Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2019. ISBN: 978-604-82-2981-8
421
ĐỔI MỚI SÁNG TẠO HƯỚNG TỚI PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG
TẠI CÁC DOANH NGHIỆP SẢN XUẤT CHẾ TẠO VIỆT NAM
Triệu Đình Phương
Trường Đại học Thủy lợi, email: phuongtd@tlu.edu.vn
1. GIỚI THIỆU CHUNG
Với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học
và công nghệ hiện đại, đặc biệt là công nghệ
thông tin, sinh học, vật liệu mới, năng
lượng... nền kinh tế thế giới đang biến đổi
sâu sắc, toàn diện, chuyển từ kinh tế công
nghiệp sang kinh tế tri thức, đặc trưng bởi
việc tăng tốc độ thay đổi và tăng độ phức tạp
và sự không chắc chắn, khả năng thích ứng.
Nonaka (1991) mô tả nền kinh tế tri thức là
một nền kinh tế mà sự chắc chắn duy nhất là
sự không chắc chắn. Trong bối cảnh này, sự
tồn tại, tăng trưởng và thành công và tồn tại,
tất cả phụ thuộc vào khả năng đổi mới liên
tục của công ty bất kể quy mô hoặc các thuộc
tính khác. Tại Việt Nam, cùng với xu thế hội
nhập ngày càng sâu rộng vào kinh tế khu vực
và thế giới, các doanh nghiệp sản xuất chế
tạo nội địa đã và đang có những bước chuyển
mình khá tích cực, cải tiến năng suất, chất
lượng, nâng cao năng lực về con người, vốn,
máy móc thiết bị đáp ứng yêu cầu ngày càng
khắt khe của các thị trường, từng bước đáp
ứng các yêu cầu của các chuỗi giá trị sản xuất
toàn cầu. Đổi mới sáng tạo (ĐMST) là chiến
lược đang được nhiều doanh nghiệp lựa chọn
để giải quyết các thách thức hiện tại và tương
lai. Tuy nhiên, còn không ít các doanh nghiệp
chưa có nhận thức đầy đủ về các loại ý tưởng
sáng tạo; trên 80% các lãnh đạo doanh
nghiệp nhỏ và vừa tham gia khảo sát trong
phạm vi nghiên cứu này cho rằng ĐMST chỉ
có tại các doanh nghiệp công nghệ, doanh
nghiệp lớn có Trung tâm R&D; chưa biết
cách thức thực hiện đổi mới trong Công ty
cũng như hoài nghi về hiệu quả thực sự của
ĐMST. Nghiên cứu này được thực hiện
nhằm cung cấp một bức tranh khái quát về
ĐMST tại các doanh nghiệp sản xuất chế tạo
Việt Nam, tìm kiếm bằng chứng thực nghiệm
về mối quan hệ giữa các thực hành ĐMST
và hiệu suất của các công ty. Hai câu hỏi
nghiên cứu chính của bài viết bao gồm:
RQ1: ĐMST tại các doanh nghiệp sản xuất
chế tạo Việt Nam có những thành phần nào?
RQ2: ĐMST có liên quan đến tăng trưởng
và lợi nhuận của các doanh nghiệp hay không?
Phần còn lại của bài viết được tổ chức như
sau: Phần 2 phác họa một số tài liệu trước
đây về bản chất của quá trình đổi mới và các
loại ĐMST. Phần 3 giới thiệu dữ liệu và
phương pháp nghiên cứu được sử dụng. Phần
4, kết quả phân tích thống kê. Phần cuối cùng
là kết luận và hàm ý.
2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Phương pháp nghiên cứu
Bài nghiên cứu sử dụng phương pháp
nghiên cứu định lượng, trình tự cụ thể gồm:
- Tổng quan tình hình nghiên cứu về ĐMST
- Xây dựng khung phân tích, giả thuyết
nghiên cứu và bộ công cụ đo lường các biến số
- Thu thập số liệu thông qua khảo sát
- Phân tích và xử lý số liệu
- Viết báo cáo kết quả nghiên cứu.
2.2. Khung phân tích
Định nghĩa đầu tiên về đổi mới sáng tạo
được đưa ra cuối những năm 1920 bởi
Schumpeter đề cập đến sự mới lạ, độc đáo ở
kết quả đầu ra như sản phẩm mới, chất lượng
mới, phương pháp mới, thị trường mới,
nguồn cung cấp nguyên liệu mới, cơ cấu tổ
chức mới. Các học giả sau này tiếp tục phát
triển, bổ sung các cách tiếp cận mới về
ĐMST như việc áp dụng ý tưởng mới vào tổ
Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2019. ISBN: 978-604-82-2981-8
422
chức, sử dụng kiến thức mới đáp ứng yêu cầu
khách hàng (Afuah, A., & Afuah, A., 2003);
quá trình làm cho ý tưởng có ý nghĩa sử dụng
thực tiễn (Bessant và Tidd, 2009). Trong
nghiên cứu này sử dụng cách tiếp cận của Tổ
chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD),
theo đó ĐMST là việc “tạo ra một sản phẩm
hay dịch vụ hoàn toàn mới hoặc được cải thiện
đáng kể; thiết lập quy trình, cách thức
marketing mới hoặc một phương pháp tổ chức
mới trong hoạt động kinh doanh, tổ chức nơi
làm việc hoặc các mối quan hệ bên ngoài”.
Hoạt động ĐMST trong một doanh nghiệp
thường bao gồm 4 thành phần chính:
- ĐMST về sản phẩm bao gồm đổi mới
giá trị hiện thực của sản phẩm (chất lượng,
mẫu mã, tính năng, tác dụng), đổi mới giá
trị tiềm năng của sản phẩm (hoạt động
trước, sau bán hàng), đổi mới giá trị cốt lõi
của sản phẩm (hành trình trải nghiệm sản
phẩm của khách hàng);
- ĐMST về marketing bao gồm đổi mới
sản phẩm, đổi mới về giá (chính sách giá,
điều kiện thanh toán, đổi mới hoạt động xúc
tiến, truyền thông (nội dung, kênh truyền
thông), đổi mới kênh phân phối (chính sách
phân phối, phương thức giao hàng);
- ĐMST tổ chức bao gồm đổi mới cơ cấu tổ
chức (thiết kế lại mô hình tổ chức, trao quyền,
cải tiến dòng công việc), đổi mới công cụ phối
hợp trong tổ chức (văn hóa làm việc, hệ thống
tiêu chuẩn, kế hoạch, hệ thống thông tin);
- ĐMST quy trình, công nghệ bao gồm đổi
mới quy trình (cách thức tổ chức thực hiện các
hoạt động), đổi mới máy móc trang thiết bị, đổi
mới con người (kiến thức, kỹ năng, thái độ).
Quá trình ĐMST trong doanh nghiệp
thường trải qua 5 giai đoạn chính: Phân tích
cơ hội, sáng tạo ý tưởng, thử nghiệm và đánh
giá ý tưởng, phát triển ý tưởng và thương mại
hóa (Tidd và Bessant, 2009).
ĐMST là một trong những yếu tố quan
trọng để doanh nghiệp tồn tại và phát triển
(Jimenez và Sanz-Valle, 2011) cũng như duy
trì lợi thế cạnh tranh (Standing và Kiniti,
2011). Các kết quả nghiên cứu đều đã chỉ ra
rằng: ĐMST là đặc điểm không thể thiếu đi
kèm với mọi thành công, những doanh
nghiệp sáng tạo thành công hơn những doanh
nghiệp trì trệ, doanh nghiệp có thị phần cao,
tăng trưởng lợi nhuận lớn là những doanh
nghiệp sáng tạo.
Khung phân tích tác giả đề xuất thực hành
đổi mới sáng tạo gồm 4 thành phần: đổi mới
sản phẩm, đổi mới quy trình công nghệ, đổi
mới tổ chức, đổi mới marketing, các thực
hành này có mối quan hệ tích cực với kết quả
hoạt động xét trên 3 khía cạnh: Kết quả thị
trường; kết quả tài chính; kết quả sản xuất.
KTQUHOTĐNG
TH CHÀNH
ĐIM ISÁNGT O
Đimisnphm
Đimiquytrình
côngngh
Đimitchc
Đimimarketing
Ktquthtr ng
Ktqutàichí nh
Ktqusnxut
Hình 1. Khung phân tích
2.3 Dữ liệu khảo sát
Số liệu phân tích trong nghiên cứu này thu
được từ kết quả khảo sát giám đốc điều hành
của 100 doanh nghiệp sản xuất chế tạo Việt
Nam thuộc các lĩnh vực điện - điện tử - viễn
thông do tác giả thực hiện từ tháng 09/2018 -
03/2019.
3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Kiểm tra độ tin cậy và tính thống
nhất của dữ liệu
Bảng 1. Phân tích độ tin cậy thang đo
Thành phần Số lượng biến Cronbach’s alpha
DMSP 5 0,780
DMQTCN 3 0,815
DMMAR 8 0,795
DMTC 7 0,806
Nguồn: Tác giả xử lý bằng SPSS
Kết quả phân tích nhân tố khám phá cho
thấy: hệ số KMO sau khi phân tích nhân tố là
0.852 > 0.5 và kiểm định Bartlett có ý nghĩa
thống kê (Sig. < 0.05) cho thấy phân tích
nhân tố là thích hợp và các biến quan sát có
tương quan với nhau trong tổng thể.
Hệ số Cronbach Alpha của các thang đo
đều lớn hơn 0.7 cho phép kết luận các thang
Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2019. ISBN: 978-604-82-2981-8
423
đo ở trên có thể chấp nhận được về mặt tin
cậy và sẽ được dùng để đánh giá các thực
hành ĐMST tại các doanh nghiệp
3.2. Thực trạng ĐMST tại các doanh
nghiệp sản xuất chế tạo Việt Nam
Kết quả nghiên cứu cho thấy, cả 4 thực
hành đổi mới sáng tạo đều đã được triển khai
tại các doanh nghiệp sản xuất chế tạo Việt
Nam trong đó các thực hành đổi mới về tổ
chức và đổi mới marketing đang được đánh
giá cao nhất với điểm trung bình là: 3.81 và
3.75. Các thực hành chủ yếu nhằm đổi mới
thói quen, thủ tục, quy trình làm việc của
nhân viên (3.91); đổi mới hệ thống quản lý
sản phẩm và chất lượng (3.85) cho phù hợp
với các thay đổi của thị trường, đòi hỏi của
khách hàng; hay các đổi mới bao bì, hình
sạng và khối lượng sản phẩm mà không thay
đổi tính năng kỹ thuật và chức năng của sản
phẩm (3.87) và đổi mới các kênh phân phối
(3.82). Kết quả đánh giá về các thực hành
ĐMST khác được trình bày tại Bảng 2:
Bảng 2. Kết quả phân tích Thống kê mô tả
Thành phần Giá trị trung bình Độ lệch chuẩn
DMSP 3.01 1.25
DMQTCN 3.12 0,71
DMMAR 3.75 0,75
DMTC 3.81 0,86
Kết quả trên phản ánh khá chính xác thực
tế đang diễn ra cũng như phù hợp với điều
kiện, nguồn lực cuả các doanh nghiệp Việt
Nam, các khoản chi cho hoạt động R&D hay
đổi mới quy trình công nghệ khá hạn chế
3.3. Phân tích hồi quy bội
Bảng 3. Kết quả phân tích hồi quy
KQTT KQTC KQSX
Beta Sig. Beta Sig. Beta Sig.
Const 0.091 0.038 0.082 0.376 0.017 0.025
DMSP 0.052 0.058 0.049 0.015 0.043 0.034
DMQT 0.158 0.013 0.017 0.633 0.142 0.018
DMTC 0.416 0.000 0.315 0.000 0.512 0.000
DMMR 0.213 0.000 0.187 0.005 0.316 0.000
R2 0.542 0.476 0.527
F sig 0.000 0.000 0.000
Kết quả phân tích hồi quy cho thấy các thực
hành ĐMST có quan hệ tích cực với các kết
quả hoạt động trong đó cả 4 thực hành đều có
quan hệ tương quan dương với kết quả sản xuất
và đặc biệt 2 thực hành đổi mới tổ chức và đổi
mới marketing có tương quan với cả 3 kết quả
hoạt động về thị trường, tài chính, sản xuất. Hệ
số R
2 của 3 mô hình nằm trong khoảng từ
0.476 – 0.542 cho thấy các thực hành ĐMST
giải thích được từ 47.6% – 54.2% sự biến động
của kết quả hoạt động.
4. KẾT LUẬN
Từ các kết quả phân tích trên có thể rút ra
một số kết luận như sau:
- Cách tiếp cận ĐMST trong doanh nghiệp
gồm 4 thành phần: ĐMST sản phẩm; ĐMST
quá trình, công nghệ; ĐMST marketing;
ĐMST tổ chức là cách tiếp cận phù hợp với
bối cảnh các doanh nghiệp sản xuất chế tạo
tại Việt Nam cũng như tồn tại mối quan hệ
tích cực giữa thực hành ĐMST với kết quả
hoạt động. Kết quả này tương đồng với các
nghiên cứu trước của Sharma và Lacey,
(2004); Varis và Littunen (2010) theo đó
doanh nghiệp quan tâm tới các thực hành
ĐMST sẽ tạo ra được lợi thế cạnh tranh, kết
quả là cho phép công ty hưởng doanh thu và
lợi nhuận tương đối cao. Theo thời gian, lợi
nhuận bị giảm do sự bắt chước và cạnh tranh,
nhưng nếu tiếp tục ĐMST có thể đạt được lợi
nhuận cao trong một thời gian dài.
- Kết quả nghiên cứu cho thấy ĐMST
không chỉ nằm ở bộ phận R&D trong lĩnh
vực phát triển sản phẩm hay quy trình công
nghệ mới. Thực hành ĐMST có tác động lớn
nhất tới kết quả hoạt động của doanh nghiệp
là đổi mới tổ chức, đổi mới marketing liên
quan tới thay đổi cách làm việc, cách tiếp cận
khách hàng nhằm thích ứng với sự thay đổi
nhanh chóng của thị trường.
5. TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Afuah, A., & Afuah, A. (2003). Innovation
management: strategies, implementation and
profits.
[2] Jiménez-Jiménez, D., & Sanz-Valle, R.
(2011). Innovation, organizational learning,
and performance. Journal of business
research, 64(4), 408-417.