Khái niệm và quan niệm về nghiên cứu cơ bản

Khái niệm và quan niệm về Nghiên cứu cơ bản<br /> T« Duy Hîp(*)<br /> Tãm t¾t: Bµi viÕt tËp trung ph©n tÝch 3 cÊp ®é tõ néi hµm s¬ bé, néi hµm c¬ b¶n<br /> ®Õn néi hµm ®Çy ®ñ cña kh¸i niÖm Nghiªn cøu c¬ b¶n, qua ®ã chØ râ t×nh tr¹ng nan<br /> ®Ò thÓ hiÖn d−íi d¹ng cÆp ®èi/hîp kh¸i niÖm. §ång thêi, lµm râ mét sè quan ®iÓm<br /> vÒ Nghiªn cøu c¬ b¶n nh−: Quan ®iÓm gi¶n ®¬n hoÆc/vµ Quan ®iÓm phøc hîp,<br /> Quan ®iÓm m¸c xÝt hoÆc/vµ Quan ®iÓm phi m¸c xÝt, Quan ®iÓm thùc chøng<br /> hoÆc/vµ Quan ®iÓm ph¶n thùc chøng, Quan ®iÓm hiÖn ®¹i hoÆc/vµ Quan ®iÓm hËu<br /> hiÖn ®¹i; chØ ra t×nh tr¹ng song ®Ò gi÷a c¸c quan ®iÓm vÒ Nghiªn cøu c¬ b¶n. Hai<br /> t×nh tr¹ng nµy cã thÓ ®−îc thÊu hiÓu vµ hãa gi¶i dùa trªn c¬ së mét sè khung lý<br /> thuyÕt nÒn t¶ng cña triÕt häc vµ khoa häc ®−¬ng ®¹i nh− khung mÉu t− duy phøc<br /> hîp cña Edgar Morin vµ khung lý thuyÕt khinh - träng cña T« Duy Hîp vµ céng sù.<br /> Tõ khãa: Nghiªn cøu c¬ b¶n (Nghiªn cøu c¬ b¶n thuÇn tóy, Nghiªn cøu c¬ b¶n<br /> ®Þnh h−íng), Nghiªn cøu øng dông, Nghiªn cøu triÓn khai<br /> 1. §Þnh nghÜa kh¸i niÖm Nghiªn cøu c¬ b¶n<br /> <br /> Néi hµm s¬ bé cña kh¸i niÖm<br /> Nghiªn cøu c¬ b¶n(*)<br /> Theo §¹i Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt:<br /> “Nghiªn cøu” cã nghÜa lµ “xem xÐt, lµm<br /> cho viÖc n¾m vÊn ®Ò dÔ nhËn thøc, t×m<br /> c¸ch gi¶i quyÕt”; cßn “c¬ b¶n” cã nghÜa<br /> lµ “cã t¸c dông lµm nÒn, lµm gèc trong<br /> hÖ thèng nµo ®ã” (§¹i Tõ ®iÓn tiÕng<br /> ViÖt, 1998, tr.464, 1197). Nghiªn cøu<br /> (Study, Research, Investigation, Inquiry)<br /> lµ mét d¹ng ho¹t ®éng cña con ng−êi,<br /> nh−ng kh«ng ph¶i mäi ho¹t ®éng ®Òu lµ<br /> nghiªn cøu. D¹y vµ häc kh«ng ph¶i lµ<br /> <br /> nghiªn cøu(*). NhËn thøc th«ng th−êng<br /> hµng ngµy kh«ng ph¶i lµ nghiªn cøu.<br /> Lao ®éng ch©n tay, gi¶n ®¬n kh«ng ph¶i<br /> lµ nghiªn cøu. Ho¹t ®éng t¸i t¹o kh«ng<br /> ph¶i lµ nghiªn cøu. Giao tiÕp hµng<br /> ngµy, vui ch¬i gi¶i trÝ kh«ng ph¶i lµ<br /> nghiªn cøu. NghØ ng¬i th× cµng kh«ng<br /> ph¶i lµ nghiªn cøu. Bëi v×, nghiªn cøu lµ<br /> mét d¹ng ho¹t ®éng ®Æc biÖt, mét n¨ng<br /> lùc nhËn thøc, t− duy vµ hµnh ®éng<br /> chuyªn t©m, chuyªn cÇn, chuyªn m«n<br /> nh»m t¹o ra s¶n phÈm míi so víi nh÷ng<br /> khu«n mÉu s½n cã cña nhËn thøc, t− duy<br /> vµ hµnh ®éng th«ng th−êng hµng ngµy.<br /> Nghiªn cøu trong triÕt häc vµ khoa häc<br /> cô thÓ lµ d¹ng ho¹t ®éng s¸ng t¹o, hoÆc<br /> C¸i gäi lµ “Nghiªn cøu tµi liÖu” trong qu¸ tr×nh<br /> häc tËp kh«ng ph¶i lµ nghiªn cøu theo ®óng<br /> nghÜa cña nã; ®ã ch¼ng qua chØ lµ nhËn thøc l¹i<br /> thµnh qu¶ cña nghiªn cøu ®Ých thùc.<br /> <br /> (*)<br /> (*)<br /> <br /> GS.TS., Gi¸m ®èc Trung t©m Khoa häc T− duy,<br /> Liªn hiÖp c¸c Héi Khoa häc vµ Kü thuËt ViÖt Nam;<br /> Email: toduyhop42@yahoo.com<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2016<br /> <br /> 4<br /> lµ ph¸t hiÖn hoÆc lµ tæng kÕt ®Ó cã tri<br /> thøc míi, ph−¬ng ph¸p míi, c«ng nghÖ<br /> míi. Theo quan niÖm phæ biÕn hiÖn nay,<br /> mét c¸ch s¬ bé ng−êi ta cã thÓ x¸c ®Þnh<br /> r»ng Nghiªn cøu c¬ b¶n (Fundamental<br /> Research) kh«ng ph¶i lµ Nghiªn cøu øng<br /> dông (Applied Research), cµng kh«ng<br /> ph¶i lµ Nghiªn cøu triÓn khai<br /> (Development Research). Ng−êi ta ®· t¹o<br /> ra ®−êng ph©n ranh s¬ bé gi÷a Nghiªn<br /> cøu c¬ b¶n vµ Nghiªn cøu kh«ng c¬ b¶n<br /> (bao gåm Nghiªn cøu øng dông vµ<br /> Nghiªn cøu triÓn khai). Nh×n vµo c¬ cÊu<br /> ®éi ngò nh÷ng nhµ nghiªn cøu cã thÓ<br /> nhËn thÊy t×nh tr¹ng n¨ng lùc nghiªn<br /> cøu c¬ b¶n chØ cã ë mét sè rÊt Ýt ng−êi,<br /> ®ã lµ n¨ng lùc quý hiÕm(*). Nghiªn cøu<br /> øng dông th× nhiÒu ng−êi cã thÓ tham<br /> gia ë c¸c cÊp ®é vµ c«ng ®o¹n kh¸c<br /> nhau, ®©y lµ n¨ng lùc ®¹i trµ. Nghiªn<br /> cøu triÓn khai cµng ®Ó ngá kh¶ n¨ng<br /> cho nhiÒu ng−êi tham gia cïng mét lóc<br /> hoÆc vµo c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau, lµ<br /> n¨ng lùc phæ th«ng.<br /> Néi hµm c¬ b¶n cña kh¸i niÖm<br /> Nghiªn cøu c¬ b¶n<br /> Ta h·y xem xÐt ®Þnh nghÜa vÒ<br /> Nghiªn cøu c¬ b¶n trong Tõ ®iÓn B¸ch<br /> khoa ViÖt Nam: “Nghiªn cøu c¬ b¶n…<br /> nh÷ng ho¹t ®éng khoa häc nh»m ph¸t<br /> hiÖn c¸c thuéc tÝnh, c¸c mèi quan hÖ,<br /> c¸c quy luËt kh¸ch quan cña sù vËt hay<br /> hiÖn t−îng. KÕt qu¶ cña nã biÓu hiÖn ë<br /> viÖc t×m ra c¸c thuéc tÝnh, c¸c hiÖn<br /> t−îng míi, c¸c mèi quan hÖ, c¸c quy<br /> Trong triÕt häc ph−¬ng T©y, ®ã lµ Aristotle,<br /> Plato, Democrit, Heraclit, Socrat, F. Bacon, R.<br /> Descartes, G. Berkeley, I. Kant, G.W.F. Hegel, K.<br /> Marx, A. Comte,… Trong khoa häc ph−¬ng T©y,<br /> ®ã lµ Euclid, N.I. Lobachevsky, Pythagoras, G.<br /> Cantor, G.W. Leibniz, Galileo Galilei, I. Newton,<br /> A. Einstein, N. Bohr, W. Heisebgerg, D. I.<br /> Mendeleyev, C. R. Darwin, A. Comte, K. Marx,<br /> M. Weber,…<br /> (*)<br /> <br /> luËt míi cña hiÖn thùc kh¸ch quan, x©y<br /> dùng nªn c¸c suy luËn logic, kh¸i niÖm,<br /> quan niÖm, gi¶ thuyÕt, lý thuyÕt míi<br /> nh»m ph¶n ¸nh ngµy cµng s©u s¾c h¬n<br /> c¸c thuéc tÝnh kh¸ch quan vèn cã cña sù<br /> vËt vµ hiÖn t−îng” (Tõ ®iÓn B¸ch khoa<br /> ViÖt Nam, TËp 3, 2003, tr.116). Trong<br /> ®Þnh nghÜa nµy ta thÊy cã sù ®ång nhÊt<br /> “Nghiªn cøu nãi chung” víi “Nghiªn cøu<br /> khoa häc”, kh«ng ph©n biÖt râ Nghiªn<br /> cøu c¬ b¶n víi Nghiªn cøu kh«ng c¬<br /> b¶n. Tuy cã ghi nhËn ®Æc tr−ng quan<br /> träng cña Nghiªn cøu c¬ b¶n lµ “… x©y<br /> dùng nªn c¸c suy luËn logic, kh¸i niÖm,<br /> quan niÖm, gi¶ thuyÕt, lý thuyÕt míi<br /> nh»m ph¶n ¸nh s©u s¾c h¬n c¸c thuéc<br /> tÝnh kh¸ch quan vèn cã cña sù vËt vµ<br /> hiÖn t−îng”, nh−ng kh«ng ph©n biÖt râ<br /> “c¸i míi c¬ b¶n” vµ “c¸i míi kh«ng c¬<br /> b¶n”. Ngoµi ra, ®Þnh nghÜa nµy vÉn<br /> ch−a lµm râ ®−îc nh÷ng ®Æc tr−ng c¬<br /> b¶n cña Nghiªn cøu c¬ b¶n trong triÕt<br /> häc vµ khoa häc cô thÓ. PGS.TS. Vò Cao<br /> §µm ®· lµm râ ®−îc sù kh¸c biÖt gi÷a<br /> Nghiªn cøu khoa häc vµ Nghiªn cøu c¬<br /> b¶n. Tr¶ lêi c©u hái: “Nghiªn cøu khoa<br /> häc lµ g×?”, «ng cho r»ng: “Nghiªn cøu<br /> khoa häc nãi cho cïng lµ nh»m tháa<br /> m·n vÒ nhu cÇu nhËn thøc vµ c¶i t¹o<br /> thÕ giíi: 1- Kh¸m ph¸ nh÷ng thuéc tÝnh<br /> b¶n chÊt cña sù vËt hoÆc hiÖn t−îng<br /> (sau ®©y gäi chung lµ sù vËt); 2- Ph¸t<br /> hiÖn quy luËt vËn ®éng cña sù vËt; 3VËn dông quy luËt ®Ó s¸ng t¹o gi¶i<br /> ph¸p t¸c ®éng vµo sù vËt” (Vò Cao §µm,<br /> 1996, tr.23). Theo «ng, Nghiªn cøu khoa<br /> häc cã mét sè chøc n¨ng c¬ b¶n sau: aM« t¶, b- Gi¶i thÝch(*), c- Tiªn ®o¸n; dS¸ng t¹o (Vò Cao §µm, 1996, tr.23-26).<br /> Nghiªn cøu khoa häc nãi chung cã<br /> nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: i- TÝnh míi, iiTheo M. Weber th× tr−íc khi gi¶i thÝch cÇn t×m<br /> hiÓu vµ môc ®Ých cña nghiªn cøu lµ ph¶i h−íng tíi<br /> Verstehen (= thÊu hiÓu ý nghÜa) cña c¸c sù kiÖn.<br /> (*)<br /> <br /> Kh¸i niÖm vµ quan niÖm vÒ…<br /> <br /> TÝnh tin cËy, iii- TÝnh th«ng tin(*), ivTÝnh kh¸ch quan, v- TÝnh rñi ro (Risk),<br /> vi- TÝnh kÕ thõa, vii- TÝnh c¸ nh©n, viiiTÝnh phi kinh tÕ… (Vò Cao §µm, 1996,<br /> tr.28-32).<br /> VËy xÐt vÒ thùc chÊt, Nghiªn cøu c¬<br /> b¶n vµ Nghiªn cøu kh«ng c¬ b¶n chñ<br /> yÕu kh¸c nhau ë ®iÓm nµo? Víi t− c¸ch<br /> lµ mét lo¹i h×nh nghiªn cøu, “Nghiªn<br /> cøu c¬ b¶n lµ nh÷ng nghiªn cøu nh»m<br /> ph¸t hiÖn vÒ b¶n chÊt vµ quy luËt cña<br /> c¸c sù vËt hoÆc hiÖn t−îng trong tù<br /> nhiªn, x· héi, con ng−êi… KÕt qu¶ cña<br /> nghiªn cøu c¬ b¶n lu«n lµ nh÷ng ph©n<br /> tÝch lý luËn, nh÷ng kÕt luËn vÒ quy luËt,<br /> nh÷ng ®Þnh luËt, ®Þnh lý,v.v… Cuèi<br /> cïng, trªn c¬ së nh÷ng nghiªn cøu nµy,<br /> ng−êi nghiªn cøu ®−a ra ®−îc nh÷ng<br /> ph¸t hiÖn, ph¸t kiÕn, ph¸t minh, x©y<br /> dùng nªn nh÷ng c¬ së lý thuyÕt cã gi¸<br /> trÞ tæng qu¸t cho lÜnh vùc ho¹t ®éng”<br /> (Vò Cao §µm, 1996, tr.33-34).<br /> Nghiªn cøu øng dông lµ mét lo¹i<br /> h×nh nghiªn cøu kh¸c víi Nghiªn cøu c¬<br /> b¶n: “Nghiªn cøu øng dông lµ sù vËn<br /> dông c¸c quy luËt tõ trong Nghiªn cøu<br /> c¬ b¶n (th−êng lµ Nghiªn cøu c¬ b¶n<br /> ®Þnh h−íng) ®Ó ®−a ra nguyªn lý vÒ gi¶i<br /> ph¸p, cã thÓ bao gåm c«ng nghÖ, s¶n<br /> phÈm, vËt liÖu, thiÕt bÞ; Nghiªn cøu ¸p<br /> dông c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu øng dông<br /> vµo trong mét m«i tr−êng míi cña sù<br /> vËt vµ hiÖn t−îng. Gi¶i ph¸p ®−îc hiÓu<br /> theo mét nghÜa réng nhÊt cña thuËt ng÷<br /> nµy: cã thÓ lµ mét gi¶i ph¸p c«ng nghÖ,<br /> vËt liÖu, tæ chøc, qu¶n lý” (Vò Cao §µm,<br /> 1996, tr.38). Nghiªn cøu triÓn khai lµ<br /> lo¹i h×nh nghiªn cøu kh¸c víi hai lo¹i<br /> (*)<br /> <br /> Trong th¸p th«ng tin theo nghÜa më réng th× ë<br /> d−íi ®¸y th¸p lµ d÷ liÖu (Data), trªn ®¸y lµ cÊp<br /> ®é th«ng tin (Information), trªn cÊp ®é th«ng tin<br /> lµ tri thøc (Knowledge), trªn cÊp ®é tri thøc lµ<br /> minh triÕt (Wisdom).<br /> <br /> 5<br /> h×nh nªu trªn: “Trong mét sè tµi liÖu<br /> cña UNESCO, ho¹t ®éng triÓn khai<br /> (Development) cßn ®−îc gäi lµ triÓn khai<br /> thùc nghiÖm (Experimental Development)<br /> hoÆc triÓn khai thùc nghiÖm kü thuËt;<br /> trong §−¬ng ®¹i Khoa häc Tõ ®iÓn cßn<br /> ®−îc gäi lµ Nghiªn cøu ph¸t triÓn. §Æc<br /> tr−ng cña triÓn khai lµ sù vËn dông c¸c<br /> quy luËt (thu ®−îc tõ trong Nghiªn cøu<br /> c¬ b¶n) vµ c¸c nguyªn lý (thu ®−îc tõ<br /> trong Nghiªn cøu øng dông) ®Ó ®−a ra<br /> c¸c h×nh mÉu víi nh÷ng tham sè ®ñ<br /> mang tÝnh kh¶ thi vÒ kü thuËt” (Vò Cao<br /> §µm, 1996, tr.39-40).<br /> Sù kh¸c biÖt gi÷a Nghiªn cøu c¬ b¶n<br /> vµ Nghiªn cøu kh«ng c¬ b¶n thÓ hiÖn ë<br /> ®Æc tr−ng ®Çu vµo (c¸c c©u hái vµ gi¶<br /> thuyÕt nghiªn cøu), vµ ë ®Æc tr−ng ®Çu<br /> ra (c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu). Tãm l¹i,<br /> thùc chÊt cña Nghiªn cøu c¬ b¶n lµ mét<br /> lo¹i h×nh nghiªn cøu tËp trung chó ý<br /> vµo c¸c sù kiÖn c¬ b¶n, t×m hiÓu c¸c vÊn<br /> ®Ò c¬ b¶n, ®Æt ra c¸c gi¶ thuyÕt c¬ b¶n<br /> nh»m kh¸m ph¸ b¶n chÊt s©u xa, ph¸t<br /> hiÖn c¸c quy luËt nÒn t¶ng cña sù vËt,<br /> hiÖn t−îng trong tù nhiªn, x· héi vµ t−<br /> duy; trªn c¬ së ®ã, x©y dùng c¸c lý<br /> thuyÕt nÒn t¶ng lµm kim chØ nam cho<br /> ho¹t ®éng thùc tiÔn c¶i t¹o thÕ giíi cña<br /> con ng−êi vµ loµi ng−êi(*).<br /> <br /> (*)<br /> ThÝ dô ®iÓn h×nh vÒ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu<br /> c¬ b¶n:<br /> - Trong triÕt häc, ®ã lµ “Metaphysics” (Siªu h×nh<br /> häc) vµ “Organon” (Bé c«ng cô) cña Aristotle,<br /> “Novumorganon” (Bé c«ng cô míi) cña F. Bacon,<br /> “Phª ph¸n lý tÝnh thuÇn tuý” cña I. Kant, “Khoa<br /> häc vÒ Logic” cña G.W.F. Hegel, “TriÕt häc thùc<br /> chøng” cña A. Comte, “BiÖn chøng cña Tù nhiªn”<br /> cña F. Engels, “Chñ nghÜa duy vËt vµ Chñ nghÜa<br /> phª ph¸n kinh nghiÖm” cña V.I. Lenin,…<br /> - Trong khoa häc cô thÓ, ®ã lµ hÖ tiªn ®Ò h×nh häc<br /> Euclid, hÖ nguyªn lý c¬ häc Newton, ThuyÕt<br /> t−¬ng ®èi Einstein, ThuyÕt l−îng tö cña BohrHeisenberg, B¶ng tuÇn hoµn Mendeleyev, ThuyÕt<br /> tiÕn ho¸ Darwin, Bé “T− b¶n” cña Marx,…<br /> <br /> 6<br /> Néi hµm ®Çy ®ñ cña kh¸i niÖm<br /> Nghiªn cøu c¬ b¶n<br /> Trong ®Þnh nghÜa c¬ b¶n chØ v¹ch ra<br /> nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña ®èi t−îng<br /> mµ kh¸i niÖm ph¶n ¸nh hoÆc/vµ s¸ng t¹o.<br /> Muèn cã ®Þnh nghÜa ®Çy ®ñ ph¶i bæ<br /> sung thªm c¸c ®Æc tr−ng kh«ng c¬ b¶n<br /> cña ®èi t−îng ®ã. §èi víi kh¸i niÖm<br /> Nghiªn cøu c¬ b¶n, ngoµi c¸c dÊu hiÖu<br /> chñ yÕu ®· nªu trªn ta cã thÓ bæ sung<br /> thªm c¸c dÊu hiÖu quan träng sau ®©y:<br /> Trong s¸ch ®· trÝch dÉn cña Vò Cao<br /> §µm, ta thÊy «ng ®· ghi nhËn r»ng:<br /> “Nghiªn cøu c¬ b¶n cã thÓ thùc hiÖn<br /> trªn c¬ së nh÷ng nghiªn cøu thuÇn tóy<br /> lý thuyÕt… Nghiªn cøu c¬ b¶n còng cã<br /> thÓ thùc hiÖn dùa trªn c¬ së nh÷ng<br /> quan s¸t hoÆc thÝ nghiÖm, ®o ®¹c nh÷ng<br /> biÓu hiÖn, ¶nh h−ëng vµ t¸c ®éng cña<br /> mét quy luËt ch−a biÕt nµo ®ã,… C¸c<br /> ho¹t ®éng nghiªn cøu lý thuyÕt hoÆc<br /> thùc nghiÖm trªn ®©y ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i<br /> nhiÒu lÇn víi nh÷ng tham sè thay ®æi,<br /> cho ®Õn khi tÝnh ®óng ®¾n cña gi¶<br /> thuyÕt ®−îc kh¼ng ®Þnh hoÆc phñ ®Þnh”<br /> (Vò Cao §µm, 1996, tr.33-34).<br /> Nh− vËy, ta thÊy r»ng Nghiªn cøu<br /> c¬ b¶n lµ mét qu¸ tr×nh m©u thuÉn biÖn<br /> chøng, nghÜa lµ bao gåm 2 qu¸ tr×nh<br /> Nghiªn cøu lý thuyÕt c¬ b¶n vµ Nghiªn<br /> cøu thùc nghiÖm c¬ b¶n võa ®èi lËp, võa<br /> thèng nhÊt víi nhau. T×nh tr¹ng nµy cã<br /> b¶n chÊt logic kÐp (Dialogic), tøc lµ<br /> ®èi/hîp: mét mÆt lµ nhÞ ®èi (phÐp tuyÓn<br /> logic) theo c«ng thøc “hoÆc lµ Nghiªn<br /> cøu lý thuyÕt c¬ b¶n hoÆc lµ Nghiªn cøu<br /> thùc nghiÖm c¬ b¶n”, mÆt kh¸c lµ l−ìng<br /> hîp (phÐp héi logic) theo c«ng thøc “võa<br /> lµ Nghiªn cøu lý thuyÕt c¬ b¶n, võa lµ<br /> Nghiªn cøu thùc nghiÖm c¬ b¶n”(*).<br /> Trong vËt lý häc ch¼ng h¹n, Nghiªn cøu thùc<br /> nghiÖm c¬ b¶n cña A.A. Michelson (®o l−êng<br /> chÝnh x¸c tèc ®é cña ¸nh s¸ng trong ch©n kh«ng)<br /> <br /> (*)<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2016<br /> <br /> “Nghiªn cøu c¬ b¶n ®−îc ph©n ra<br /> thµnh hai lo¹i: Nghiªn cøu c¬ b¶n thuÇn<br /> tóy (Nghiªn cøu c¬ b¶n tù do) vµ Nghiªn<br /> cøu c¬ b¶n ®Þnh h−íng (Nghiªn cøu<br /> th¨m dß). Nghiªn cøu c¬ b¶n thuÇn tóy<br /> cßn ®−îc gäi lµ Nghiªn cøu c¬ b¶n tù do,<br /> hoÆc Nghiªn cøu c¬ b¶n kh«ng ®Þnh<br /> h−íng. §©y lµ nghiªn cøu chØ míi nh»m<br /> môc ®Ých duy nhÊt lµ t×m ra b¶n chÊt vµ<br /> quy luËt cña c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn vµ<br /> x· héi ®Ó n©ng cao nhËn thøc, ch−a cã<br /> sù vËn dông nµo vµo mét ho¹t ®éng cô<br /> thÓ cña con ng−êi. Nghiªn cøu c¬ b¶n<br /> thuÇn tóy nãi chung mang tÝnh chÊt c¸<br /> nh©n hoÆc Ýt ra còng do mét nhµ nghiªn<br /> cøu cã uy tÝn gi÷ vai trß chñ yÕu. Trong<br /> tr−êng hîp nµy, nhµ nghiªn cøu lµ<br /> ng−êi cã thÓ quyÕt ®Þnh viÖc chän lùa<br /> ®èi t−îng nghiªn cøu vµ tæ chøc c«ng<br /> viÖc nghiªn cøu mét c¸ch ®éc lËp, cã thÓ<br /> kh«ng phô thuéc vµo mét cÊp quyÕt<br /> ®Þnh nµo(*). Nghiªn cøu c¬ b¶n ®Þnh<br /> lµ qu¸ tr×nh ®éc lËp hoµn toµn víi Nghiªn cøu lý<br /> thuyÕt c¬ b¶n cña A. Einstein (x©y dùng c¬ së lý<br /> thuyÕt t−¬ng ®èi hÑp); trong khi Galileo Galilei<br /> ®· kÕt hîp Nghiªn cøu thùc nghiÖm c¬ b¶n (®o<br /> l−êng chÝnh x¸c tèc ®é viªn bi l¨n trªn mét mÆt<br /> ph¼ng nghiªng) vµ Nghiªn cøu lý thuyÕt c¬ b¶n<br /> (ph¸t hiÖn quy luËt qu¸n tÝnh cña chuyÓn ®éng<br /> c¬ giíi) trong mét Nghiªn cøu vËt lý c¬ b¶n, gãp<br /> phÇn x©y dùng hÖ Nguyªn lý c¬ häc Newton.<br /> (*)<br /> S¶n phÈm cña Nghiªn cøu c¬ b¶n thuÇn tóy<br /> chÝnh lµ nh÷ng ph¸t minh (= Ph¸t hiÖn c¬ b¶n),<br /> thÝ dô nh− I. Newton ph¸t minh ®Þnh luËt hÊp<br /> dÉn vò trô, G. Galilei ph¸t hiÖn c¸c vÖ tinh cña<br /> sao Méc, Marie vµ Pierre Curie ph¸t hiÖn nguyªn<br /> tè phãng x¹ Radium, Adam Smith ph¸t hiÖn<br /> “Bµn tay v« h×nh” cña thÞ tr−êng, K. Marx ph¸t<br /> hiÖn quy luËt bãc lét gi¸ trÞ thÆng d− cña ph−¬ng<br /> thøc s¶n xuÊt TBCN,… NhiÒu ph¸t hiÖn kh«ng<br /> ®−îc coi lµ ph¸t minh, nghÜa lµ kh«ng thuéc<br /> ph¹m trï nghiªn cøu c¬ b¶n thuÇn tóy, ch¼ng<br /> h¹n nh− ph¸t kiÕn vÒ ®Þa lý tù nhiªn; ph¸t hiÖn<br /> kh¶o cæ häc; ph¸t hiÖn trong ®iÒn d· d©n téc häc<br /> hay trong kh¶o s¸t, ®iÒu tra x· héi häc.<br /> S¶n phÈm cña Nghiªn cøu c¬ b¶n thuÇn tóy cßn<br /> cã thÓ lµ nh÷ng tæng kÕt lín t¹o ra nh÷ng lý<br /> thuyÕt nÒn t¶ng hoÆc khung lý thuyÕt c¬ b¶n,<br /> ch¼ng h¹n nh− Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ<br /> chñ nghÜa duy vËt lÞch sö cña K. Marx vµ F.<br /> <br /> Kh¸i niÖm vµ quan niÖm vÒ…<br /> <br /> h−íng lµ nh÷ng nghiªn cøu c¬ b¶n ®·<br /> dù kiÕn tr−íc môc ®Ých øng dông… cßn<br /> ®−îc gäi lµ Nghiªn cøu th¨m dß, vÝ dô<br /> Pasteur ®· lµm mét lo¹t thÝ nghiÖm ®Ó<br /> kiÓm chøng gi¶ thuyÕt cña «ng vÒ mét<br /> quy luËt g©y bÖnh do vi khuÈn. §©y lµ<br /> mét Nghiªn cøu c¬ b¶n ®Þnh h−íng.<br /> Nghiªn cøu nµy ®· x¸c ®Þnh râ môc ®Ých<br /> ¸p dông lµ t×m c¬ chÕ g©y bÖnh. ¤ng ®·<br /> ®i ®Õn mét gi¶ thuyÕt r»ng, nÕu c¬ thÓ<br /> bÞ nhiÔm vi khuÈn yÕu, th× ®éng vËt cã<br /> kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng víi lo¹i bÖnh do<br /> chÝnh vi khuÈn ®ã g©y ra. UNESCO<br /> chia Nghiªn cøu c¬ b¶n ®Þnh h−íng<br /> thµnh<br /> Nghiªn<br /> cøu<br /> nÒn<br /> t¶ng<br /> (Background Research) vµ Nghiªn cøu<br /> chuyªn ®Ò (Thematic Research). Nghiªn<br /> cøu nÒn t¶ng lµ nh÷ng nghiªn cøu dùa<br /> trªn c¸c quan s¸t, ®o ®¹c ®Ó thu sè liÖu<br /> vµ d÷ kiÖn nh»m môc ®Ých t×m hiÓu vµ<br /> kh¸m ph¸ quy luËt cña tù nhiªn. Thuéc<br /> lo¹i h×nh nghiªn cøu nÒn t¶ng nµy cã<br /> thÓ liÖt kª mét sè d¹ng nh−: Nghiªn cøu<br /> dÞch tÔ häc trong y häc nh»m m« t¶ sù<br /> ph©n bè søc khoÎ trong mét céng ®ång<br /> d©n c−; §iÒu tra c¬ b¶n tµi nguyªn vµ<br /> c¸c ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn (®iÒu tra ®Þa<br /> chÊt); Nghiªn cøu ®¹i d−¬ng, khÝ quyÓn,<br /> khÝ t−îng, tæng hîp c¸c hãa chÊt;<br /> Nghiªn cøu b¶n chÊt vËt lý, hãa häc,<br /> sinh häc cña vËt chÊt. Nghiªn cøu<br /> chuyªn ®Ò lµ nghiªn cøu cã hÖ thèng<br /> mét hiÖn t−îng ®Æc biÖt cña tù nhiªn, vÝ<br /> dô tr¹ng th¸i plasma cña vËt chÊt, bøc<br /> x¹ vò trô, gen di truyÒn. Nh÷ng lo¹i<br /> nghiªn cøu c¬ b¶n ®Þnh h−íng thuéc<br /> d¹ng nµy kh«ng chØ dÉn ®Õn nh÷ng c¬<br /> së lý thuyÕt quan träng, mµ cßn cã thÓ<br /> dÉn ®Õn nh÷ng øng dông cã ý nghÜa lín<br /> lao trong ho¹t ®éng kinh tÕ vµ c¸c lÜnh<br /> <br /> Engels; Lý thuyÕt hÖ thèng tæng qu¸t cña L.<br /> Bertalanffy; Khung mÉu T− duy phøc hîp cña E.<br /> Morin; …<br /> <br /> 7<br /> vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi” (Vò<br /> Cao §µm, 1996, tr.34-38).<br /> Qua c¸c b−íc ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm<br /> Nghiªn cøu c¬ b¶n tõ néi hµm s¬ bé ®Õn<br /> néi hµm c¬ b¶n vµ néi hµm ®Çy ®ñ, ta<br /> thÊy râ t×nh tr¹ng nan ®Ò (= vÊn ®Ò nan<br /> gi¶i) thÓ hiÖn d−íi d¹ng cÆp ®èi/hîp<br /> kh¸i niÖm; chÝ Ýt lµ cã 3 cÆp ®èi/hîp kh¸i<br /> niÖm sau ®©y: 1- CÆp ®èi/hîp Nghiªn<br /> cøu c¬ b¶n hoÆc/vµ Nghiªn cøu kh«ng c¬<br /> b¶n (= Nghiªn cøu øng dông hoÆc/vµ<br /> Nghiªn cøu triÓn khai); 2- CÆp ®èi/hîp<br /> Nghiªn cøu lý thuyÕt c¬ b¶n hoÆc/vµ<br /> Nghiªn cøu thùc nghiÖm c¬ b¶n; 3- CÆp<br /> ®èi/hîp Nghiªn cøu c¬ b¶n thuÇn tóy<br /> hoÆc/vµ Nghiªn cøu c¬ b¶n ®Þnh h−íng<br /> (= Nghiªn cøu nÒn t¶ng hoÆc/vµ Nghiªn<br /> cøu chuyªn ®Ò).<br /> 2. Mét sè quan ®iÓm vÒ Nghiªn cøu c¬ b¶n<br /> <br /> Cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ<br /> Nghiªn cøu c¬ b¶n. H¬n thÕ n÷a, gi÷a<br /> c¸c quan ®iÓm vÒ Nghiªn cøu c¬ b¶n ®·<br /> h×nh thµnh song ®Ò (Dilemma), tøc lµ<br /> t×nh tr¹ng cÆp ®«i chÝnh ®Ò (Thesis)<br /> hoÆc/vµ ph¶n ®Ò (Antithesis) quan träng<br /> sau ®©y:<br /> Quan ®iÓm gi¶n ®¬n hoÆc/vµ<br /> quan ®iÓm phøc hîp vÒ Nghiªn cøu<br /> c¬ b¶n<br /> Quan ®iÓm gi¶n ®¬n vÒ Nghiªn cøu<br /> c¬ b¶n t¸ch rêi hoµn toµn gi÷a Nghiªn<br /> cøu c¬ b¶n vµ Nghiªn cøu kh«ng c¬ b¶n.<br /> Xu h−íng nµy th−êng biÓu hiÖn trong<br /> mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu triÕt häc<br /> vµ nghiªn cøu khoa häc c¬ b¶n, nhÊt lµ<br /> trong thêi kú triÕt häc vµ khoa häc cæ<br /> ®iÓn. Quan ®iÓm phøc hîp vÒ Nghiªn<br /> cøu c¬ b¶n chèng l¹i quan ®iÓm ®¬n<br /> gi¶n hãa nªu trªn vÒ Nghiªn cøu c¬ b¶n,<br /> cho r»ng ngay c¶ c¸i gäi lµ Nghiªn cøu<br /> c¬ b¶n thuÇn tóy còng kh«ng hoµn toµn<br /> lµ thuÇn tóy, do mèi quan hÖ gi÷a<br /> “thuÇn tóy” vµ “kh«ng thuÇn tóy” mang<br /> <br />