28
ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC CỦA GIẢNG VIÊN
Ở CÁC TRƯỜNG SĨ QUAN QUÂN ĐỘI ĐÁP ỨNG YÊU CẦU
CHUYỂN ĐỔI SỐ HIỆN NAY
Đỗ Trung Linh1
Email: Trunglinhlhp@gmail.com
Tóm tắt: Làn sóng của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đòi hỏi giáo dục đại học nói
chung, giáo dục ở các trường Sĩ quan quân đội nói riêng phải thay đổi cả chương trình lẫn
phương thức đào tạo. Đội ngũ giảng viên ở các trường Sĩ quan quân đội cần đổi mới phương
pháp dạy học, linh hoạt kết hợp phương pháp dạy học truyền thống và phương pháp dạy học
chủ động, đồng thời ứng dụng thành tựu của khoa học công nghệ trong đổi mới phương pháp
dạy học nhằm nâng cao tính chủ động, sáng tạo học tập của học viên trong thời đại số. Trong
khuôn khổ bài viết, tác giả đưa ra một vài giải pháp nhằm đổi mới phương pháp dạy học của
giảng viên ở các trường Sĩ quan quân đội đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số hiện nay.
Từ khóa: Chuyển đổi số, đổi mới phương pháp dạy học, sĩ quan quân đội.
I. Đặt vấn đề
Thế giới đang bước vào kỷ nguyên của chuyển đổi số và giáo dục đã, đang và sẽ tiếp
tục chuyển mình mạnh mẽ để thích ứng với sự thay đổi trong bối cảnh mới. Từ tinh thần bốn
trụ cột của giáo dục mà UNESCO đưa ra “Học để biết, học để làm, học để cộng tác với
người khác và học để tự khẳng định mình” [3], chươngs trình dạy học ở các trường SQQĐ
trong thời kỳ chuyển đổi số đã chuyển từ cách tiếp cận nội dung “người học học được những
gì” sang tiếp cận năng lực “người học làm được những gì”, [3] qua đó hướng tới đáp ứng
các chuẩn đầu ra của chương trình giáo dục đại học. Đặc điểm khách quan của dạy học ở các
trường SQQĐ trong thời đại chuyển đổi số đặt ra yêu cầu cao đối với học viên ở tính chủ
động học tập, tính đa chiều của phương pháp tiếp cận và phong cách tư duy ở người học tăng
lên. Để đáp ứng các yêu cầu tối thiểu về “kiến thức, kỹ năng, mức độ tự chủ và trách nhiệm
của người học sau khi tốt nghiệp” [2] đòi hỏi phương pháp dạy học của giảng viên phải được
đổi mới sao cho người học chủ động trong quá trình tiếp thu, lĩnh hội những tri thức mới, trở
thành người năng động, sáng tạo, thích ứng với sự phát triển nhanh chóng như vũ bão của
khoa học và công nghệ. Do đó, đổi mới PPDH của giảng viên ở các trường SQQĐ trong thời
đại số không những giúp người học có cách thức thu nhận, xử lý và vận dụng thông tin một
cách có hiệu quả mà còn góp phần nâng cao chất lượng đào tạo của các Nhà trường.
Việc dạy học hiện nay ở các trường SQQĐ đang chuyển mạnh từ cách dạy cung cấp
1 Giảng viên Trường Sĩ quan Chính trị - Bộ Quốc phòng
29
tri thức từ phía người dạy cho người học sang cách dạy mà trọng tâm là thiết kế, tổ chức, chỉ
dẫn cho học viên thu nhận kiến thức bằng chính các hành động học của mình - nghĩa là dạy
cách học. Tuy nhiên do tính đặc thù bởi môi trường đào tạo và cách thức tổ chức hoạt động
dạy học ở các trường SQQĐ nên bên cạnh các cơ hội về đổi mới nội dung, phương pháp đào
tạo và quản lý đào tạo, chuyển đổi số trong giáo dục ở các trường SQQĐ đang phải đối mặt
với nhiều thách thức về tư duy quản lý, phương pháp giảng dạy, cơ sở hạ tầng, cơ chế chính
sách, hệ thống học liệu và môi trường học tập số, kỹ năng học tập của học viên, năng lực
giảng dạy và ứng dụng công nghệ thông tin của đội ngũ giảng viên…Do đó tìm kiếm những
giải pháp để đổi mới PPDH của giảng viên ở các trường SQQĐ đáp ứng yêu cầu chuyển đổi
số hiện nay là vô cùng quan trọng và bức thiết.
II. Nội dung nghiên cứu
2.1. Cơ sở lý luận
2.1.1. Chuyển đổi số trong giáo dục ở các trường SQQĐ
Trong “Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm
2030”, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ ra rằng giáo dục là một trong các lĩnh vực được ưu tiên
đầu tư trong chương trình CĐS quốc gia [10]. Chuyển đổi số trong giáo dục đại học nói
chung, trong giảng dạy ở các trường SQQĐ nói riêng không đơn giản chỉ là quá trình thay
đổi cách dạy, cách học hay là chuyển từ dạy và học trực tiếp sang dạy và học trực tuyến.
Chuyển đổi số trong đào tạo ở các trường SQQĐ thực chất là đưa toàn bộ hoạt động đào tạo
lên môi trường số, là sự thay đổi cách vận hành của hoạt động đào tạo trên các nội dung
trọng tâm như: hoạt động giảng dạy, hoạt động học tập, hoạt động nghiên cứu và hoạt động
quản lý… dựa trên môi trường số.
Chuyển đổi số trong giáo dục ở các trường SQQĐ tập trung vào hai nội dung chủ đạo là
chuyển đổi số trong quản lý giáo dục và chuyển đổi số trong dạy, học, kiểm tra, đánh giá, nghiên
cứu khoa học, thể hiện sự thay đổi trong phương pháp giảng dạy, sử dụng công nghệ thông tin
và các thiết bị hiện đại trong dạy và học [2]. Ứng dụng CĐS trong giáo dục ở các trường SQQĐ
với nền tảng công nghệ, kỹ thuật, thiết bị điện tử .... sẽ tạo ra mô hình lớp học, phương pháp
giảng dạy, phương thức tổ chức dạy học mới thuận tiện hơn, từ đó giúp việc học kiến thức của
người học trở nên đơn giản và dễ dàng hơn, đáp ứng được mọi nhu cầu học tập của người học,
phù hợp định hướng học tập suốt đời mà UNESCO đã đề ra.
2.1.2. Chuyển đổi số trong phương pháp dạy học của giảng viên ở các trường SQQĐ
Chuyển đổi số trong PPDH của giảng viên ở các trường SQQĐ là quá trình thay đổi
tổng thể và toàn diện của người dạy về quan điểm, phương pháp và kĩ thuật dạy học dựa trên
ứng dụng các công nghệ số vào giảng dạy. Đổi mới phương pháp giảng dạy theo xu hướng
chuyển đổi số đòi hỏi chuyển đổi phương pháp giảng dạy từ phương pháp truyền thống sang
phương pháp tích cực. Hệ thống kỹ thuật số là phương tiện hữu ích cho phương pháp giảng
30
dạy tích cực. Cụ thể là (1) sự chuyển đổi từ phương pháp truyền thụ kiến thức cho số đông
sang khai phóng tiềm năng, phát huy tính tích cực, sáng tạo, đổi mới của cá nhân người học;
(2) là sự chuyển đổi vai trò của người thầy trước đây là trung tâm, là người truyền thụ kiến
thức sang vai trò của người hướng dẫn, hỗ trợ, gợi mở, thúc đẩy tính tích cực, tự chủ, tiềm
năng của người học, trung tâm của quá trình giảng dạy; (3) lớp học trở thành nơi trao đổi,
hợp tác, tranh luận và nâng cao kiến thức, phát triển ý tưởng, sáng tạo [9].
Trò chơi hóa
Thiết kế các hoạt động để giải quyết vấn đề bằng yếu
tố trò chơi
Dạy học tích cực
Sử dụng tương tác ảo trên nền tảng điện toán đám mây
Phát triển và khai thác các PPDH
dựa trên học tập thích ứng
Sử dụng các công cụ kĩ thuật số để cung cấp những trải
nghiệm học tập linh hoạt theo nhu cầu của người học
Khai thác PPDH có sự hỗ trợ
của trí tuệ nhân tạo
AI có thể giúp phát triển các công cụ học tập, có thể cung
cấp, hướng dẫn, giải thích cho người học
Sử dụng công cụ phân tích quá
trình dạy và học
Việc đo lường, thu thập, phân tích và báo cáo dữ liệu về
sự tiến bộ của người học và bối cảnh diễn ra quá trình
học tập giúp cải tiến việc dạy và học
Dạy học theo chiến lược chia
nhỏ đơn vị học tập
Tạo nên các đơn vị học tập nhỏ và các hoạt động học tập
ngắn hạn, như văn bản, hình ảnh, video, âm thanh và trò chơi
để tăng cường sự tương tác của người học với nội dung và
các hoạt động học tập
Chú trọng phát triển hiểu biết và
năng lực kĩ thuật số quan trọng
Đây là tập hợp các kĩ năng, năng lực và quan điểm phân
tích cho phép người sử dụng, hiểu và tạo ra các phương tiện
và công cụ kĩ thuật số
Dạy học thông qua các phương
tiện nghe nhìn
Những phương tiện này có thể cung cấp những trải
nghiệm thực tế, kích thích hoạt động tự giác của người
học góp phần nâng cao khả năng dạy học và phổ biến
kiến thức
Dạy học khai thác công nghệ
blockchain trong kiểm tra, đánh
giá
Công nghệ này giúp các các Nhà trường có thể sử dụng
để lưu trữ, theo dõi cách thức sử dụng dữ liệu của học
viên; cũng có thể được sử dụng để kiểm tra tính xác thực,
có thể giúp ngăn chặn gian lận
Dạy học khai thác các ứng dụng
thực tế ảo và thực tế tăng cường
để giúp người học tham gia quá
trình học tập trải nghiệm bằng
Đây là một công nghệ có thể truy cập với đa dạng các
thiết bị truy cập thông minh như điện thoại di động, máy
tính bảng...
31
Trò chơi hóa
Thiết kế các hoạt động để giải quyết vấn đề bằng yếu
tố trò chơi
hình thức ảo
Khai thác công nghệ Big data để
tăng cường hiệu quả của PPDH
Với quản lí dữ liệu lớn, có thể phân tích và sử dụng trải
nghiệm học tập của từng người học để phát triển các
phương pháp sư phạm kĩ thuật số tốt hơn
Dạy học cùng với sự hỗ trợ của
các trợ lý ảo (chatbox)
Học viên có thể nhận được câu trả lời nhanh chóng cho
các câu hỏi đơn giản và thường gặp nhất của họ
Bảng 1: Tổng hợp hoạt động giảng dạy của giảng viên các trường SQQĐ theo
xu hướng chuyển đổi số
Tóm lại, chuyển đổi số trong đổi mới PPDH là quá trình thay đổi tổng thể và toàn
diện của người dạy về quan điểm, phương pháp và kĩ thuật dạy học dựa trên ứng dụng các
công nghệ số vào giảng dạy. Đổi mới PPDH của giảng viên ở các trường SQQĐ theo hướng
chuyển đổi số yêu cầu người dạy sử dụng các phần mềm dạy học thông minh và hiện đại để
nâng cao chất lượng bài giảng, tổ chức và quản lý quá trình dạy học. Việc giảng dạy phải kích
thích sự tò mò, mong muốn khám phá, sáng tạo của người học, khuyến khích học viên trực tiếp
tham gia những hoạt động trải nghiệm, gắn với các vấn đề cuộc sống hiện tại để chiếm lĩnh tri
thức, hoàn thiện các kỹ năng theo lộ trình phù hợp tùy theo đặc trưng từng môn học, đối tượng
học cụ thể.
Một số phương pháp dạy học tích cực áp dụng trong điều kiện chuyển đổi số ở các trường SQQĐ
Một số PPDH tích cực đang được giảng viên ở các trường SQQĐ áp dụng phổ biến
hiện nay là phương pháp dạy học dự án, mô hình lớp học đảo ngược, phương pháp dạy học
tích hợp (Blended-learning), phương pháp đóng vai…. Những phương pháp này lấy người học
làm trung tâm, giúp người học phát huy tính chủ động, sáng tạo, nâng cao tinh thần tự học
trong suốt quá trình học tập, từ đó người học làm chủ quá trình lĩnh hội tri thức, tiếp thu tối đa
kiến thức và trau dồi kĩ năng, nghiệp vụ cần thiết cho nghề nghiệp tương lai.
- Các phương pháp dạy học trực tuyến: Với các hình thức giảng dạy online dựa trên
nền tảng công nghệ là các phần mềm như Zoom Cloud Meeting, Trans, Microsoft Teams;
Google Meeting kết hợp với sự phủ sóng của internet, thiết bị điện tử ngày càng trở nên phổ
biến và phát triển hoặc các khóa học E - learning mà ở đó người học có thể tham gia mọi lúc
mọi nơi. Các công cụ phần mềm hỗ trợ hoạt động dạy học trực tuyến không chỉ gồm các phần
mềm, ứng dụng hỗ trợ hoạt động giảng dạy nhằm tăng thêm hứng thú cho người học, tăng tính
tương tác giữa giảng viên và học viên mà còn bao gồm các ứng dụng giúp quản lý lớp học,
thiết kế giao bài tập, hỗ trợ hoạt động kiểm tra đánh giá người học. Nhóm các phần mềm tăng
tính tương tác trong lớp học thường được giảng viên của trường SQQĐ sử dụng có thể kể đến
như Padlet, Google Jamboard , Nearpod. Nhóm các phần mềm thiết kế giao bài tập, hỗ trợ
32
hoạt động kiểm tra đánh giá mà giảng viêncủa trường thường sử dụng là Liveworksheets;
Wordwall; Quizizz ...
- Phương pháp học bằng ứng dụng thực tế ảo: Ứng dụng thực tế ảo (Virtual Reality
- VR), thực tế tăng cường (Augmented Reality - AR) tạo ra môi trường giả lập, nhân tạo và
sử dụng chúng làm môi trường học tập, tạo cơ hội cho học viên ở các truờng SQQĐ được
thực hành, trải nghiệm một cách thực tế thông qua các giác quan. Việc ứng dụng thực tế ảo
vào dạy học là một bước đột phá trong phương pháp giảng dạy, giúp mang lại cho học viên
cách tiếp cận thực tế, dễ hiểu, phong phú và hấp dẫn hơn nhiều so với việc cung cấp thông
qua sách, trang web hoặc thậm chí video. Người học sẽ được tương tác và tiếp cận với môi
trường ảo để khám phá sâu rộng, hiểu rõ hơn về chúng, điều này giúp người học vừa cảm
thấy thú vị vừa dễ hiểu bài và ghi nhớ sâu hơn. Phương pháp này đặc biệt thích hợp trong
giảng dạy thực hành các môn học quân sự, nghiên cứu khoa học, vũ trụ và không gian..
- Mô hình lớp học đảo ngược - flipped classroom: Mô hình này được ứng dụng dựa
trên sự phát triển của công nghệ E-Learning và phương pháp đào tạo hiện đại. Theo mô hình
này, người học ở vị thế hoàn toàn chủ động, tự tìm hiểu, học tập, phân tích, tổng hợp, đánh
giá và vận dụng các kiến thức đã học được vào thực tế. Cách học chủ động sẽ giúp người
học tiếp thu, vận dụng kiến thức học tập một cách hiệu quả, cao hơn so với cách học thụ
động truyền thống. Lớp học đảo ngược khiến việc giảng dạy phải lấy người học làm trung
tâm. Thời gian ở lớp được dành để khám phá các chủ đề sâu hơn và tạo ra những cơ hội học
tập thú vị. Những video giáo dục trực tuyến được thiết kế để truyền tải nội dung tập trung
vào lý thuyết. Ngoài ra, nội dung của lớp học đảo ngược có thể xây dựng ở nhiều hình thức
khác nhau đem lại hứng thú cho người học.
- Phương pháp đóng vai - Role playing: Phương pháp đóng vai là phương pháp dạy
học mà giảng viên sẽ phân công học viên vào các vai tương ứng trong những tình huống, kịch
bản mô phỏng thực tế hoặc thực tế nhằm đạt được mục tiêu dạy học đã được hoạch định.
Phương pháp dạy học đóng vai được sử dụng nhằm tạo môi trường trải nghiệm cho học viên,
giúp gia tăng sự tham gia của người học vào quá trình dạy học, gây hứng thú và sự tập trung
của học viên vào bài giảng, tạo điều kiện làm nảy sinh óc sáng tạo, qua đó học viên sẽ chủ
động tìm hiểu, phát hiện được tri thức mới và rèn luyện được các kỹ năng giao tiếp, ứng xử.
2.2. Nội dung và cách thức đổi mới phương pháp dạy học của giảng viên ở các trường Sĩ
quan quân đội đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số
Một là, đổi mới tư duy về đổi mới phương pháp dạy học của giảng viên ở các trường
SQQĐ đáp ứng yêu cầu chuyển số. Đứng trước xu thế của quá trình chuyển đổi số, đối với
quá trình dạy học ở các trường SQQĐ, cần chuyển từ truyền thụ kiến thức sang hình thành
phẩm chất và phát triển năng lực người học hay là tổ chức một nền giáo dục mở, thực học,
thực nghiệp. Chuyển đổi số không đơn giản chỉ là thay đổi môi trường giảng dạy, đưa bài
giảng lên số hóa, ứng dụng các phần mềm vào việc soạn bài giảng và truyền tải nội dung bài
