Giáo trình Phương pháp dạy học Địa lí ở trường phổ thông: Phần 1

Chia sẻ: Túcc Vânn | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:95

Thêm vào BST

Báo xấu

33
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 cuốn giáo trình "Phương pháp dạy học Địa lí ở trường phổ thông" trình bày các nội dung: Chương trình môn Địa lí trong nhà trường phổ thông, vận dụng các phương pháp, phương tiện dạy học và hướng dẫn giải bài tập địa lí. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Phương pháp dạy học Địa lí ở trường phổ thông: Phần 1

TS. ĐỎ VĂN HẢO
r s . I)Ỏ VĂN HÀO GIÁO TRÌNH PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC ĐỊA LÍ m m m ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG (I)ÙIÍỊỊ cho chưortỊỊ trình đào tạo trình độ cữ nhân,chuvên nỊỊÙnh Dịa lí) NIIẢ X U Á T IỈẢN ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN NĂM 2020
0] - 5 0 MÃ SÓ: ĐI ITN - 2 0 2 0
M ỤC LỊ)C LỜI NÓI Đ À U ...................................................................................................... 7 CHuong I CHƯƠNG TRÌNH MÔN ĐỊA LÍ TRONG NHÀ TRƯỜNG PHÓ TH ÔNG 9 I I Đặc điểm cùa môn Địa l i ........................................................................ 9 1.1.1. Vị trí và tên môn học trong chương trinh giáo dục phố thông.......9 1.1.2. Vai trò và tính chất của môn Địa lí trong giai đoạn giáo dục cơ bản và giáo dục định hướng nghề n g h iệp .................................... 10 1 2 Mục tiêu cùa chương trình môn Địa lí............................................. 12 1.2.1. Mục tiêu chung của chương Địa lí phổ thông........................12 ! .2.2. Mục tiêu cụ thế của chương trinh Lịch sử và Địa lí trung học cơ s ở ...................................................................................................12 1.2.3. Mục tiêu cụ thế cùa chương trình Địa lí Trung học phổ thông . .. 13 1.3. Nội dung cùa chương trìn h .................................................................16 1.3.1 Nội dung cụ thể của chương trình Lịch sử - Địa li Trung học cơ s ò ...................................................................................................16 1.3.2. Nội dung cụ thể của chương trinh Địa lí Trung học phố thông ... 28 1.4. Yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực....................................... 44 1.4 .1 Yêu cầu cần đạt về phẩm chất chủ yếu và đóng góp của môn học trong việc bồiduỡng phẩm chất cho học s in h ................... 44 1.4.2. Yêu cầu cần đạt ve năng lực chung và đóng góp cùa môn học trong việc hình thành, phát triển các năng lực chung cho học sin h .......................................................................................................44 1.4.3 Yêu cầu cần đạt về năng lực đặc thù và đóng góp cùa môn học trong việc hình thành, phát triển các năng lực đặc thù cho học sin h .......................................................................................................45
Chưong 2 VẠN DỤNG CÁC PHƯƠNG PIIÁP, PHƯƠNG TIỆN DẠY IIỌC VÀ HƯỚNG DÀN GIẢI BÀI TẬP ĐỊA LÍ 53 2.1. Các phương pháp dạy học môn Địa l í .................................................53 2.1.1. Định hướng về đối mới phương pháp dạy học và giải pháp đồi mới phương pháp dạy học Địa l í ..................................................... 53 2 .1.2. Vận dụng một số phương pháp trong dạy học Địa l í ............. 57 2.2. Sừ dụng các phương tiện trong dạy học Địa l í ................................. 67 2 .2 .1 Dinh hướng phương tiện dạy học Dịa l í ................................... 67 2.2.2. Mục đích cùa việc sử dụng phương tiện trong dạy học Dịa lí........................................................................................................... 68 2.2.3. Yêu cầu của việc sử dụng phương tiện dạy học Địa lí 68 2.2.4. Hướng dẫn sử dụng một số loại phương tiện dạy học Địa lí 69 2.3. Rèn luyện kĩ năng vẽ biếu đồ trong dạy học Địa l i ..................... 80 2.3.1 Các loại biẻu đồ thòng d ụ n g .................................................... 80 2.3.2. Quy trinh vẽ biểu đ ồ .................................................................. 82 2.3.3. Một số phép tính học sinh thường gặp trong khi xử lí số liệu đề vẽ, nhận xét biểu đ ồ ................................................................. 84 2.3.4. Thực hành huớng dẫn học sinh cách tính toán và vẽ bi cu đ ồ .......................................................................................................... 89 Chương 3 CÁC PHƯƠNG PHÁP KIÉM TRA, ĐÁNII GIÁ TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 94 3.1. Mục đích, ý nghĩa cùa việc kiếm tra - đánh g iá ............................. 94 3.1.1. M ục đích của việc kiểm tra - đánh g iá .................................... 94 3.1.2. Ý nghĩa của việc kiểm tra - đánh g i á ......................................... 94 3.2 Một số yêu cầu đối với kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh.............................................................................................................. 95 3.2.1. Đánh giá được các năng lực khác nhau của học s in h .............95 3.2.2. Đảm bào tính khách q u a n .............................................................%
3.2.3. Đàm bào sự công bằn g ................................................................... 96 3.2.4. Đàm bảo tính toàn d iệ n ............................................................... 97 3.2.5. Đàm bảo tính công k h a i.............................................................. 98 3 2 6 Đảm bảo tính giáo d ụ c .................................................................98 3.2.7. Đảm bào tính phát triển............................................................... 99 3.2.8. Việc kiểm tra cung cấp dữ liệu, thông tin cho đánh g i á ...99 3.3. Các hình thức kiểm tra - đánh giá trong dạy học địa lí.................. 100 3.3.1. Quan s á t ........................................................................................100 3.3.2. Kiểm tra n ó i .................................................................................100 3.3.3. Bài tậ p ........................................................................................... 101 3.3.4. Học sinh tự đánh g i á ..................................................................... 101 3.3.5. Trắc nghiêm tự lu ậ n ...................................................................... 101 3.3.6. Trắc nghiệm khách q u an .............................................................. 101 3.4. Quy trình, kĩ thuật xây dựng đề kiểm tra, biên soạn và chuấn hóa câu hòi T N K Q ..........................................................................................102 3 .4 .1. Quy trình xây dựng đề kiểm tr a .............................................. 102 3.4.2. Biên soạn và chuẩn hoá câu hỏi trắc nghiệm khách quan.. 104 3.4.3 Kĩ thuật biên soạn câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn.......................................................................................................109 3.4.4. Câu hỏi trắc nghiệm khách quan với các múc độ nhận thức .119 3 4.5. Vận dụng quy trình, kĩ thuật biên soạn đề kiểm tra môn địa l í .............................................................................................................129 Chirong 4 XÂY DỤNG KÉ HOẠCH DẠY HỌC ĐỊA LÍ 146 4 1. Xây dựng kế hoạch dạy h ọ c................................................................ 146 4.1.1. Chuẩn bị cho việc lập kế hoạch dạy h ọc............................... 146 4.1.2. Các bước thiết ke bài họ c..........................................................147 4 1.3. Thiết kế các hoạt động học tập cho học s in h ......................... 149
4.2. Xây dựng chú đề dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh................................................................................................... 151 4.2.1. Định hướng c h u n g ..................................................................... 151 4.2.2. Quy trình xây dựng bài h ọ c ..................................................... 152 4.2.3. Các bước phân tich hoạt động học cùa học sin h ................. 160 4.2.4. Tiêu chí đánh giá bài h ọ c ..........................................................162 4.2.5. Nhiệm vụ và giải pháp đối mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá theo đjnh hướng phát triển năng lực học sinh . 168 4.2.6. Ví dụ minh họa........................................................................... 172 4.3. Hướng dẫn thực hành soạn kế hoạch dạy h ọ c ............................. 185 TÀI LIỆU TIIAM KIIẢO 186 Tài liệu tiếng V iệt............................................................................................. 186 Tài liệu tiếng nước ngoài................................................................................. 187
LỜI NÓI ĐÀU Phương pháp dạy học Địa lí ở trường phổ thòng là môn học cơ bản và bắt buộc đối với sinh viên chuyên ngành Sư phạm Địa lí Môn học cung cấp những kiến thức cơ bản về nội dung, chương trinh môn Địa lí ờ trường phổ thông, các phương pháp, phương tiện dạy học Địa lí, kĩ năng nhận xét, phân tích, tống hợp, so sánh các sự vật hiện tượng cũng như các kĩ năng xây dựng biểu dồ, sử dụng và khai thác bản đồ, số liệu thống kê có liên quan Vận dụng các phương pháp, phương tiện cụ the trong dạy học Đ ịa lí ở trường phổ thông... Việc biên soạn và xuất bản giáo trình “Phum igpháp dạy học Địa lí ờ íruờngphô thông" được thực hiện với m ong muốn có một giáo trình cơ bán đề cập đến đặc điểm chương trình môn Dịa li; Vận dụng các phương pháp trong dạy học Địa lí; Hướng dẫn quy trình sử dụng phương tiện dạy học Địa lí; Xây dựng kế hoạch dạy học Đ ịa lí; Đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực để phục vụ cho công tác đào tạo đại học ngành Đ ịa lí Đ ồng thời, đây cũng là nguồn tài liệu tham khảo cho giáo viên, sinh viên ngành học Địa li. Nội dung cùa giáo trình phù hợp với quy định chương trình đào tạo trình độ cử nhân cùa Bộ G iáo dục và Đào tạo Trong quá trình biên soạn và xuất bản giáo trinh này, tác giả đã sử dụng nguồn thông tin tư liệu từ các công trình nghiên cứu cùa Bộ G iáo dục và Đào tạo, Tác giả Đ ặng Văn Đức, N guyễn Đức Vũ, Phạm Thị Sen và một số tác giả khác. Tác giả cũng nhận được sự giúp đỡ, góp ý về chuyên môn cùa các đồng nghiệp và các chuyên gia trong lĩnh vục liên quan Tác giả xin chân thành cảm ơn tất cả sự giúp đỡ nhiệt tình và hiệu qua đó
Mặc dù giao trinh được biên soạn công phu, nhưng là tái liệu đuọc SŨ dụng cho đào tạo chuyên ngành hẹp, nguồn thông tin tư liệu có tính liên ngành do vậy không thể tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong các đồng nghiệp và bạn đọc góp ý kiến đê giáo trình ngày càng hoàn thiện hơn Trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 06 năm 2020 TÁC GIẢ
C hưong I CHƯƠNG TRÌNII MÔN ĐỊA LÍ TRONG NIIẢ TRƯỜNG PHÓ THÔNG 1.1. Dặc dicni của môn Dịa lí /. /. 1. Vị trí và tên môn học trtniỊỊ chinmg trìnli giáo (lục p h ô thông - Giáo dục Địa lí được thực hiện ớ tất cá các cấp học phổ thông. Ớ Tiếu học và Trung học cơ sở, nội dung giáo dục địa lí nằm trong môn Lịch sử và Địa lí; còn ớ Trung học phố thông, Địa lí là môn học độc lập thuộc nhóm các inôn học được lựa chọn. - Ở Tiểu học: Tên môn học là "Lịch sử và Địa lí"; là môn học bắt buộc. Nội dung cốt lõi của chương trình môn Lịch sử và Địa lí được tích hợp sâu, gồm các mạch kiến thức và kĩ năng cơ bản, thiết yếu về địa lí, lịch sừ của địa phương, vùng miền, đất nước V iệt Nam, các nước láng giềng và một số nét cơ bản về địa lí, lịch sử thế giới. - Ờ Trung học cơ sở (THCS): Tên môn học là "Lịch sừ và Địa lí"; là mõn học bắt buộc, đây là môn học tích hợp gồm Lịch sừ và Đ ịa lí. Các mạch kiến thức cùa Lịch sử và Địa lí được tích hợp ở mức độ đơn giàn, sap xếp gần nhau nhằm soi sáng và hồ trợ lẫn nhau. Đ ồng thời, có một số chù đề chung mang tính tích hợp cao. - Ở Trung học phổ thông (THPT): Tên môn học là "Địa lí"; là môn học độc lập, môn học được lựa chọn chọn thuộc nhóm môn khoa học xã hội. Các mạch kiến thức cốt lõi gồm: môn Địa lí với hướng nghiệp cho học sinh, sù dụng bản đồ, Địa lí đại cương (Địa lí tự nhiên, Đ ịa lí kinh tế - xã hội); Đ ịa lí kinh tế - xã hội thế giới (một số vấn đề kinh tế - xã hội thề giới, Địa lí khu vực và quốc gia); Địa lí V iệt Nam (Địa li tự nhiên, Địa lí dân cư, Địa lí các ngành kinh tế, Dịa lí các vùng kinh tế, thực hành tim hiểu Dịa lí địa phương cấp tỉnh/thành phố).
1.1.2. Vai trò và tính chất cùa môn l)ịa lí IrottỊỊ ỊỊÌai đoạn ỊỊÌtio Ilục c ơ hãn và giáo (lục định hưóltỊỊ nỊỊÌìề ntỊhiệp - Môn Địa lí vừa thuộc lĩnh vực khoa học xã hội (Địa lí kinh tế - xã hội) vừa thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên (Địa lí tự nhiên), giúp học sinh có được những hiểu biết cơ bản về khoa học Đ ịa lí, các ngành nghề có liên quan đến địa lí, khả năng ứng dụng kiến thức địa lí trong đời sống; đồng thời củng cố và mờ rộng nền tảng tri thức, kĩ năng phổ thòng cốt lõi đã được hình thành ở giai đoạn giáo dục cơ bản, tạo cơ sờ vững chắc giúp học sinh tiếp tục theo học các ngành nghề có liên quan. - Địa lí góp phần hình thành và phát triển các phấm chất và năng lực chung trên cơ sớ phát triển các pliấm chất yêu thiên nhiên, đất nước, con người, có ý thức và trách nhiệm trong bảo vệ tự nhiên, phát triển đất nước; phát triển năng lực chuyên môn gắn liền với đặc thù cúa môn học như: năng lực nhận thức khoa học địa lí; năng lực tìm hiếu địa lí; năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học. Trong đường lối phát triển kinh tế - xã hội cùa Đảng (dự thảo cương lĩnh xày dựng CNXH trong thời ki quá độ) đề ra năm 1991 có ghi rõ: “Giáo dục là sự nghiệp đào tạo và xây dựng con ngurri vừa phục vụ nhiệm vu kinh tể - xã hội trước mắt, vừa chuẩn bị cho đất nước buởc vào những giai đoạn phát triền lâu dài ” và nhiệm vu trung lãm cua giáo dục là đào lạo Ihé hệ trẻ thành những người lao động có ỷ thức làm chủ, cỏ tri thức, thành thạo nghề nghiệp và có thái độ tao động tích cực, sáng lạo... ” Đó là nhiệm vụ nặng nề, phức tạp, đòi hỏi mỗi môn học trong nhà trường pho thông phải dựa vào đặc trưng bộ môn đế xác định rõ vị trí, chức năng và nhiệm vụ cùa mình trong nhiệm vụ chung. Cũng như tất cả các môn học khác, môn Địa lí phải góp phần giáo dục và đào tạo những người công dân tương lai, phù hợp với yêu cẩu xã hội. - Môn Địa lí cung cấp cho học sinh những kiến thức khoa học về tự nhiên, về dân cu, về chế độ xã hội và về các hoạt động kinh tế của con người ờ khắp nơi trên Trái Đất. Qua bức tranh toàn cảnh về tự nhiên và kinh te - xã hội cùa các lãnh thố khác nhau, học sinh sẽ năm được và biêt
cách giải thích các hiện tượng, các mối quan hệ đã tạo nên những sự thay dôi và phát triển trong môi trường tự nhiên cũng như trong nên kinh tế, xã hội, đặc biệt là trong giai đoạn chuyển hướng kinh tế của đất nước ta hiện nay. - Môn Địa li cũng trang bị cho học sinh một số kĩ năng, kĩ xảo để học sinh vận dụng các kiến thức cùa khoa học địa lí vào thực tiễn, làm quen với các phương pháp nghiên cứu, quan sát, điều tra, làm việc với bản đồ, với các số liệu thống kê kinh tế v.v. .. đế sau này các em không bỡ ngỡ trước những hoạt động phức tạp và đa dạng cùa cuộc sống. - Môn Địa lí bồi dưỡng cho học sinh một thế giới quan khoa học và những quan điểm nhận thức đúng đan. Vì Địa lí là một môn học có tinh tồng hợp, nó nghiên cứu những vấn đề rất phức tạp về mặt không gian lãnh thổ, trong đó các yếu tố thành phần gắn bó chặt chẽ với nhau, tác động lẫn nhau Trong quá trình học tập Địa lí, học sinh luôn luôn phải tim hiểu các mối liên hệ giữa những sự vật, hiện tượng trong quá trinh phát trién và biến đổi không ngừng của chúng, Những kiến thức đó góp phần đắc lực vào việc hình thành cho học sinh thế giới quan duy vật biện chứng. Việc học tập Địa lí cũng dần dần làm cho học sinh nhận thức được vai trò cùa tự nhiên, con nguời trong các hoạt động kinh tế - xã hội trên lãnh thổ. Tự nhiên chỉ chứa đựng nhũng khả năng tiềm tàng còn việc khai thác chúng được nhiều hay ít, hợp lí hay không là do con người, do trình độ công nghệ, kĩ thuật và do phương thức sản xuất quyết định. Môn Địa lí như vậy là đã góp phần bồi dưỡng cho học sinh quan điểm duy vật lịch sử, duy vật kinh tế, tư duy sinh thái v .v... - Môn Địa lí hình thành cho học sinh nhân cách con người mới trong xã hội Môn Địa lí, nhất là Địa li Việt Nam, có nhiều khả năng làm cho học sinh hiểu rằng: đất nước ta trước đây đã bị bóc lột, kìm hãm và tàn phá trong chiến tranh như thế nào, đời sống cùa nhân dân ta vì đâu mà nghèo khó v .v... Hiểu được như vậy, các em sẽ càng có quyết tâm lao dộng, xây dựng đất nước, càng thêm cành giác để bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ nhũng thành quà lao độn g của minh. Như vậy, môn Địa lí không chi
giáo dục cho học sinh lòng yêu nước, thái dộ lao động nhiệt tình nói chung mà còn bồi dưỡng cho các em ý thức làm chù, lòng mong muốn góp phần làm cho đất nước, quê hương giàu đẹp 1.2. Mục tiêu của chii'0'ng Irình môn Dịa lí 1.2. /. M ục tiêu chung cứa chương Dịu lí ph ô thông Chương trinh giáo dục môn Lịch sử và Đ ịa lí (TH CS) cụ thế hóa Chương trình giáo dục phổ thông tống thể, đồng thời cũng cụ thề hòa mục tiêu của chương trình giáo dục Trung học cơ sớ. Chương trinh giáo dục Địa lí phố thông cụ thế hoá mục tiêu chương trinh giáo dục phố thông tống thế, góp phần hình thành và phát triển ớ học sinh những phẩm chất và năng lực cốt lõi cũng như năng lực đặc thù thông qua việc trang bị hệ thống kiến thức phố thông, cơ bản, thực tiễn, thiết thực về hệ thống tự nhiên, dân cư, kinh tế và sự tương tác cùa chúng trên bỉnh diện thế giới, khu vực, Việt Nam; hình thành và phát triển những kĩ năng địa lí, vận dụng tri thức địa li trong việc giải thích các hiện tượng tụ nhiên, xã hội phù hợp với trình độ học sinh; đồng thời bồi dưỡng tình yêu, niềm tin, ý thức trách nhiệm đối với môi trường, con người và tương lai đất nước, thế giới. 1.2.2. M ục tiêu cụ th ể của chiron/Ị trình Lịch sử và Địa lí Trun/Ị học cư SỪ Môn Lịch sử và Địa lí cấp Trung học cơ sở góp phần cùng các môn học và hoạt động giáo dục khác hình thành, phát triển ờ học sinh (H S) các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung. Môn Lịch sử và Địa lí cấp Trung học cơ sờ hinh thành, phát triền ở HS năng lực lịch sử và năng lực địa lí trên nền tảng kiến thức cơ bản, có chọn lọc về lịch sử, địa lí thế giới, quốc gia và địa phương; các quá trinh tự nhiên, kinh tế - xã hội và văn hoá diễn ra trong không gian và thời gian; sự tương tác giữa xã hội loài người với môi trường tự nhiên; giúp HS biết cách sử dụng các công cụ của khoa học lịch sử, khoa học địa lí để học tập và vận dụng vào thực tiễn; đồng thời góp phần cùng các môn học và hoạt động giáo dục khác hình thành, phát triến ở HS các phấm 12
chất chù yếu và năng lực chung, đặc biệt là tình yêu quê hương, đất nước, niềm tự hào về truyền thống dân tộc, thái độ tôn trọng sự đa dạng cùa lịch sù thế giới và văn hoá nhân loại, khơi dậy ở HS ước muốn khám phá thế giới xung quanh, vận dụng những điều đã học vào thực tế. 1.2.3. M ục tiêu cụ thê cứa chuvìtỊỊ trình l)ịa lí TrurtỊỊ học phô thônỊỊ Trẻn nền tang những kiến thức cơ bản và phương pháp giáo dục đề cao hoạt động chu động, tích cực, sáng tạo của học sinh, chương trinh môn Địa lí giúp học sinh hình thành, phát triển năng lực địa lí - một biếu hiện của năng lực khoa học; đồng thời góp phần cùng các môn học và hoạt động giáo dục khác phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung đã được hình thành trong giai đoạn giáo dục cơ bản, đặc biệt là tình yêu quê hương, đất nước; thái độ ứng xử đúng đắn với môi trường tự nhiên, xã hội; khả năng định hướng nghề nghiệp; để hình thành nhân cách công dân, sẵn sàng đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. M ục tiêu là kết quá cần đạt được cùa một hoạt động. Hoạt động giáo dục địa lí phổ thông cần đạt đuợc các kết quả cụ thể sau trong mối liên hệ chặt chẽ với nhau: - Cụ thể hoá mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, đó là "chương trình giáo dục T rung học phổ thông giúp học sinh tiếp tục phát trién những phẩm chất, năng lực cần thiết đối với người lao động, ý thức và nhân cách công dân; khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời; khà năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cành của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động; khả năng thích ứng với nhũng thay đổi trong bối cảnh toàn cầu hoá và cách mạng công nghiệp mới". - Tiếp tục phát triển ở học sinh nhũng phẩm chất, năng lực đã được hinh thành trong giai đoạn giáo dục cơ bản Chương trình môn Địa lí "góp phần cùng các môn học và hoạt động giáo dục khác phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung dã được hinh thành trong
giai đoạn giáo dục cơ bán, đặc biệt là tình yêu quê hương, đất nước; thái độ ứng xử đúng đăn với môi trường tự nhiên, xã hội; khả năng định hướng nghề nghiệp; để hình thành nhân cách công dân, sẵn sàng đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tố quốc." - Phát triển các năng lực chung (tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo) và năng lực địa lí như: nhận thức khoa học địa lí (nhận thức thế giới theo quan điếm không gian; giải thích các hiện tượng và quá trình địa lí); tim hiểu địa lí (sử dụng các công cụ cùa Địa lí học và tổ chức học tập thực địa); vận dụng kiến thức, k ĩ năng đã học (thu thập, xứ lí và truyền đạt thông tin địa lí; vận dụng kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn). Các năng lực này được hình thành và phát triển thông qua việc trang bị những kiến thức về Địa lí đại cương, Địa li kinh tế - xã hội thế giới, Địa lí Việt Nam và phương pháp giáo dục đề cao hoạt động chù động, tích cực, sáng tạo cùa học sinh. Mục tiêu cùa chương trình (CT) môn Đ ịa lí nhấn mạnh đến việc hình thành phấm chất và năng lực, đặc biệt chi rõ những phấm chất và năng lực cần được phát triển và hoàn thiện thông qua các nội dung và phương pháp giáo dục. Đây là hướng tiếp cận hoàn toàn mới so với CT môn Đ ịa lí hiện hành, tiếp cận dạy học theo định hướng năng lực; trong khi CT hiện hành xác định mục tiêu theo hướng tiếp cận dạy học định hướng nội dung. Đe so sánh với CT môn Địa lí mới, có thể tham khảo mục tiêu cùa CT môn Địa lí hiện hành: 1. Kiến Ihirc Cung cấp cho học sinh những kiến thức phổ thông, cơ bản, cần thiết về: - Trái Đất, các thành phần cấu tạo cùa Trái Đất, các hiện tượng, sự vật địa lí và tác động qua lại giữa chúng; một số quy luật phát triển của môi trường tự nhiên trên Trái Đất, dân cư và các hoạt động cùa con người trên Trái Đất; mối quan hệ giữa dân cư, hoạt động sản xuất và môi
trường; sự cần thiết phải khai thác hợp li tài nguyên thiên nhiên và bào vệ môi trường nham phát triên bền vững - Đặc điểm tụ nhiên, dân cư, kinh te - xã hội cùa một số khu vục khác nhau và cùa một số quốc gia trên thế giới; một số đặc điềm của thế giới đương đại. - Đặc điểm tụ nhiên, dân cư và tình hình phát triển kinh tê - xã hội cùa Việt Nam; những vấn đề đặt ra đối với cà nước nói chung và các vùng, các địa phương nơi học sinh đang sinh sống nói riêng 2. K ĩ năng Hinh thành và phát triển ớ học sinh: - Kĩ năng học tập và nghiên cứu địa lí: quan sát, nhận xét, phân tích, so sánh, đánh giá các sự vật, hiện tượng địa li; phân tích, sừ dụng bản đồ, Atlat; vẽ và phân tích biếu đồ, đồ thị, lát cắt; phân tích số liệu thống kê... - Kĩ năng thu thập, xử lí và thông báo thông tin địa lí. - Kĩ năng vận dụng tri thức địa lí để giải thích các hiện tượng, sự vật địa li và buớc đầu tham gia giải quyết những vấn đề cùa cuộc sống phù hợp với khá năng cùa học sinh. 3. Thái độ, tình cam Góp phần bồi dưỡng cho học sinh: - Tình yêu thiên nhiên, quê hương, đất nước thông qua việc ứng xử thích hợp với tự nhiên và tôn trọng các thành quả kinh tế - văn hoá của nhân dân V iệt Nam cũng như cùa nhân loại. - Niềm tin vào khoa học, ham học hói, hứng thú, say mê tìm hiểu các sự vật, hiện tượng địa lí. - Có ý chí tự cường dân tộc, niềm tin vào tương lai cùa đất nước, có tâm thế sẵn sàng tham gia xây dựng, báo vệ và phát triển đất nước; có ý thức trách nhiêm và tham gia tích cực vào các hoạt động sử dụng hợp lí, bảo vệ, cải tạo môi trường; nâng cao chất lượng cuộc sống của gia đinh, cộng đồng "
1.3. Nội dung của chuông trinh 1.3.1. N ội (lunỊỊ cụ th ê cũ a ch ư ơn g trình lẬch sử - l)ịII lí TruttỊỊ học cư sỡ 1.3.1.1. Giai thích cách trình bày nội dung giáo dục cua chinrng tr inh môn học Môn Lịch sử và Địa lí cấp T rung học cơ sờ gồm phân môn Lịch sử và phân mòn Địa lí, mỗi phân môn được thiết kế theo mạch nội dung riêng. Mức độ tích hợp được the hiện ở ba cấp độ: tích hợp nội môn (trong từng nội dung giáo dục lịch sử và giáo dục địa lí); tích hợp nội dung lịch sử trong những phần phù hợp của bài Địa lí và tích hợp nội dung địa lí trong những phần phù hợp cùa bài Lịch sử; tích hợp theo các chù đề chung. Mạch nội dung của phân môn Lịch sử được sắp xếp theo logic thời gian lịch sử từ thời nguyên thuỷ, qua cổ đại, trung đại, đến cận đại và hiện đại Trong từng thời ki, không gian lịch sử được tái hiện tù lịch sử thế giới, khu vực đến Việt Nam đế đối chiếu, lí giải, làm sáng rõ những vấn đề lịch sử. Mạch nội dung của phân môn Đ ịa lí được sắp xếp theo logic không gian là chù đạo, đi từ địa lí tự nhiên đại cương đến địa lí các châu lục, sau đó tập trung vào các nội dung cùa địa lí tự nhiên Việt Nam, địa lí dân cư và địa lí kinh tế Việt Nam. Mặc dù hai mạch nội dung được sắp xếp theo logic khác nhau, nhưng nhiều nội dung dạy học liên quan được bố trí gần nhau đe hỗ trợ nhau. Bốn chù đề chung m ang tính tích hợp cao được phân phối phù hợp với mạch nội dung chính của mỗi lớp.
1.3.1.2. Định hirứnỊi nội
Châu Mỹ Đông Nam Á tìr nửa sau thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XVI Châu Đại Dương Việt Nam từ đẩu thế kì X đền đầu thế kỉ XVI Châu Nam Cực Châu Âu và Bắc Mỹ từ nửa sau thế kỉ XVI đến thế ki Đặc điếm vị tri địa lí và phạm vi XVIII lãnh thồ Việt Nam Đòng Nam Á từ nửa sau thế kỉ Đặc điếm địa hình và khoáng sản XVI đến thế kí XIX Việt Nam Việt Nam từ đầu thế ki XVI Đặc điếm khí hậu và thủy văn đến thề ki XV111 V iệt Nam Châu Ảu và nước Mỹ từ cuối thế kỉ XVIII đến đầu thế kỉ Lớp 8 XX Đặc điểm thổ nhưỡng và sinh Sự phát triển cùa khoa học, kĩ vật Việt Nam thuật, văn học, nghệ thuật trong các thế ki XVIII - XIX Biến đảo Việt Nam Châu Ả từ nửa sau thế kỉ XIX đến đầu thế ki XX