nhöng phaàn vieäc quan troïng ñaàu tieân ñaõ ñöôïc thöïc hieän, chuùng ta caàn söï hôïp taùc, giuùp ñôõ nhieàu hôn nöõa cuûa caùc nhaø quaûn lyù, nhaø nghieân cöùu vaø cuûa caû coäng ñoàng ñeå phaùt huy toát hôn giaù trò ñaëc saéc cuûa leã Teá Giao trong toång theå vaên hoùa Vieät Nam ña daïng vaø ñaëc saéc. Treân ñaây chæ laø nhöõng yù kieán mang tính caù nhaân. Toâi mong chôø caùc yù kieán ñoùng goùp, thaûo luaän cuûa baïn ñoïc ñeå chuùng ta cuøng nhau tìm ra giaûi phaùp ñuùng ñaén vaø phuø hôïp nhaát cho vaán ñeà baûo toàn vaø phaùt huy leã hoäi truyeàn thoáng trong xaõ hoäi môùi khoâng ngöøng bieán ñoåi hoâm nay. Hueá, maïnh xuaân Canh Daàn 2010 PTT TOÙM TAÉT Teá Giao laø cuoäc leã teá trôøi ñaát long troïng, phaûn aùnh moät caùch ñaày ñuû nhöõng quan nieäm, tö töôûng, caùc giaù trò vaên hoùa-ngheä thuaät ñaëc tröng cuûa cung ñình Vieät Nam trong lòch söû. Töø khi cheá ñoä quaân chuû Vieät Nam chaám döùt vaøo naêm 1945, leã Teá Giao maát ñi lyù do ñeå toàn taïi. Gaàn ñaây, trong noã löïc baûo toàn vaø phaùt huy caùc giaù trò di saûn vaên hoùa daân toäc, leã Teá Giao ñaõ ñöôïc phuïc döïng daàn töøng böôùc qua caùc kyø Festival Hueá 2004, 2006, 2008. Baøi vieát ñeà caäp ñeán yù nghóa vaên hoùa-xaõ hoäi cuûa leã Teá Giao trong xaõ hoäi ngaøy xöa vaø söï bieán ñoåi cuûa nhöõng yù nghóa aáy trong xaõ hoäi ngaøy nay, töø ñoù, neâu leân moät vaøi yù kieán nhaèm goùp phaàn tìm ra caùc giaûi phaùp ñuùng ñaén vaø phuø hôïp nhaát ñeå hoaøn thieän vieäc phuïc döïng moät leã hoäi vaên hoùa ñaëc saéc cuûa Vieät Nam. ABSTRACT SIGNIFICANCE OF SACRIFICE CEREMONY TO HEAVEN This solemn ceremony is dedicated to Heaven and Earth. It reflects point of view, thoughts and typical cultural-artistic values of the Vietnamese Court in the history. Since the end of the Vietnamese monarchy in 1945, the sacrifice ceremony to Heaven lost its raison-d-eâtre, and only recently, in an effort to restore and enhance the values of the national cultural values, the ceremony has been step by step restored through the Hueá Festivals 2004,2006 and 2008. This writing points out the socio-cultural significance of the ceremony in the old society and the changes of this significance in the present. Thereupon the author puts forward some suggestions to find the most proper and suitable solutions for a perfect recreation of one of the most distinctive and valuable festivals of Vietnam.