Buồn nôn - Tuyên ngôn hiện sinh của Jean-Paul Sartre

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 22 (47) - Thaùng 11/2016<br /> <br /> <br /> <br /> Buồn nôn - Tuyên ngôn hiện sinh của Jean-Paul Sartre<br /> Nausea – An existential declaration by Jean-Paul Sartre<br /> <br /> NCS. Trần Thị Thảo<br /> Trường Đại học Tài chính - Marketing<br /> <br /> Tran Thi Thao, Ph.D. student.<br /> University of Finance - Marketing<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Jean-Paul Sartre là đại biểu tiêu biểu của chủ nghĩa hiện sinh. Với tác phẩm đầu tay Buồn nôn, được viết<br /> trên phương pháp mô tả hiện tượng học: tất cả cố gắng của Roquentin - nhân vật chính - nhằm xoáy sâu<br /> cái nhìn, xuyên thủng qua những lần vỏ ngoài bao bọc, để đạt đến tri kiến đích thực về bản chất của<br /> thực tại. Sự vật hiện hữu. Sự hiện hữu ấy mang tính chất lầm lì, dày đặc, bất khả giải ngộ và ngẫu nhiên.<br /> Chính cái tính cách bất tất (contingence) của sự vật là chất men gợi dậy cơn Buồn nôn. Ông cho tận<br /> cùng của cơn Buồn nôn ấy, con nguời đảm nhận lấy Tự do trong trách nhiệm để tự thể hiện vận mệnh<br /> cuộc đời mình. Có thể nói rằng Buồn nôn là hồng tâm tư tưởng, là tuyên ngôn của Jean-Paul Sartre về<br /> hiện sinh.<br /> Từ khóa: Jean-Paul Sartre, “Buồn nôn”, chủ nghĩa hiện sinh.<br /> Abstract<br /> Jean-Paul Sartre is a notable representative philosopher of existentialism. His first work, “Nausea”, was<br /> written using the the phenomenological method. All efforts of Roquentin, the protagonist, aim at<br /> targeting the viewpoint penetrating the sequence of shells in order to achieve the true knowledge of the<br /> nature of reality, the existing nature. This existence has the characteristics of taciturn, dense, impossible<br /> realization and random. It is the contingence of the nature that makes nausea. Sartre believes that, at the<br /> core layer of the Nausea, people with their responsibility will take Liberty to express their own destiny.<br /> It can be said that “Nausea” is a bull ideological manifesto of Jean-Paul Sartre about existentialism.<br /> Keywords: Jean-Paul Sartre, “Nausea”, existentialism.<br /> <br /> <br /> <br /> 1. Mở đầu hoảng của nền khoa học, bất lực của nó với<br /> Chủ nghĩa hiện sinh được khởi tạo từ các vấn đề thế giới quan, các vấn đề về ý<br /> cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX và nở rộ ở nghĩa sự tồn tại con người.<br /> châu Âu từ sau thế chiến lần thứ hai. Đây Sự xuất hiện của Sartre đã làm cho chủ<br /> là một triết thuyết đậm chất phản tư của nghĩa hiện sinh mang màu sắc mới bởi triết<br /> giới trí thức tư sản và tiểu tư sản với sự tha lý hiện sinh của ông ẩn nấp dưới nhiều<br /> hóa của xã hội, tha hóa của lao động và đối hình thức truyền tải. Ông là nhà văn, là nhà<br /> với mặt trái của các thành tựu của khoa học triết học - một trong những nhân vật nòng<br /> kỹ thuật trong xã hội tư bản cuối thế kỷ cốt trong hệ thống triết học hiện sinh, cũng<br /> XIX đầu thế kỷ XX, phản ánh sự khủng là một trong những nhân vật có ảnh hưởng<br /> <br /> 125<br /> lớn trong nền triết học Pháp thế kỷ XX. nausea). Dần dần anh ta nhận thức được<br /> Jean-Paul Sartre có một hệ thống các tác rằng con người là một hiện thực ngẫu<br /> phẩm khá phong phú từ tiểu thuyết, kịch, nhiên, không có ý nghĩa và giá trị gì cả,<br /> đến khảo luận. Các tác phẩm cùng những không cần thiết và không có cả lý do tồn<br /> hoạt động sôi nổi trong cuộc đời ông đã có tại, nó cũng như những sự vật khác tồn tại<br /> một tác động sâu rộng trong đời sống xã lỳ lỳ, vô nghĩa.<br /> hội Pháp thập niên 1950 – 1960, khiến ông Sự dư thừa, phi lý của cuộc sống con<br /> trở thành thần tượng của thanh niên Pháp người – nguồn cơn của sự “buồn nôn”:<br /> một thời. Trong các tác phẩm của ông thì Theo Sartre, người sinh ra, thì cả hữu<br /> cuốn Buồn nôn (1938) là một trong những thể vật và hữu thể người đều ở trạng thái<br /> tác phẩm đáng chú ý nhất của Sartre. Đây “hiện hữu thô sơ”, người chẳng khác nào cái<br /> được coi là bản Tuyên ngôn của Jean-Paul cây, ngọn cỏ, tĩnh tại và cố định, bất biến,<br /> Sartre về chủ nghĩa hiện hiện sinh. im lìm và vô nghĩa. Loại hữu thể này là một<br /> Cuốn tiểu thuyết “Buồn nôn” của thể nhầy nhụa, đông đặc trơ trơ gây nên cảm<br /> Jean-Paul Sartre chính là một trong những giác buồn nôn. Điều này được Sartre lột tả<br /> cách viết thành công của thể loại tiểu qua hình ảnh của cây dẽ gai, cái dây đeo<br /> thuyết triết lý. Tác phẩm được viết dưới quần của chàng Adolphe và cả cuộc sống<br /> hình thức một cuốn nhật kí của Antoine thường nhật của nàng Anny nữa, tất cả đều<br /> Roquentin. Roquentin là một thanh niên trí “mang vẻ lỳ lỳ” và đáng buồn nôn:<br /> thức đơn độc chẳng hề bị ràng buộc bởi Khi ở trong công viên sau một ngày<br /> bạn bè, gia đình và ngay cả với công việc. mệt mỏi chàng Roquentin phóng cái nhìn<br /> Chàng sống một mình, hoàn toàn một chán nản và mệt mỏi trên một cái rễ cây<br /> mình, ngoại trừ chàng có biết đến bà chủ ngay dưới chân, chiếc rễ to bò trên mặt đất<br /> quán “Rendez-vous des Cheminots” (Nơi như một con rắn. Roquentin không ngừng<br /> hẹn các nhân viên đường sắt) Francoise, gắn cho rễ cây những loại “hiện hữu”<br /> anh chàng Tự Học ở thư viện thành phố… nhưng cuối cùng chàng nhận ra điều đó là<br /> Trong truyện này, điều chủ yếu không phải bất lực bởi lẽ nó ở đó, mang vẻ trơ trơ, lỳ<br /> là cốt truyện hành động của nhân vật mà là lỳ như vẻ vốn có của nó. “Tôi nhìn chăm<br /> những phản ứng của Roquentin trước mọi chú cái rễ cây: nó đen dữ hay chỉ hơi đen?<br /> hiện tượng của cuộc sống. Song chẳng mấy chốc tôi đã ngừng tra vấn<br /> 2. Nội dung mình vì có cảm tưởng tôi đang ở địa giới<br /> 2.1. Triết lý hiện sinh trong tác phẩm của tri thức. Vâng với lòng đầy lo âu tôi đã<br /> Buồn nôn của Jean-Paul Sartre dò xét những sự vật bất khả định danh…<br /> Là tác phẩm đầu tay được viết dưới và tôi đã cảm nhận được những phẩm chất<br /> hình thức tiểu thuyết nhưng Buồn nôn được của chúng, lạnh lẽo, trơ lì và lướt trượt qua<br /> xem là tuyên ngôn của Jean-Paul Sartre về những kẽ tay tôi” [5,tr. 239].<br /> hiện sinh, J.P.Sartre đã dùng phương pháp Một hôm chàng Roquentin vào tiệm<br /> hiện tượng học để chứng minh rằng đời café để gặp nàng Anny nhưng nàng không<br /> sống của con người thì không có mục đích. có ở tiệm, chỉ có chàng Adolphe thay nàng.<br /> Antoine Roquentin – nhân vật chính trong Chàng cụt hứng, nhọc mệt ngồi xuống<br /> tác phẩm đã khám phá ra quá nhiều sự ghê cạnh quầy café và gọi một ly rượu mạnh:<br /> tởm của thế giới chung quanh. Anh ta và vừa nhấp vừa nhìn vẩn vơ vô dịnh. Sau<br /> sự cô đơn của anh đã dẫn tới nhiều kinh cùng chàng để ý nhìn thấy chiếc dây đeo<br /> nghiệm về buồn nôn tâm lý (psychological quần của Aldophe. Nhìn hồi lâu, nhìn cho<br /> <br /> 126<br /> đến khi chán ngán vì sự vô nghĩa của cái không phải là hiện sinh trung thực. Chính<br /> màu hoa cà trên chiếc sơ mi xanh da trời vì vậy, triết gia đã xếp những con người có<br /> của Aldophe: “Y chỉ mặc sơ mi với những lối sống giống như nàng Anny vào hàng sự<br /> dây treo màu hoa cà… những chiếc dây vật. Nàng Anny bị coi như một sự vật, vì<br /> treo hơi khó nhận ra trên nền áo sơ mi xanh nàng sống mà không hề có một ý thức nào<br /> da trời, chúng hoàn toàn bị xóa nhòa, bị cả về cuộc sống của chính mình.<br /> che lấp trong màu xanh, nhưng nó là một Tóm lại, buồn nôn là cảm giác khó<br /> sự khiêm tốn giả mạo: thực ra chúng không chịu không thể giải thích được của con<br /> để cho người ta quên chúng… người ta người trước sự tồn tại của thế giới chung<br /> muốn bảo chúng: đi, đi hãy trở thành màu quanh. Đó không phải là tồn tại người,<br /> tím… nhưng không chúng vẫn lửng lơ, vẫn người đích thực phải là một cái gì đó<br /> bị gắn chặt vào trong nỗi cố gắng bất thành “được lấp đầy” không ngưng nghỉ.<br /> của mình” [5,tr. 43]. Những trang viết này của Sartre cũng<br /> Anny là một cô chiêu đãi viên trong là điểm khởi đầu cho tư tưởng sau này của<br /> tiệm café Roquentin hay lui tới, chẳng lẳng ông về Hữu thể và vô thể. Thể hiện rất rõ<br /> lơ cũng chẳng khuê các, nàng khoác lên trong tác phẩm “L’eetre et le néant” (Hữu<br /> mình chiếc áo “lối sống thời thượng”. thể và vô thể) của ông. Trải nghiệm này<br /> Thân hình tràn đầy sức sống mơn mởn và cũng đầy chất suy tư mang đậm triết lý<br /> tâm lý nàng cũng hồn nhiên như cỏ cây: hiện sinh mà sau này ông đã khái quát<br /> không bị bất cứ một luân lý nào về mặt trong châm ngôn hiện sinh bất hủ: “Tồn tại<br /> đạo đức chi phối, nàng “làm tình” như có trước yếu tính”. Như vậy, hiện hữu<br /> uống một ly rượu không chút suy nghĩ về Người thực sự phải như thế nào, làm thế<br /> hành động đó. Nàng sống trong hiện tại, nào để con người thoát ra khỏi cảnh huống<br /> không quan tâm đến tương lai, và điềm trơ lỳ đến buồn nôn như hiện hữu vật? Đó<br /> nhiên không bao giờ đếm xỉa đến cuộc là con người phải tự kiến tạo nên chính bản<br /> nhân sinh, nàng sống chỉ để sống và tồn tại thân mình.<br /> kiểu: ăn, ngủ, đi làm kiếm tiền mua sắm, 2.2. Hiện hữu Người – Sự kiến tạo có<br /> thỏa mãn nhục dục: “Thôi, tôi cứ làm như ý nghĩa của cuộc nhân sinh<br /> nàng Anny là xong: tôi cứ sống thừa ra. Theo Sartre, Con người một cái quyền<br /> Ăn, ngủ. Ngủ, ăn. Hiện hữu lai rai, nhè thiêng liêng, quyền hiện hữu đích thực,<br /> nhẹ như cây cối, như một vũng nước, như hiện hữu khác với hiện hữu vật: “Tôi đang<br /> chiếc ghế màu đỏ trong tàu điện” [5, hiện hữu vì đấy là quyền của tôi” [5, tr.<br /> tr.287]. Ông cảm thấy chán ngấy và “buồn 187]. Hiện hữu Người nó là một sự khác<br /> nôn” trước lối sống của nàng Anny, vì biệt hiện hữu vật, Sartre tuyên bố nó như<br /> nàng chỉ sống để mà sống, sống như một một sứ mạng cao cả của con người: “Hiện<br /> loài cầm thú và thảo mộc. Triết gia đã gọi hữu là một trạng thái tròn đầy mà con<br /> lối sống ấy là “sống thừa ra” (se survivre). người không thể lìa xa” [5,tr. 246].<br /> Sống thừa ra, nghĩa là sống không có một Tuy nhiên để có một hiện hữu đích<br /> ý thức, sống mà không biết mình sống thực thì con người phải nhập cuộc và trong<br /> nhằm mục đích nào cả, không biết mình hành trình dấn thân đó con người phải đối<br /> sống để làm gì ở cõi trần gian này. Sartre mặt với những trạng huống không dễ chịu,<br /> thường gọi kiểu sống như vậy là hiện hữu đó là hư vô, sự vong thân, sự lựa chọn, sự<br /> như một sự vật. Đó chỉ là hiện hữu mà cô đơn, lo âu, trách nhiệm, đó là cái nhìn<br /> thôi, chứ chưa phải là hiện sinh, càng của tha nhân…<br /> <br /> 127<br />  Tự do: Roquentin đã dần nhận ra được đời tôi, chính là tôi chứ không phải ai khác.<br /> tính chất phi lý ngẫu nhiên của cuộc làm Và Roquentin đã phải chọn, nhiệm vụ đưa<br /> người, chàng đã lựa chọn đối mặt với nó, chàng đến Bouville là để viết về bá tước<br /> với những cơn buồn nôn không trốn chạy, Rollebon nhưng chàng sử gia đã không tìm<br /> nhận lấy nó như một phần hiện hữu và từ thấy được đam mê đích thực trong công<br /> đây gợi mở cho con người đến với sự tự do việc này “Tôi chán nản tự nhủ: làm thế nào<br /> của những sự chọn lựa. Trong tác phẩm mà tôi, một kẻ chẳng đủ sức mạnh lưu giữ<br /> này Sartre đã bắt đầu đề cập đến trạng thái chính ngay quá khứ của mình, lại có thể hy<br /> tự do tuyệt đối của con người, con người vọng mình sẽ cứu vãn được quá khứ của<br /> có quyền lựa chọn: “Ngày chủ nhật, người người khác”, chàng đã lựa chọn sự buông<br /> ta đến khu nghĩa trang, hay đến thăm bỏ: “Tôi không viết tiếp tác phẩm của mình<br /> những người thân thuộc. Hoặc nữa nếu về Rollebon nữa, thế là hết” [5, tr.174].<br /> hoàn toàn tự do, người ta sẽ dạo chơi trên Nhưng ngay sau khi kết thúc sự lựa chọn<br /> đường Jatée. Tôi hoàn toàn tự do: tôi đi đó Roquetin phải đối mặt với một sự lựa<br /> trên đường Bressan đổ ra đường Jatée – chọn khác: “Tôi sắp sửa làm gì đời mình?”<br /> Promenade” [5,tr. 97]. [5,tr.175]. Và tôi phải chịu trách nhiệm cho<br /> Ngụy tín (sự vong thân): Mặc dù luôn sự lựa chọn của mình.<br /> phải đối mặt với sự phi lý của cuộc nhân Trách nhiệm: một trách nhiệm rất lớn<br /> sinh nhưng con người không phải lúc nào lao khi phải thoát ra khỏi sự buồn nôn nhầy<br /> cũng sẵn sàng đón nhận, nhập cuộc để làm nhụa, tức là phải kiến tạo nên sự hiện hữu<br /> cho mình có một bộ mặt riêng, bởi con có ý nghĩa của con người. Roquentin đã cố<br /> người phần thì bị những khuôn thước của gắng thể hiện sự hiện sinh nhập cuộc của<br /> xã hội lôi kéo, hòa tan, phần thì không dám mình nhưng rồi như chao đảo trước một<br /> đối mặt với sự mạo hiểm choáng váng trách nhiệm quá lớn, khi quyết định không<br /> trước vực thẳm của hư vô, không dám đối tiếp tục viết về cuộc đời của Rollebon nữa<br /> mặt thừa nhận sự nuốt chửng hư vô. Sartre Roquentin đã có một sự dằn vặt, sự thảo<br /> sau này gọi tên trạng thái này là sự ngụy luận nội tâm trước sự lựa chọn của mình:<br /> tín. Trong Buồn nôn, chính anh chàng “Tôi phải chấm d… Tôi giải… Cái chết…<br /> Roquentin cũng đã nhìn thấy ngụy tín, Ông De Roll đã chết… Tôi không phải<br /> vong thân của những tồn tại phi đích thực là…Nó còn tệ hại hơn những gì còn lại vì<br /> xung quanh mình. Đó là hình mẫu của tôi cảm thấy mình là kẻ chịu trách nhiệm<br /> Pacome mà Roquentin đã gặp ở bảo tảng và là đồng lõa.” [5, tr. 183].<br /> Bouvllie. Hầu như Pacome đã bị “đóng Ở những dòng cuối cùng của tác phẩm<br /> khung” vào vị trí của một bậc tôn kính chàng Roquentin thể hiện rõ thái độ trách<br /> vọng trọng và Roquentin đã kết luận rằng nhiệm của mình đối sự lựa chọn cho sự<br /> “Ông chẳng bao giờ quay trở về với chính nghiệp viết lách: “Một cuốn sách. Một cuốn<br /> mình các nào khác nữa: ông là một cấp chỉ truyện. Và sẽ có những người đọc cuốn<br /> huy” [5,tr. 158] truyện đó và bảo: “Chính Antoine<br /> Sự lựa chọn: Để nhận lấy sứ mệnh của Roquentin đã là tác giả cuốn sách này…”<br /> tự do, con người phải đưa ra những sự lựa … Dĩ nhiên toạt tiên nó chỉ là một công việc<br /> chọn, lựa chọn cho bộ mặt hiện sinh riêng đầy buồn chán và làm ta mệt mỏi , nó không<br /> biệt của mình: “Nhưng phải chọn lựa: sống ngăn cản tôi tiếp tục hiện hữu và cảm<br /> hay thuật lại đời sống” [5, tr. 76], bởi hiện nghiệm rằng mình đang hiện hữu… Lúc bấy<br /> hữu Người chính là sự nắm bắt lấy những ý giờ, xuyên qua nó, tôi có thể nhớ lại mà<br /> nghĩa của chính khoảnh khắc tạo nên cuộc không kinh tởm cuộc đời mình” [5, tr. 322].<br /> <br /> 128<br />  Sự cô đơn đối mặt với hiện hữu, với hư bởi những gì tôi đang suy tưởng… và tôi<br /> vô: Tại sao con người lại có cảm giác sợ hãi không thể ngăn mình thôi không suy<br /> trách nhiệm đó bởi lẽ con người là lữ hành tưởng. Ngay cả trong giây phút này – thật<br /> cô đơn đối mặt với hư vô trong hành trình kinh khủng – nếu như tôi đang hiện hữu,<br /> hiện hữu của mình. Trong tác phẩm Sartre thì đấy là vì tôi sợ hãi phải hiện hữu. Chính<br /> đề cấp rất nhiều đến trạng thái hư vô, hư vô tôi, chính tôi đang thu mình về cõi hư vô<br /> không phải là không tồn tại mà hư vô là mà tôi khát vọng: lòng thù ghét, lòng kinh<br /> trạng thái trống rỗng, không có ý nghĩa: tởm hiện hữu, bấy nhiêu tình cảm đó là bấy<br /> “Hư vô, hư vô chỉ là một ý tưởng trong nhiêu cách thái để làm cho tôi hiện hữu, để<br /> đầu óc tôi, một ý tưởng đang hiện hữu dìm sâu tôi vào trong hiện hữu” [5, tr. 184]<br /> bềnh bồng trong cõi bao la này: trạng thái Tha nhân: Người cứ phải mãi mê tìm<br /> hư vô đó đã không đến trước hiện hữu, nó kiếm sự hiện hữu của mình trong sự cô<br /> là một hiện hữu khác, và đã xuất hiện sau đơn, luôn sợ ngụy tín đánh cắp hiện sinh<br /> nhiều hiện hữu khác” [5, tr.247]. của mình cho nên người rất “cảnh giác” với<br /> Sự cô đơn bủa vây lấy con người, tha nhân. Thông qua cuộc gặp gỡ ban đầu<br /> trạng thái cô đơn không phải là vật lý, mà với của chàng Roquentin và gã đàn ông<br /> bởi lẽ con người tự do kiến tạo mình không trong khách sạn Printana, Sartre đã gửi đến<br /> bằng một khuôn mẫu sẵn có nào, không thể một thông điệp với tha nhân: “Gã lại nhìn<br /> dựa vào ai, không có Thượng đế dẫn dắt, chằm chằm vào tôi nữa. Lần này gã sắp sửa<br /> do đó con người luôn cảm thấy cô đơn nói với tôi đây, tôi cảm thấy toàn thân mình<br /> trong sự nhập cuộc. Roquentin điểm khởi cứng đờ. Không phải là vì giữa chúng tôi<br /> đầu đã khẳng khái tuyên bố: đã nảy sinh mối thiện cảm, không: chỉ vì<br /> “Tôi giả thuyết rằng, người ta không chúng tôi giống nhau, thế thôi. Gã cũng cô<br /> thể định giới hạn cho sự cô đơn” [5,tr. 24]. đơn như tôi, song còn chìm sâu vào nỗi cô<br /> Rồi đi tận cùng sự cảm nhận hiện hữu, đơn hơn tôi nữa. Hẳn gã đang đợi cơn Buồn<br /> quyết định cho sự lựa chọn, sự nhập cuộc nôn hay một thứ gì cùng loại. Như thế, hiện<br /> của mình thì cuối cùng chàng vẫn bị bất giờ đã có người đang nhìn nhận tôi, những<br /> lực trước hiện trạng cô đơn: kẻ nghĩ thầm trong đầu – sau khi nhìn kỹ<br /> “Tôi cô độc trong con đường trắng khuôn mặt tôi: “Thằng cha đó cũng thuộc<br /> viền quanh những khu vực này. Cô độc và bọn mình”. Sao? Gã muốn gì cơ chứ? Gã<br /> tự do” [5,tr. 286]. phải biết rõ ràng rằng chúng tôi không thể<br /> Sự âu lo, sợ hãi: Chính những trăn trở làm gì trợ giúp cho nhau được” [5, tr.123].<br /> hiện sinh làm cho con người âu lo, sợ hãi. Như vậy giữa tôi và tha nhân không thể<br /> Mặc dù miệt mài thiết kế cho sự hiện hữu có sự cảm thông, không có sự trợ giúp và<br /> của mình có ý nghĩa nhưng nỗi âu lo, sợ còn khủng khiếp hơn tha nhân chỉ chực chờ<br /> hãi thường xuyên chiếm ngập tâm hồn hiện tước đoạt tự do của tôi. Chính vì vậy<br /> sinh, ngay khi lúc họ đã là mình, họ phải Roquentin dù cho có trở về bên cạnh nàng<br /> trăn trở cho cái là mình tiếp theo vì nếu Anny, chàng cũng không thể tìm thấy ở<br /> ngừng lại họ sẽ bị hư vô nuốt chửng, họ sẽ Anny như một điểm dừng của chú ngựa<br /> lại gặp phải mối đe dọa lớn nhất của hiện chùn chân, chàng lại khước từ Anny: “Tôi<br /> sinh - hiện hữu phi lý dư thừa. Cho nên đã toan tính nhờ vào Anny biết là chừng<br /> người hiện sinh luôn phải “nhoài”, phải nào để tự giải thoát khỏi nỗi khủng khiếp<br /> “vắt” mình về phía trước: “Tư tưởng của mãnh liệt nhất, cơn buồn nôn dữ dội nhất<br /> tôi, chính là tôi: đó là lý do vì sao tôi của tôi, giờ đây tôi mới hiểu điều ấy. Quá<br /> không thể ngưng lại được. Tôi hiện hữu khứ của tôi đã chết, Anny chỉ trở về để tước<br /> <br /> 129<br /> đoạt hết mọi hy vọng của tôi” [5, tr. 286]. phần lớn những chủ đề chính của “L’Être<br /> Như vậy, con đường của Buồn nôn đi et Le Néant” (Hữu thể và vô thể) xuất bản<br /> từ nhân vật trốn chạy sự thật đó bằng đủ 5 năm sau. Tác phẩm được xem như sự<br /> thứ ứng xử nhưng những cơn buồn nôn vẫn trầm tư nối dài về ngẫu nhiên của sự sống<br /> tồn tại. Buồn nôn như là một biểu tượng về và nổi khắc khoải của tinh thần phản ảnh<br /> bản năng, về sự phi lý của việc con người hiện tượng ngẫu nhiên đó. Trong một<br /> tồn tại bằng một lý do nào. Bản thân những thoáng trầm tư về cái rể cây, Roquentin<br /> cơn buồn nôn đó tự nó không có lý do, cảm nhận được sự tàn nhẫn trong sự hiện<br /> không lý giải bằng một tầng chìm ký ức hữu của nó và của mình: cả hai đơn thuần<br /> nào. Cuốn tiểu thuyết kết thúc với hình ảnh chỉ hiện hữu ở đó, không một biện minh<br /> Roquentin nghe một đoạn nhạc và bỗng nào, thừa thải. Tính cách vật lý của cảm<br /> nhiên hiểu rằng nghệ thuật là điều tất yếu thức bệnh hoạn đầy mặc khải này không<br /> duy nhất của con người. Như vậy con nên bị xem thường. Tương tự như sự bối<br /> người đã phải đối diện một cách cô đơn rối trước cái nhìn của Tha nhân, ý hướng<br /> giữa ý thức cá nhân và thân phận làm cơ thể của chúng ta luôn mặc khải một thực<br /> người. Có lẽ chính vì vậy mà hiện sinh của thể siêu hình.<br /> Sartre luôn bị hiểu nhầm là sự quẫy đạp Trong sự nhập cuộc của mình, con<br /> của con người cá nhân trong tính thế tranh người hiện sinh đã cố gắng đưa ra một giải<br /> chấp mong manh, trong sự dòn mỏng của thoát cho tâm tư, bằng sự thể hiện vào trạng<br /> số phận. Đó là một nhận xét phiến diện về thái hiện sinh tuyệt đối. Nhưng trên thực tế,<br /> triết thuyết của ông, không phải chỉ đến con người hiện sinh vẫn chỉ là con người<br /> những giai đoạn sau này mà ngay trong tác hữu hạn, bị giới hạn một cách tàn nhẫn.<br /> phẩm buồn nôn ông đã “mớm” tư tưởng về Trong truyện, nhân vật luôn luôn buồn nôn<br /> một tiết lý nhập cuộc, hành động và trách như một thái độ phản kháng những gì thuộc<br /> nhiệm lớn lao, cao cả của con người đối về lí tính cứng nhắc siêu hình. Nhân vật<br /> với xã hội. Trong đoạn đối thoại của chính Roquentin đang trên con đường khám<br /> Roquentin và anh chàng Tự Học, mặc dù phá lí do tồn tại của con người là không có<br /> Roquentin quả quyết: “Tất cả chúng ta, lí do gì hết. Con người là một hiện thực<br /> mỗi khi còn hiện hữu, đều phải ăn và uống ngẫu nhiên, không có lí do tồn tại.<br /> để bảo tồn cuộc hiện sinh quý báu của Điểm mấu chốt của thuyết hiện sinh là<br /> mình nhưng lại chẳng có gì, chẳng có lấy con người phải hành động, là sự dấn thân<br /> một lý do cỏn con nào để hiện hữu cả” và trải nghiệm. Con người, trước hết chỉ là<br /> [5,tr. 206]. Đáp lại thái độ bi quan đó của hư vô, vì vậy con người không thể định<br /> Roquentin, chàng Tự Học đã đáp trả: nghĩa được. Con người phải hiện hữu, gặp<br /> “Cuộc đời có một ý nghĩa nếu ta muốn ban gỡ, xuất hiện trong thế giới đã, rồi mới<br /> cho nó một ý nghĩa. Trước hết phải hành được định nghĩa. Và con người chỉ tồn tại<br /> động, lao mình vào một công việc… À, có sau đó, chỉ tồn tại như những gì mà nó<br /> một mục đích, thưa ông, có một mục được làm ra. Điều đó được thể hiện qua sự<br /> đích… còn có loài người” [5, tr. 207]. hành động, sự dấn thân và sự trải nghiệm.<br /> 3. Kết luận Chính từ đây, có thể nói rằng thuyết hiện<br /> Tóm lại, La Nausée (Buồn nôn) là sinh định nghĩa con người bằng hành động.<br /> tuyên ngôn của thuyết hiện sinh và được Như vậy, tác phẩm “Buồn nôn” đã đưa<br /> nhìn nhận là một trong những tiểu thuyết đến cho chúng ta một triết thuyết về hiện<br /> hay nhất của Sartre. Những trải nghiệm của sinh, đây cũng là điểm thành công làm nên<br /> Roquentin trong tác phẩm này biểu hiện tên tuổi của tác phẩm. Theo đó, triết thuyết<br /> <br /> 130<br /> hiện sinh cho rằng chúng ta đều là những “Các vấn đề triết học Sartre về phong trào<br /> thực thể tự do và vì vậy, đều có trách và hành động, về ý thức và thân xác, về di<br /> nhiệm với mọi sự lựa chọn và hành động chuyển và trú ẩn được xây dựng đầy đủ<br /> của bản thân mình, chúng ta là tác giả của nhất trong cuốn tiểu thuyết đầu tiên Buồn<br /> cuộc đời mình và kiến thiết những gì chúng nôn. Mặc dù Sartre đã thực sự có một sự<br /> ta đeo đuổi. Đọc Buồn nôn có thể nhận thay đổi đáng kể trong sự nghiệp nhưng<br /> thấy được những trạng huống đầy đủ của những vấn đề cơ bản của Sartre về nhân<br /> hiện sinh mà sau này Sartre tiếp tục làm rõ bản vẫn không thay đổi kể từ khi xuất bản<br /> hơn ở các tác phẩm tiếp theo, cho nên tiểu thuyết này… Như một số nhà phê bình<br /> “Buồn nôn” được xem như là tuyên ngôn đã nhận định, Buồn nôn không chỉ dừng lại<br /> của Sartre về hiện sinh. với tư cách là thành tựu đầu tiên của Sartre,<br /> Trần Thái Đỉnh trong phần mở đầu vốn dĩ dễ dàng bị vượt qua hay phủ định<br /> cho khảo luận về hiện sinh của Jean Paul – bởi những cống hiến tiếp theo của chính<br /> Sartre đã phát biểu: “Người ta có lý để coi tác giả trong quá trình trưởng thành của sự<br /> cuốn tiểu thuyết La nausea (Buồn nôn) của nghiệp. Hầu như không có một chủ đề nào<br /> Sartre như bản tuyên ngôn triết hiện sinh được mở ra trong các tác phẩm sau này của<br /> của ông. Điều chắc chắn: cuốn tiểu thuyết Sartre mà không mang bóng dáng của<br /> đó đã phổ biến tư tưởng hiện sinh phi lý những tư tưởng mà Sartre đã đặt nền móng<br /> của Sartre trong đại chúng. Cũng chính trong tác phẩm đầu tiên này” [7, p.480].<br /> trong cuốn sách đó, ông đã trình bày tư<br /> tưởng của ông về vũ trụ vạn vật một cách TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> đầy đủ và dễ hiểu” [2, tr.310].<br /> 1. Andrê Niel (1968), Jean-Paul Sartre anh<br /> Võ Công Liêm đã có nhận định trong hùng và nạn nhân của “ý thức khốn khổ”,<br /> bài viết Jean Paul Sartre với buồn nôn đăng Nxb Ca Dao, Sài Gòn.<br /> trên tạp chí điện tử tonvinhvanhoadoc như 2. Trần Thái Đỉnh (1968), Triết học hiện sinh,<br /> sau: “Buồn Nôn không còn là hư cấu, nó Nxb Thời Mới, Sài Gòn.<br /> trở nên một luận cứ triết học của học thuyết 3. Đỗ Đức Hiểu (1978), Phê phán văn học hiện<br /> hiện sinh mà Jean-Paul Sartre là kẻ đưa sinh chủ nghĩa, Nxb Văn học, Hà Nội.<br /> đường. Tác phẩm Buồn Nôn của ông đã 4. Jean-Paul Sartre (1966), a nause , Le Livre<br /> để lại hậu thế những giá trị tuyệt đối, vượt De Poche, France.<br /> thời gian qua những án văn chương bất hủ, 5. Jean-Paul Sartre (1967), Buồn nôn, Nxb An<br /> một phạm trù triết học đầy nhân tính trong Tiêm, Sài Gòn.<br /> thuyết hiện sinh của ông. Jean-Paul Sartre 6. Nguyễn Quang Lục (1970), Mổ xẻ nhà văn<br /> là nhân vật thời thượng qua mọi thời đại hiện sinh Jean-Paul Sartre, Nxb Hoa Muôn<br /> của nền văn học sử hiện đại” Phương, Sài Gòn.<br /> Tác giả Andre Niel nhận định: “Chìa 7. Paul Arthur Schilpp (1991), The philosophy of<br /> khóa của Triết học Sartre là sự phân tích Jean-Paul Sartre, Open Court Publishing<br /> tâm bệnh lý học về hiện tượng “buồn nôn”, Company, La Salle, Illinois, USA.<br /> hiện tượng Sartre cho là phát sinh do cảm http://tonvinhvanhoadoc.vn/van-hoc-the-<br /> thức về tính chất bất tất, ngẫu nhiên của thế gioi/tac-pham/8145-jean-paul-sartre-voi-<br /> giới” [1, tr.17] buon-non.html.<br /> <br /> <br /> <br /> Ngày nhận<br /> Paul bài: 16/5/2016<br /> Arthur Biên định:<br /> Schilpp thì khẳng tập xong: 15/11/2016 Duyệt đăng: 20/11/2016<br /> <br /> <br /> 131<br />