Khách sạn ảo: Một mô hình học tập dựa trên trò chơi máy tính nhằm rèn luyện nghiệp vụ cho sinh viên du lịch

KHÁCH SẠN ẢO: MỘT MÔ HÌNH HỌC TẬP DỰA TRÊN TRÒ CHƠI<br /> MÁY TÍNH NHẰM RÈN LUYỆN NGHIỆP VỤ CHO SINH VIÊN DU LỊCH<br /> VÕ VIẾT MINH NHẬT<br /> Khoa Du Lịch, Đại học Huế<br /> Tóm tắt: Học tập dựa trên trò chơi máy tính là một hướng tiếp cận học tập<br /> mới, đã khẳng định được vị thế của mình trong một số lĩnh vực đào tạo hướng<br /> trải nghiệm, như đào tạo trong công nghiệp hay quốc phòng, nhưng nó vẫn<br /> còn xa lạ đối với đào tạo bậc đại học. Mặt dù phương pháp này có khá nhiều<br /> ưu điểm trong việc kích thích và tích cực hóa học sinh tham gia vào quá trình<br /> học tập, nhưng nó cũng đặt ra không ít thách thức liên quan đến phương pháp<br /> giáo dục và chi phí phát triển. Bài viết này sẽ đề cập đến làm thế nào để đưa<br /> học tập dựa trên trò chơi máy tính trở thành một công cụ dạy học hiệu quả đối<br /> với sinh viên đại học, thông qua việc xem xét trường hợp khách sạn ảo phục<br /> vụ rèn luyện nghiệp vụ khách sạn cho sinh viên du lịch.<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Thế kỷ 21 đã chứng kiến những xu hướng văn hóa mới nổi như viết blog, chia sẻ thông<br /> tin qua mạng và chơi trò chơi (game) máy tính. Những xu hướng văn hóa kỹ thuật số<br /> này đã thay đổi đáng kể cách thức mà giới trẻ làm việc, giao tiếp xã hội, vui chơi và rõ<br /> ràng chúng cũng sẽ ảnh hưởng đến cách thức mà giới trẻ học tập. Một điều quan trọng<br /> là học tập gắn liền với lối sống mà ở đó học tập diễn ra. Những thay đổi trong lối sống<br /> là điều không thể tránh khỏi và điều đó khởi đầu những thách thức mới đối với việc<br /> truyền thụ trong giáo dục.<br /> Một trong những thay đổi đáng kể trong lĩnh vực giáo dục là sự thay đổi thái độ của<br /> người học và động lực của họ đối với việc học tập. Các nghiên cứu của Prensky [1] đã<br /> chỉ ra rằng hầu hết người học ngày nay cho rằng giáo dục là một sự lãng phí thời gian<br /> và không phù hợp. Thái độ và động lực học tập như vậy thật đáng lo ngại và là một<br /> trong những yếu tố góp phần vào việc giảm hiệu quả học tập, nhất là trong những ngành<br /> về khoa học kỹ thuật, trong khi nhu cầu nghề nghiệp về lĩnh vực này ngày càng cao.<br /> Thêm vào đó, những thách thức khác bao gồm sự đa dạng về người học và phong cách<br /> học tập, nhu cầu cái người học cần và nguồn lực hạn chế về đội ngũ giáo viên và cơ sở<br /> vật chất trong giáo dục và đào tạo.<br /> Nhiều người cho rằng trò chơi máy tính có thể giải quyết được các vấn đề nói trên, xuất<br /> phát từ những thành công của trò chơi máy tính trong đào tạo thuộc lĩnh vực công<br /> nghiệp và quân sự. Ý tưởng sử dụng trò chơi máy tính trong học tập không mới nhưng<br /> đã bị chỉ trích bởi những tư tưởng tiêu cực trong những năm 1980 [5]. Tuy nhiên, những<br /> nghiên cứu trong [2], [2], [4] cho thấy rằng các trò chơi máy tính có thể được sử dụng<br /> để đem lại nhận thức và nâng cao hiểu biết cho người học. Nhiều người cũng đồng ý<br /> rằng hiện nay là thời điểm thích hợp để tận dụng lợi thế của công nghệ trò chơi máy tính<br /> Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế<br /> ISSN 1859-1612, Số 03(19)/2011: tr. 144-155<br /> <br /> KHÁCH SẠN ẢO: MỘT MÔ HÌNH HỌC TẬP DỰA TRÊN TRÒ CHƠI MÁY TÍNH...<br /> <br /> 145<br /> <br /> nhằm tạo ra một thế hệ mới các công cụ giáo dục, trang bị cho học viên ở mọi lứa tuổi<br /> các kỹ năng cần thiết thông qua học tập bằng trải nghiệm. Điều quan trọng là ngành<br /> giáo dục phải có đầy đủ các thông tin về sự phát triển các phương pháp học tập sáng tạo<br /> này và lợi ích của chúng trong việc cung cấp giáo dục chất lượng cao cho người học.<br /> Bài viết này sẽ đề cập đến các phương pháp tiếp cận của trò chơi máy tính vào giáo dục<br /> (mục 2) mà ở đó làm thế nào trò chơi máy tính có thể kết hợp với giáo dục truyền thống.<br /> Phương pháp chung thiết kế trò chơi giáo dục sẽ được trình bày trong mục 3, mô tả các<br /> bước cơ bản khi thiết kế và xây dựng trò chơi giáo dục và trường hợp thiết kế khách sạn<br /> ảo phục vụ cho rèn luyện nghiệp vụ khách sạn cho sinh viên du lịch sẽ là một ví dụ của<br /> việc vận dụng phương pháp thiết kế này.<br /> 2. CÁC PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN CỦA TRÒ CHƠI GIÁO DỤC<br /> Theo định nghĩa chung nhất, bất kỳ sáng kiến nào kết hợp trò chơi máy tính và giáo dục<br /> cũng có thể được coi là học dựa trên trò chơi máy tính (game-based learning). Vì vậy,<br /> thiết kế trò chơi giáo dục là một chủ đề rộng, gộp rất nhiều hướng tiếp cận và phương<br /> pháp khác nhau. Prensky [4] đã phát biểu rằng một thiết kế trò chơi giáo dục hiệu quả<br /> phải đạt được sự cân bằng giữa giá trị giải trí và giá trị giáo dục. Tuy nhiên, các thiết kế<br /> được tìm thấy hiện nay dường như có một mục tiêu mà thông thường thiên lệch hoặc về<br /> giải trí, hoặc về giáo dục. Có thể phân loại các sáng kiến hiện nay thành ba nhóm: (1)<br /> Phương pháp tiếp cận đa phương tiện gắn kết với trình bày nội dung, (2) Phương pháp<br /> định hướng lại mục tiêu giáo dục của các trò chơi máy tính hiện tại; (3) Phương pháp<br /> thiết kế tìm kiếm một sự cân bằng giữa giải trí và giáo dục. Các phần sau sẽ mô tả chi<br /> tiết những phương pháp tiếp cận này.<br /> 2.1. Phương pháp kết hợp giáo dục với giải trí<br /> Phương pháp kết hợp giữa giáo dục và giải trí còn có một tên gọi khác là giáo dục giải<br /> trí (edutainment). Mặc dù từ nguyên gốc của nó là sáp nhập giữa từ giáo dục<br /> (education) và từ giải trí (entertainment), các sáng kiến liên quan đến phương pháp này<br /> thường nghiêng về (hoặc xuất phát từ) “nội dung giáo dục”. Phương pháp này tập trung<br /> vào việc chuyển dịch nội dung giáo dục chính thống (thường trong giáo dục tiểu học và<br /> đôi khi là trung học) vào một môi trường giống như trò chơi máy tính. Với quan điểm<br /> thiết kế như thế, những chuẩn mực nội dung được thiết kế và tính có thể chơi<br /> (playability) được bổ sung thêm vào nội dung. Tuy nhiên, một số tác giả như Kirriemur<br /> và McFarlane [6] cho rằng phương pháp tiếp cận này sẽ dẫn giáo dục giải trí đến một<br /> ngõ cụt, tức là khi các khía cạnh giải trí không thể tỏa sáng trong thiết kế, các lợi thế về<br /> tính kích thích động lực học tập dựa trên trò chơi máy tính sẽ bị biến mất và các trải<br /> nghiệm học tập bị thiệt hại [7].<br /> 2.2. Phương pháp định hướng lại mục tiêu giáo dục của trò chơi máy tính hiện tại<br /> Một hướng tiếp cận khác là định hướng lại mục tiêu giáo dục các sản phẩm mà ban đầu<br /> được thiết kế với mục đích thương mại. Mặc dù sự phát triển của các trò chơi máy tính<br /> này ban đâu không nhằm vào mục tiêu giáo dục, nhưng nội dung và mô hình của chúng<br /> rất phong phú và chi tiết; điều làm cho chúng có thể có một giá trị giáo dục nhất định<br /> <br /> 146<br /> <br /> VÕ VIẾT MINH NHẬT<br /> <br /> nếu được xử lý đúng cách. Hai ví dụ tiêu biếu là SimCity (simcitysocieties.ea.com) và<br /> Civilization (www.civilization.com):<br /> • Trong SimCity, các chủ đề khác nhau trong trò chơi máy tính đưa người chơi vào<br /> vai trò của một thị trưởng quản lý thành phố. SimCity đem lại các trãi nghiệm với<br /> các chức danh khác nhau, tập trung trên cách thức mà chúng phản ánh về các chủ<br /> đề, về tính năng động và sự tiến hóa của xã hội. Sau tác động tích cực của trò chơi<br /> SimCity, hãng sản xuất đã cho ra một số trò chơi máy tính khác dưới cái tên<br /> “Sim”, tập trung vào việc quản lý kinh tế và thực tiễn trong các môi trường khác<br /> nhau, chẳng hạn SimFarm hoặc SimHealth, mà chúng cũng được sử dụng như các<br /> công cụ giáo dục.<br /> • Các thế hệ Civilization là các trò chơi máy tính mà ở đó người chơi phải quản lý<br /> và cân bằng giữa xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển quân sự, khai khoán và tiến<br /> bộ khoa học, bắt đầu từ phạm vi bộ lạc và kết thúc là một kịch bản trên toàn thế<br /> giới với các nền văn minh đối đầu khác nhau.<br /> Những ví dụ này cho thấy rằng các trò chơi máy tính bắt đầu gặt hái được những thành<br /> công trong mục tiêu giáo dục. Ưu điểm chính của phương pháp này là hiệu quả về chi<br /> phí. Tuy nhiên có những khiếm khuyết có thể ảnh hưởng đến tiềm năng giáo dục. Một<br /> trong những hạn chế chính của phương pháp này là các trò chơi máy tính được thiết kế<br /> như là các sản phẩm giải trí, mà không tính đến các xem xét về tính sư phạm và giáo<br /> dục. Ngay cả tính hiện thực và chính xác về mặt lịch sử cũng góp phần vào sự thành<br /> công của trò chơi máy tính. Một số khái niệm trong các trò chơi máy tính này có thể<br /> được đơn giản hóa và điều đó có thể dẫn đến kết luận sai. Vì lý do này, phương pháp<br /> định hướng lại mục tiêu giáo dục của các trò chơi máy tính hiện tại luôn luôn phải có sự<br /> giám sát của giáo viên và thường xuyên được phản ánh và thảo luận.<br /> 2.3. Phương pháp thiết kế tìm kiếm một sự cân bằng giữa giải trí và giáo dục<br /> Những phân tích từ hai phương pháp trên cho thấy không có hướng tiếp cận nào là tối<br /> ưu. Chìa khóa cho sự thành công là phải đạt được một sự cân bằng giữa giải trí và học<br /> tập trong mô hình thiết kế trò chơi máy tính [4]. Thật không may, điều này là không dễ<br /> dàng đạt được bởi vì thiết kế trò chơi máy tính không phải là khoa học chính xác, mà<br /> chủ yếu là do bản chất tinh tế của giải trí [7]. Tuy nhiên, đã có nhiều thành công của<br /> thiết kế trò chơi máy tính trong việc hấp dẫn người chơi, ngay cả khi người thiết kế trò<br /> chơi máy tính này không quan tâm đến nội dung giáo dục. Một số ví dụ sau đây chỉ rõ<br /> hơn điều này:<br /> • “Monkey wrench conspiracyTM” (www.games2train.com) là một trò chơi bắn<br /> súng hướng người chơi vào việc học cách sử dụng một công cụ thiết kế được hỗ<br /> trợ bởi máy tính. Trong trò chơi này, người chơi phải xây dựng một vũ khí riêng<br /> cho mình bằng cách sử dụng một giao diện điều khiển hoạt động như một công cụ<br /> phần mềm giảng dạy.<br /> • Virtual leaderTM (www.simulearn.net/SimuLearn) tập trung vào giảng dạy một<br /> <br /> KHÁCH SẠN ẢO: MỘT MÔ HÌNH HỌC TẬP DỰA TRÊN TRÒ CHƠI MÁY TÍNH...<br /> <br /> 147<br /> <br /> chủ đề về lãnh đạo. Trò chơi được cấu trúc bởi một số kịch bản thể hiện các cuộc<br /> họp khác nhau ở các cấp độ khác nhau với các chương trình nghị sự khác nhau.<br /> Người chơi có thể quan sát những người tham gia trong cuộc họp (quan sát tâm<br /> trạng, cử chỉ, hành động của họ, vv) để đề xuất và thảo luận các ý tưởng. Người<br /> chơi phải có khả năng thể hiện ý tưởng của mình để được chấp nhận mà không<br /> làm tổn hại đến những người khác có ý tưởng đối lập.<br /> • Bắt chước các mô hình “Sim”, Virtual UTM (www.virtual-u.org) đặt người chơi<br /> trong vai trò của một giám đốc đại học, phải cân đối ngân sách giữa các trường<br /> quản lý, nhân viên, chất lượng giảng dạy, cơ sở nghiên cứu và chi tiêu.<br /> Tuy nhiên, cần lưu ý rằng, bất chấp những câu chuyện thành công này, nhiều sáng kiến<br /> khác vẫn thất bại hay thậm chí bị từ chối ngay ở giai đoạn đầu. Đối với hầu hết các<br /> trường hợp, nguyên nhân điều là do chi phí phát triển cao và những rủi ro khi cố gắng<br /> để làm sản phẩm thu hút được sự chú ý của công chúng về mặt giải trí (đây cũng là vấn<br /> đề phải đối mặt đối với tất cả các ngành công nghiệp giải trí, như âm nhạc hoặc phim).<br /> Một giải pháp thay thế để tìm kiếm một sự cân bằng giữa hai thái cực là việc sửa đổi các<br /> trò chơi thương mại hay “engine” 1 hiện tại bằng cách nâng cao giá trị giáo dục của<br /> chúng. Mặc dù cách tiếp cận này có thể làm giảm đáng kể chi phí phát triển, mục tiêu<br /> vẫn là nhằm tìm kiếm một thiết kế trò chơi máy tính phù hợp với nhu cầu. Nếu các<br /> “engine” là rất chuyên biệt, các đặc điểm của trò chơi máy tính được sửa đổi thường là<br /> gần với các đặc điểm cơ bản của bản chính và thường không có các giá trị giáo dục. Tuy<br /> nhiên nếu các “engine” là rất chung chung, các yêu cầu về kỹ thuật cơ bản cho lập trình<br /> trò chơi máy tính thường rất cao.<br /> Cho dù giảm chi phí và hạ thấp yêu cầu công nghệ đối với các trò chơi giáo dục là một<br /> mục tiêu mong muốn, người ta vẫn ủng hộ việc sử dụng các trò chơi giáo dục được thiết<br /> kế cụ thể với các tính năng làm tăng giá trị sư phạm và có thể được tự do sử dụng bởi<br /> các giảng viên hoặc tổ chức phát triển trò chơi giáo dục. Các “engine” này có thể nhằm<br /> để thực hiện các thể loại trò chơi máy tính cụ thể, mà sẽ được mô tả bằng ngôn ngữ đặc<br /> biệt, phù hợp với các thể loại này. Thông qua các ngôn ngữ đặc biệt này, các nhà giáo<br /> dục sẽ dễ dàng sử dụng để sản xuất và bảo trì các trò chơi. Vì vậy, các phương pháp nổi<br /> tiếng trong công nghệ phần mềm liên quan đến việc phát triển các thế hệ chương trình<br /> được khuyến khích sử dụng để hỗ trợ sản xuất và bảo trì trò chơi giáo dục.<br /> 3. PHƯƠNG PHÁP THIẾT KẾ TRÒ CHƠI GIÁO DỤC<br /> Trong phần này, chúng ta sẽ thảo luận các hướng dẫn thiết kế cho phép tích hợp trò chơi<br /> vào trong môi trường giáo dục, có tính đến các yêu cầu đã được phân tích trong phần<br /> trước.<br /> <br /> 1<br /> <br /> Engine: là đoạn mã hay phần mềm được sử dụng như là cơ sở để phát triển các ứng dụng trò chơi<br /> (http://www.webopedia.com/TERM/E/engine.html)<br /> <br /> 148<br /> <br /> VÕ VIẾT MINH NHẬT<br /> <br /> 3.1. Chọn loại trò chơi máy tính phù hợp<br /> Quyết định đầu tiên trong thiết kế là chọn một thể loại trò chơi máy tính thích hợp sẽ<br /> được phát triển. Bằng cách đó, có thể là đưa ra một ngôn ngữ thích hợp để mô tả trò<br /> chơi máy tính và sau đó là một “engine” thích hợp hỗ trợ ngôn ngữ. Vì ngôn ngữ là đặc<br /> trưng từng lĩnh vực, chúng ta có thể thực hiện một mô hình tính toán đằng sau “engine”.<br /> Điều này thích hợp để đáp ứng các yêu cầu sư phạm khác nhau. Đặc biệt, các mô hình<br /> tính toán tường thuật đối với trò chơi máy tính có thể được đặc trưng như các hệ thống<br /> chuyển trạng thái [8], trong đó các hành động của người chơi kích hoạt các chuyển đổi<br /> trạng thái và dãy các hành động cuối cùng sẽ dẫn đến một hoặc nhiều trạng thái kết<br /> thúc. Ngoài ra, đối với nhiều trường hợp, số lượng các trạng thái sẽ là hữu hạn và do đó<br /> sự tiến triển thông qua hoạt động trò chơi như một máy trạng thái hữu hạn (Finite-state<br /> machine, FSM) [9].<br /> Một ví dụ về việc lựa chọn thể loại là các trò chơi khám phá (adventure game) như<br /> “point and click” (www.pointnclickgames.com). Trong trò chơi này người chơi là nhân<br /> vật chính trong một câu chuyện và điều khiển trò chơi bằng cách “nói chuyện” với các<br /> nhân vật khác, tìm kiếm đối tượng, kết hợp chúng một cách sáng tạo và giải các câu đố.<br /> Trò chơi tiến triển thông qua một cốt truyện, trong đó việc thực hiện một số hành động<br /> sẽ mở ra một vài tương tác tiềm năng khác. Sự hiện diện của các yếu tố như tốc độ, sự<br /> phản ánh, nghiên cứu về môi trường và giải quyết vấn đề sẽ làm cho trò chơi khám phá<br /> “point and click” phù hợp với quan điểm sư phạm.<br /> 3.2. Bổ sung các hoạt động đánh giá và tính thích nghi khi thiết kế<br /> Chọn một thể loại phù hợp chỉ là một khía cạnh trong quá trình thiết kế. Một yêu cầu bổ<br /> sung khác là tạo điều kiện thuận lợi cho việc đánh giá và hỗ trợ cho các kịch bản học tập<br /> thích nghi mà không phá vở các mô hình trò chơi máy tính.<br /> Từ mô tả các trò chơi máy tính như các hệ thống chuyển trạng thái (ví dụ sử dụng máy<br /> trạng thái hữu hạn FSM), chúng ta có thể thiết kế các cơ chế đánh giá và thích nghi dựa<br /> trên việc kiểm tra và sửa đổi các trạng thái cụ thể của các hệ thống này. Đặc biệt, việc<br /> đánh giá hoạt động của học sinh trong trò chơi máy tính có thể được thực hiện như một<br /> phân tích các trạng thái mà trò chơi máy tính đã trãi qua trong phiên (session). Trò chơi<br /> máy tính sẽ theo dõi các quá trình chuyển đổi, ghi vào tập tin “.log” các sự kiện liên<br /> quan và sinh ra các báo cáo mô tả chúng. Tuy nhiên, một trò chơi máy tính sẽ có hàng<br /> nghìn trạng thái và chuyển tiếp như thế và điều không hợp lý là giáo viên phải xem xét<br /> mọi hành động đơn lẻ được thực hiện bên trong trò chơi máy tính.<br /> Trong cách tiếp cận của [10], giáo viên có thể tạo ra các quy tắc đánh giá, xác định<br /> những trạng thái và chuyển tiếp có liên quan đến các khóa học và tạo các báo cáo theo<br /> các quy tắc đó. Hình 1 mô tả một số tình huống điển hình có thể được giải quyết bằng<br /> cách sử dụng các quy tắc đánh giá.<br /> <br />