Giải thưởng Nobel y sinh học năm 2002

Chia sẻ: Sunshine_6 Sunshine_6 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

50
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Như mọi sinh vật vĩ mô, cuộc sống của tế bào cũng trải qua 4 thời kỳ phát sinh, phát triển, tiến triển và kết thúc. Kết thúc thường là chết theo một trong 2 phương thức: chết do hoại tử và chết theo chương trình. Cách chết thứ nhất xẩy ra khi tế bào bị một tấn công mãnh liệt, màng tế bào vỡ, nhân tan ra nhiều mảnh có cỡ khổ khác nhau. Còn cách chết thứ hai thường là do từ bên trong dưới tác dụng của một số tín hiệu lam men endonuclease hoạt động và...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giải thưởng Nobel y sinh học năm 2002

TCNCYH 21 (1) - 2003 Gi¶i th−ëng Nobel y sinh häc n¨m 2002 (The Nobel Prize in Bio-Medicine 2002) GS Vò TriÖu An Bé m«n MiÔn dÞch Sinh lý bÖnh §¹i häc Y Hµ Néi Ngµy 7 th¸ng 10 n¨m 2002, Héi ®ång Gi¶i th−ëng Nobel cña ViÖn Karolinska (Thuþ §iÓn) ®· quyÕt ®Þnh trao gi¶i Nobel vÒ Y Sinh häc n¨m 2002 cho c¸c nhµ khoa häc Sydney Brenner, H. Robert Horvitz vµ John E. Sulston V× nh÷ng kh¸m ph¸ cña hä trong lÜnh vùc "§iÒu hoµ gen trong sù ph¸t triÓn c¬ quan vµ chÕt theo ch−¬ng tr×nh"[10]. Nh− mäi sinh vËt vÜ m«, cuéc sèng cña tÕ nghiÖm míi. Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1960, «ng ®· bµo còng tr¶i qua 4 thêi kú ph¸t sinh, ph¸t nhËn thÊy cã nh÷ng khã kh¨n c¬ b¶n trong viÖc triÓn, tiÕn triÓn vµ kÕt thóc. KÕt thóc th−êng lµ nghiªn cøu sù biÖt ho¸ vµ ph¸t triÓn c¬ quan ë chÕt theo mét trong 2 ph−¬ng thøc: chÕt do ®éng vËt cÊp cao, nh− ®éng vËt cã vó ch¼ng ho¹i tö vµ chÕt theo ch−¬ng tr×nh. C¸ch chÕt h¹n. Do vËy, rÊt cÇn cã mét mÉu h×nh nghiªn thø nhÊt xÈy ra khi tÕ bµo bÞ mét tÊn c«ng cøu cña sinh vËt ®a bµo nh−ng ®¬n gi¶n vµ dÔ m·nh liÖt, mµng tÕ bµo vì, nh©n tan ra nhiÒu thùc hiÖn. ¤ng ®· thÊy con giun trßn - m¶nh cã cì khæ kh¸c nhau. Cßn c¸ch chÕt thø Caenorhabditis elegans- lµ mét mÉu h×nh lý hai th−êng lµ do tõ bªn trong d−íi t¸c dông cña t−ëng. Lo¹i giun nµy dµi kho¶ng 1mm, th©n mét sè tÝn hiÖu lam men endonuclease ho¹t trong suèt, rÊt thuËn lîi cho viÖc quan s¸t qu¸ ®éng vµ c¾t nh©n ra thµnh nhiÒu m¶nh cã kÝch tr×nh ph©n chia tÕ bµo trùc tiÕp d−íi kÝnh tõ khi cì t−¬ng tù nh− nhau [2]. §ã lµ chÕt theo con giun h·y cßn lµ trøng cho ®Õn khi nã ch−¬ng tr×nh (programmed death) hay tr−ëng thµnh. Trong sè 1090 tÕ bµo cã ë con apoptosis (nguyªn uû tõ apoptosis nµy chØ hiÖn giun C. elegans th× bao giê còng cã 131 tÕ bµo t−îng l¸ rông vµo mïa thu, nay trong sinh häc ®−îc sinh ra kh«ng ®Ó lµm g× c¶ vµ sÏ chÕt theo dïng ®Ó chØ c¸i chÕt ªm ¶ tÊt nhiªn ph¶i ®Õn mµ ch−¬ng tr×nh [10]. C¸c qu¸ tr×nh ®ã ®· ®−îc b×nh th−êng xÈy ra víi tÕ bµo giµ ®Õn thêi kú «ng trùc tiÕp theo dâi vµ quan s¸t qua kÝnh hiÓn kÕt thóc chu tr×nh sèng nÕu kh«ng ph©n chia vi. C¸c kh¸m ph¸ cña Brenner ®−îc tiÕn hµnh ë thµnh 2 tÕ bµo míi). NÕu chÕt do ho¹i tö ®· §¹i häc Cambridge. §iÒu nµy ®· t¹o ra c¬ së ®−îc biÕt tõ cæ x−a th× chÕt theo ch−¬ng tr×nh gióp cho tÊt c¶ c¸c c«ng viÖc vÒ sau cña «ng míi chØ ®−îc m« t¶ thay ®æi vÒ h×nh th¸i ra tõ còng nh− cña c¸c nhµ nghiªn cøu kh¸c nh− mÊy n¨m ®Çu cña thËp kû 70. Ba nhµ b¸c häc John Sulton ®i s©u vµo theo dâi, ph©n tÝch qu¸ võa ®−îc gi¶i th−ëng nãi trªn ®· cã c«ng lín lµ tr×nh di truyÒn víi ph©n chia, biÖt ho¸ tÕ bµo vµ nhê thay ®æi ®èi t−îng nghiªn cøu mµ ®· ®i s©u ph¸t triÓn c¬ quan. vµo t×m hiÓu cã chÕ cña qu¸ tr×nh chÕt theo John Sulston (sinh n¨m 1942), lµm viÖc t¹i ch−¬ng tr×nh, nhê ®ã lµm s¸ng tá c¶ c¬ chÕ Trung t©m Sanger, §¹i häc Cambridge, Anh, ®iÒu hoµ gen trong sù ph¸t triÓn c¬ quan. ng−êi ®· theo dâi sù ph©n chia, biÖt ho¸ cña Sydney Brenner (sinh n¨m 1927) lµm viÖc mçi tÕ bµo trong sù ph¸t triÓn thµnh mét m« t¹i ViÖn Nghiªn cøu Ph©n tö Berkeley, Mü. cña C. elegans vµ nhê ®ã ®· thµnh lËp ®−îc ¤ng ®· dïng C. elegans lµm mét mÉu thùc mét thø ” ph¶ hÖ cña mét dßng tÕ bµo” nghÜa lµ 92
TCNCYH 21 (1) - 2003 qu¸ tr×nh ph¸t sinh ph¸t triÓn, vµ kÕt thóc cña biÕt MHC cña b¶n th©n (chän läc d−¬ng) vµ mét dßng tÕ bµo theo mét ch−¬ng tr×nh kh«ng dung thø víi c¸c tù kh¸ng nguyªn (chän läc thay ®æi tõ con giun nµy sang con giun kh¸c. ©m). Cßn nh÷ng tÕ bµo kh¸c ®Õn 90% bÞ lo¹i ¤ng ®· m« t¶ ®−îc qu¸ tr×nh chÕt theo ch−¬ng theo con ®−êng apoptosis. tr×nh nµy tr−íc nhÊt qua quan s¸t trùc tiÕp. Còng nh− mäi ho¹t ®«ng kh¸c cña tÕ bµo, Nh−ng quan träng nhÊt lµ «ng ®· x¸c ®Þnh ®−îc chÕt theo ch−¬ng tr×nh còng ®−îc khëi ph¸t, gen nuc-1 tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy më kiÓm so¸t vµ råi míi ®−îc thùc hiÖn. Nguyªn ®−êng cho Robert Horvitz tiÕp tôc ®ãng gãp nh©n hiÖn nay ®−îc biÕt nhiÒu th−êng lµ tõ bªn thªm ngoµi nh−ng cã c¶ tõ bªn trong. Mäi yÕu tè bªn Robert Horvitz (Sinh n¨m 1947), lµm viÖc ngoµi cã thÓ lµm h− h¹i dÕn ADN nh©n (ion, t¹i ViÖn Nghiªn cøu C«ng nghÖ, bøc x¹, nãng l¹nh qu¸..) mµ v−ît ngoµi kh¶ Massachusetts, Cambridge, USA, ng−êi ®· n¨ng tù söa ch÷a cña tÕ bµo. Nh÷ng yÕu tè bªn kh¸m ph¸ vµ x¸c ®Þnh nh÷ng gien quan träng trong th−êng lµ sù mÊt c©n b»ng cña qu¸ tr×nh kiÓm so¸t qu¸ tr×nh tÕ bµo chÕt theo ch−¬ng ®iÒu hoµ sinh tr−ëng tÕ bµo mµ g©y ra vÝ dô nh− tr×nh ë C. elegans. ¤ng còng cho thÊy nh÷ng khi thiÕu yÕu tè sinh tr−ëng, gi¶m ho¹t ®éng gien ®ã t−¬ng t¸c víi nhau trong qu¸ tr×nh chÕt cña c¸c rªxepto t−¬ng øng hay t¨ng nh÷ng cña tÕ bµo nh− thÕ nµo vµ chóng còng ®−îc b¶o cytokin øc chÕ tÕ bµo sinh tr−ëng nh− TNFα, tån ë c¸c sinh vËt cÊp cao nh− ë con ng−êi. Fas. VËy tæng quan l¹i qu¸ tr×nh chÕt theo Nh−ng biÓu hiÖn ra bªn ngoµi vÒ h×nh th¸i ch−¬ng tr×nh lµ nh− thÕ nµo? Trong ph¹m vi bµi vµ ho¸ sinh cña hiÖn t−¬ng l¹i kh¸ ®¬n ®iÖu vµ th«ng tin t«i chØ xin nªu mÊy nÐt chÝnh. C¸c thuÇn nhÊt. Do ®ã lµm cho ng−êi ta nghÜ r»ng b¹n ®äc cã thÓ tham kh¶o thªm: “Apoptosis, ®Ó cã thÓ ®i ®Õn mét kÕt thóc nh− vËy, bªn chÕt theo ch−¬ng tr×nh” tµi liÖu tham kh¶o cho trong cña hiÖn t−îng nµy tÕ bµo ph¶i tr¶i qua sau ®¹i häc Bé m«n MiÔn dÞch Sinh lý bÖnh mét th©n chung. Mét ®iÒu n÷a mµ nhiÒu t¸c gi¶ Vò-TriÖu-An (1998) [2]. chó ý ®Õn lµ tÝnh tr¹ng tøc th× [6] cña tÕ bµo Qu¸ tr×nh apoptosis lµ c¸i chÕt tù nhiªn cña còng cã vai trß quyÕt ®Þnh cña sù khëi ph¸t hay tÕ bµo. Trong chÕt do ho¹i tö, c¸c mµng cña tÕ kh«ng sù chÕt theo ch−¬ng tr×nh. Nh÷ng vÝ dô bµo ®Òu Ýt nhiÒu bÞ h− h¹i nªn nguyªn sinh chÊt vÒ miÔn dÞch häc ®· nãi ë trªn víi còng cïng còng nh− nh©n vì thµnh nh÷ng m¶nh kh«ng chÊt kÝch thÝch, cïng mét ®èi t−îng tÕ bµo th× ®Òu nhau. Tr¸i l¹i chÕt theo ch−¬ng tr×nh th× khi l¹i lµ t¨ng sinh khi l¹i lµ chÕt theo ch−¬ng tr−íc tiªn cã hiÖn t−îng ng−ng tô chromatin råi tr×nh. §Õn nay ng−êi ta ®· hiÓu râ h¬n c¬ chÕ nguyªn sinh chÊt c« ®äng, mµng nguyªn sinh bªn trong vµ thÊy lµ sau khi cã tÝn hiÖu c¶m chÊt lâm vµo «m lÊy m¶nh chromatin t¹o thµnh øng th× bªn trong tÕ bµo ®èi t−îng cßn cã sù m¶nh tÕ bµo ®−îc gäi lµ thÓ apoptosis [5]. kiÓm so¸t ®iÒu hoµ tr−íc khi b−íc sang giai ®o¹n thùc hiÖn chÕt theo ch−¬ng tr×nh. Nãi mét Tr−íc tiªn chÕt theo ch−¬ng tr×nh lµ mét c¸ch kh¸c lµ qu¸ tr×nh chÕt theo ch−¬ng tr×nh hiÖn t−îng sinh lý xÈy ra ®Ó lo¹i bá nh÷ng tÕ còng lµ kÕt qu¶ cña sù c©n b»ng gi÷a nh÷ng bµo kh«ng cÇn thiÕt cho c¬ thÓ sèng nh− nh÷ng yÕu tè néi tÕ bµo t¨ng c−êng vµ yÕu tè øc chÕ. tÕ bµo giµ, nh÷ng tÕ bµo kh«ng cßn chøc n¨ng Nh÷ng thÝ nghiÖm tiÕn hµnh trªn con giun trßn hay nÕu tån t¹i sÏ kh«ng cã lîi cho c¬ thÓ. C. elegans ®· lµm s¸ng tá vÊn ®Ò. Trong miÔn dÞch häc [1] mét thÝ dô ®iÓn h×nh lµ tÕ bµo lymph« khi ë tuû x−¬ng ®i ra ®Õn Dïng nh÷ng kü thuËt sinh hoc vµ gien häc tuyÕn øc th× ph¶i tr¶i qua mét sù chän läc. ChØ ph©n tö ng−êi ta thÊy ®−îc ë con giun bÐ nhá ®−îc gi÷ l¹i ho¹t ®éng nh÷ng tÕ bµo nµo nhËn kia qu¸ tr×nh chÕt theo ch−¬ng tr×nh lµ do 3 gien ®iÒu hoµ vµ kiÓm so¸t: ced-3, ced-4 vµ 93
TCNCYH 21 (1) - 2003 ced-9. ChÝnh ced-3 gi÷ vai trß mét enzym tiªu qu¸ tr×nh apoptosis cña nh÷ng tÕ bµo cÇn sèng protein (protease) chñ yÕu trong sù g©y chÕt sãt. Nh− vËy lµ cã mét sù c©n b»ng ®èi kh¸ng theo ch−¬ng tr×nh cña 131 tÕ bµo trong qu¸ gi÷a hai gien. Cßn gien ced-4 th× m· ho¸ yÕu tè tr×nh tr−ëng thµnh cña con giun [8]. Ng−êi ta ho¹t ho¸ protease cña apoptosis (Apaf = thÊy mäi biÕn dÞ lµm mÊt hay gi¶m ho¹t ®éng Apoptosis protease activating factor), protease cña gien Êy sÏ kÐo theo sù sèng sãt nh÷ng tÕ Êy lµ enzym endonuclease s¶n phÈm cña ced-3 bµo ®¸ng nhÏ sÏ bÞ lo¹i. Ng−îc l¹i gien ced-9 cÇn thiÕt ®Ó tiªu DNA (H×nh 1). cã ho¹t ®éng chèng l¹i ced-3 nghÜa lµ ng¨n c¶n H×nh 1. Qu¸ tr×nh apoptosis ë con giun C. elegans: 131 tÕ bµo bÞ lo¹i bá do chÕt theo ch−¬ng tr×nh d−íi t¸c dông cña gen ced-4 lµm chuyÓn c©n b»ng gi÷a ced-9/ced-3 nghiªng vÒ bªn ced-3 vµ tõ ®ã ho¹t ho¸ protease ph¸ nh©n. ë ng−êi, tõ 1985 ng−êi ta ph¸t hiÖn ra mét chôc gen cïng hä Bcl-2 mµ protein cña chóng gen sinh ung th− cã biÓu lé m¹nh trong u l¹i cã t¸c dông kh¸c nhau, c¸i t¨ng c−êng, c¸i lymph« B gäi lµ Bcl-2 [1]. Gien kh«ng g©y øc chÕ chÕt theo ch−¬ng tr×nh. C¸c ph©n tö ph©n triÓn tÕ bµo nh−ng l¹i cã t¸c dông chèng protein s¶n phÈm cña hä Bcl-2 ®Òu n»m trªn l¹i qu¸ tr×nh chÕt theo ch−¬ng tr×nh mµ b×nh mµng tÕ bµo hay ty lap thÓ vµ cã thÓ chia thµnh th−êng nh÷ng tÕ bµo Êy sÏ bÞ lo¹i bá nÕu chóng hai nhãm ®èi lËp nhau; nhãm t¨ng c−êng nh− kh«ng cã ®¸p øng miÔn dÞch. Do ®ã nh÷ng tÕ Bcl-Xs, Bax, Bak, Bad, Bid...vµ nhãm øc chÕ bµo nµy kh«ng chÕt vµ lµ tiÒn ®Ò ®Ó g©y ra u. nh− Bcl-2, Bcl-XL, Mcl-1, Nr-13.... Cã thÓ nãi Lý thó lµ sau khi thµnh c«ng t¹o cl«n ced-9 th× lµ cã mét sù c©n b»ng gi÷a hai nhãm. Khi thiªn thÊy lµ protein cña gen nµy cã mét sù t−¬ng vÒ mét bªn nµo ®ã th× cã thÓ t¨ng apoptosis hay ®ång rÊt gÇn víi protein do Bcl-2 m·. Nh−ng ë ng−îc l¹i (H×nh 2). sinh vËt cÊp cao ng−êi ta ®· ph¸t hiÖn h¬n mét 94
TCNCYH 21 (1) - 2003 Giai ®o¹n 1 tÝn hiÖu: rÊt nhiÒu lo¹i tÝn hiÖu apoptosis còng cã kÌm theo nh÷ng thay ®æi s©u cã thÓ g©y ra apoptosis. C¸c ®−êng dÉn tÝn hiÖu s¾c cña bµo quan. Sù sôt thÕ n¨ng mµng ty l¹p cã vÎ dÉn ®Õn mét con ®−êng chung thuéc giai thÓ ∆ψm lµ gèc cña nh÷ng sai sãt vµ thÝ ®o¹n 2 nghiÖm dïng chÊt ng¨n sôt gi¶m ∆ψm nh− acid Giai ®o¹n 2 kiÓm so¸t vµ ®iÒu hoa xÈy ra ë bongkrekic sÏ kh«ng g©y ra apoptosis. Nh− vËy ty l¹p thÓ. Cã mét sù c©n b»ng gi÷a 2 nhãm cã thÓ kÕt luËn lµ sù thay ®æi tÝnh thÊm mµng Bcl-2 vµ Apaf mµ nÕu kÕt qu¶ thiªn vÒ chÕt th× g©y ra apoptosis vµ gi¶m ∆ψm lµ do sù thay ®æi chuyÓn sang giai ®o¹n 3 tÝnh thÊm Êy vµ khi cã thay ®æi nh− vËy th× Giai ®o¹n 3 thùc hiÖn: thay ®æi thÕ n¨ng cytochrom C vµ AIF (apoptosis inducing mµng vµ xuÊt hiÖn c¸c gèc tù do dÉn tíi phãng factor) tõ trong sÏ ra ngoµi ty l¹p thÓ. Chóng thÝch cytochrome vµ AIF, caspase ®−îc ho¹t ho¹t ho¸ enzym tiªu ®¹m caspase cã trong bµo ho¸ vµ nh©n bÞ chÎ thµnh m¶nh nhá, tÕ bµo chÕt t−¬ng ®Ó dÉn ®Õn c¸i chÕt theo ch−¬ng tr×nh. theo ch−¬ng tr×nh. (H×nh 2) Nh−ng tõ 1994 ®i s©u vµo c¬ chÕ ph¸t sinh Sù chó ý cña c¸c nhµ khoa häc ®Õn c¬ chÕ chÕt theo ch−¬ng tr×nh th× ng−êi ta thÊy vai trß cña sù chÕt theo ch−¬ng tr×nh cµng ®−îc t¨ng rÊt quan träng cña ty l¹p thÓ [8, 9, 10]. Bao giê c−êng v× hai lý do: 95
TCNCYH 21 (1) - 2003 Cµng ngµy ng−êi ta cµng ph¸t hiÖn ra nhiÒu theo ch−¬ng tr×nh. Cô thÓ nh− trong bÖnh bÖnh trong ®ã cã trôc trÆc vÒ apoptosis vµ ®ång Alzheimer hay xuÊt hiÖn ë ng−êi giµ, bÖnh thêi còng t×m ra ®−îc mét sè chÊt cã t¸c ®éng Huntington, nhåi m¸u c¬ tim hay trong héi lªn qu¸ tr×nh Êy; chøng suy gi¶m miÔn dÞch AIDS. Cµng ngµy cµng râ lµ nh÷ng c¬ chÕ chÞu MÆt kh¸c khi apoptosis kh«ng ho¹t ®éng th× tr¸ch nhiÖm vÒ qu¸ tr×nh apoptosis cã liªn quan sÏ dÉn ®Õn t¨ng sinh tÕ bµo mµ cã thÓ kh«ng ®Õn nhiÒu khÝa c¹nh thÊy trong nhiÒu tr¹ng th¸i kiÓm so¸t næi n÷a. RÊt cã kh¶ n¨ng lµ mét sè u bÖnh lý ng−êi. ¸c tÝnh thùc ra cã thÓ lµ hËu qu¶ cña nh÷ng yÕu Nh÷ng biÓu hiÖn l©m sµng thÊy trong nhiÒu tè lo¹i bá qu¸ tr×nh chÕt theo ch−¬ng tr×nh. rèi lo¹n bÖnh lý rÊt kh¸c nhau mµ l¹i lµ hËu qu¶ B¶ng 1 tãm t¾t nh÷ng nhãm bÖnh trong ®ã cña t×nh tr¹ng kÝch thÝch bÊt th−êng sù chÕt apoptosis t¨ng (+) hay gi¶m (-). B¶ng 1. Nh÷ng bÖnh cã liªn kÕt víi rèi lo¹n qu¸ tr×nh apoptosis (8) HÖ thèng VÝ dô Apoptosis t¨ng c−êng øc chÕ BÖnh tho¸i ho¸ thÇn kinh Alzheimer + SLA, x¬ cøng cét bªn teo c¬ + Parkinson + Rèi lo¹n miÔn dÞch BÖnh tù mÉn + BÖnh AIDS + BÖnh ®¸i th¸o ®−êng + BÖnh viªm tuyÕn gi¸p + Héi chøng thiÕu m¸u-t¸i Nhåi m¸u c¬ tim + t−íi Tai biÕn m¹ch m¸u n·o + Ung th− Lymphoma + Astrocytoma + Hepatoma + Melanoma + Mét sè u kh¸c + C¸c lo¹i kh¸c Tuæi giµ + Hãi ®Çu + B¶ng 1 tãm t¾t nh÷ng nhãm bÖnh trong ®ã chÕt theo ch−¬ng tr×nh xung quanh chç ho¹i apoptosis t¨ng (+) hay gi¶m (-). tö ban ®Çu më réng ra. HiÖn nay qua nh÷ng m« h×nh thùc nghiÖm trªn thá hay chuét g©y Héi chøng thiÕu m¸u-t¸i t−íi (ischemia- nhåi m¸u c¬ tim råi t¸i t−íi ng−êi ta ®· thÊy reperfusion) th−êng xuÊt hiÖn trong tai biÕn râ tæn th−¬ng kinh ®iÓn ho¹i tö tÕ bµo ë gi÷a m¹ch m¸u n·o vµ nhåi m¸u c¬ tim [2, 8]. Khi n¬i thiÕu m¸u cã ®−îc bao quanh bëi nh÷ng nµy t¾c m¹ch m¸u do x¬ cøng m¹ch nªn t¹i vïng tÕ bµo chÕt apoptosis. HiÖn t−îng cã vÎ chç cã thiÕu t−íi m¸u, thiÕu oxy vµ mét sè tÕ nghÞch lý Êy lµ do mét sù t¨ng qu¸ møc c¸c bµo bÞ chÕt do ho¹i tö. Nh−ng hoÆc do ®iÒu trÞ gèc tù do oxy ho¸ mµ quan träng lµ NO. Ph©n (lµm tiªu côc m¸u ®«ng, ghÐp nèi m¹ch) hoÆc tö nµy do c¶ enzym NO synthetase néi m« do tù håi phôc mµ t¹i chç cã t¨ng t¸i t−íi lÉn NOS viªm t¹o ra. C¸c gèc tù do lµ mét m¸u th× l¹i thÊy xuÊt hiÖn nh÷ng vïng tÕ bµo 96
TCNCYH 21 (1) - 2003 trong nhiÒu nguyªn nh©n g©y ra qu¸ tr×nh Tµi liÖu tham kh¶o apoptosis [2]. Trªn ng−êi còng thÊy nh− vËy 1. An- Vò-TriÖu, Homberg J.C. (1997), vµ tæn th−¬ng do t¸i t−íi nµy l¹i dÔ xÈy ra "§¸p øng miÔn dÞch, t−¬ng t¸c vµ ®iÒu hoµ" h¬n so víi nh÷ng cè g¾ng më th«ng ®éng Ch.VIII, môc 7, "Kh¸ng nguyªn ung th− vµ m¹ch vµnh bÞ t¾c (dïng thuèc tiªu côc m¸u oncogien" Ch.XV môc 2.2., trong MiÔn dÞch ®«ng, phÉu thuËt m¹ch...). häc, Nhµ xuÊt b¶n Y häc Hµ Néi. §Ó h¹n chÕ qu¸ tr×nh chÕt theo ch−¬ng 2. An- Vò-TriÖu (1998), Apoptosis hay tr×nh Êy ng−êi ta ®· thö trªn vËt thÝ nghiÖm chÕt theo ch−¬ng tr×nh. Bµi gi¶ng sau ®¹i häc. nh÷ng chÊt chèng apoptosis vµ ®· thÊy cã kÕt Bé m«n MiÔn dÞch Sinh lý bÖnh. qu¶ ®¸ng khÝch lÖ. 3. An- Vò-TriÖu (1998), Mét vµi nÐt vÒ Nh÷ng chÊt chèng apoptosis ®Çu tiªn ®−îc chÕt theo ch−¬ng tr×nh. T¹p chÝ Nghiªn cøu Y ph¸t hiÖn thÊy trong mét sè virut nh− lµ mét häc sè 3 th¸ng 7. §¹i häc Y Hµ Néi. tr, 34-35 ph−¬ng c¸ch gióp chóng tån t¹i trong c¬ thÓ 4.Bensa JC. (2000), Mort et stress mµ chóng nhiÔm. Mét sè gien cña chóng m· cellulaire. Applications a l’Immunologie. cho nh÷ng protein chèng l¹i apoptosis do hÖ Mars PCEM1. thèng miÔn dÞch g©y ra nh»m lo¹i bá nh÷ng tÕ bµo bÞ nhiÔm. ChÝnh ®ã lµ c¬ chÕ ®Ó chóng 5. Golstein Pierre. (1991), Mort cã thÓ nÐ tr¸nh ®−îc nh÷ng c¬ chÕ miÔn dÞch programmee et terrain cellulaire b¶o vÖ c¬ thÓ vµ gióp chóng tån t¹i vµ sinh Medecine/Science, 7, 7, 681 s«i nÈy në bªn trong tÕ bµo. GÇn ®©y l¹i tæng 6.Kahn Alexis. Presque tout sur CED-4 un hîp ®−îc mét sè peptid cã t¸c dông øc chÕ chaperon proapoptogene du ver a l‘homme. ho¹t n¨ng cña caspase ®ang ®−îc dïng thö Medecine/Science 1997, 13, 1342 trªn chuét vµ kÕt qu¶ b−íc ®Çu ®· cho phÐp 7. Mignon Alexandre & al (1998), Les thö trªn ng−êi. caspases et les proteases a cysteine de Nh÷ng ph¸t minh cña 3 nhµ b¸c häc ®· l’apoptose: la mort programmee est-elle gióp cho hiÓu biÕt thªm vÒ sù ®iÒu hoµ v« apparue a la suite de l’evenement cïng tinh tÕ bªn trong c¬ thÓ sèng. Cho nªn endosymbiotique a l’origine des míi cã quan niÖm cho r»ng thiªn nhiªn mitochondries? Medecine/Science, 1, 14, 9. kh«ng nhµo nÆn ra sinh vËt (lµm thay ®æi 8. Mignotte Bernard, & al (1998), h×nh th¸i víi mét sè l−îng kh«ng thay ®æi) Controle mitochondrial de l’apoptose: la mort mµ ®iªu kh¾c ra chóng (tøc gät ròa bá bít ®Ó programmee est elle apparue a la suite de cã mét h×nh th¸i thÝch hîp). Mét lÇn n÷a l‘evenement endosymbiotique a l‘ origine des nh÷ng c«ng tr×nh Êy l¹i cµng lµm s¸ng tá h¬n mitochondries. Medecine/Science, 1, 14, 54 c¸i thÕ c©n b»ng tuyÖt vêi gi÷a nh÷ng yÕu tè 9. Polla S. Barbara & al (1998), Les kh¸c nhau lu«n lu«n ho¹t ®éng trong c¬ thÓ mitochondries, carrefour entre vie et mort b×nh th−êng vµ mäi mÊt c©n b»ng ®Òu cã thÓ cellulaire, role des proteines de stress et ®−a ®Õn t×nh tr¹ng bÖnh lý. H¬n n÷a thµnh consequences sur l’inflammation. qu¶ Êy cßn më réng nhiÒu ph−¬ng h−íng Medecine/Science, 1, 14, 18 nghiªn cøu trong b×nh th−êng còng nh− bÖnh 10. Hyperlink.”http://www.mednobel.ki.se 7 lý. October 2002. 97