599
THÀNH CÔNG CỦA MOOCS TRÊN THẾ GIỚI
VÀ TIỀM NĂNG PHÁT TRIỂN TẠI VIỆT NAM
Nguyễn Phúc Quân1
Email: quannp@donga.edu.vn
Tóm tắt: MOOCs (Massive Open Online Courses) hiện đang đóng vai trò quan trọng
trong việc định hình lại bức tranh giáo dục toàn cầu, mở rộng không gian học tập và tạo cơ
hội tiếp cận kiến thức cho mọi người, không phụ thuộc vào giới hạn địa lý hay thời gian. Sự
kết hợp của tính phổ cập, tương tác và linh hoạt là những đặc điểm chính giúp MOOCs trở
thành một động lực đưa giáo dục đến gần với hàng triệu người trên khắp thế giới. Tại Việt
Nam, sự phát triển của MOOCs mang theo nhiều cơ hội quan trọng trong việc nâng cao chất
lượng giáo dục và mở rộng tiếp cận đại học. Cùng với sự pho br biến của internet, thiết bị
thông minh, MOOCs trở thành một công cụ mạnh mẽ để đáp ứng nhu cầu đa dạng của cộng
đồng. Tuy nhiên, trong quá trình này, có những thách thức cần đối mặt. Chất lượng, nội
dung là một khía cạnh quan trọng, đòi hỏi sự chú trọng vào việc xây dựng khóa học có giá
trị và ứng dụng thực tế. Nắm bắt thông tin, hỗ trợ ngfười học cũng là một yếu tố quyết định,
đòi hỏi sự thích ứng và đào tạo mới để họ có thể tận dụng tối đa từ môi trường học tập trực
tuyến. Ngoài ra, vấn đề bảo mật thông tin là một thách thức nổi bật, đặc biệt là khi chúng ta
di chuyển từ hình thức giáo dục truyền thống sang hình thức trực tuyến. Cần phải đảm bảo
rằng các thông tin cá nhân của học viên được bảo vệ một cách an toàn và đáng tin cậy. Cưới
cùng để đạt được tiềm năng đầy đủ của MOOCs tại Việt Nam, sự đồng bộ với các chuẩn
mực giáo dục quốc tế thông qua liên kết đào tào, cấp và công nhận văn bằng chứng chỉ
nhằm bảo vệ quyền lợi của người học, đảo bảo chất lượng đòa tạo đáp ứng nhu cầu của thị
trường lao động.
Từ khóa: MOOCs, đại học, phổ cập giáo dục, đảm bảo chất lượng.
I. Mở đầu
MOOCs (Massive Open Online Courses) là một hình thức giáo dục trực tuyến miễn
phí, mở và đại chúng, cho phép người học truy cập vào các nội dung và giảng viên chất
lượng cao từ các trường đại học và tổ chức hàng đầu trên thế giới. MOOCs đã trở thành một
xu hướng giáo dục đổi mới và phổ biến trong thời đại số, vì chúng có thể đáp ứng được nhu
cầu học tập của nhiều đối tượng, đặc biệt là những người không có điều kiện hoặc không
muốn theo học các khóa học truyền thống(Hoàng Thị Minh Anh et al., 2019; Dhawal Shah,
2021; Dhawal Shah et al., 2023). MOOCs cũng có thể tạo ra nhiều cơ hội và thách thức cho
các bên liên quan, như người học, nhà cung cấp, nhà tuyển dụng và cơ quan chứng nhận.
1 Phòng Quản lý Khoa học, Trường Đại học Đông Á
600
Theo báo cáo của Class Central, năm 2020, có khoảng 180 triệu người đăng ký các khóa
học MOOCs trên toàn cầu, tăng gấp đôi so với năm 2019. Đây là một sự tăng trưởng đột biến do
ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, khiến nhiều người phải ở nhà và tìm kiếm các cơ hội học tập
trực tuyến. Vào cuối năm 2021, MOOCs đã đạt đến 220 triệu người học, với hơn 3.100 khóa học
và 500 chứng chỉ chuyên nghiệp(Dhawal Shah, 2021; Dhawal Shah et al., 2023)
Tuy nhiên, sự tăng trưởng này không đồng đều ở các khu vực và các lĩnh vực khác
nhau, các khóa học MOOCs về sức khỏe, giáo dục, kinh doanh và công nghệ là những lĩnh
vực có sự tăng trưởng cao nhất, trong khi các khóa học về nghệ thuật, nhân văn và xã hội lại
có sự giảm sút. Các khu vực có sự tăng trưởng cao nhất là Bắc Mỹ, Châu Âu và Châu Á,
trong khi các khu vực khác như Châu Phi, Châu Đại Dương và Nam Mỹ lại có sự tăng trưởng
thấp hơn. Tốc độ tăng trưởng người học mới cao nhất đến từ các nền kinh tế mới nổi, dẫn
đầu là Paraguay với mức tăng trưởng 98% với tổng số 110.000 người học. Việt Nam đứng
thứ 9 với 55%(Johny Wood, 2022), do đó nghiên cứu này tập trung đánh giá thực trạng các
mô hình MOOCs đang áp dụng trên thế giới và khả năng phát triển tại Việt Nam.
II. Phương pháp nghiên cứu
2.1. Đánh giá mô hình MOOCs trên thế giới
- Đánh giá mức độ thành công của các hệ thống MOOCs phổ biến nhất thông qua
khảo sát các hệ thống này dưới tư cách người học
- Phân tích ưu nhược điểm của phương pháp đào tạo e-learning thông qua theo dõi
tương tác, phản hồi của người học tại các bài giảng
2.2. Đánh giá tiềm năng phát triển MOOCs tại Việt Nam
- Trong giới hạn của tham luận, chúng tôi đã tiến hành khảo sát nội dung, chương
trình đào tạo của một số chương trình MOOCs phổ biến tại Việt Nam. Thông qua phân tích
chương trình đào tạo, nội dung bài giảng các thông báo, giới thiệu trên website, trao đổi với
nhà cung cấp
III. Kết quả nghiên cứu
3.1. Tính hiệu quả của MOOCs
Ban đầu được tuyên bố như là một cuộc cách mạng trong việc tiếp cận giáo dục đại
học, nhưng kỳ vọng đối với MOOCs đã tụt giảm khi các nghiên cứu người học MOOCs chỉ
ra rằng khoảng 80% đã có ít nhất bằng cử nhân, gần 60% đang làm việc toàn thời gian, và
60% đến từ các nước phát triển(Chen Zhenghao et al., 2015). Tức đa phần những người đăng
ký MOOCs hầu hết đều đã tốt nghiệp đại học, lý giải cho điều này là do những người đã có
bằng đại học truyền thống có nền tảng kiến thức, khả năng tư duy cũng như điều kiện tiếp
cận hiệu quả hơn với MOOCs so với những người chưa có bằng đại học, vốn thiếu kỹ năng
tự học, kỹ năng học đại học.
601
Về mục đích học tập 72% số đối tượng tham gia khảo sát cho biết học vì mục tiêu
nghề nghiệp và 61% học để có thêm kiến thứ. 33% người học để cải thiện sự nghiệp cho biết
họ có lợi ích trực tiếp và rõ ràng như việc tìm được công việc mới. Các báo cáo còn cho thấy
người dân từ các nước đang phát triển, những người có tình trạng kinh tế xã hội thấp hơn và
có trình độ học vấn thấp hơn cũng có cơ hội nhận được các lợi ích từ chứng chỉ
MOOCs(Chen Zhenghao et al., 2015). Như vậy, đại đa số những người hoàn thành MOOCs
cho biết họ có những lợi ích về nghề nghiệp hoặc giáo dục, và một tỷ lệ đáng kể cho biết
những lợi ích hữu hình như có được một công việc mới, khởi nghiệp hoặc hoàn thành các
điều kiện tiên quyết cho một chương trình học thuật. Cả lợi ích nghề nghiệp và giáo dục đều
được người dân từ các nước đang phát triển báo cáo nhiều hơn.
Coursera là một trong những nhà cung cấp MOOCs lớn nhất và phổ biến nhất trên
thế giới, vào tháng 4 năm 2020, Coursera đã công bố rằng họ đã cấp hơn 5 triệu chứng chỉ
cho người học trên toàn thế giới kể từ khi thành lập vào năm 2012. Tuy nhiên về mặt hiệu
suất, chỉ 4% người dùng Coursera hoàn thành khóa học và nhận được chứng chỉ đã đăng
ký. Bù lại, với lượng lớn người dùng tham gia, phạm vi tiếp cận của MOOCs vẫn rất đáng
kể. Chẳng hạn, hơn một triệu người đã hoàn thành khóa học Coursera kể từ khi thành lập
vào năm 2012, với hơn 2,1 triệu người hoàn thành khóa học tính đến tháng 4 năm
2015(Dhawal Shah, 2021; Dhawal Shah et al., 2023).
3.2. Tác động của MOOCs
MOOCs đã gây ra những tác động đa chiều với hệ thống giáo dục đại học, trở thành
động lực lớn thúc đẩy chuyển đổi số giáo dục, làm ngành giáo dục phải đánh giá lại vai trò
của năng lực sư phạm, phương pháp giảng dạy trong đào tạo đại học, vốn thường tuyển dụng
giảng viên chủ yếu dựa trên năng lực nghiên cứu khoa học. MOOCs cũng thúc thúc đẩy mô
hình thiết kế khóa học dựa trên sự hợp tác giữa các chuyên gia thiết kế, nhà phát triển phần
mềm, nhà nghiên cứu học tập và giáo viên để tạo nên bài giảng số hóa, sinh động trực quan.
Các nền tảng cung cấp khóa học cũng giúp liên kết các hệ thống đào tạo, học thuật, chia sẻ
rộng rãi các bài giảng, kiến thức từ các đại học hàng đầu như Yale, Harvard. Cuối cùng,
MOOCs đã tạo ra không gian mới cho thử nghiệm và đổi mới. Các nền tảng chia sẻ MOOCs
đã cung cấp một môi trường thuận tiện cho các tổ chức để thử nghiệm ý tưởng mới trong
giáo dục và học tập, mở ra những khả năng sáng tạo trong kỷ nguyên số(Allison Dulin
Salisbury, 2014).
Một số nhà cung cấp MOOCs đã hợp tác với các công ty và tổ chức để cung cấp các
cơ hội thực tập, việc làm hoặc chứng nhận chuyên nghiệp cho sinh viên, nhằm tăng cường
sự công nhận và giá trị của các chứng nhận MOOCs. Ví dụ, Coursera đã hợp tác với Google,
IBM, Facebook và các công ty khác để cung cấp các chương trình chuyên ngành và chứng
chỉ chuyên nghiệp trong các lĩnh vực như dữ liệu, máy học, kỹ năng mềm và kinh doanh.
EdX cũng đã hợp tác với Microsoft, Amazon, IBM và các công ty khác để cung cấp các khóa
602
học và chứng chỉ liên quan đến công nghệ thông tin, kỹ thuật và khoa học máy tính(Christina
Banks & Edward Meinert, 2016; Valentina Goglio & Sonia Bertolini, 2021).
Một số nhà tuyển dụng đã công nhận và khuyến khích việc sử dụng các chứng nhận
MOOCs cho mục đích đào tạo và phát triển nghề nghiệp của nhân viên. Ví dụ, AT&T đã hỗ
trợ và tài trợ cho các khóa học MOOCs của Udacity, một nhà cung cấp MOOCs chuyên về
công nghệ, và đã tuyển dụng một số sinh viên hoàn thành các khóa học này. Accenture, một
công ty tư vấn quản lý, cũng đã sử dụng các khóa học MOOCs của EdX để đào tạo nhân
viên về các kỹ năng kỹ thuật và kinh doanh.(Christina Banks & Edward Meinert, 2016;
Valentina Goglio & Sonia Bertolini, 2021)
3.3. Kinh doanh khóa học
Coursera là một trong những nhà cung cấp MOOCs đầu tiên và lớn nhất thế giới,
được thành lập vào năm 2012 bởi hai giáo sư của Đại học Stanford. Coursera hợp tác với
hơn 200 trường đại học và tổ chức trên toàn thế giới để cung cấp hơn 5.000 khóa học, 500
chứng chỉ chuyên nghiệp và 30 bằng cấp trực tuyến trong các lĩnh vực như nghệ thuật, kinh
doanh, máy tính, ngôn ngữ, khoa học và y tế. Coursera có hơn 87 triệu người dùng đăng ký
và hơn 2.000 khách hàng là doanh nghiệp. Coursera đã niêm yết cổ phiếu trên sàn chứng
khoán New York vào tháng 3 năm 2021, huy động được 519 triệu USD(Dhawal Shah, 2021;
Dhawal Shah et al., 2023).
edX là một nền tảng MOOCs được thành lập vào năm 2012 bởi hai trường đại học
danh tiếng là MIT và Harvard. edX hợp tác với hơn 160 trường đại học và tổ chức trên toàn
thế giới để cung cấp hơn 3.000 khóa học, 300 chứng chỉ chuyên nghiệp và 15 bằng cấp trực
tuyến trong các lĩnh vực như kỹ thuật, khoa học, nhân văn, kinh doanh và giáo dục. edX có
hơn 35 triệu người dùng đăng ký và hơn 1.000 doanh nghiệp khách hàng, vào tháng 7 năm
2021 edX đã được 2U, một công ty công nghệ giáo dục, mua lại với giá 800 triệu
USD(Dhawal Shah, 2021; Dhawal Shah et al., 2023).
Thị trường kinh doanh khóa học trực tuyến toàn cầu dự kiến sẽ đạt 457.8 tỷ đô la
vào năm 2026, với tốc độ tăng trưởng hàng năm là 10,3%. Một trong những yếu tố thúc
đẩy sự phát triển này là sự gia tăng nhu cầu về các khóa học trên thiết bị di động, đặc
biệt là ở các khu vực hẻo lánh và thiếu hụt giáo viên. Trung Quốc được dự báo sẽ trở
thành thị trường lớn nhất cho kinh doanh khóa học trực tuyến vào năm 2026, với mức
định giá 105,7 tỷ USD. Sự tăng trưởng này là do các chính sách chuyển đổi số của quốc
gia này. Châu Á là khu vực có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất cho kinh doanh khóa học
trực tuyến, với tỷ lệ tăng trưởng kép hàng năm là 17,3% trong giai đoạn 2019-20253.
Một số yếu tố góp phần vào sự tăng trưởng này là sự phổ biến của các thiết bị thông
minh, sự phát triển của cơ sở hạ tầng viễn thông, sự gia tăng của dân số trẻ và sự thay
đổi của thị hiếu học tập. Hoa Kỳ và Châu Âu vẫn là hai thị trường lớn nhất cho kinh
doanh khóa học trực tuyến, chiếm hơn 70% thị phần toàn cầu. Các doanh nghiệp ở hai
603
khu vực này đang đầu tư vào các chương trình đào tạo toàn diện cho nhân viên, nhằm
nâng cao năng suất, doanh thu và lợi thế cạnh tranh(Ahsan Zafeer, 2023).
3.4. Các mô hình MOOCs hoàn toàn miễn phí
3.4.1. Mô hình e-learning của Saylor Academy
Saylor Academy là một sáng kiến phi lợi nhuận được thành lập vào năm 2008, nhằm
cung cấp các khóa học trực tuyến miễn phí và mở cho tất cả những ai muốn học. Saylor
Academy cung cấp gần 100 khóa học đầy đủ ở cấp độ đại học và chuyên nghiệp, mỗi khóa
học được xây dựng bởi các chuyên gia trong lĩnh vực. Người dùng có thể học các kỹ năng
mới, nhận được tín chỉ cho bằng cấp, hoặc thăng tiến trong sự nghiệp của bạn theo tốc độ và
lịch trình của riêng Saylor Academy có các khóa học về nhiều lĩnh vực khác nhau, như Nghệ
thuật, Sinh học, Kinh doanh, Tin học, Kinh tế, Tiếng Anh, Địa lý, Lịch sử, Toán học, Triết
học, Vật lý, Chính trị, Tâm lý, Xã hội học với hơn 1,7 triệu học viên đã bắt đăng ký. Saylor
Academy cũng có chương trình Saylor Direct Credit, cho phép chuyển các tín chỉ đạt được
từ các khóa học của Saylor Academy sang các trường đại học đối tác. Giúp học viên có thể
tiết kiệm chi phí và thời gian học tập(Nguyễn Phúc Quân, 2023).
3.4.2. Khan Academy
Khan Academy là một tổ chức phi lợi nhuận được thành lập bởi Salman Khan vào
năm 2008, với sứ mệnh cung cấp một nền giáo dục miễn phí, đẳng cấp thế giới cho bất cứ
ai, ở bất kỳ đâu. Khan Academy cung cấp các khóa học trực tuyến về nhiều lĩnh vực học
thuật, từ toán học, khoa học, nghệ thuật, lịch sử, đến kinh tế, lập trình. Các khóa học bao
gồm các video giảng dạy, các bài đọc, và các hoạt động tương tác, được sắp xếp theo trình
tự để người học có thể bắt đầu từ đầu với bất kỳ chủ đề nào từ nhập môn đến nâng cao. Khan
Academy cũng có các khóa học chuẩn bị cho các kỳ thi như SAT, LSAT, MCAT
Khan Academy có một giao diện thân thiện với người dùng, cho phép học viên học
theo tốc độ và lịch trình của riêng, và nhận được phản hồi và hỗ trợ cá nhân từ hệ thống AI
của Khan Academy, cũng như từ cộng đồng học tập trực tuyến. Người dùng cũng có thể theo
dõi tiến trình học tập của bạn, kiểm tra kiến thức của bạn, và đạt được các huy hiệu và điểm
số để khích lệ bạn học tập(Ahsan Zafeer, 2023).
3.5. Đảm bảo chất lượng trong MOOCs
Đảm bảo chất lượng trong MOOCs là một yếu tố quan trọng để đảm bảo rằng học
viên nhận được trải nghiệm học tập hiệu quả và chất lượng cao, đòi hỏi sự cân nhắc và nỗ
lực liên tục từ phía nền tảng cung cấp khóa học. Việc tập trung vào nội dung, tương tác, thu
thập phản hồi sẽ giúp tạo ra một trải nghiệm học tập trực tuyến tích cực và chất lượng cho
mọi học viên đồng thời đảm bảo uy tín cho văn bằng online, đảo bảo người được đào tạo của
thể đạt được những lợi ích thiết thực từ kiến thức mà MOOCs đem lại(Ahsan Zafeer, 2023).
Các nền tảng MOOCs hiện đang duy trì các phương pháp như sau:
