586
PHÁT TRIỂN TÀI NGUYÊN GIÁO DỤC MỞ
TRONG XU THẾ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC HIỆN NAY
Lê Thị Thanh Huyền1
Email: huyenltt@hvnh.edu.vn
Tóm tắt: Trong quá trình đổi mới giáo dục ở Việt Nam, việc cải thiện hệ thống giáo
dục đại học đang trở nên cấp thiết, đặc biệt là trong việc cung cấp nguồn tài liệu học tập
đầy đủ và chất lượng trở nên cực kỳ quan trọng đối với giảng viên và sinh viên. Một trong
những cách quan trọng là xây dựng và duy trì một hệ thống tài nguyên giáo dục mở
(TNGDM) có chất lượng và được cải thiện liên tục. Đồng thời, việc sử dụng các phương
pháp tương tác và tiếp cận mở cũng là một yếu tố không thể thiếu giúp tăng cường hiệu quả
của quá trình giảng dạy và học tập. Chính vì vậy, bài viết này đề cập đến nội dung TNGDM,
thực trạng và giải pháp phát triển TNGDM trong giáo dục đại học hiện nay.
Từ khoá: Đại học; Giáo dục mở; Tài nguyên giáo dục mở.
I. Đặt vấn đề
Kế hoạch hành động quốc gia của Mỹ về chính phủ mở nhấn mạnh tầm quan trọng
của TNGDM (open edu- cational resources – OER) trong việc phát triển con người và giảm
chi phí giáo dục toàn cầu. TNGDM mang lại cơ hội tiếp cận giáo dục chất lượng và tạo ra
sự bình đẳng cho cả người học và người dạy, đồng thời hỗ trợ các nước đang phát triển trong
việc tiếp cận các tài liệu khoa học chất lượng cao. UNESCO ủng hộ việc phát triển TNGDM
trên phạm vi toàn cầu, đặc biệt là tại các quốc gia đang phát triển.
Theo quyết định của Phó Thủ tướng quyết định số 1117/QĐ-TTg ngày 25/09/2023
phê duyệt Chương trình xây dựng mô hình nguồn TNGDM trong giáo dục đại học. Với mục
tiêu chung là xây dựng một mô hình về việc phát triển, chia sẻ, khai thác, và sử dụng
TNGDM trong hệ thống giáo dục đại học, nhằm cải thiện chất lượng và hiệu quả của các
hoạt động nghiên cứu, giảng dạy và học tập. Mục tiêu này cũng nhấn mạnh vào việc đáp ứng
nhu cầu của sinh viên để đạt được bằng cấp và nhu cầu học tập liên lục suốt đời.
Tuy nhiên, theo các nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng thư viện các trường đại học Việt
Nam chưa đáp ứng đủ nhu cầu về tài liệu học của giảng viên và sinh viên. Sự khan hiếm này
ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng của quá trình đào tạo và nghiên cứu tại các trường đại
học. Trong bối cảnh thiếu kinh phí để mua tài liệu học cần thiết và sự hạn chế của nguồn tài
liệu mở, rất cần có các giải pháp hiệu quả để phát triển TNGDM cho các trường đại học tại
Việt Nam hiện nay.
1 Học viện Ngân hàng- Phân viện Phú Yên
587
II. Khái quát về tài nguyên giáo dục mở
Trên thế giới, có nhiều phương pháp tiếp cận TNGDM, trong đó có hai hướng tiếp
cận được chấp nhận rộng rãi. Hướng thứ nhất, xem xét TNGDM như một giải pháp toàn diện
bao gồm nội dung, công cụ, phần mềm và công nghệ. Hướng thứ hai tập trung vào việc phát
triển nội dung của TNGDM.
Theo Hewlett Foundation, TNGDM được xác định là các nguồn tài liệu giảng dạy,
học tập và nghiên cứu tồn tại trong phạm vi hoặc miền cộng đồng, hoặc được phân phối theo
giấy phép sở hữu trí tuệ cho phép sử dụng miễn phí và tái sử dụng bởi những người khác.
TNGDM bao gồm mọi thứ từ khoa học, tài liệu học tập, các module, sách giáo khoa, bài
kiểm tra, phần mềm và công cụ, đến tài liệu và công nghệ hỗ trợ cho việc tiếp cận kiến thức.
Theo UNESCO, TNGDM có thể được định nghĩa là bất kỳ tài liệu giáo dục nào nằm
trong phạm vi hoặc miền công cộng, hoặc được phát hành dưới một giấy phép mở, cho phép
mọi người sao chép, sử dụng, chỉnh sửa và chia sẻ các tài liệu đó một cách hợp pháp.
TNGDM có thể bao gồm giáo trình, kế hoạch học, đề cương môn học, bài giảng, bài luận,
bài kiểm tra, kết quả dự án, video và hình ảnh chuyển động.
Có thể thấy rằng TNGDM bao gồm ba thành phần cơ bản:
- Nội dung học tập, bao gồm các khóa học, tài liệu, mục tiêu học tập và tạp chí.
- Các công cụ/phần mềm để phát triển, sử dụng, tái sử dụng và phân phối nội dung, cũng
như để tìm kiếm và tổ chức nội dung, hệ thống quản lý học tập và cộng đồng học trực tuyến.
- Nguồn lực để thực hiện, bao gồm các giấy phép sở hữu trí tuệ để khuyến khích xuất
bản các tài liệu mở, các nguyên tắc triển khai và bản địa hóa nội dung.
TNGDM đóng vai trò là một công cụ hỗ trợ cho mọi tầng lớp trong xã hội, mở ra cơ
hội cho họ tiếp cận thông tin, mở rộng kiến thức và đáp ứng nhu cầu tự học, tự nghiên cứu.
Với một kho lưu trữ số hóa khổng lồ của nhân loại, TNGDM cho phép mọi người tiếp cận
với tri thức, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục theo nhiều phương diện khác nhau. Điều
này tạo ra sự thuận tiện cho việc học tập, bởi lợi ích chính của TNGDM là sự mở cửa, khả
năng học tập bất kỳ lúc nào, ở bất kỳ đâu và hoàn toàn miễn phí. Do đó, TNGDM góp phần
cải thiện chất lượng giáo dục trên toàn cầu, đặc biệt là các quốc gia nghèo và đang phát triển,
nơi mà một số người không thể chi trả cho sách vở, đi học và thiếu giáo viên và chương trình
đào tạo. Với các quốc gia khác, TNGDM cũng mang lại cơ hội để tiết kiệm đáng kể các
khoản đầu tư vào lĩnh vực giáo dục.
III. Thực trạng tài nguyên giáo dục mở trong các trường đại học Việt Nam hiện nay
TNGDM được xem như một tài nguyên quan trọng hỗ trợ việc nâng cao chất lượng
đào tạo và nghiên cứu khoa học tại các trường đại học. Các trường hiện nay đang trải qua
quá trình cải tiến chương trình, nội dung đào tạo và phương pháp giảng dạy, tập trung vào
588
việc đặt người học vào trung tâm, và đặc biệt là phát triển kỹ năng tự học và tự nghiên cứu.
TNGDM có thể được coi là một giải pháp cho vấn đề này.
Cùng với đó, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách nhằm thúc đẩy giáo
dục đại học theo hướng mở, nhằm đảm bảo mọi người có thể tiếp cận, tăng tỷ lệ dân số được
tiếp cận với giáo dục đại học. Do đó, việc xây dựng và phát triển TNGDM tại các trường đại
học càng quan trọng hơn. Nhận thức về tầm quan trọng của TNGDM, nhiều chuyên gia giáo
dục đánh giá cao vai trò và tiềm năng lớn của các trường đại học và thư viện trường đại học
trong việc xây dựng và phát triển TNGDM. Các trường đại học và thư viện cần tận dụng
những ưu điểm của mình về đội ngũ giảng viên, các nhà nghiên cứu và sinh viên có trình độ,
kiến thức và kỹ năng để đóng vai trò tiên phong trong việc xây dựng và phát triển TNGDM.
Trong quá trình này, các trường cần phối hợp với nhau để tạo nên một cộng đồng, cùng xây
dựng và chia sẻ nguồn tài liệu học.
Bộ Giáo dục và Đào tạo (2019) đã ban hành công văn số 4301/BGDĐT-GDTX về
xây dựng và phát triển TNGDM tại các trường đại học, học viện và trường cao đẳng sư
phạm. Theo công văn này, việc tăng cường nhận thức, xây dựng, tổ chức triển khai kế hoạch
phát triển, khai thác và chia sẻ TNGDM với các cơ sở giáo dục, tổ chức và cá nhân trong và
ngoài nước là rất quan trọng. Biên soạn tài liệu, chương trình, và các khóa học mở trực tuyến
cần tiếp tục được thúc đẩy tại các cơ sở giáo dục đại học nhằm nâng cao chất lượng nguồn
nhân lực địa phương và tăng cơ hội tiếp cận giáo dục đại học thông qua hình thức giáo dục
thường xuyên. Trường Đại học Mở Hà Nội và Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh
được giao nhiệm vụ xây dựng bộ tiêu chuẩn đánh giá TNGDM của Việt Nam. Trong khi đó,
Trường Đại học Tôn Đức Thắng được chọn làm thí điểm để xây dựng và triển khai mô hình
hợp tác chuyển giao công nghệ để khai thác và sử dụng nguồn TNGDM cho các trung tâm
giáo dục thường xuyên phục vụ cộng đồng.
Theo quyết định số 1117/QĐ-TTg của Phó Thủ tướng (2023), Chương trình đặt ra
mục tiêu từ năm 2023 đến năm 2026, xây dựng và vận hành cổng truy cập TNGDM trong
giáo dục đại học nhằm tạo một nguồn thông tin đáng tin cậy và dễ truy cập cho cộng đồng
học thuật và giảng viên.
Mục tiêu cụ thể của chương trình bao gồm cung cấp tài liệu học tập, giảng dạy và
nghiên cứu tin cậy cho người học, cán bộ và giảng viên trong các cơ sở giáo dục đại học.
Với mục tiêu có hơn 40% số cơ sở giáo dục tham gia vào quá trình này, hơn 20% số ngành
đào tạo và trình độ của giáo dục đại học sẽ có giáo trình và tài liệu giảng dạy được đưa vào
hệ thống cổng truy cập TNGDM. Ngoài ra, chương trình cũng đặt ra mục tiêu khai thác và
sử dụng TNGDM, với hơn 50% số cơ sở giáo dục đại học và giảng viên sử dụng từ nguồn
này để phục vụ giảng dạy và nghiên cứu, cũng có hơn 50% số người học sử dụng tài nguyên
này để học tập và nghiên cứu.
Một phần quan trọng trong chương trình là xây dựng cổng kết nối với kho dữ liệu
589
từng trường đại học, nhằm tạo ra sự liên thông trong việc chia sẻ tài nguyên giáo dục. Bên
cạnh đó, việc nâng cao nhận thức về ý nghĩa của việc sử dụng TNGDM cũng được đặt ra là
một mục tiêu quan trọng, thông qua các hoạt động thông tin, đào tạo, và hội thảo..
Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây về TNGDM tại các trường đại học đã chỉ ra những
vấn đề sau:
- Sử dụng TNGDM tại các trường đại học vẫn chưa phổ biến. Hầu hết chỉ tập trung
vào việc sử dụng các nguồn thông tin miễn phí trên mạng và ít khi triển khai TNGDM trong
cơ sở của mình.
- Đa số giảng viên chỉ dừng lại ở việc giới thiệu các nguồn học liệu miễn phí mà chưa
có ý thức trong việc tạo và chia sẻ TNGDM. Cần thúc đẩy sự hiểu biết về TNGDM trong
cộng đồng đại học, vì sự nhận thức và hiểu biết về TNGDM rất quan trọng cho việc tạo lập,
sử dụng và chia sẻ nguồn TNGDM.
- Thực thi bản quyền tại các trường đại học vẫn chưa được coi trọng, và thư viện
cũng chưa quan tâm đến vấn đề này mặc dù đang có kế hoạch số hóa tài liệu. Cần có sự hiểu
biết về bản quyền và giấy phép mở trong cộng đồng các trường đại học. Thư viện có thể là
nơi đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển TNGDM. Chúng là nơi lưu trữ và cung cấp
tài liệu cho giảng viên và sinh viên và có thể hướng dẫn giảng viên phát triển TNGDM trong
quá trình giảng dạy và nghiên cứu. Thư viện cũng có thể giới thiệu các nguồn TNGDM có
chất lượng cho sinh viên.
IV. Một số giải pháp phát triển tài nguyên giáo dục mở trong xu thế giáo dục đại học
hiện nay
Thứ nhất, để phát triển TNGDM cần thiết có các cơ chế chính sách cụ thể từ Bộ Giáo
dục và Đào tạo. Tiêu chí đáp ứng nhu cầu đào tạo và nghiên cứu là một trong những yếu tố
quan trọng, và được coi là bắt buộc trong quá trình kiểm định chất lượng của các trường đại
học. Cần làm ngay bây giờ là thiết lập một cơ sở pháp lý phát triển cho TNGDM, đó sẽ là
điểm tựa cho các trường đại học, doanh nghiệp và cá nhân để cùng tham gia vào quá trình
phát triển TNGDM. Việc thực hiện chính sách này có thể được thực hiện thông qua sự hợp
tác giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng Bộ Khoa học và Công nghệ, dựa trên đóng góp của
các chuyên gia về TNGDM tại Việt Nam và sự tham khảo kinh nghiệm từ các chuyên gia
quốc tế.
Thứ hai, chính sách và sự ủng hộ từ lãnh đạo của các trường đại học đóng vai trò quyết
định trong việc phát triển TNGDM. Nếu lãnh đạo không coi trọng TNGDM là một hướng đi
quan trọng và không đầu tư nguồn lực, việc phát triển TNGDM sẽ gặp rủi ro. Vì vậy, cần có một
cách tiếp cận mới, sự đổi mới trong phương pháp giảng dạy, đặc biệt là chính sách cụ thể về việc
xem xét học liệu là công cụ không thể thiếu trong quá trình giảng dạy và học tập. Tầm nhìn và
quyết sách của nhà lãnh đạo sẽ đóng vai trò quyết định trong việc này.
590
Thứ ba, thư viện của trường đại học có vai trò quan trọng trong việc thu thập, lưu
trữ, phân phối và chia sẻ nguồn TNGDM. Thư viện với nhiệm vụ cung cấp học liệu cho hoạt
động giảng dạy, học tập và nghiên cứu, sẽ là nơi chính để quản lý các nguồn TNGDM của
trường. Với năng lực và cơ sở hạ tầng của mình, các thư viện sẽ tổ chức các tài liệu học, kết
nối và cung cấp nguồn TNGDM cho cộng đồng sử dụng chung. Với sự phổ biến của việc sử
dụng Internet trong việc tìm kiếm thông tin, các thư viện cần điều chỉnh tiếp cận của mình
để đáp ứng nhu cầu người dùng, bằng cách cung cấp tài liệu trực tuyến và TNGDM.
Thứ tư, sự hợp tác và tham gia của các trường đại học là rất quan trọng trong quá
trình phát triển TNGDM. Do tính chất chia sẻ và mở của TNGDM, sự tham gia tích cực của
các trường đại học là cần thiết để xây dựng các tài liệu học tập mở. Mặc dù một trường đại
học có thể không tự xây dựng TNGDM một mình nếu không có nguồn kinh phí đủ lớn,
nhưng sự tham gia của họ sẽ đóng góp vào một cộng đồng chung, chia sẻ trách nhiệm và
mục tiêu. Mỗi trường chỉ cần đóng góp một phần nhỏ vào kho tài nguyên chung, tạo nên một
hệ sinh thái nội dung đa dạng cho TNGDM.
Thứ năm, vai trò của giảng viên trong việc sử dụng và sản xuất TNGDM là không
thể phủ nhận. Họ là những người trực tiếp tạo ra và sử dụng TNGDM, họ cần nắm vững
nguyên tắc của việc xây dựng, chia sẻ và tuân thủ các quy định về bản quyền và giấy phép
sử dụng TNGDM. Bằng cách này, họ có thể sử dụng TNGDM để phục vụ cho quá trình
giảng dạy, học tập và nghiên cứu một cách hiệu quả và đúng đắn.
Tóm lại, TNGDM đã mở ra một trang mới trong giáo dục đại học, đồng thời phá vỡ
các giới hạn của giáo dục truyền thống. Nó đã thúc đẩy sự phát triển của nhiều phương pháp
dạy học mới, khắc phục tình trạng thiếu tài liệu giảng dạy và học tập hiện nay tại các trường
đại học. Đồng thời, việc áp dụng TNGDM cũng giúp giảm chi phí giáo dục và tạo ra một
nguồn tài nguyên không giới hạn cho các trường đại học khai thác. Tuy nhiên, để xây dựng
và sử dụng TNGDM một cách hiệu quả, vẫn còn nhiều thách thức và khó khăn phải đối mặt.
Cần thiết lập các cơ chế và chính sách phù hợp, cùng với đó tạo ra một mạng lưới hợp tác
và chia sẻ để các bên có thể cùng nhau phát triển nguồn TNGDM.
Tài liệu tham khảo:
[1]. Đỗ Văn Hùng (2017). Tài nguyên giáo dục mở - yếu tố tích cực cho đổi mới giáo dục đại học
và mục tiêu phát triển bền vững quốc gia. Tạp chí Thông tin và tư liệu.
[2]. Lê Trung Nghĩa (2021). Giải pháp chính sách nào để phát triển tài nguyên giáo dục mở trong
giáo dục đại học ở Việt Nam. Truy cập https://giaoducmo.avnuc.vn/bai-viet-toan-van/giai-phap-
chinh-sach-nao-de-phat-trien-tai-nguyen-giao-duc-mo-trong-giao-duc-dai-hoc-o-viet-nam-
562.html.
[3]. Những khái niệm cơ bản liên quan tới tài nguyên giáo dục mở. Truy cập
http://edu.net.vn/media/p/ 455708.aspx.
