Khóa luận tốt nghiệp: Tìm hiểu giá trị nội dung và nghệ thuật thơ Nguyễn Hành

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2

KHOA NGỮ VĂN ======

PHẠM TH CẨM V N

TÌM HIỂU GIÁ TR NỘI DUNG

VÀ NGHỆ THUẬT THƠ

NGUYỄN HÀNH

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

HÀ NỘI - 2018

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2

KHOA NGỮ VĂN ======

PHẠM TH CẨM V N

TÌM HIỂU GIÁ TR NỘI DUNG

VÀ NGHỆ THUẬT THƠ

NGUYỄN HÀNH

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học

TS. NGUYỄN TH VIỆT HẰNG

HÀ NỘI - 2018

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan: Khóa luận tốt nghiệp với đề tài “T m hi u i tr n i

dun và n hệ thuật th N u n ành” là côn tr nh n hiên cứu của c nhân

tôi, kết quả n hiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từn được côn

bố trong bất kỳ m t côn tr nh nào kh c.

Tôi xin ch u mọi tr ch nhiệm về côn tr nh n hiên cứu của riên m nh !

i, ng y 25 tháng 04 năm 2018

Sinh viên

Ph Th Cẩ V n

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bà tỏ lòn tri ân sâu sắc tới TS. Nguy n Th Việt Hằng – n ười

đã nhiệt tâm hướng dẫn, đ n viên đ tôi có th hoàn thành khóa luận tốt

nghiệp và trưởn thành h n tron n hiên cứu khoa học.

Tôi xin ửi lời cảm n chân thành tới c c thầ cô Khoa N ữ văn –

Trườn Đại học Sư phạm à N i 2 đã tận t nh iảng dạy, trang b cho tôi vốn

kiến thức quý b u.

Cảm n bạn bè, n ười thân luôn tin tưởn và tạo điều kiện đ tôi chu ên

tâm n hiên cứu.

i, ng y 25 tháng 04 năm 2018

Tác giả

Ph Th Cẩ V n

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1

2. L ch sử vấn đề ............................................................................................... 2 3. M c đ ch n hiên cứu ..................................................................................... 5

4. Đối tượn và phạm vi n hiên cứu ................................................................. 6

5. Phư n ph p n hiên cứu ............................................................................... 6

6. Đón óp của khóa luận ................................................................................ 6

7. Bố c c của khóa luận .................................................................................... 6 NỘI DUNG ....................................................................................................... 8

hư n 1. N N V N Đ UN ........................................................... 8

1.1 oàn cảnh l ch sử xã h i ............................................................................. 8

1.2. T c iả Nguy n ành ............................................................................... 10

1.2.1. Cu c đời và con n ười .......................................................................... 10

1.2.2. Sự nghiệp s n t c ................................................................................ 12 Ti u kết chư n 1: .......................................................................................... 13

Chư n 2. TR NỘ UN T V N N U N N .................. 14

2.1. N i niềm nhớ tiếc triều Lê c .................................................................. 14

2.2. Niềm da dứt trước thời thế su loạn ...................................................... 19

2.3. Tâm sự về cu c sốn của bản thân .......................................................... 27

2.3.1. N i niềm “sinh bất ph n thời” ............................................................ 27 2.3.2. N i cô đ n, bu n ch n, n hèo kh n i đất kh ch ................................. 30

2.4. T nh cảm của N u n ành trước cảnh quê hư n , đất nước và con n ười. ............................................................................................................... 36

Ti u kết chư n 2: .......................................................................................... 45

hư n 3: TR N T U T T N U N N ..................... 47

3.1. Th loại ..................................................................................................... 47

3.2. Thời ian và khôn ian n hệ thuật ......................................................... 52 3.2.1. Thời ian n hệ thuật ............................................................................. 52

3.2.2. Khôn ian n hệ thuật .......................................................................... 54

3.3. N ôn n ữ n hệ thuật ................................................................................ 56

Ti u kết chư n 3: .......................................................................................... 60

K T LU N ..................................................................................................... 61 T L U T M K O

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Tron hành tr nh h n 10 thế kỉ của m nh, văn học trun đại Việt Nam đã

trải qua nhiều thăn trầm, biến đ ng của l ch sử. Điều đó đã đ lại những dấu

ấn nhấn đ nh tron s n t c văn học m i thời. iai đoạn văn học trun đại từ

thế kỷ XV đến nửa đầu thế kỉ XIX là iai đoạn ph t tri n t t bậc và rực rỡ,

với sự óp mặt của rất nhiều c c t c iả lớn như Đặng Trần ôn, Phạm Đ nh

H , Nguy n Gia Thiều, Lê ữu Tr c, N u n u,... tron đó phải k đến t c

giả Nguy n ành với c c tập th n i tiến như Quan Đông ải; Minh quyên

thi tập. c s n t c của t c iả Nguy n ành đều bằng chữ n và có v tr

quan trọng trong nền văn th dân t c. V vậ việc t m tòi và n hiên cứu

nhữn i tr th ca của nhà th N u n ành là rất cần thiết.

N u n ành là nhà th tron n Nam n tu ệt, m t tron năm nhà

th lớn của Việt Nam. Trong i phả h guy n iên Đi n có viết về

N u n ành là “n ười thôn minh, nhớ lâu, hi u r n , đọc nhiều s ch. n

được xếp thứ hai c n với ch là Thanh iên côn tron n Nam n

tu ệt...”. Tu nhiên, nhữn côn tr nh n hiên cứu về sự nghiệp và con n ười

Nguy n ành xuất hiện sự khôn thốn nhất, phần lớn sự quan tâm là về giới

thiệu văn bản. i tr n i dun và n hệ thuật tron th N u n ành vẫn

chưa được hệ thốn . h nh v l do trên đã kh ch lệ t c iả khóa luận lựa chọn

đề tài “ m hi u giá trị n i dung v nghệ thuật thơ guyễn nh”. Qua đâ

sẽ i p ch n ta có c i nh n toàn diện h n về sự nghiệp s n t c và con n ười

của nhà th N u n ành đ ng thời khẳn đ nh v tr , vai trò, đón óp của

nhà th tron nền văn học Trun đại nói riên và văn học Việt Nam nói

chung.

Th văn của N u n ành chưa được đưa vào iản dạ tron chư n

tr nh c c cấp học nhưn N u n ành c n là m t tron nhữn t c iả được

nhắc đến rất nhiều ở iai đoạn cuối thế kỉ XV - đầu thế kỉ X X. n nữa,

th văn của ôn có kh nhiều bài th x c đ n về Đại thi hào N u n

Du, nếu n hiên cứu th N u n ành thấu đ o, chẳn nhữn sẽ i p ch n

ta hi u rõ h n ư n mặt của m t tron nhữn N tu ệt xứ n Nam, mà còn

cun cấp thêm nhữn c sở đ có th hi u sâu h n về Tố Như và văn chư n

dòn họ N u n ở Tiên Điền. Đ n thời tạo nên những ngu n kiến thức mới

và b sun thêm n u n tư liệu b ch cho việc đối chiếu, so s nh với c c t c

giả, t c phẩm đ n đại và l ch đại đã được đưa vào nhà trường.

N oài ra, đối với m t sinh viên khoa N ữ văn có con đườn ắn bó với

văn chư n th việc n hiên cứu về c c nhà th văn học trun đại m t c ch có

c sở và khoa học là vô c n cần thiết.

2. L ch sử vấn đề

2.1. Công trình giới thiệu về cuộc đời, sự nghiệp nhà thơ Nguyễn

Hành

h n tôi nhận thấ , trước năm 1958, nhà th N u n ành ần như

chưa được giới n hiên cứu ch ý. Phải đến năm 1959 th côn tr nh đầu tiên

giới thiệu về cu c đời và th văn N u n ành mới được ra đời, đó là cuốn

Sơ thảo lịch sử văn h c Việt Nam, quyển III (thế kỉ thứ XVIII) của tập th t c

iả Văn Tân, N u n n Phon , N u n Đ n hi (Nxb. Văn Sử Đ a, ,

1959). Trong đó, c n với c c t c iả Phạm Quý Th ch, Phạm Đ nh ,

N u n n, t c iả N u n ành được miêu tả thu c khu nh hướn bảo thủ

bi quan. Sơ thảo ị h sử văn h c iệt m cho rằn : “th N u n ành có

iọn ai o n của m t n ười lon đon thất thế...” [25,291], “tiến nói của ôn

là tiến nói v dòn họ Lê,... h nh c i phiêu lưu, đói r t tạo cho th ôn có

phon v riên của m t con n ười vốn s n bất mãn” [25,292].

Năm 1963, iáo tr nh ị h sử văn h iệt m, tập của nhóm t c

iả Lê Tr Vi n, Phan ôn, Đặn Thanh Lê, Phạm Văn Luận, Lê oài Nam

c n đề cập đến th N u n ành. ọ có c n quan đi m với Sơ thảo ị h sử

văn h iệt m khi c n xếp N u n ành vào khu nh hướn bi quan, tiêu

cực và bảo thủ phản đ n . Tron đó nhấn mạnh tiến nói của c c t c iả Trần

anh n, Phạm Quý Th ch, N u n ành “là tiến nói của iai cấp su tàn

man m t tâm trạn đau bu n, hoan man khi thấ vận mệnh iai cấp n hẽn

vào ch đen tối và do đó sinh ra lu ến tiếc qu khứ m t c ch sâu xa. Tiến

nói của họ là tiến nói của iai cấp phon kiến nói chun , nhưn trước hết là

phân số quan liêu quý t c đời Lê Tr nh. Tiến thở than rên rỉ nà làm cho văn

học có lắm iọn bi ai, và nhiều chất tiêu cực” 31,26].

ần với quan đi m của Đặn Thanh Lê tron gi o tr nh ị h sử văn h

iệt m là N u n L c tron côn tr nh ăn h iệt m nử u i th

nử u th (tập 1 xuất bản năm 1976. n c n xếp N u n

ành vào khu nh hướn văn học bất mãn với hiện thực, hoài c và tiêu cực.

Đ n ch ý h n là nhận đ nh: “N u n ành là m t nhà th suốt đời c n

kh , phiêu bạt, cho nên th ôn khôn có nhiều bài nói về cảnh kh của bản

thân, mà còn có nhữn bài tố c o nhữn c i bất côn , xấu xa dưới triều đại

nhà N u n...” [14,187].

Năm 1984, nhà th N u n ành đã thành m t m c trong iển văn

h (tập 2 do N u n L c là n ười chấp b t, m c N u n ành vẫn là

nhữn ý kiến tư n đ n với côn tr nh ăn h iệt m u i th .

Nh n chun , ở nhữn năm 80 việc n hiên cứu về N u n ành chỉ xoa

quanh nhữn “đ nh kiến man t nh khuôn mẫu”.

San đến nhữn năm 90, đ n k nhất phải k đến ti u luận guy n

nh v tập u n ông hải của N u n N ọc Nhuận. Đâ là bài viết đầu tiên

kh m ph n i dun tư tưởn tập th u n ông hải. N ười viết đã có nhữn

nhận x t kh i qu t về m t số bài th tron tập th u n ông hải.

Năm 1994, iển văn h iệt m (1994 của hai t c iả Lại N u ên

n, i Văn Trọn ườn soạn, nhận đ nh về n i dun tron th N u n

ành như sau: “S n t c chủ ếu dưới thời N u n, nhưn nói nhiều về nhà

Tâ S n với th i đ th đ ch. ên cạnh đó có kh nhiều bài th nói về cảnh

kh của bản thân và của cư dân đư n thời” [1,380].

Th n 10 năm 2007, bài viết guy n nh v i hăng ong của Th i

Kim Đỉnh đăn trên tạp ch Văn h nghệ thuật qu n i đã nhấn mạnh vào

quãn đời ở Thăn Lon và cu c đời lâm li, bi đ t của nhà th .

Đặc biệt phải k đến hai côn tr nh hơ guy n nh (tu n, 2015 và

i phả h guy n iên Đi n (2016 do Mai Quốc Liên chủ biên. Trong “Lời

nói đầu” của tu n tập, Mai Quốc Liên đã có nhiều nhận x t sâu sắc, khắc

ph c được c i nh n vốn còn hẹp hòi về th N u n ành. T c iả khẳn

đ nh: N u n ành sốn tron dân, ần dân, thư n dân; th ôn là tiến kêu

ai o n về thế sự; “chu ện đời su loạn, dân đen l t n o n hận c n là chu ện

của ch nh cu c đời N u n ành”, “th N u n ành quý ở c i chất hiện

thực cu c đời, ở sự thành thật” 12,13].

. . Công trình nghiên c u sƣu tầ d ch văn ản thơ NguyễnHành

Trước năm 1958, văn bản th N u n ành chưa được xuất hiện đến khi

tủ s ch nhà họ ao i n ( i n hâu, N hệ n được sưu tầm mới là l c

Minh quyên thi tập được iới n hiên cứu quan tâm. Năm 1958, t c phẩm

Minh quyên thi tập được ôn Trai Phạm Khắc Khoan, quê Đức Thọ, à

Tĩnh sao ch p lại, đó ch nh là bản man k hiệu V v.109 tron kho s ch của

Thư viện Viện N hiên cứu n Nôm hiện na .

Trong lời iới thiệu tập th hơ h án guy n u, nhóm t c iả

i Kỷ, Phan Võ, N u n Khắc anh đã tr ch ý bốn câu th đầu tron bài

ăn th ph h u th m tri ph m ảm tá trong Minh quyên thi tập của

N u n ành. Nhóm t c iả Văn Tân, N u n n Phon , N u n Đ n

hi khi biên soạn Sơ thảo ị h sử văn h iệt m, qu n (thế kỉ XV

có đề cập đến ba tập th : Minh quyên thi tập, u n ông hải, hiên ị nh n

vật sử thi của N u n ành.

Năm 1963, ợp tuyển thơ văn iệt m (tập ) – văn học thế kỉ XV

đến iữa thế kỉ XIX của nhóm t c iả uỳnh Lý, Đ Đức i u, N u n Sĩ

Lâm, N u n Văn Ph , Lê Thước, oàn ữu ên đã iới thiệu n ắn ọn về

thân thế sự n hiệp nhà th N u n ành và tr ch d ch 12 bài th của ôn .

Tron đó viết rõ: n có đ lại hai tập th là u n hải thi tập hay u n Đông

hải và Minh quyên phả với m t qu n là hiên ị nh n vật (qu n nà hiện

chưa t m thấ . Năm 1978, khi in lại lần thứ 2 cuốn ợp tuyển thơ văn iệt

Nam (tập - văn học thế kỉ XV đến iữa thế kỉ X X, th N u n ành

được iới thiệu thêm hai bài mới và bỏ đi m t bài c , nên t n số văn bản

được biết đến là 13 bài.

Năm 2000, cuốn ng tập văn h iệt m, tập 14 của t c iả Đặn

Đức Siêu ta thấ th N u n ành đã được phiên d ch nhiều h n với 73 bài

và d ch thêm Minh quyên phả n của V v.109. Nhữn văn bản về th của

N u n ành về sau chủ ếu được tr ch từ hai cuốn ợp tuyển thơ văn iệt

Nam (tập in lần 2 và ng tập văn h iệt m nói trên.

Đ n k nhất về th N u n ành là tu n hơ guy n nh do

N u n Th ằn biên khảo, nhân kỉ niệm 250 năm năm sinh N u n u.

Đâ là tu n th N u n ành phon ph , côn phu nhất từ trước tới na .

Tu n th N u n ành do nhà n hiên cứu Mai Quốc Liên chủ biên, n oài

c c d ch iả Lê Quan Trườn , N ô Lập hi, N u n N ọc Nhuận, N u n

Tiến Đoàn tham óp th n u n tu n d ch văn bản còn được r t từ ng tập

ăn h iệt m, tập 14 tức là có sự kế thừa và ối tiếp. Đến đâ , t n số

bài th của N u n ành được iới thiệu là 222 bài.

. Mục đ ch nghiên c u

M c đ ch của khóa luận chủ yếu là n hiên cứu về N u n ành đặt

tron bối cảnh thời đại nhiều biến đ n , c bản tr nh bà chi tiết về ti u sử

cu c đời c n như sự n hiệp s n t c của nhà th . Khóa luận n hiên cứu trên

hai b nh diện: n i dun tư tưởn và h nh thức nghệ thuật từ đó chỉ ra nhữn

đón óp của N u n ành tron nền văn học trun đại Việt Nam.

4. Đối tƣợng và ph vi nghiên c u

Đối tượn n hiên cứu của khóa luận là th văn N u n ành. Tài liệu

ch nh mà ch n tôi iành đ n hiên cứu là cuốn hơ guy n nh g m 222

bài th , do Mai Quốc Liên chủ biên d ch, Nguy n Th Hằn biên khảo, Trung

tâm N hiên cứu Quốc học, Nxb Văn học ấn hành năm 2015. Đâ là tu n tập

th N u n ành phon ph nhất t nh đến hiện nay. Tu n tập th nà (in cả

n văn, phiên âm, d ch n hĩa, và d ch th m t số bài i p ch n ta có được

m t h nh dun c bản nhất về diện mạo th N u n ành, mà c c văn bản

trước đâ khôn th đạt được.

Khóa luận đi sâu n hiên cứu nhữn i tr n i dun và n hệ thuật tron

th N u n ành, c th là tập trun xem x t tron hai tập th : Minh quyên

thi tập và u n Đông hải.

5. Phƣơng pháp nghiên c u

Trên c sở x c đ nh đối tượn , phạm vi, m c đ ch, nhiệm v n hiên cứu

th khóa luận sử d n t n hợp nhiều phư n ph p n hiên cứu như:

- Phư n ph p l ch sử - xã h i

- Phư n ph p ti u sử

- Phư n ph p liên n ành

- N oài ra luận văn còn sử d n phư n ph p thốn kê, so s nh, thực

chứn …

6. Đóng góp của hó uận

Khóa luận sẽ đón óp cho n hiên cứu m t đề tài bao qu t về n i dun

và n hệ thuật tron th N u n ành.

7. Bố cục của hó uận

N oài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, n i dun ch nh của

khóa luận g m 3 chư n :

Chƣơng 1: Những vấn đề chung

Chƣơng : Giá tr nội dung thơ Nguyễn Hành

Chƣơng : Giá tr nghệ thuật thơ Nguyễn Hành

NỘI DUNG

Chƣơng 1. NHỮNG VẤN Đ CHUNG

1.1 Hoàn cảnh l ch sử xã hội

N u n ành sốn tron khoản thời ian nhữn năm cuối thế kỷ XV

- nửa đầu thế kỉ X X, m t thời đại l ch sử đầ biến đ n với nhữn cu c b

dâu, nhữn cu c tha đ i s n hà. Xã h i phon kiến Việt Nam iai đoạn nà

đan phải trải qua c n khủn hoản n hiêm trọn .

Ở Đàn N oài, ch nh qu ền phon kiến b c l bản chất bất lực, tàn bạo

m t c ch trắn trợn, nạn tham nh n , hối l n à càn trầm trọn . Từ lâu,

vua Lê đã mất hết qu ền hành, tất cả quyền hành r i vào phủ ch a chu ên

quyền, đ c đo n. N i b triều đ nh xả ra nhiều v tranh chấp, phế truất, iết

hại lẫn nhau. c ch a Tr nh chỉ lo ăn ch i, xâ dựn ch a chiền nhiều h n lo

việc nước. Nhu cầu chi tiêu tron phủ ch a tăn nhưn nhân dân lại khôn có

khả năn n p thuế. Nhà nước đặt lệ mua quan b n tước đ thu thóc thu tiền.

hế đ thi cử, lựa chọn nhân tài của xã h i phon kiến trước đâ rất được coi

trọn nhưn ở thời đi m nà có tiền là có th mua được chức tước. Từ đó dẫn

đến việc su đ i của khoa cử đã đẻ ra hàn loạt quan lại tham nh n , dốt n t.

Quan hệ tiền tệ n à càn chi phối con n ười, làm hư hỏn đạo đức của tần

lớp quan lại. Thời k nà , đ n tiền đã trở thành thứ qu ền lực can thiệt vào

mọi mặt của đời sốn xã h i. Thêm vào đó, nạn mất m a, đói k m xả ra

khắp n i, n ười chết đói đầ đườn , nhân dân li t n, làn xóm tiêu điều... ó

th nói xã h i phon kiến Việt Nam đã đi vào con đườn tự s p đ khôn th

cứu vãn. Đọc th N u n ành ch n ta sẽ thấ t c iả hi lại chân thực

cảnh đời loạn l c bấ iờ.

Thời đại của N u n ành còn là thời đại nở r c c cu c đấu tranh như

v bão của nhân dân. T nh chất mạnh mẽ được th hiện ở ch có những cu c

khởi n hĩa tập trun hàn vạn n ười, k o dài hàn ch c năm như cu c khởi

n hĩa của Nguy n Hữu Cầu (1741-1751), cu c khởi n hĩa của Nguy n Danh

Phư n (1740-1750), cu c khởi n hĩa của oàn ôn hất (1736-1769).

c cu c chiến đấu c liệt của nhữn n ười nôn dân tu chưa iành được

thắng lợi nhưn là h i chuôn b o đ ng về sự khủng hoảng của chế đ phong

kiến Việt Nam.

Đỉnh cao của phon trào khởi n hĩa l c nà là cu c khởi n hĩa Tâ S n

do ba anh em Nguy n Nhạc, Nguy n Huệ, Nguy n Lữ lãnh đạo. Năm N u n

ành ra đời (1771 c n ch nh là thời đi m đ nh dấu bước n oặt N u n

Nhạc khởi n hĩa đ nh ch a N u n ở Qu Nh n, mở ra triều đại Tâ S n

(1778). Sau h n 15 năm khởi n hĩa (1771-1787) cu c khởi n hĩa nà đã

iành được những thắng lợi vẻ van : Đ nh đ ba tập đoàn phon kiến Lê,

Tr nh, Nguy n, làm chủ đất nước; đ nh tan h n hai mư i vạn quân Thanh

xâm lược; lập nên m t vư n triều phong kiến mới với nhiều nhữn ch nh

s ch tiến b . Sau 4 năm làm vua, năm 1792 vua Quan Trun mất, th i tử

N u n Quan Toản lên n ôi, tron triều phân chia thành bè đản , nhà Tâ

S n n à càn su ếu. N u n nh sau m t thời ian nư n nhờ Xiêm La

về nước thu ph c ian s n, xưn đế hiệu là ia Lon (1802 .

Tron h n 50 năm cu c đời m nh, N u n ành lần lượt chứn kiến sự

khủn hoản , s p đ và tha thế nhau của ba triều đại: nhà Lê, Tâ S n,

N u n. n b chi phối bởi quan đi m ch nh thốn : “Trun hiếu chi ia ninh

sự nh ” ( òn dõi trun hiếu sao lại thờ hai vua nên N u n ành ọi

N u n ữu hỉnh, quân Tâ S n là iặc, ọi nhà Lê là “quân ta”. L c Tâ

S n thốn nhất Nam ắc ôn đã lẩn tr nh, khôn ứn chiếu cầu hiền. Khi

N u n ia Lon lên n ôi, xuốn chiếu l c d n , ôn c n khôn hưởn

ứn . n luôn m t lòn hoài tưởn đến triều Lê.

Nhữn biến đ n vừa phức tạp vừa lớn lao trên đâ là chất liệu quý i

cho nhữn s n t c đậm chất hiện thực tron th N u n ành sau nà .

Nhưn rõ ràn về mặt tư tưởn , nhữn biến cố của thời đại đã â ra cho ôn

sự khủn hoản và đ vỡ lớn lao làm nên tiến khóc nhân t nh, nhân thế cho

nhữn năm th n lăn l n giữa cu c đời ió b i, cho n i đau tha hư n lưu

lạc, n i đau của sự li t n ia đ nh, bạn bè… Như vậ , thời đại đã có ảnh

hưởn khôn nhỏ đến tư tưởn , s n t c của nhà th .

1. . Tác giả Nguyễn Hành

1.2.1. Cu c đời v con người

Nguy n ành (1771-1824 , tên thật là N u n Đạm, tự là Tử K nh, hiệu

là Nam Th c, biệt hiệu Nhật Nam và N ọ Nam. Nguy n ành là n ười làn

Tiên Điền, huyện N hi Xuân, trấn Nghệ An, nay thu c tỉnh à Tĩnh.

n thu c dòn dõi quý t c phon kiến, là con của Điền Nhạc hầu

Nguy n Điều (1745-1824), là ch u n i của Xuân quận côn Nguy n Nghi m

(1708-1776) và ọi Nguy n u là ch ru t. N u n N hi m thu c đời thứ 6

tron dòn họ N u n ở Tiên Điền, đời thứ 15 của họ N u n. c đời trước

N u n Nhi m, tron họ N u n đều có rất nhiều n ười đ đạt cao và làm

quan dưới triều Lê trun hưn và tron phủ ch a Tr nh. Thân ph của N u n

ành c n đ tam trườn , ôn làm Th n i văn chức r i Trấn thủ ưn óa,

Trấn thủ Tu ên Quan , Trấn thủ S n Tâ . Mẹ của N u n ành là vợ kế của

N u n Điều, bà là con thứ tư của Thiếu ảo Đạt V ầu, quê ở xứ Kinh

ắc.

Gia phả h Nguy n iên Đi n trong m c ghi về Nguy n Nghi m có viết

như sau: N u n ành “được tập ấm chức Hi n cun đại ph , Phó Trun ,

tước ành nhặc b . n là n ười thôn minh, nhớ lâu, hi u r n , đọc nhiều

s ch. n được xếp thứ hai c n với ch là Thanh iên côn trong An Nam

n tu ệt...” 13,79]. Như vậ , N u n ành c n với ch m nh là Đại thi

hào Nguy n Du chiếm hai tên tron “ n nam n tu ệt” (năm nhà th n i

tiếng nhất của ta thời bấy giờ) c n với đó khôn ai kh c ch nh là: N u n

Huy Tự (1743-1790 t c iả truyện th Hoa tiên làm bằn th l c b t;

Nguy n u O nh - con r Thượng Thư Lại Nguy n Khản; Phan u Ích

(1750-1822 t c iả th Nôm Chinh ph ng m h và D Am g m c;

n ười thứ ba là N ô Thời V (1774-1821 , ôn đư n thời được s nh n an

với Đại thi hào N u n Du.

Năm 1784, cha của Nguy n ành là N u n Điều làm Trấn Thủ S n

Tâ , ặp loạn kiêu binh đốt ph dinh thự quan lại B Thượn Thư N u n

Khản. Nguy n Khản phải trốn lên S n Tâ , ôn toan c n em hợp binh c c

trấn về giết kiêu binh, nhưn kiêu binh iữ chặt h a Tr nh nên khôn làm

được. Kiêu binh làm p lực bãi chức Thượn Thư Lại Nguy n Khản,

Nguy n Điều b i n chức về huyện Thanh hư n , à Tĩnh. Tại đâ , ôn

đ nh cư c n con ch u của m nh. Khi nhà Tr nh s p đ năm 1786, N u n

Điều uất ức mà mất, Nguy n ành l c đó chỉ mới 15 tu i.

Thuở nhỏ, N u n ành học ở Thăn Lon , là n ười hi u biết r n , văn

th ha nên ôn có tham vọn nối dõi tru ền thốn cha ôn m nh. Nhưn khi

ôn đến tu i trưởn thành th ặp nhiều biến đ n dữ d i của thời Lê mạt –

N u n s nên ôn khôn có d p thi thố sở học. n với đó, họ N u n

Tiên Điền đến thời thân ph N u n ành đã bắt đầu sa s t, thất thế, phân t n

trước nhữn biến đ n của l ch sử l c bấ iờ.

Cu c đời Nguy n ành phiêu bạt đó đâ , khôn thi cử, khôn c n t c

với nhà Tâ S n lẫn nhà N u n. Điều nà c n được th hiện qua c c bài

th của ôn . Thời gian Nguy n Du ở Tiên Điền 1794 đến 1796 đ xâ dựng

lại từ đườn , đ nh ch a c n N u n Ức, Nguy n ành c n có mặt ở Tiên

Điền tả việc ch đi săn. Việc xâ dựn đền thờ Điền Nhạc Hầu Nguy n Điều

c n có bàn ta N u n ành đề c c câu đối. Nguy n ành có mặt ở Tiên

Điền năm 1804, khi N u n Du vợ mất xin về nghỉ tại quê nhà, và sau đó

khoản năm 1805 được phong chức Đôn c ọc Sĩ triệu vào kinh đô Ph

Xuân. Với chức v Đôn c học sĩ, N u n u ở bên cạnh vua Gia Long

hàn n à dân s ch cho vua đọc và iảng cho vua nghe. R i Nguy n ành

còn ở Thăn Lon c n tham gia viết Tr c Lâm Tôn chỉ N u ên Thanh với

N ô Thời Nhiệm tức Hải Lượng Thiền Sư (trước 1802 . Năm 1820 N u n

ành còn làm bài th khi n he tin ch N u n Du mất tại Ph Xuân.

V dòn họ N u n ành mấ đời đều làm quan dưới triều nhà Lê nên

d chưa thành đạt nhưn Nguy n ành khôn ra làm quan với Tâ S n và

nhà N u n mà cam ch u sống m t cu c đời bần hàn lưu lạc và l c nào c n

ôm ấp tâm sự hoài Lê. Nguy n ành mất tron n hèo khó năm 1824, bốn

năm sau khi ch là N u n u qua đời.

1.2.2. Sự nghiệp sáng tác

N u n ành có đ lại hai tập th là u n Đông hải và Minh quyên thi

tập và m t qu n có nhan đề là hiên ị nh n vật thư nhưn qu n nà chưa

được t m thấ . Tron cuốn i phả h guy n iên Đi n c n ghi lại rằn sự

n hiệp của N u n ành có t c phẩm “Quan hải tập, Minh qu ên tập, Thiên

đ a nhân vật thư” 13,79].

Minh uyên thi tập: m 177 bài th , n i dun của tập th rất phon

ph . Đó là tâm sự hoài Lê Tr nh bu i cha ôn họ N u n Tiên Điền làm quan

đầu triều và tâm sự về cu c sốn bần hàn n i đất kh ch. Ở tập th , N u n

ành hiện lên là m t nhà th sốn tron dân, ần với dân và được n ười dân

hết lòn thư n quý. Tron tựa N u n ành viết: “tiến kêu n he đau

thư n thảm thiết khôn bằn tiến kêu của chim đ qu ên. Đ qu ên là

loài chim phư n Nam, kêu về m a hạ, n à đêm khôn n ừn ... Tiến th

tron tập th nà , n ẫu nhiên mà iốn thế, nên nhân đó đặt tên”.

u n Đông ải: khôn chỉ là m t tập th , xen kẽ th còn có nhữn bài

tựa như: ô n t , sinh t m tập t ...; nhữn bài bạt: Đ u s thư

t, ghê An phong th t...;nhữn bài k : Đ ng u n ng u , m song

..; nhữn bài ph : o n th thư o qu , Đ o ng ái ông ph ...N i

dun ch nh của u n Đông ải là ca n ợi nhữn tấm ư n trun hiếu n hĩa

liệt và suy n ẫm về xã h i (mối quan hệ iữa dân và nước và sự vận đ n

khôn n ừn của muôn vật , về bản n ã của m nh.

Tiểu t chƣơng 1:

cu c đời phải trải qua nhiều ian truân nhưn N u n ành đã đ lại

cho hậu thế m t sự n hiệp văn học có i tr , ôn là đại diện tiêu bi u của th

trun đại Việt Nam cuối thế XV đầu thế kỉ X X. Tron th của ôn n i bật

là nhữn h nh ảnh chân thực về nhữn biến cố lớn tron xã h i c n như với

bản thân nhà th và về cu c sốn của ôn tron khoản thời ian lưu lạc khốn

khó.

Chƣơng . GIÁ TR NỘI UNG THƠ VĂN NGU ỄN HÀNH

.1. N i niề nhớ ti c triều Lê c

Năm 1819, khi n ở phườn Đ n Xuân, ắc Thành, N u n ành đã

viết Minh quyên phả n (Lời dẫn tập th Minh qu ên . Ở đâ , ôn cắt n hĩa

về ý n hĩa và n u ên cớ của tiến chim đ qu ên. Lời dẫn đã bà tỏ tư tưởn ,

chủ đề của thi tập, đ n thời cắt n hĩa về n u n ốc của tiến th ấ . ó th

xem Minh quyên phả n là tu ên n ôn tron tập th nà của N u n ành.

Theo ôn , “tiến kêu n he đau thư n thảm thiết khôn bằn tiến

kêu của chim đ qu ên”, đ qu ên “kêu về m a hạ, n à đêm khôn n ừn ”,

“tiến th tron tập th nà n ẫu nhiên mà iốn như thế nên nhân đó mà đặt

tên”. Tiến kêu bi thiết của chim có n u ên do: “thời thế su loạn, dân đen li

t n o n hận” [12,19] và do nhà th đau đớn nhớ tiếc triều Lê c , triều mà ôn

cha N u n ành vô c n ắn bó và hi n quý. ó th nói, ch m th về lòn

cô trun với Lê – Tr nh là phần th quan trọn tron c c s n t c của N u n

ành.

Tron iai đoạn l c bấ iờ, phần lớn văn nhân thi sĩ đều ch u ảnh

hưởn của quan niệm ch nh thốn “Trun hiếu chi ia ninh sự nh ” ( òn

nhà trun hiếu khôn th thờ hai vua . à u ện Thanh Quan th hiện tâm

trạn hoài Lê khi bà đi qua thành Thăn Lon nhưn na đã hoan phế,

nhữn lối đi phủ đầ cỏ m a thu, nền c của cun điện, nhữn phiến đ nằm

dãi dầu mưa nắn , mặt nước h xưa như cau lại trước cảnh tan thư n ... tất

cả như còn phản phất h nh bón triều đại nhà Lê:

“ i ư e ng h n thu thảo

n ũ u i ng tị h ương

Đá v n trơ g n ùng tu nguyệt

ư òn u mặt v i t ng thương ”

( hăng ong ho i )

Quan niệm của à u ện Thanh Quan là mất vua c n như mất nước.

T quốc và triều đại được đ nh đ n là m t. Nói c ch kh c, nhà Lê mất có

n hĩa là nước mất: “Nhớ nước đau lòn con quốc quốc Thư n nhà mỏi

miện c i ia ia”.

n như bà, khi thời thế tha đ i, nhà Lê s p đ , N u n ành đã

mượn tiến kêu của hai loài chim: chim đa đa và chim cuốc đ th hiện n i

xót xa khi b mất nước, tiến kêu ấ tha thiết như ọi h n nước c , mặc d

dưới triều đại đó ôn là m t cậu b mới đến tu i trưởn thành.

“ iá ô minh gi gi

Đ quyên minh qu qu

iểu o vị qu gi thanh,

ô th n há h tử s u ô ”

Từ n i niềm của con chim cuốc và chim ia ia được t c iả cảm nhận,

nhà th đã i n tiếp nói lên tâm sự từ tron sâu thẳm tâm h n n ười thi sĩ.

“ him kia còn biết ọi nước nhà” huốn chi là tron m t con n ười trun

n hĩa như N u n ành. Trước thời vận đ i tha ấ , n ười lữ kh ch khôn

th tr nh khỏi n i “sầu c n cực”, đau lòn , da dứt khôn n uôi.

Tron m t bài th kh c, N u n ành c n th hiện sự đau đớn nhớ

tiếc triều Lê – Tr nh qua tiến kêu của chim đ qu ên:

“ g m vi quyên th nh,

há h vi quyên huy t,

hử huy t ản t sinh,

hử th nh hung t tuyệt ..”

(Đ quyên)

( ất tiến n âm n a thành tiến kêu của chim đ

qu ên,

Khạc ra là tiến m u của chim đ qu ên.

M u nà vốn tự sinh ra,

Tiến nà rốt c c khôn dứt...)

( him đ qu ên

nh ảnh chim đ qu ên tron bài th được N u n ành lấ từ tru ền

thu ết Trun Quốc. Đó vốn là oan h n của Th c đế, khi mất nước đã hóa

thành con chim đ qu ên, kêu thư n ai o n n à đêm, nhỏ m u tư i thẫm

đẫm câ cỏ. N i niềm khi triều đại nhà Lê s p đ của N u n ành c n

iốn như niềm ai o n của con chim đ qu ên khi mất nước khôn bao iờ

dứt. ài th đã th hiện âm hưởn chủ đạo tron tập th Minh quyên của t c

iả. Đó là tiến tiến th đau thư n như tiến kêu ai o n c n cực của chim

đ qu ên, tiến kêu của chim đ qu ên “vấn vư n l lửn iữa cành”, tiến

kêu thư n ai o n của N u n ành thấm vọn tron từn câu chữ.

N i niềm nhớ tiếc triều đại c thườn được ôn th hiện tron th của

m nh. Trước sự biến chu n khôn n ừn của thời đại, N u n ành đã có

sự đối s nh về thời ian xưa và na làm n i bật lên nhận thức về sự tha đ i

của danh phận, v thế xã h i, tâm trạn và con n ười... ài th M o t

thập ửu tu inh u n nhật (Năm Kỷ Mão, bốn mư i ch n tu i, n à xuân

ở kinh đô c là m t tron nhữn bài th thấm c i ý v thư n tiếc ấ :

“ hi u niên u n nhật thử inh trung

i qu qu n th n s ng

h t h phong ưu ô hoán tận

rùng i phát th nh ông

Thê thê hu ng s u vô n i ”

Ở n i đất kh ch quê n ười, tâm trạn bu n đau “s u vô n i” luôn thườn

trực tron con n ười N u n ành. ốn mư i ch n năm cu c đời đối với ôn

là khoản thời ian “trôi qua m t c ch vô v ”. Na đứn trước n i kinh đô

Thăn Lon , nhà th càn xót xa khi nhớ đến cảnh thuở trẻ của m nh c n ở

chốn đâ “nhà với nước, vua với son thân, đều chun niềm vui” nhưn iờ

đâ “phon lưu tha đ i hết”. h nh điều nà đã khiến N u n ành r i vào

cảnh tư n lai m m t đành “n he theo sự xếp đặt của ôn trời”.

N i niềm hoài vọn c n được N u n ành th hiện tron hai câu th :

“ h th i qu ông tử im giả o thư sinh” (Thuở trước là côn tử iàu

sang/ ôm na là ã học trò ia nua . Từ m t “côn tử iàu san ” dưới triều

Lê – Tr nh, khi Lê – Tr nh s p đ ôn xuốn làm “b ch t nh” và là n ười có

tài, có lòn i p đời nhưn khôn được biết đến, khôn có điều kiện thi thố,

phải sốn tha phư n cầu thực.

Trước hoàn cảnh v thế b đảo l n, N u n ành b c l sự uất ch , da

dứt khôn n uôi: “ ghi t i v n nh n thượng/ i n t i v n nh n h /

v n nh n trung hùy trị tri qu n giả” (Đ n ra ở trên muôn n ười Nhưn b

ở dưới muôn n ười Vất vả tron muôn n ười i là n ười biết ôn . a

tron bài th hư ho i (Viết n i lòn , N u n ành bà tỏ: “ hảm m n

th i mệnh hôi i ảm th t nh.” ( ấp bênh uất ch ch u theo số mệnh/ Sự vật

đ i dời thêm cảm t nh đời . Đọc nhữn tran th của N u n ành, ta luôn

thấ m t tâm sự u uất khôn th chia sẻ c n ai. muốn d khôn th cảm

i c mất m t, m m t, tr trọi vẫn luôn là cảm i c thườn trực tron con

n ười của nhà th trun n hĩa.

Thêm vào đó, v m t lòn với nhà Lê nên N u n ành luôn có th i đ

th đ ch với nhà Tâ S n. n ọi quân Tâ S n là iặc, ọi nhà Lê là “quân

ta”, ôn ca n ợi nhữn n ười có côn đ nh quân Tâ S n. Tron bài ng

vịnh y Sơn th i h i ngh giả (T n v nh nhữn n ười khởi n hĩa thời

Tâ S n nhà th tu ên bố “ ăng ị h y Sơn thị hoái nh n” ( i đ ch Tâ

S n thả là n ười hào hiệp).

hẳn hạn, khi N u n ành nói về “ôn N ự sử làn Đan Nhi m” đã

tử tiết v Lê - Tr nh tron bài Đ n hi m ng sử ông tịnh n:

“ gô qu h u nh n

uy ông ương nh á h,

h i hu t hi n i th n

hung ung tử sinh gi n,

m m như thu n

s vu nh n

nhiệm ương thư ng,

ô qu h qu n th n ”

Theo N u n ành, việc làm uốn thuốc đ c của N u n u iệu khi

ôn khôn ch u khuất ph c làm quan cho quân Tâ S n là m t việc hết sức

“oanh liệt”. T c iả hết mực ca n ợi ôn ch nh v ở “phon c ch thanh cao”,

khôn sợ c i chết đ iữ “lấ đạo cư n thườn ” trọn tr ch nhiệm với nhà Lê.

Tron t c phẩm huật guy n m ng thi, truy vịnh nh n, N u n

ành c n bà tỏ tấm lòn “mến tiết n hĩa” đối với N u n Tam Lan khi

nhân vật nà luôn nuôi ch kh “muốn rửa nh c quốc ia” nên “khi quân Tâ

S n tiến vào, ôn đã mấ lần khởi binh đ nh xuốn ph a nam” r i hi sinh:

“ rảm m h hê thị h n hu r môn” ( h m n ựa ở chợ Ph c

Khê Đốt thu ền ở cửa Trà Lý . òn có rất nhiều bài man tinh thần n ợi ca

tron th N u n ành như: òng vong hư th n ruy u qu vong

tư ng s ử u o ng gi ng h y i phu nh n hiêu h ng ho ng

phi guy n hị ... Nhữn nhân vật được xem là tấm ư n trun hiếu, n hĩa

liệt tron th ôn trước tiên là n ười đứn về ph a nhà Lê, thu c nhà Lê. Điều

nà đã th hiện rõ th i đ ủn h nhà Lê, tâm sự hoài Lê, phê ph n và lên n

nhà Tâ S n của N u n ành.

Giới n hiên cứu văn học lâu na đ nh i tư tưởn ch nh tr của N u n

ành là bảo thủ. Sở dĩ nói vậ , v tron th văn của m nh ôn luôn qu ết liệt

chốn lại nhà Tâ S n và ôm ấp tâm sự hoài Lê. ó th nói, đâ ch nh là hạn

chế của ôn . Điều nà , N u n ành có n t kh c với ch của m nh là N u n

Du. N u n u lu ến tiếc nhà Lê nhưn r i ôn nhận ra rằn “ i vị i n

thiên niên qu ” (Xưa na chưa từn thấ triều đại nào n h n năm . ửn

dưn và n hi n ại với triều đại vua Quan Trun nhưn khi c n hiệp Quan

Trun tiêu von , N u n u lại cất lên lời cảm thư n tiến đàn tài hoa từn

làm sa mê m t cu c dạ ến mừn chiến côn 20 năm trước:

“ y Sơn ơ nghiệp nh t án tận tiêu vong

vũ hông ưu nh t nh n t i

hu n t á h niên t ng th

hương t m v ng s ệ triêm y”

( ong th nh m giả )

( n hiệp Tâ S n c n đã tiêu t n

Sót lại đâ còn n ười m a ca.

Thấm tho t trăm năm có là bao

ảm thư n chu ện c d n o thấm nước mắt

Mặc d có nhữn hạn chế về quan đi m ch nh tr nhưn N u n ành

vẫn hiện lên với n t đẹp về lòn trun n hĩa đ n quý. Nhữn biến đ n

khôn n ừn của thời đại đã man đến cho nhà th nhữn mối sầu hận mà

hàn trăm năm sau vẫn làm nhức nhối tr i tim n ười đọc.

2.2. Niề d y d t trƣớc thời th suy o n

N u n ành sinh năm 1771 mất năm 1824, là nhữn năm cuối thế kỉ

XV - đầu thế kỉ X X. Đâ là iai đoạn sả ra nhiều nhữn sự việc kinh thiên

đ n đ a và bi thư n nhất thời trun đại. Thật vậ , tron h n 50 năm của

cu c đời m nh, N u n ành lần lượt chứn kiến sự khủn hoản , tha thế

nhau của ba triều đại: nhà Lê, Tâ S n, nhà N u n c n nhữn sự phân hóa,

đấu tranh của nhiều phe c nh ch nh tr kh c nhau. Thời đại của N u n ành

còn là thời đại mà n ười dân b đẩ vào đườn c n , ia đ nh li t n, đời sốn

phiêu bạt, nạn đói, d ch bệnh, n ười chết khắp n i,... c n với đó là nhữn

cu c khởi n hĩa của nôn dân n ra triền miên. Tất cả nhữn biến đ n vừa

phức tạp vừa lớn lao đã â ra cho ôn sự khủn hoản và đ vỡ nhưn đâ

c n ch nh là chất liệu quý i cho nhữn s n t c đậm chất hiện thực của

N u n ành sau nà .

hơ guy n nh (tu n đã mô tả chân thực nhữn cảnh iàu có, ăn

ch i xa đọa của iới quý t c. ảnh đời ở đâ được vẽ bằn vài n t tả thực

nhưn có i tr phản tỉnh sâu sắc.

“ h qu phong ưu hông m n th nh

D i o h u h t nhi th nh”

( ảnh iàu san phô ra khắp cả đô thành,

Nhưn đêm đêm vẫn n he tiến trẻ ăn xin)

( y thái nh)

Ở đâ , N u n ành đã l t trần cảnh th i b nh hào nho n bên n oài đ

ph i bà sự thực đau xót bên tron . Tron cuốn i phả h guy n iên

Đi n có hi: “đầu năm Đinh ậu, Mậu Tuất 1777,1778 đói k m liên miên,

nhiều n ười chết đói” 13,78]. Vậ mà tron khi đó iai cấp thốn tr , đ a chủ

ăn ch i xa hoa, tr lạc tạo nên cảnh tượn “n ười ăn khôn hết kẻ lần chẳn

ra”. Nh n vào th ta tưởn th nh thế th i b nh nhưn khi nh n xuốn nhữn

tần lớp dưới th sẽ thấ dân ch n đan lâm vào cảnh lầm than, bế tắc.

ài th y thái nh ha như h nh tái ng th nh minh ti t, u

u nh n (Ở ắc Thành lại ặp tiết thanh minh, nhớ n ười bạn c đã phê ph n

cảnh ph n hoa tron và sau l c loạn, đả k ch mâu thuẫn tron lòn chế đ

phon kiến: “ o n hậu ph n ho / trung tư vị” (Sự ph n hoa sau l c loạn/

M i ian kh n i quê n ười .

N u ên nhân dẫn đến t nh cảnh khốn kh đó của nhân dân khôn ai kh c

ch nh là nhữn thế lực đ a chủ, thốn tr lo việc ăn ch i nhiều h n lo việc

nước. Khi nhân dân khôn đủ n p sưu thuế th c c c c tần lớp thốn tr đặt

ra lệnh mua quan b n chức từ đó dẫn đến việc xã h i đẻ ra hàn loạt nhữn

quan tham nh n , dốt n t. Ở bài im ng (Vàn biết nói , N u n ành đã

nhân c ch hóa đ lên n tệ nạn đ t lót, hối l ph biến l c bấ iờ:

“ ản t t ngh i,

Đoán vô nh n ngh h

i th n nh i ái t ng,

h th i ái t ng nh n

M i nh n ái,

ô huy im án ph n ”

ằn c ch nhân c ch hóa tiến vàn , N u n ành đã i n tiếp nói về

nhữn i tr sốn , quan niệm sốn . Ở đâ , lời nói của vàn bạc đã tha thế

lời nói của con n ười, chan chứa t nh n ười: khôn phải con n ười i o huấn

con n ười mà vàn bạc đan nói về c ch đối nhân xử thế của con n ười đối

với vật chất và tiền bạc “ i th n nh i t ng h th i ái t ng nh n M i

nh n ái” (Khi đến n ười ta đưa đón Khi đi lại đưa đón n ười Mua

được bao nhiêu sự đưa đón . Đâ như m t lời cảnh b o có i tr khôn chỉ ở

đư n thời mà nó vẫn đ n đến muôn đời: khôn nên tham của cải bất n hĩa

“ ản t t ngh i” ( o sự bất n hĩa mà đến đâ . N u n ành lên n

c ch sốn đặt tiền bạc lên trên hết, lối sốn khuất ph c trước đ n tiền, v

vàn bạc mà chà đạp lên mọi i tr sốn cao đẹp. ài th im ng đã mô tả

sắc n t cảnh sốn xa hoa iàu có nhưn thiếu vắn t nh n hĩa của tần lớp

ph hào, đ a chủ, tần lớp quý t c thốn tr . N u n ành đã can đảm nh n

thẳn và phê ph n nhữn thói tật của xã h i, ôn bóc trần lối sốn vòn xo

kim tiền điên đảo khiến thời thế loạn lạc.

a tron bài n th nh vịnh (V nh thành mới N u n ành c n đã

phê ph n lối sốn xa hoa, hưởn lạc của iai cấp thốn tr l c bấ iờ:

“S nhượ trư ng v n h i

guy như iệt hư ng to n

o nh n hôn t th

hưng tá th nh h n”

(Lớp lớp như mâ đ n

ao to chướn n ại bà

ià nà n u chẳn hi u

Thành xưa vẫn n ắm n oài

Trước đời sốn kh cực của nhân dân nhưn triều đại nào c n xâ dựn

thành lầu n u n a đ ph c v cho cu c sốn hưởn lạc của vua ch a quan

lại. Điều đ n nói ở đâ là N u n ành khôn miêu tả cảnh tượn ấ bằn

tâm thế hi ch p dửn dưn mà ôn nh n hiện thực bằn m t tâm thế của m t

nhà nho có tr ch nhiệm, luôn bênh vực nhữn n ười n hèo kh . Qua b t ph p

hiện thực và th i đ của nhà th trước “tân thành” ta có th thấ N u n

ành đã tha tần lớp nhân dân lên n lối sốn ăn ch i xa đọa của m t phần

xã h i đư n thời.

Tron th N u n ành luôn đầ ắp nhữn n i thốn kh của nhân dân

đư n thời. Nhữn h nh ảnh khốn kh v đói k m, v mất m a có th nói đã

m ảnh tron tâm tr của nhà th . h m ịnh iệt sử thông giám ương m

có hi như sau: “M a thu năm nh Thân (1776 , đại hàn, đ n ru n ch

khô... Nhữn n ười n hèo khó hết qua cửa qu ền nọ lại đến nhà san kia

c n khôn sao kiếm n i m t ch làm thuê làm mướn”. uốn iệt m

phong sử của N u n Văn Mại c n ch p: “Khoản đời ảnh ưn (1742-

1786 , hiêu Thốn (1787-1789 , luôn luôn mất m a đói k m, dân ian trôi

dạt lưu l , cha con khôn nuôi n i nhau, anh em khôn th nư n nhau”,

“m a đôn năm 1774, nạn đói đã xả ra ở Thuận óa, i ạo tăn vọt, n ười

chết rất nhiều, thậm ch ăn th t lẫn nhau” [21,33]. Nói th N u n ành như

tiến kêu thư n ai o n th đó trước hết là tiến kêu của nhữn n ười dân

n hèo kh , tiến kêu đau thư n của N u n ành về cu c sốn c n cực, l

t n phiêu bạt... iện thực đời sốn ch nh là n u n cảm hứn lớn tron nhữn

tran th của ôn .

N u n ành đã tha nhân dân nói lên n i kh của m nh tron xã h i

đư n thời như n i kh tron cảnh ch u đói đi xin ăn tron bài y thái nh

với lời th m ảnh: “ h qu phong ưu hông m n th nh D i o h u h t

nhi thanh.” ( ảnh iàu san phô ra khắp cả đô thành Nhưn đêm đêm vẫn

n he tiến trẻ ăn xin . Đâ là tiến th tả thực đến tê t i. Ở hai câu th ta bắt

ặp m t cặp đối: đối iữa ban n à - bề thế bề n oài với ban đêm- n hèo kh ,

thiếu thốn. Sự đối lập nà lại càn m ảnh h n khi nó được đặt tron khôn

ian đô thành. Sử s ch còn ch p lại rằn : “ ân lưu von b n bế, dắt d u

nhau di kiếm ăn đầ đườn . i ạo cao vọt, 100 đ n tiền khôn đ i được

m t bữa ăn. ân phần nhiều sốn bằn rau cỏ, đến n i ăn cả chu t, rắn.

N ười chết đói n n n an , n ười sốn sót khôn còn được m t phần mười.

Làn nào có tiến là tr mật c n chỉ còn dăm ba h thôi” 21,33].

Ta c n bắt ặp ở y thái nh m t quan niệm hết sức nhân văn của nhà

th N u n ành: “Nh n nh n vi h nh tu tiên thử Nhi hậu sinh t y thái

nh (N ười có đức nhân làm ch nh sự trước hết phải n hĩ đến nhữn n ười

nà Sau đó mới nên đàn ca sa sưa cảnh th i b nh . Theo N u n ành,

n ười làm ch nh sự trước hết phải có đức nhân. N ười có đức nhân tu ệt

nhiên khôn th là n ười chỉ biết đến qu ền lợi của nhữn quý t c, tần lớp

thốn tr chỉ biết đến hưởn th , ăn ch i mà phải là n ười trước hết phải biết

quan tâm đến loại n ười c n kh tron thiên hạ, phải biết lo cho dân. Thời

xưa, vua Văn Vư n nhà hu thi hành ch nh sự quan tâm đến bốn loại n ười

sau: ià khôn vợ, ià mà khôn ch n , ià mà khôn con, b mà khôn cha.

òn ở N u n ành, hạn n ười ôn quan tâm trước hết là nhữn đứa trẻ đói

kh , phải đi ăn xin. Tron cảm quan của N u n ành việc ch nh sự và việc

đời đi đôi với nhau. Khi nói về ch nh sự c n là nói về t nh n ười, nói về việc

đời c n là nói về ch nh sự. Đức nhân của n ười thi hành ch nh sự th hiện ở

việc họ quan tâm đến cu c đời thườn nhật nhỏ b .

Nhữn tran th của N u n ành luôn chân thực như m t thứ th về

l ch sử đư n thời n n n n tư i rói chất liệu đời sốn . n đã hi lại trun

thực sự thế thô r p bấ iờ. Qua m t số bài th , N u n ành đã h l về m t

h nh ảnh đau thư n đến tàn khốc về thực tại xã h i đư n thời: dân ch n

đói kh tha phư n cầu thực, chết chóc ở khắp mọi n i. N u ên nhân trước

hết là do quan lại quý t c, tần lớp thốn tr l c bấ iờ khôn thi hành ch nh

sự dựa trên đức nhân; phần nữa là v thiên tai d ch bệnh.

Th N u n ành nói nhiều đến d ch bệnh. ch bệnh luôn bủa vâ lấ

dân ch n , len vào cu c sốn của từn nhà, cướp đi mạn sốn của hàn triệu

n ười dân lư n thiện. Tron bài o ng gi ph gi i phu nhi i ôn có

viết: “ hị niên ị h ệ tr ng qu n ho i” ( ệnh d ch đã hai năm, thườn lo

lắn nhớ thư n . Trong bài th Đ i ị h (Nạn d ch lớn , N u n ành đã

miêu tả cảnh n ười chết khắp thành th nôn thôn, nạn d ch b n ph t khắp cả

nước khôn trừ m t iai tần nào:

“ m nhượ i qu n h nh

o nhiên v n inh

i vô thử ị h

iêm, p h ong h nh ”

Ở đâ , nhà th đã thuật lại chân thực sự kiện l ch sử: “Năm Minh Mệnh

thứ nhất, m a thu năm anh Th n (1820 , có nạn d ch lớn. Khởi đầu từ Xiêm

La qua ia Đ nh r i lan ra c c trấn ở ắc Thành. Từ quan cho đến dân, n ười

chết hàn mấ ch c vạn. Khắp thành th nôn thôn đều kinh hoàn , tế l cầu

đảo. Quả thực là sự biến chưa từn có”. Khôn phải n ẫu nhiên khi N u n

ành v đại d ch với “đại quân hành” (đoàn quân k o đi đi đến đâu â ra

cảnh sợ hãi, chết chóc kinh hoàn đến đó “Tao nhiên vạn lý kinh” (N o đ n

muôn dặm đều sợ hãi . Tron tiềm thức nhà th , đó hẳn là m t n i m ảnh.

Nhữn tai họa cứ liên tiếp đ ập xuốn đầu nhân dân, n i kh ai o n v chiến

tranh chưa n uôi th nạn d ch lại k o đến khiến n ười dân khôn có lối tho t.

Trước t nh cảnh thê thảm, N u n ành chỉ biết cầu mon trời hiếu

sinh, đ n thời tự tr ch bản thân khi khôn có c ch nào cứu chữa cho b ch

t nh. Nhữn câu cuối của bài th Đ i ị h to t lên c i t nh thế “lực bất tòn

tâm” và c n là tâm sự đau xót trước thời thế của N u n ành. Từ đó ch n

ta thấ được phần nào tâm h n của m t nhà nho suốt đời lo cho dân cho nước.

“...M thảm nh n n tử

m ho i thiên ị sinh

ận vô i u nhi p thuật

h t vị hi n ông h nh”

(... Trôn thảm hại nhân dân chết chóc,

Lòn cầu mon trời đất hiếu sinh.

ận rằn m nh khôn có thuật cứu chữa,

Đ đem dân lên bậc côn khanh

Khôn chỉ riên tron bài Đ i ị h nhà th mới th hiện tâm sự hết lòn

v nhân dân mà ch n ta c n có th bắt ặp tấm lòn đó qua bài th ị h tái

tá : “ o ng thiên h nh n thử tư n Mệnh trung nhượ h u suy i t

t h th n ương thiên á h th n” ( n trời sao nỡ đ tai họa i n xuốn

con dân Nếu tron số mệnh có c i lẽ “tha thế” Th ta chẳn tiếc đem thân

nà ch u nạn tha cho muôn vạn thân).

òn tron bài th ị h tá lại đem đến cho n ười đọc m t cảm nhận

kh c. Tho n qua nhà th như th hiện m t tâm thế lạc quan nhưn thực tế

đằn sau c i iọn cứn cỏi đó ta lại thấ cảnh đời thật đau xót:

“ hiên nguyên niên huyển thái hò

gi o ị h ệ nh t h i qu

gô ng t ng nhương tr thuật

h n t ng ăn Sơn h nh h ”

(Đầu năm, ý trời muốn chu n th i hòa

ho nên khiến cho d ch bệnh n i lên m t trận

ọn ta chẳn cần phải d n ph p trừ d ch

Nhàn đọc bài h nh kh ca của Văn S n

N u n ành hẳn là m t n ười hi u sâu sắc chu ện đời, từn chứn

kiến và sốn qua nhiều trận d ch hoành hành và phải là n ười luôn thư n

êu dân, hi u dân mới có được nhữn câu th chứa chan kh t vọn i p nhân

dân qua được trận đại d ch như thế!

Rõ ràn mối quan tâm ch nh của N u n ành ch nh là cu c sốn của

nhân dân, ôn khôn bao iờ n ừn su n hĩ đến nhân dân và luôn thư n

êu nhân dân hết mực như tron bài Song ngư ( ức tranh hai con c , ôn

viết:

“ ư ng thị nhi u n ặ n,

tương tá vật th i vi

gư h như thử, ng n h

S v ng tu n tuyên n tu t ph ”

(N hĩ rằn “an dân” là điều cần chăm lo h n hết,

Nên mới mượn vật đ làm th d .

đã như vậ , dân ta th thế nào,

hỉ mon được quan trên ra sức thư n êu.)

Song ngư được N u n ành s n t c khi ôn n ắm bức tranh vẽ hai

con c tại nhà quan iệp trấn Uẩn N ọc. Từ h nh ảnh hai con c nhà th đã có

nhữn liên tưởn đến nhân dân hết sức sâu sắc. Tron s ch r ng ử có nói

đại ý rằn : ai con c r i vào vết b nh xe có nước; nước cạn dần, ch n hà

h i tiếp sức cho nhau; tu nhiên, quan tâm đến nhau tron cảnh khốn c n ấ

c n chẳn bằn quên nhau khi cả hai đều được v n vẫ tron chốn sôn

h ... Từ đó có th hi u rằn , c cần sốn tron nước c n như dân cần được

an cư lạc n hiệp. Đ dân được sốn m t cu c sốn an b nh th điều cần thiết

l c bấ iờ ch nh là dựa vào nhữn ch nh sự có “đức nhân” của c c bậc quan

lại.

a tron bài th Trung thu ch n ta c n thấ rõ mối quan tâm đến

nhân dân của N u n ành: “Đ i th nh thượng hán nh n h nh/ rung

inh ị h hậu h u như thử/ t ái minh nguyệt ái n sinh” (Đứn trên thành

Đại La, nh n n ười qua lại/ Qua mấ phen d ch bệnh lại được thế nà / hẳn

phải là th ch n ắm trăn s n , mà là mến êu cu c sốn của dân lành).

ó th nói, N u n ành luôn thườn xu ên quan s t cu c sốn thườn

nhật của dân đ th hiện vào tron th của m nh. Nhà th đã óp phần đ i

mới th n ôn ch trun đại khi lấ cu c sốn đời thườn của ch nh m nh và

của nhân dân đ làm đối tượn miêu tả. N ười dân iờ đâ đã đứn ở v tr

trun tâm tron nhữn câu th của N u n ành. ảm hứn chủ đạo của th

ôn khôn phải hướn về cảnh đẹp thiên nhiên mà là n i cu c sốn đời

thườn .

N u n ành luôn n hĩ đến nhân dân tron bất kỳ hoàn cảnh nào. Khi

đặt m nh vào v tr của n ười đạo sĩ tu hành, ôn cảm thấ : Minh nguyệt h u

doanh huy t g t m vô s tuyệt (Trăn kia có l c đầ v i Lòn ta khôn

l c nào n i và r n trung n thư ng vô s ti u vị năng ph o th

y ( iữa cõi đời sao được luôn vô sự ...Tự cười m nh vẫn chưa bỏ được mối

l cu c đời . ó th thấ kh t vọn lớn nhất của N u n ành ch nh là được

trở lại cu c sốn thanh b nh, nhân dân khôn còn phải ch u cảnh n hèo kh ,

bệnh tật ư n o h n á h nhật thị th nh minh ( ân nà còn khốn kh

N à nào là thanh minh .

2. . T sự về cuộc sống củ ản th n

2.3 1 i ni m sinh t ph ng thời”

Khi nhắc đến nhà th N u n ành là ta n hĩ đến m t con n ười “uất

ch ”, da dứt bu n ch n khi sinh ra khôn ặp thời. Thế kỉ XV – X X là thế

kỉ nhiều n ười thu c tần lớp thốn tr phải tha đ i danh phận b quăn ra

iữa cu c đời, nhiều ia đ nh quý t c sa s t, thất thế. Từ m t chàn côn tử

iàu san N u n ành đã sớm phải tự t m kế sinh nhai cho bản thân và ia

đ nh. n là m t n ười có tài, có hoài bão lớn lao nhưn khôn có đất d n

võ, sinh khôn ặp thời. Điều nà được th hiện rõ ở nhữn câu th sâu lắn ,

ý v sâu xa như:

- “ hảm m n th i mệnh

hôi i ảm th t nh”

( ấp bênh uất ch ch u theo số mệnh

Sự vật đ i dời thêm cảm t nh đời

- “ h h th h t t

ô ninh thiên ti u nh n”

(Đau xót v m nh khôn được đắc ch

Phải chăn trời trêu n ư i

Sự uất ức, bất đắc ch tron th của N u n ành còn được th hiện ở

nhữn tiến kêu thư n đau đớn như tron bài gh ( ài th bắt chước

theo lối c , ôn đã thốt lên rằn :

“ hương t i h i t áng,

hiêu tùy phong phi...”

(Thư n tha ! Sinh chẳn ặp thời

Trôi iạt ba theo lối ió...)

u c đời N u n ành phiêu bạt đó đâ , khôn thi cử, khôn c n t c

với nhà Tâ S n lẫn nhà N u n. n là n ười có tài, có lòn i p đời nhưn

lại khôn có điều kiện đ th hiện tài năn .

“ ghi t i v n nh n thượng

i n t i v n nh n h

v n nh n trung

hùy thị tri qu n giả”

Ở đâ , N u n ành càn nhận thức rõ được tài năn của bản thân

“ ghi t i v n nh n thượng” (Đ n ra ở trên muôn n ười) th càn xót xa khi

n hĩ đến số phận bèo bọt của m nh trước thời thế su loạn. n là n ười có

tài nhưn phải sốn m t cu c đời mờ nhạt, “ở dưới muôn n ười”, ch u cảnh

bần hàn, cực kh .

Ta c n bắt ặp n i niềm bu n đau v ch lớn trước thời bu i loạn lạc,

ia đ nh l t n, cu c sốn lầm than ấ tron th ca của N u n u. N i uất

ch , bu n lo đến n i mới ba mư i tu i mà đầu đã bạc trắn , tron khi côn

danh sự n hiệp chưa thành qua bài th “T thán” N u n u viết:

“Sinh vị th nh nh th n suy,

iêu tiêu h phát m phong uy.”

(Sốn chưa thành danh thân đã su ,

Lưa thưa tóc bạc ió chiều la

ó th thấ , khôn chỉ riên N u n ành mà nhữn nhà nho của dòn

họ N u n ở Tiên Điền từ cuối thế kỉ XV san thế kỉ X X đều man n i

niềm u uất, “sinh bất ph n thời” trước nhữn ca đắn của sự thất thế.

Sốn trước bão t p của thời đại nhưn N u n ành luôn iữ tron

m nh th i đ lạc quan, hướn về ph a trước và đưa ra nhữn triết l về cu c

sốn hết sức sâu sắc. Tron bài Đ i t i ương v n th nh ( ó tài lớn nên ch nh

m i hã ra i p đời , N u n ành quan niệm:

“ rượng phu ư th t hư sinh,

u i t i ương y u v n th nh

hôi hôi ư ượng,

tu p p tảo ông nh

m thư ng phá thị tri ph qu ,

Đ ng i i th i ng t h nh

r n tr ng M huynh th nh h i t i,

h c hu n nghiệp s o ho nh ”

Ở đâ , N u n ành đã mượn ý tron câu nói của Mã uốn khu ên

Mã Viện: “ ương ông t thị nh n phá ” n hĩa là “n ười thợ kh o khôn

đem miến còn n u ên c i vóc m c mạc mà khoe n ười ta”, nhà th quan

niệm n ười trượn phu khôn ch u sốn hư vô, n ười có tài cần phải trau d i

tài năn thườn xu ên đ đặn thành côn n hiệp “ u i t i ương y u

v n th nh”; có tài khôn nên khoe tài khi chưa ch n m i và c n khôn cần

v i vàn về đườn côn danh cốt phải đem được tài năn ra i p đời “Đ ng

i i th i ng t h nh”.

2.3.2. i c đơn, u n chán, ngh o h nơi đ t hách

Tâm trạn của nhữn n ười lữ kh ch xa quê đi phiêu bạt đều ắn với

nhữn n i bu n cô liêu, cô đ n và N u n ành c n khôn n oại lệ. ản

thân N u n ành phải bỏ quê hư n , sốn đời lữ kh ch ở đất Thăn Lon .

Điều nà được ôn ửi ắm, tâm sự rất nhiều tron nhữn bài th của m nh.

Tron bài Đông i u t nhà th đã tả rõ n i niềm lữ kh ch phiêu bạt:

“Đ t t vô iêu

.....................................

há h t m ương thử

h s h u i triêu

y ng văn ê vũ

Đ thi y tị h iêu”

N i m t m nh, cảm thấ bu n ch n

...........................................

Lòn kh ch c n như đêm nà

hu ện đời lại như s n mai

hẳn cần tiến à trở dậ

Đề th đ an ủi n i cô liêu

N a mở đầu bài th ta thấ rõ chủ th trữ t nh cô đ n, bu n ch n. Kết

th c bài th c n vẫn là cảnh n “cô liêu” của nhà th . Kh c với bài Đông

i u t th ở bài th há h trung trung thu (Tiết trun thu ở đất kh ch

nhà th lại bà tỏ i n tiếp bà tỏ n i cô đ n của m nh qua n oại cảnh.

ai câu th đầu là cảnh trời xanh, trăn s n , khôn ian lạnh.

“ h t h thiên như t y

m nh nguyệt h nh h n”

( ả trời xanh như được i rửa

anh ba trăn s n iữa trời lạnh

Nhữn câu tiếp N u n ành di n tả t nh nhưn khôn phải là c i t nh

trước đêm trăn đẹp mà ôn hoài nhớ về quê hư n , vợ con của m nh đan

ch n r n tron lòn lữ kh ch: “ t viên h n y h n vô ịnh hê

nhi thả ng ho n” (Nhưn khôn được n ắm crnh vườn xưa Kh ch trọ luôn

khôn ên Vợ con chắc đan vui vầ .

ài th có t m câu tả cảnh n ắm trăn hiện tại, khôn có câu th nào

trực tiếp nói đến cảnh n cô đ n nhưn đọc lên ta vẫn thấ m t h nh bón

con n ười cô đ n lạc lõn , lặn lẽ trên đất kh ch iữa đêm khu a lạnh. Ở

Minh quyên thi tập, N u n ành thườn khắc họa h nh tượn con n ười cô

đ n lạc lõn tron thời ian là đêm khu a và khôn ian cư n xa lạ. Đêm là

khoản thời ian con n ười đối diện với ch nh m nh, là khoản thời ian cảm

thấ rõ nhất cảnh n của m nh trước khôn ian bao la của v tr .

M t tron nhữn n i dun lớn, bao tr m lên th N u n ành là nhữn

h nh ảnh tả thực về hành trạn của nhà th . Đó là m t cu c sốn n hèo kh ,

gian nan, tha hư n l nh nạn. Tron lời dẫn bài th n hiệp tr n h hư

h u uá ti n nh th m tri u nh ông th nh trung u tr h i n i u

th nhi tá , tịnh n, nhà th đã tự thuật rõ về hoàn cảnh khó khăn, phải nhờ

sự i p đỡ của n ười kh c: “ n b nh sinh t nh t nh phón kho n , khinh tài

trọn sĩ. ành tôi l c l nh nạn ở Nam S ch, ôn thườn chu cấp... n có ý

muốn thành tựu cho tôi, nhưn số của ành ian nan đến vậ , thật đ n thở

than”; “ ành tôi tự n hĩ là m t kẻ o vải... ở N hệ n chẳn được ên, ành

dắt d u ia đ nh lên nư n dựa ở đất ắc, lại b lời nói bón ió làm l thân,

phải ở tại thành, đườn trần vất vả”.

Tron th của m nh, N u n ành thườn xu ên b c l về cảnh n hèo

kh , vất vả, ian nan nhưn điều nà khôn hẳn là m t lời than thân tr ch

phận. Trước hết, điều nà b c l sự dằn vặt, da dứt của ôn về tr ch nhiệm,

b n phận của m nh đối với ia đ nh khi chưa có c ch nào được trọn. Tron

tu n hơ guy n nh có ần 50 bài th th hiện tâm sự của t c iả về c i

n hèo khó bủa vâ , đeo b m cu c sốn ia đ nh... Nhưn nhữn bài th tự

thuật về c i đói, c i khó khăn của N u n ành ta khôn có cảm i c bi l ,

đau xót mà vẫn khôn hề làm mất đi c i ch kh , hoài bão của ôn về cu c

đời.

ài m Sá h ho i ( oài cảm khi ở trọ Nam S ch , nhà th có nhắc

đến sự thiếu thốn về c i ăn, c i mặc, thậm ch đến cả khôn ian đ ở:

“ u u qu n tư th ,

h i i thả t m y

án gi n iêu h u thá ,

S h u hả vô y ( ơ)”

( ó cậu làm quan đất nà ,

Thỉnh thoản đến tạm nư n n u.

Nửa ian nhà tạm đủ ch ở,

Mấ miện ăn khôn đến n i đói

Qua th N u n ành, ch n ta còn hi u được thời vận của dòn họ

N u n ở Tiên Điền. Khôn chỉ riên N u n ành ặp khó khăn mà nhiều

n ười kh c tron dòn họ N u n c n tới h i sa s t. Trước thời thế tha đ i,

N u n ành phải đi phiêu bạt, l nh nạn khắp n i: “ g iệ h vi giả ị h

iêu i thử th nh” (Ta c n v cớ ô liêu đến thành nà . âu th như

m t hàm ý tr ch móc thời thế đã khiến nhà th r i vào cảnh cô đ n, n hèo

kh về c m o ạo tiền tron cu c sốn thườn nhật n i đất kh ch:

“ u ng qu n ho i tr ng,

ăn hương sá h giá hinh”

Nhà th đã mô tả hiện trạn xã h i mà ôn sốn ở iữa chốn thành th

ph n hoa. Đó là cảnh i củi ạo tăn cao, vài đấu ạo mà đ n i n h n

chun khiến n ười dân trở nên đói k m. Đối với N u n ành, thành th là

n i đ n bu n: “ i bảo thành th vui Nên biết thành th kh Th thành ôi th

thành Sao chẳn về thôn ”.

ài th th nh t ng u n (Ti n xuân ở ắc Thành là m t tron

nhữn bài th thấm c i ý v ca đắn xót xa khi nhà th lưu lạc chốn ắc

thành:

“ ng s y y h n nhượ m ng,

n s u ũ ũ trư ng như ty

i thị vô o n phiêu ,

hả iên th n inh niên há h ”

( hu ện c vấn vư n như tron m n

Sầu mới nối nhau dài như t .

Lưu lạc mãi khôn thôi,

Thư n tha tấm thân quanh năm n i đất kh ch

quê n ười

Ở chốn ph n hoa đô th đó, t c iả đã thẳn thắn thừa nhận ia cảnh của

m nh n i quê n ười “n hèo x x c”, n hèo đến n i chưa bao iờ nhà th có

n i thứ rượu k m đ uốn :

“ ệnh ti t thông thông quá

h hương n

ng vô h tửu vật,

t thị t nh nh n”

( i ng o n ng )

(Đón tiết lành qua loa

Ở quê n ười n hèo x x c

hưa bao iờ có n i thứ rượu cặn

Mà chẳn phải m nh là n ười “riên ta tỉnh”)

N à thườn thiếu thốn đã đành nhưn đến n à tết nhà th c n chỉ

đón “qua loa”. âu th “ ng vô h tửu vật” nên hi u đâ là m t c ch nói

ước lệ, nhằm di n tả sự thiếu thốn c n cực, dườn như ôn khôn có thứ

đ đón tết. N u n ành xem m nh c n là m t n ười dân như bao n ười dân

đen kh c tron thời chiến tranh loạn lạc: li hư n , đói kh bới thế ôn khôn

iốn như Khuất N u ên khi xem cả đời đ c chỉ riên m nh tron , coi cả đời

sa còn riên m nh tỉnh.

Tron cu c sốn bếp bênh, n hèo kh , lo c m o ạo tiền n i đất kh ch

nên khôn t nhữn bài th được N u n ành b c l trực tiếp n i niềm bu n

tủi, cô đ n, dằn vặt.

- “ n gi nh t ng,

S u t á h o n sinh ”

( i lạnh vừa a đến,

N i bu n trăm mối n i lên

- “Đ t thùy iêm ng ,

hán th nhiệt h nh

hong tr n i m t ,

nh ng nh ảm phù sinh”

(Rủ rèm nằm m t m nh

Nh n n ười tron nắn đỏ

Đườn c n bu n phon trần,

Ph sinh kiếp bèo n i

Sau nà , N u n ành đã viết bài rư ng ngôn h nh ( ài hành lời dài

như m t bản tự thuật chân thực cu c đời nhà th : “Thuở ta chưa sinh, đời

b nh ên/ Thuở ta sinh r i, ian nan thế/ Vừa đ t m tu i mất son thân/ Từ

đó vào đời t m sinh kế.../ ắt d u ia đ nh lên bắc đ a/ ên sôn phiêu bạt đã

bao m a...”. Theo t c iả, ôn sinh ra kh liên miên, h n t m tu i mất mẹ mất

cha, từ đó ôn bắt đầu phải tự lo t m kế sinh nhai cho m nh. n từn đi thi,

ra làm quan, sau khi b bệnh về quê, r i con mất, nhà n hèo, ôn c n cả ia

đ nh dắt d u nhau ra ắc thành, sốn cu c đời lưu lạc.

Khôn chỉ đề cập đến c m o ạo tiền, đói r t mà N u n ành còn đề

cập về cảnh nợ nần của ôn :

“ th trái gi o á h

hu ông u n vị nh n

i hu hinh t iệp

gh phận tr ng ư sơn”

ảnh n hèo khó, nợ nần đeo b m N u n ành từ năm nà qua năm

kh c “m a thu, m a đôn , m a xuân chưa l c nào nhàn”. M i m a xuân đến

khôn phải là khôn kh vui vẻ, tư i mới mà ắn với ôn đó là n i lo về c m

o ạo tiền “ u n tòng trái ng sinh” (Xuân đến, nợ c n sinh theo . Sốn

trong cảnh n hèo khó thiếu thốn là thế nhưn con n ười N u n ành vẫn

to t lên vẻ đẹp của m t tâm h n thanh cao. ườn như ở đấ , ta thấ có m t

N u n ành kh c, như tron bài M tận có tứ th như sau: “M tận qu n

hưu mu n/ Thi th nh ng t ng m” ( ạo hết, n ười đừn bu n bã/ Th xon ,

ta tự n âm n a .

ó th xem M tận là m t bài th về triết lý sốn , m t tu ên n ôn về

c ch sốn đẹp đẽ của N u n ành. Nhà th coi c i cảnh n hèo kiết của

m nh là c i l c trời cho “ hiên trư ng n ” (Trời cho c i l c n hèo

kiết , m t tâm thế hết sức lạc quan, b nh thản. n cắt n hĩa cảnh n hèo của

m nh khôn phải do “ sinh nh i v ng”, ha do từ chối ăn thóc của nhà hu

như i và Th c Tề, mà sâu xa h n, nó bắt n u n từ đạo.

“M hiểm sinh huy t,

Chuyển giá o ăn th m”

(Đừn hiềm rằn kế sinh nhai v n ,

Nào ai ha ốc đạo sâu xa.

Ở đâ nhà th coi c i n hèo của bản thân khôn phải là điều đau xót mà

là “c i l c trời cho” và sốn tron c i n hèo nhưn ôn vẫn luôn iữ cho

m nh và khu ên con n ười phải “ iữ lư n tâm”. Đọc th N u n ành ta

thật xót thư n cho bản thân nhà th c n nhữn thân phận dân lành n hèo

khó, bần hàn phải ch u nhữn bất côn n an tr i. n nữa, th N u n

ành còn ch nh là bản tự thuật về cu c sốn của nhà nho, của iai cấp quý t c

thất thế đư n thời.

2.4. Tình cả củ Nguyễn Hành trƣớc cảnh quê hƣơng đất nƣớc và

con ngƣời.

N u n ành suốt m t đời lưu lạc trên đất ắc. n hai mư i năm ió

b i ôn khôn có c h i được sốn trên mảnh đất quê hư n . ó lẽ đâ là

điều đ n bu n nhất tron m t con n ười êu quê hư n như N u n ành.

Khi nhà th phiêu bạt ở nhữn làn quê kh c nhau, thiên nhiên c n trở thành

niềm thi hứng tron c c s n t c của ôn , nhưn điều kh c với c c thi sĩ xưa

khi “l nh đ c t m tron ” là N u n ành khôn an nhàn với thiên nhiên,

cảnh vật, con n ười mà tron th ôn , c i vế cảnh sắc thiên nhiên dườn như

luôn được đặt liền với c i vế bên kia là n i niềm, tâm sự của t c iả trước thời

bu i loạn lạc N u n ành phải phiêu bạt, l hư n .

Trước hết, nhữn h nh ảnh ắn với khun cảnh v n quê ần i, quen

thu c luôn được khắc họa tron tâm thức của nhà th . Với N u n ành,

mảnh đất Tiên Điền với Sôn Lam, n i n ch nh là quê hư n , là c i nôi

ên b nh, là n i đem lại cho ôn niềm vui. Tiên Điền là m t làn quê khôn

lớn, khôn iàu nhưn từ lâu đã như m t tron nhữn đ a danh văn hóa lớn

của đất n Lam. Trước mặt về ph a Đôn , Tiên Điền trôn ra bi n Đôn

mênh môn với nhữn bãi c t phẳn l , trắn xóa. Sau lưn về ph a Tâ , Tiên

Điền như tựa vào dã n Lĩnh ha còn ọi là N àn ốn . Tư n tru ền

N àn ốn có ch n mư i ch n n ọn n i h n vĩ, nằm chắn n an trời. Đâ

được coi là m t kỳ quan nằm n a trên đườn thiên l ắc - Nam đã có từ

n àn xưa. N àn ốn có nhiều quả n i iốn h nh muôn th như n i

Phượn oàn , n i Mào à, n i on Mèo, n i N ựa...; nhiều han đ n ,

khe suối đẹp như khe Đ ạc, khe Vàn , khe N à, đ n n Mai...; trên sườn

n i và chân n i n S n có rất nhiều đền ch a vừa là n i thờ ph n tôn

n hiêm, vừa là nhữn thắn cảnh đẹp như đền Đ Đài, đền Tam òa, ch a

ư n T ch,... ó th nói N i n là m t tron nhữn bi u tượn của quê

hư n à Tĩnh, là n i nuôi dưỡn linh kh cho mảnh đất nà . Điều đó c n

được N u n ành th hiện rất rõ n t tron bài ng sơn (N àn ốn của

m nh:

“N àn ốn cao vòi vọi,

ó ch n mư i ch n n ọn n i,

Ph a tâ có sôn lớn bao quanh,

Ph a đôn có bi n kh i b t n t

...............................................

Nhữn hòn đ h nh th kỳ qu i đứn như nhữn ma quỉ.”

Khi n hĩ đến mảnh đất quê hư n đ a linh nhân kiệt N u n ành c n

th hiện hoài bão, ý ch lớn lao của bản thân “ ảnh mâ trắn càn làm cho

ch của ta bền vữn tron cảnh khốn c n hỉ mon khôn bao iờ phải h

thẹn h nh kh đó đã thực đầ tràn”.

c bài th như Đ m sơn (N i tron đầm , Đ m thu ( ảnh thu trên đầm

đều đề cập đến nhữn h nh ảnh ợi mở đến khun cảnh v n quê: “ iên

phong ảo nhập thiên h t h hông ư nh gư hò iểu ông u t h y

v n u t nh” (Mấ mỏm n i nối tiếp in n ược bón vào nền trời M t

màu biếc tron h n mặt ư n và chim c n hiện ra Nước và ma đều

tĩnh lặn ha “ á á o minh oán iêu tiêu th y s u” ( ch uôm kêu

o n Nước róc r ch ợi sầu . Nhữn h nh ảnh quê hư n b nh d , ên ả đó

luôn khắc khoải tron tâm tr của N u n ành.

àn đến xứ lạ, n i nhớ quê hư n tron nhà th càn trở nên sâu đậm.

V thế khôn phải n ẫu nhiên mà vào tiết trun thu d với khun cảnh “trời

xanh, trăn s n ” nhà th c n luôn hướn quê hư n đất t . Đó là h nh ảnh

đêm trun thu xa nhà tron bài “Tiết trun thu ở đất kh ch”:

“ h t h thiên như t y,

m nh nguyệt h nh h n

hả iên im tị h hảo”

( ả trời xanh như được i rửa

Canh ba trăn s n iữa trời lạnh.

Mừn tha , đêm na thật đẹp,

Tron sắc thu “trời xanh, trăn s n ” như thế nhưn chưa k p vui vầ

iữa m t khôn ian tư i mới “Sơn h tùy m n” (khắp non sôn đâu c n

s n th nhà th lại ch m vào n i cô đ n của n ười lữ kh ch tha hư n khi

“khôn được n ắm cảnh vườn xưa”. ài th như có sự đối lập iữa hai phần:

m t bên là cảnh sắc tư i vui của v tr còn m t bên ta khôn khỏi xót xa

trước h nh bón cô đ n, bu n tủi của “kh ch trọ”. a im tu trung thu

nguyệt (Trăn trun thu năm na c n th hiện n i nhớ quê hư n luôn thao

thức tron lòn t c iả khi nh n thấ trăn : “Trăn trun thu năm na nh

trăn soi s n muôn dặm N i ió Nam xao đ n N ờ là từ quê hư n th i

tới”.

n là h nh ảnh “trăn ” nhưn tron bài th Đ m nguyệt (Trăn tron

đầm) trăn hiện lên ở m t óc cạnh kh c:

“Đ m trung h u minh nguyệt,

guyệt trung h u th nh m

hượng h inh gi o hi u,

Đ m nguyệt u th nh t m

o o t hả p”

(Tron đầm mặt trăn s n

Tron nh trăn s n có đầm nước tron

M t tấm ư n soi chun

n đầm nước và mặt trăn thành b ba

Trăn cao vời vợi khôn th với tới được

Đầm sâu thăm thẳm khôn th thăm dò được

Ở đâ , trăn khôn chỉ được th hiện ở m t óc cạnh thôn thường khi

trăn ở trên trời “trăn cao vời vợi” mà N u n ành còn quan s t rất k khi

trăn ở “tron đầm”, mặt nước l c nà như “m t tấm ư n iao chiếu”. Đ

r i nhà th có nhữn su tư về cu c sốn , con n ười. Đâ đều là nhữn h nh

ảnh hết sức ần i, b nh d nhưn N u n ành lại xem x t nó ở m t tâm

thế của m t nhà nho có tr ch nhiệm với cu c sốn .

N u n ành với quan đi m làm th đ “ hi lại hành trạn của m nh”

nên th của ôn có khôn t nhữn h nh ảnh khi nhà th lưu lạc ở ắc thành

như h nh u n m ; h nh tái ng th nh minh ti t, u u nh n;

h nh t n u n vị nh n ; h nh ho i; h nh t ng u n,...

Viết nhiều về ắc Thành nhưn khôn phải là cảnh thành th n o nhiệt, vui

tư i mà tron con mắt của nhà nho nhân n hĩa, êu nước, thư n dân th

N u n ành nh n đâu c n là nhữn cảnh đượm bu n tron thời loạn lạc:

i ng sơn tuy thị t h nh n phi/ i h u n v n thượng ưu y ( ian s n

tu còn đó nhưn n ười đã kh c xưa/ ỏi làm sao xuân đã mu n r i mà vẫn

còn lưu l . Hay cảnh d ch bệnh hoành hành tron bài h nh ho i:

h n ph n th h th i ịnh M n m thương t m ảnh ( u c đời rối

bời biết l c nào đ nh Đằn trước mắt đều là cảnh thư n tâm).

N oài ra, N u n ành còn có nhữn bài th hi dấu nhữn đ a danh ở

ắc Thành mà ôn từn lưu lạc như: Phườn Đ n Xuân - tên m t phườn

thu c hu ện Thọ Xư n , à N i tron bài Đ ng u n phư ng tá ; Tâ -

còn ọi là Tâ ở à N i n à na với c c bài y nhị th và u y

hay Tam Điệp tron bài m Điệp sơn,... Ở m i đ a danh khi viết về

phon cảnh n i quê hư n đất nước N u n ành như hòa tan với thiên

nhiên nhữn su n ẫm, n i niềm riên của m nh:

“ ảnh đẹp Tâ n i tiến xưa nà ,

.......................................................

Tiến chuôn ch a bên bờ van văn vẳn ,

Màu cỏ bên đê chắn vẫn xanh rờn rờn.

ô i iặt l a cất tiến ọi bạn,

n chài tun lưới chài chẳn bu c thu ền.”

ó lẽ tron l c ở ắc Thành, N u n ành đã có d p du n oạn ở Tâ

và cảnh đẹp ở đâ đã đ lại nhữn ấn tượn đẹp tron lòn nhà th . ảnh ở

Tâ khôn chỉ đẹp ở thiên nhiên mà còn đẹp cả bởi hoạt đ n lao đ n

của con n ười. Trước cảnh đẹp th m n đó, nhà th th hiện kh t vọn nhân

dân được th i b nh, ấm no. Ở Tâ , nhà th muốn iao hòa với cảnh sắc

thiên nhiên n i đâ “Kết cỏ làm nhà, x ch rượu ch i c n thiên nhiên” th khi

đến cảnh “N i tr n tr n lại n i tr n tr n ” ở Tam Điệp nhà th lại th

hiện n i su tư của m nh “Đườn n i khó đi đâu bằn đườn đời Mâ n i

trên đầu n i c n chưa bao iờ nhàn”. Tron suốt cu c hành tr nh lưu lạc

của m nh N u n ành luôn tỉ mỉ hi lại nhữn m nh đã đi qua, trải qua đ

lại cho nền văn học nhữn hi u biết phon ph về con đườn ian nan nhưn

bất khuất của m t nhà th l i lạc.

Th văn N u n ành khi viết về cảnh sắc thiên nhiên còn man ý

n hĩa triết l sâu sắc về cu c đời đặc biệt khi đứn trước khôn ian r n lớn

vô tận. Như tron bài u n th y (Xem dòn nước iữa dòn nước mênh

môn “ ng nhiên nh t thái hư” (Mênh môn m t khôn ian vô tận ôn

n hĩ đến sự vô tận, sự vận đ n khôn n ừn của muôn vật:

“ thử hoặ tiêu

n vật tư th sinh

sinh ho n ph tử

h t vị o nh khuy

m ùng giả nhượ thị ”

( i nà sinh ra th c i kia tan biến đi.

Muôn vật nhờ ở đất mà sinh ra.

Sinh ra r i lại chết đi.

Đất vẫn khôn v thế mà đầ thêm ha bớt đi

i lẽ khôn c n là thế đấ .

Đọc nhữn t c phẩm viết cảnh sắc n i quê hư n , đất nước ta lại hi u

thêm được m t tâm h n kẻ sĩ. N u n ành sốn tron iai đoạn xã h i loạn

lạc ôn muốn đi tới c n khôn được, muốn ở ẩn c n khôn xon bởi thế

khi đứn trước thiên nhiên nhà th luôn ửi ắm tâm sự, hoài bão của bản

thân. h nh điều nà c n đã tạo nên phon c ch đ c đ o tron th N u n

ành.

Khôn chỉ th hiện t nh cảm của m nh với thiên nhiên ở th N u n

ành ta còn thấ nhữn t nh cảm chân quý của ôn đối với con n ười ta. M t

nhà nho trọn t nh trọn n hĩa, t nh n hĩa thủ chun khi ôn được xóm làn ,

bạn bè thư n êu i p đỡ. n dành khôn t nhữn lời th đ miêu tả cu c

sốn tinh thần đẹp đẽ của n ười dân bằn nhữn vần th chân thực như tron

bài u qu m giả ( ó n ười đem ạo cho ; u huệ m th giả ( ó n ười

cho khoai):

- “ h nh triêu i t ng m

S u tr ng thiên hung

...

ật vị ưu y h ,

n tri ánh nùng”

( u i s n có n ười đem ạo đến,

ó vài đấu mà đ n i n h n chun

...

Đừn bảo rằn l c lưu l là kh

Mới biết nhau mà đã n n nàn

- “ ị ảm ph m th

vị n tương t ng,

ương t nh u t t thư ”

(Đâu d m ph n ô khoai.

N n hậu vui n hĩa xóm

n cần tặn m i quê.

Qua nhữn vần th ta thấ hiện lên h nh ảnh n ười nôn dân luôn ân

cần, hào hiệp, s n sàn đ m bọc, san sẻ i p đỡ n ười c n cảnh n . n

nữa, nhà th khôn dừn lại ở m t n ười tri ân côn thức chun chun , vô

danh mà ôn ch th ch dưới bài th tên n ười, n i chốn: “n ười ở Tứ Kỳ là

N u n Siêu Phủ man ạo cho” ( ó n ười đem ạo cho . Tron c i đói

n hèo N u n ành luôn nhớ n sự i p đỡ của t nh làn n hĩa xóm tron

cảnh c n quẫn. Khôn chỉ da dứt về cảnh vợ con đói n hèo, ở N u n

ành còn da dứt v ch u n n ười mà ôn chưa có điều kiện b o đ p trả n.

N u n ành c n dành nhiều nhữn lời th viết về t nh bằn hữu đẹp

đẽ bằn tâm thế của n ười ngưỡn m hoặc biết n. ài nh ng ông

hánh ư ng ph m Sá h h ùi ôn có viết “ hận ưng thiên á h

nh thị nh t gi thông” ( anh phận c ch nhau n àn dặm T nh cảm như

chun m t nhà ; ha tron bài gh ti n m qu n ph ng s (Phỏn tặn

v quan nọ ph n mệnh đi sứ phư n ắc : “ h t ùng nh t t h ng

ư ng t tương qu n” (N ười hi n đạt, kẻ khốn c n Đâu v thế chẳn th

chun m t bàn , ca n ợi t nh bạn ắn bó tư n k nh lẫn nhau khôn k tới

iàu san danh phận. T nh bằn hữu tron th N u n ành khôn chỉ là

n ười quên danh phận, quên sự thành bại tron đời iao du với nhau mà còn

là nhữn n ười hi u cốt c ch nhau, biết quý trọn lẫn nhau ( hi lại m t cu c

ặp ỡ; Đ p lại Phan Kim Thành .

Tron th của N u n ành khôn phải bài th nào c n khẳn đ nh

t nh cảm ắn bó bền chặt, như bài hơ t nh (T nh thi lại cho ta thấ m t trải

n hiệm kh c của N u n ành về t nh bạn b đứt ã tron c n loạn lạc. T c

iả cảm kh i trước cảnh m t n ười bạn khôn d m iao du c n ôn , tha

lòn đ i dạ với t nh cảm trước đâ : “ h i văn h u mệnh/ t h ng

giao du.../ h y ưu hung áo hải/ h n t h u h i u ” ( ần đâ n he có

mệnh trời/ N ười khôn d m iao du c n ta.../ Nước chả xuôi cuối c n đ

ra b / N ười ta ắt c n có l c qua đầu. .

Với nhữn phẩm chất quý b u của m nh, h nh tượn đẹp đẽ tron th

N u n ành khôn chỉ được tô đậm bằn sự tri ân nhữn tấm lòn n n ấm

tron l c n hèo khó mà c c h nh tượn còn được khắc họa nhằm th hiện

hoài bão, ý ch to lớn của nhà th . ọ là nhữn nhân vật l ch sử mà theo

N u n ành là hiện thân của tấm ư n hào hiệp, anh h n n hĩa liệt, trun

hiếu. Tron l c khó khăn, bệnh tật vâ quanh ôn nhưn ôn vẫn khôn bao

iờ n uôi tấm lòn “trun quân i quốc”, lấ tấm ư n c c bậc anh h n đ

nhắc nhở, rèn lu ện bản thân.

ài ph Đ o ng ái ông ph , nhà th ca n ợi n ười anh h n Tử

Phòn khôn n ừn ôm m n b o th cho vua c ( àn đ đ nh Tần.

“ h ử hòng,

tư ng môn phong, h u nho giả h ,

áo n hi h , vị thư ng nh t nhật vương

h n hi ơ, viên tòng thi u niên h ”

(Xưa kia Tử Phòn ,

iòn dõi nhà quan, kh tượn nho iả,

o th nhà Tần, vẫn đ b n khôn quên,

Đ nh đ nhà Tần, â từ l c tu i trẻ

Tử Phòn khôn chỉ là m t n ười iỏi binh đao, chiến lược mà dưới

n òi b t của N u n ành, Tử Phòn còn hiện lên là m t n ười “tài đức vẹn

toàn” khôn man đến danh lợi chỉ m t lòn b o th cho vua. Tử Phòn từn

nói: “Tôi được thế nà thật là vinh diệu đến t t bậc của n ười o vải r i,

khôn muốn xa vọn nữa”; “ ỏ vinh nh c n i nhân ian, khôn nhu m

dấu chó m r n đất/ ã tiêu dao n oài trần thế, đi theo tiên oàn Thạch

X ch T n ”. ó th nói, đâ ch nh là h nh mẫu mà N u n ành luôn hướn

tới và đề cao “ ị thư ng t ảnh ảnh, m t h nhật hi nh n, nhi t mi n

n ư s ng ” (Ta mở sử c mắt nh n thế ian, chưa từn chẳn mến tưởn

n ười xưa, tự cố ắn ên bề phận nhỏ . n với lòn tri ân,cảm ph c đó

c n được N u n ành th hiện tron rất nhiều bài v nh sử kh c như ruy

i u qu vong tư ng s ng vịnh y Sơn ngh i ng trung hi th y

ca;...

Khôn chỉ dành nhữn lời ca n ợi về nhữn n ười anh h n mà N u n

ành còn dành nhữn lời văn, lời th đ ca n ợi và trân trọn n ười ph nữ

phẩm tiết, đức hạnh, anh h n từ đó ôn th hiện hoài bão ý ch lớn lao của

bản thân. Tron th văn xưa khi họ chỉ ch trọn đến c i ch và ca n ợi

nhữn nam nhân th đâ có th coi là m t n t tiến b tron th văn của

N u n ành.

n ca n ợi n ười ph nữ phẩm tiết như phu nhân Th i đã chết theo

ch n khi ch n bà chết ở trận tiền. Tron bài “Th i phu nhân” N u n

ành đã hi lại lời bà vĩnh biệt rằn : “ n chết v việc nhà vua. Thiếp c n

c n theo ôn . X c ôn khôn được an t n . Thiếp được an t n đ làm ”.

Nhà th đã “căn cứ theo sự thật mà tru v nh đ khen n ợi phẩm tiết bà”.

oài bão, ý ch lớn lao đó còn được ôn th hiện ở nhữn bài th kh c như 29

bài ca n ợi liệt nữ tron tập u n Đông hải. N u n ành đặc biệt dành

nhữn lời th đ ca n ợi hai nữ anh h n Trưn Trắc, Trưn Nh tron bài

ư ng rưng đã có côn đ nh đu i bọn xâm lược phon kiến phư n ắc

iành lại đ c lập cho đất nước:

“ rưng gi nhị n t tr t m,

áo u nhật t m như m

h ơ nh t ử tr án s

ô h p hi gi n nh m

thị ngô ng h nh t i n,

...........................................

n hu n o t ng u t m ”

( ai cô con i nhà họ Trưn , khôn làm n hề

nuôi tằm,

Lòn lo việc b o th n à đêm như nun nấu.

Thừa c v n dậ đu i Th i th nhà n;

Tron khoản chốc l t lấ lại cõi Lĩnh Nam.

Từ đấ phon kh nước ta tha đ i kh c,

...........................................................

Muôn thuở vẫn khói hư n n hi n t.)

Khôn chỉ ca n ợi tài tr của hai nữ anh h n mà đâ còn là lời nhắc nhở

của N u n ành đối với c c đấn nam nhi “ sử n văn phong t m”

(Khiến bọn con trai ư n hèn, lười biến n he phon thanh mà tự thẹn .

Như vậ , n oài nhữn n i niềm tâm sự về thời thế, nhân dân, ia đ nh

th N u n ành còn hiện là m t nhà nho, nhà th với nhữn t nh cảm chân

thật đ n quý. Đó còn là cả nhữn bài học về luân thườn đạo l được nhà th

su n ẫm đ c kết có i tr đến n àn đời.

Tiểu t chƣơng :

Khi t m hi u về th N u n ành ta thấ th ôn to t lên m t quan

niệm tiến b kh c với c c quan niệm s n t c trước đó “văn dĩ tải đạo, thi dĩ

n ôn ch ”. Đó là quan niệm văn học ắn bó với hiện thực cu c sốn , với c i

hằn n à , c i đời thườn . N i dun được bi u hiện tron th ôn hết sức

phon ph , đa dạn . Đó là nhữn n i niềm của con n ười xa quê đi phiêu bạt,

về thời cu c su loạn, về nhữn bất côn n an tr i tron xã h i: sự iàu có

xa hoa của iới quý t c; cảnh kh cực, d ch bệnh, mất m a đói r t của dân

đen được th hiện rõ n t tron m i bài th của m nh. ên cạnh đó, m t chủ đề

n i bật kh c của th N u n ành là h nh ảnh về cu c sốn bần hàn, lưu lạc,

nhớ quê nhà của ch nh nhà th . ó th nói, th N u n ành ch nh là bản tự

thuật về cu c sốn của nhà nho ha c n của ch nh iai cấp quý t c thất thế

đư n thời và có i tr l ch sử to lớn đối với thời đại.

Chƣơng : GIÁ TR NGHỆ THUẬT THƠ NGU ỄN HÀNH

.1. Thể o i

c s n t c của N u n ành được viết dưới h nh thức rất đa dạn . Ở

m i th loại, N u n ành đều th hiện tài năn bậc bậc thầ tron việc sử

d n n ôn n ữ c n như th hiện tư tưởn , t nh cảm của nhà th . ưới đâ là

bản khảo s t th th thườn được sử d n tron c c t c phẩm của N u n

ành (Số liệu được khảo sat tron hơ guy n nh (tu n :

Th th Số lượn t c phẩm

N n ôn tứ tu ệt 35

N n ôn b t c 59

Đườn luật Thất n ôn tứ tu ệt 24

Thất n ôn b t c 45

N n ôn trườn thiên 12

Ph 2

ành 2

Ca 6

V nh 13

N âm 2

T n 2

nhận thấ , th th Đườn luật được N u n ành sử d n chủ ếu

tron c c s n t c của m nh. Th Đường luật là th th được qu đ nh từ đời

nhà Đường. Th th nà đòi hỏi n ười làm th phải tuân theo m t quy tắc

nhất đ nh về luật, niêm, vần đối và bố c c. ó th nói, đâ là th th ch nh

trong việc bi u đạt tâm sự, hoài bão của N u n ành. n khôn tr nh bà

su n hĩ theo lối cảm x c giảng giải tư biện, t ch khỏi đời sốn mà su n hĩ

từ đời sống, gắn liền với nhữn h nh ảnh của cu c sốn , lấ cảm x c làm nền

tảng.

Theo quan niệm truyền thốn lâu na , bài th Đường luật có cấu tr c

bốn phần: Đề, thực, luận, kết. Nếu là bài th tứ tuyệt th m i câu th là m t

phần. Nếu là b t c th cứ hai câu tạo thành m t phần trong bố c c.

Đề: là hai câu khởi đầu, mở đầu tư tưởng nghệ thuật bài th .

Thực: là câu 3, câu 4 nối tiếp đ mở r ng n i dung nghệ thuật bài th .

Luận: là câu 5, câu 6 bàn luận r n , sâu n i dun bài th .

Kết: là câu 7, câu 8 tóm cả ý n hĩa của bài th .

Đấ là mô h nh cấu tr c mẫu của Đườn thi mà c c học giả xưa na đã

chỉ ra. Nói như n ười xưa, th thườn được cấu tạo bởi ba yếu tố: Sự, cảnh và

t nh. Th N u n ành c n vậ , tu nhiên ếu tố sự (tức việc tron th ôn

khôn rõ. Hai yếu tố cảnh và t nh là hai n ọn ngu n tạo thi hứn cho nhà th .

hẳn hạn tron bài th thất n ôn b t c há h trung trung thu (Tiết trun

thu ở đất kh ch , là m t tron nhữn bài tiêu bi u viết về n i niềm của n ười

lữ kh ch. Mở đầu là cảnh trời xanh r n lớn “Nhất b ch thiên như tẩ ” ( ả

trời xanh như được i rửa . a câu th tiếp theo N u n ành miêu tả cảnh

trăn s n , khôn ian lạnh, vắn vẻ, ên tĩnh ợi mở nhữn su tư tron

lòn t c iả về “cảnh vườn xưa”:

“ m nh nguyệt h nh h n

hả iên im tị h hảo

t viên h n”

( anh ba trăn s n iữa trời lạnh

Mừn tha , đêm na thật đẹp

Nhưn khôn được n ắm cảnh vườn xưa)

âu 4, 5, 6 tả t nh. Nhà th bà tỏ tâm trạn cô đ n, lạc lõn , nhớ quê

hư n , ia đ nh trước khôn ian bao la của v tr : “ y h n vô ịnh/ hê

nhi thả ng ho n” (Kh ch trọ luôn khôn ên/ Vợ con chắc đan vui vầ .

âu 7, câu 8 là hai câu kết lại cảnh sắc thiên nhiên và n i niềm cô đ n,

bu n ch n của nhà th : “Sơn h tùy m n nh s qu ho viên” (Khắp non

sôn đâu c n s n Lặn lẽ đếm hoa quế tròn .

a tron bài y thái nh, đâ là bài th được viết theo th thất n ôn

tứ tu ệt với hai câu đầu là cảnh thanh b nh iả tạo ở chốn đô thành và cảnh

n hèo kh của nhân dân đêm đêm phải đi xin ăn, cầu thực: “ h qu phong

ưu hông m n th nh i o h u h t nhi th nh ” ( ảnh iàu san phô ra

khắp cả đô thành Nhưn đêm đêm vẫn n he tiến trẻ ăn xin .

ai câu 3 và câu 4 th hiện quan niệm hết sức nhân văn của nhà th

N u n ành: “Nh n nh n vi h nh tu tiên thử hi hậu sinh t y thái nh”

(N ười có đức nhân làm ch nh sự trước hết phải n hĩ đến nhữn n ười nà

Sau đó mới nên đàn ca sa sưa cảnh th i b nh .

Ở nhữn s n t c kh c, N u n ành thườn có sự kết hợp iữ cảnh và

t nh như thế. i vế cảnh tron th ôn rất phon ph có khi là cảnh thiên

nhiên, có khi là cảnh n i ôn phiêu bạt và cảnh của hiện thực xã h i,... v thế

ứn với m i hoàn cảnh mà vế t nh c n biến chu n theo. Điều nà đã tạo

cho th th Đườn luật tron c c s n t c của ôn rất đa dạn về đề tài.

ó th nói, th Đườn là m t th th khó đối với cả n ười s n t c lẫn

n ười tiếp nhận v nó êu cầu rất n hiêm n ặt về qu tắc sử d n từ n ữ đ n

thời phải đảm bảo được mặt n i dun . Phải là nhữn nhà th có tài năn mới

đạt được đến đ điêu lu ện tron việc sử d n th Đườn bằn chữ n.

Nhữn s n t c của N u n ành đa phần đều tuân thủ n hiêm n ặt niêm,

luật và vần điệu của th th nà làm lời th ba b n , du dư n và cân đối.

Từ đó ch n ta có th thấ tài năn sử d n n ôn n ữ của ôn .

M t bài th Đườn luật chuẩn là th thất n ôn b t c , th thất n ôn tứ

tu ệt thực chất là m t bài thất n ôn b t c đem bỏ bốn câu th đầu hoặc bốn

câu th cuối. Luật bằn trắc, niêm, vần...vẫn iữ n u ên. Tư n ứn của c c

th n n ôn là c c th thất n ôn khi bỏ hai chữ đầu của m i câu th mà

thành.

Về đối, tiến thứ hai của câu 1 là vần bằn th ọi là th bằn ; là vần trắc

th ọi là th trắc. Ở m t câu, chữ thứ 2 và chữ thứ 6 phải iốn nhau về thanh

điệu, đ n thời chữ thứ 4 phải kh c hai chữ kia. V d : Song ngư ( ức

tranh hai con c là bài thất n ôn tứ tu ệt luật trắc:

“ ư ng thị nhi u n ặ n,

T B T B

tương tá vật th i vi ”

B T B T

Về niêm, câu 1 niêm với câu 8; câu 2 niêm với câu 3; câu 4 niêm với câu

5; câu 6 niêm với câu 7. ai câu câu iốn nhau về luật th được ọi là niêm

với nhau. òn với n u ên tắc niêm c c bài tứ tu ệt: câu 2 niêm với câu 3; câu

1 niêm với câu 4. c bài th Đườn của N u n ành hầu hết th hiện niêm

luật rất chắc chắn. V d tron bài n n ôn tứ tu ệt Đ phi n:

“ ng ả tùy th i ngh ,

T B

iêm ương uyệt th t nh

B T

u tri ho i m n t ,

B T

h u hảo u n phong ”

T B

Th th thườn có vần được ieo ở c c tiến cuối c c câu 1 – 2 – 4 – 6 –

8. Vần vừa tạo sự liên kết ý n hĩa vừa có t c d n tạo nên t nh nhạc tron th .

“ ghi t i v n nh n thượng

i n t i v n nh n h

v n nh n trung

hùy thị tri qu n giả”

Với bài th được làm theo th th n n ôn tứ tu ệt trên ta bắt ặp hai

chữ “hạ” ở câu 2 và “ iả” ở câu 4 vần với nhau.

Mặc d là th th kiệm lời, b hạn chế về số câu, số chữ nhưn ch nh th

th Đường luật cho ph p nhà th tr nh bà su n hĩ, cảm x c m t c ch cô

đọn và s c t ch. Qua đó, n ười đọc có th hi u rõ h n về tâm trạng, cu c

đời, c ch nh n nhận của N u n ành trước thời thế su loạn.

So với th Đườn luật vốn có qu đ nh chặt chẽ về số câu, số chữ, c ch

gieo vần, niêm, luật… th th n n ôn trườn thiên lại i p cho N u n

ành khôn b bó hẹp cảm x c. Nhà th sử d n th th nà đ bà tỏ lòn

k nh mến đối với con n ười anh h n , trượn n hĩa (Ai h n r ng ho n

(Thư n cho Phan Trọn Khoan ; ưu giản Đ ng u n phư ng ông ( ài th

ửi lại bậc trượn nhân ở phườn Đ n Xuân ; Đ n hi m g sử ông tịnh

n ( n N ự sử làn Đan Nhi m ; ư ng rưng ( ai bà Trưn ha đ th

hiện tâm sự và triết lý về cu c sốn ( ông m h hương ( n chớ bỏ

quê hư n ; h qu ( iàu san ; gh ( ài th bắt chước lối c ; uán

viên (Tưới vườn ;... .

Đặc biệt với th t n , đâ là “m t th văn c , thườn được d n đ ca

t n , t n dư n côn đức, sự n hiệp, tư tưởn lớn lao” nhưn N u n ành

đã đưa m t đề tài đời thườn làm ph vỡ t nh chất tran trọn thườn thấ

tron c c bài t n c đi n. ệnh t ng là tiến nói của m t nhà nho thất thế

ch u cảnh n hèo kh , cô đ n và đã trải qua bệnh tật. Mới đọc qua ta tưởn

N u n ành có ý trào l n bệnh của m nh nhưn thực ra nhà th đã đem lại

cho n ười đọc m t quan niệm nhân sinh và m t mẫu n ười có nhân c ch cao

đẹp: “Nhiều lần đem thân thử thuốc/ Tạm biết được được t nh đ ch thực/ Đâu

có phải chỉ cốt chữa bệnh cho m nh/ Mà còn muốn đem ra d n cho dân”.

ên cạnh đó, còn có m t số bài th được ôn s n t c theo th ph :

o n th thư o ( ài ph đời loạn lạc đọc s ch là cao ; Đ o ng ái

ông ph ( ài ph dọc đườn ặp i côn ); th v nh: n th nh vịnh (V nh

thành mới , ịnh (V nh chu ện xưa, 15 bài ,… và th ca, hành: hi t trùy

ca ( ài ca c i d i sắt , rư ng ngôn h nh ( ài hành lời dài . Sự đa dạn tron

c c th th trên đã i p cho N u n ành th hiện được nhiều óc cạnh của

cu c sốn và con n ười thời cu c quanh ôn , đ n thời soi chiếu c c nhân vật

l ch sử đ th hiện ý ch hoài bão lớn lao và di n tả có hiệu quả nhất c c triết

l nhân sinh của m nh.

. . Thời gi n và hông gi n nghệ thuật

3 2 1 hời gi n nghệ thuật

Thời ian n hệ thuật là m t kh i niệm chỉ phư n thức t n tại và vận

đ n của thế iới n hệ thuật. Theo iển thuật ng văn h : “Thời ian

n hệ thuật th hiện sự tự cảm thấ của con n ười tron thế iới…phản nh sự

cảm th thời ian của con n ười tron từn thời kỳ l ch sử, từn iai đoạn

ph t tri n, nó c n th hiện sự cảm th đ c đ o của t c iả về phư n thức

t n tại của con n ười tron thế iới… Tron thế iới n hệ thuật, thời ian

n hệ thuật xuất hiện như m t hệ qu chiếu có t nh tiền đề được iấu k n đ

miêu tả đời sốn tron t c phẩm, cho thấ đặc đi m tư du của t c iả”

[2,219].

nh tượn thời ian n i bật nhất tron th N u n ành là thời ian sự

kiện, thời ian đời n ười ứn với con n ười trần thế. ho thấ ki u tư du th

hướn về hiện thực, ắn bó với đời sốn muôn h nh muôn vẻ của nhà th . Về

thời ian đời n ười, N u n ành ý thức rất rõ về tu i t c của bản thân. ảm

nhận về tu i t c là cảm nhận về sự t n tại của con n ười, là thứ cảm nhận

man đậm chất hiện thực. Sự cảm th đó được th hiện n a ở nhan đề m t

số bài th : gũ thập nh t tuệ th hi tá ( ài th tự mừn thọ năm mư i

mốt tu i , M o t thập ửu tu th hi tá (Năm Kỷ Mão, bốn mư i

ch n tu i, n à xuân ở kinh đô c ,... Khi có sự cảm nhận rõ rệt về thời ian

như thế th chủ th trữ t nh thườn tạo ra sự đối s nh về thời ian xưa và na ,

đ làm n i bật nhận thức về sự tha đ i từ danh phận, v thế xã h i đến n i ở,

tâm trạn , con n ười,... Đó là khun cảnh thời tu i trẻ, ôn được sốn vui vầ

với “nhà với nước, vua với son thân” ở chốn kinh đô c , n ược lại hoàn toàn

với thời đi m hiện tại chỉ toàn nhữn “sầu vô nại” khi nhà Lê s p đ :

“ hi u niên u n nhật thử inh trung

i qu qu n th n s ng

h t h phong ưu ô hoán tận

rùng i phát th nh ông

hê thê hu ng s u vô n i ”

Hay

“ h th i qu ông tử

im gi o thư sinh”

(Thuở trước là côn tử iàu san ,

ôm na là ã học trò ià nua

Thời ian ở N u n ành là thời ian ắn với bao niềm tiếc nuối. Thời

ian đời n ười m t đi khôn trở lại, càn k o dài th cảm nhận về mất m t

càn lớn. u c đời N u n ành là cu c đời của lữ kh ch, bỏ quê đ t m đất

sốn do đó thời ian đời n ười được th hiện tron th ôn còn là thời ian

tha hư n , nhớ cố hư n “ inh niên h s vị ho n hương i h i im

n n vương (Đã trải qua bao năm r i, việc vẫn chưa về làn i h i đêm

na tấm lòn khó quên . Khoảnh khắc thời ian nào tron Minh quyên thi tập

c n ắn với sự lặn lẽ, cô đ n, khôn ên n của con n ười: khi là n ười

kh ch trọ “ y h n vô ịnh hê nhi thả ng ho n Sơn h tùy m n

nh s quê ho viên (Kh ch trọ luôn khôn ên Vợ con chắc đan vui vầ

Khắp non sôn đâu c n san Lặn lẽ đếm hoa quế tròn , ha “Đông i u

nh n ịnh hậu Đ t t vô iêu” (Ở ầu Đôn , sau khi mọi n ười đã n hỉ

N i m t m nh, cảm thấ bu n ch n ; l c ở nhờ nhà n ười kh c “ h i t

uy n n thậm như n n ửu h u sinh ô thị ùy tá h nh o ”

( đâu chẳn qu ến n Nhưn khó ở lâu, biết làm sao... u c sốn là ửi

thân tạm bợ Nên n i đâu c n là ở được .

N u n ành khôn phải là nhà nho hành đạo đắc ch , ôn khôn có

điều kiện đem tài năn thi thố i p đời nên thời ian tron cảm nhận của ôn

đã biến cu c sốn trở nên vô v , trốn r n , thời ian là sự tha đ i mất m t,

khôn trở lại “ ng s y y h n nhượ m ng n s u ũ ũ trư ng như ty”

( hu ện c vấn vư n như tron m n Sầu mới nối nhau dài như t . ườn

như N u n ành đã lấ đời tư làm hệ qu chiếu nên c c sự vật, sự kiện, con

n ười thậm ch cả thời ian của đất tron th ôn c n chủ ếu được nh n,

cảm nhận ở t nh chất đời thườn , riên tư. Như khi nhà th nhắc đến “tiết

trun thu” là n i lên tron th ôn h nh ảnh của vườn xưa, kh ch trọ, thê nhi

(Kh ch trun trun thu .

Thời ian đời thườn còn được đo bằn chu i chu ện hằn n à nối tiếp

nhau. Đó là nhữn việc c m o, no đói, nợ nần, bệnh tật, di chu n n i cư

n ,... Nhà th đã ắn thời ian đời thườn với c i n hèo đeo b m, c i đói r t

bủa vâ quanh năm suốt th n : “M tận quân hưu mu n” ( ạo hết, n ười

n ười đừn bu n bã ; huyển tr nh n qu ( hu n qua ở c n n ười

tron tối ; u ng qu n ho i tr ng ( ủi ạo lo n i i cao ; “ u n tòng trái

ng sinh” (Xuân đến, nợ c n sinh theo ; “ hiêu t inh niên t h ơ h n

thử nhật t nh” ( ấu t ch trôi n i đã trải nhiều năm T nh trạn đói r t vẫn còn

đến n à nà .

3 2 2 h ng gi n nghệ thuật

Khôn ian n hệ thuật tron t c phẩm văn học ắn với sự cảm th về

khôn ian, nó được mở ra từ m t đi m nh n, c ch nh n của chủ th . Theo

iển thuật ng văn h c: Khôn ian n hệ thuật “có t c d n mô h nh hóa c c

mối liên hệ của bức tranh thế iới”, “có th man t nh đ a đi m, t nh phân

iới... Khôn ian n hệ thuật chẳn nhữn cho thấ cấu tr c n i tại của t c

phẩm văn học, c c n ôn n ữ tượn trưn , mà còn cho thấ quan niệm về thế

iới, chiều sâu cảm th của t c iả ha của m t iai đoạn văn học” 2,109].

M t h nh tượn khôn ian xu ên suốt tron th N u n ành là khôn

ian đất kh ch và khôn ian h i nhớ về quê hư n khi ôn xa quê đi lưu lạc.

Ở khôn ian đó con n ười trở thành kẻ xa lạ, n ười lữ kh ch cô đ n. Tron

bài há h trung trung thu, ta thấ hiện lên khôn ian đất kh ch “ h t h

thiên như t y m nh nguyệt h nh h n” ( ả trời xanh như được i rửa

anh ba trăn s n iữ trời lạnh và h nh ảnh kh ch trọ “ nh s qu ho

viên” (Lặn lẽ đếm hoa quế tròn .

Đất kh ch tron cảm nhận của nhà th ch nh là khôn ian thành th ,

ắc Thành, Nam S ch “ o n hậu ph n ho trung tư vị” (Sự ph n hoa sau

l c loạn M i ian kh n i quê n ười ; “ở khôn ên n n i khôn vữn

vàn ”,... a c n có th là khôn ian nhỏ b , chật ch i n i qu n, l n,

khôn ian của sự trốn chạ luôn đầ ắp cảm x c lo lắn , thư n thân: “ y

h n vô ịnh” (Kh ch trọ luôn khôn ên ; “ m tải ưu y há h” ( a năm

làm kh ch lưu lạc ; “ inh niên há h vị quy” ( ao năm làm kh ch chưa được

về ; “ như ùng há h” (Đâu như n ười lữ kh ch xa nhà n hèo kh ;

“ u u qu n tư th / h i i thả t m y / y hương thù vị ph / gh

há h t tư quy” ( ó cậu làm quan ở đất nà / Thỉnh thoản đến tạm nư n

n u.../ Rời làn c chưa làm xon bài ph / Kh ch trọ tự nhiên muốn trở về .

Khôn ian tron th N u n ành còn là khôn ian của sự lạnh lẽo,

thiếu thốn, n hèo đói, uất ch : “ h hương n” (Quê n ười n hèo x

x c ; “ n gi nh t ng S u t á h o n sinh” ( i lạnh vừa a đến

N i bu n trăm mối n i lên . Nhà th thườn nói đến cảnh bấp bênh, bèo trôi

vô đ nh “phiêu t nguyên vô ịnh” (trôi dạt chẳn có ch nào nhất đ nh .

ên cạnh đó, N u n ành suốt đời lưu lạc cho nên khôn ian tron

th ôn c n theo bước chân lưu lạc đó: có khôn ian chốn th thành ( ắc

Thành xuân m , ắc Thành t i n thanh minh tiết, ức cựu du nhân... ; có

khôn ian v n quê ắn với đời sốn sinh hoạt (đầm, n i, sôn , câ cỏ,...

như tron c c bài Đ m nguyệt (Trăn tron đầm , Đ m sơn (Đầm, n i , Đ m

thu ( ảnh thu trên đầm , Sơn h nh (Đi tron n i . ai khôn ian với hai màu

sắc đối lập nhau. Nếu như khôn ian ở th thành hiện lên với nhữn tiến

khóc đau thư n của dân ch n lầm than, với “đạo th thành” (chạ theo danh

lợi th khôn ian v n quê lại n n ấm, t nh n hĩa ắn với h nh ảnh làn c ,

vườn xưa, vợ con,...

. . Ngôn ngữ nghệ thuật

Tron nhữn t c phẩm của m nh, N u n ành đã th hiện sự tài hoa,

sắc sảo tron việc bà tỏ tiến lòn của m nh trước thời thế, xã h i, con

n ười. a nói đ n h n, đó ch nh là tài năn bậc thầ về sử d n n ôn n ữ

của m t tron tron “ n Nam tứ tu ệt”.

Đặc sắc làm nên i tr n ôn n ữ n hệ thuật tron hai tập th của

N u n ành phải k đến ch nh là việc nhà th sử d n c c đi n t ch đi n cố

đ tạo cho n ôn n ữ của t c phẩm thêm vẻ đẹp và sự hàm s c. Điều đó cho ta

thấ t nh chất u ên b c của t c iả khi th hiện n i dun văn chư n và n ôn

ngữ của t c phẩm. Trong th của N u n ành, đi n cố được sử d n kh

nhiều. Theo khảo s t cuốn hơ guy n nh (tu n , hai tập th Minh quyên

thi tập và u n Đông hải có h n 60 đi n cố. Về c bản, ch n tôi nhận thấ ,

c c đi n cố được t c iả vận d n từ hai n u n ch nh: từ t ch tru ện xưa ha

còn ọi là “d n đi n”; từ c c tr ch dẫn, kinh s ch, câu nói của n ười xưa

được ọi là “dẫn kinh”. Tron th N u n ành chiếm phần lớn là c c đi n

cố “dẫn kinh”. Nhữn đi n cố có xuất xứ từ c c s ch kinh đi n như Kinh Thi,

Kinh L , Kinh thư, Luận N ữ, Kh n Tử, Mạnh Tử và t ch tru ện xưa được

N u n ành sử d n rất linh hoạt.

Nói về n i nhớ quê hư n tron bài ư hương tá ( ài th nhớ làn c

nhà th đã có nhữn s n tạo tron sử d n ba đi n cố liên tiếp:

“ iên ưu t m t t i,

Đ thiện vi

An m ”

(Lòn lo trước n ười ta vẫn còn iữ,

Kế ha cho m t m nh thườn chẳn xon .

Mong được như c nh chim bằn ba về Nam)

“ iên ưu” (Lòn lo trước n ười ta là chữ được lấ từ bài Nhạc ư n

lâu ký của Phan Trọn ên, danh sĩ đời Tốn : “ iên thiên h hi ưu nhi ưu,

hậu thiên h hi nhi ” (Lo trước n i lo của thiên hạ, vui sau niềm vui

của thiên hạ . “Đ thiện ” (Kế ha cho m t m nh được lấ từ s ch Mạnh

Tử “ ùng t thiện th n, t t iêm thiên h ” (Khi đạt th đem đạo

ra i p thiên hạ, khi c n th chỉ rèn lu ện cho m nh . hữ “đ Nam dực”

( nh chim bằn ba về Nam được lấ từ thiên Tiêu dao du tron s ch

Tran Tử: ở b ắc có loài chim c , tên của nó là côn, hóa thành chim, tên nó

là bằn . him bằn muốn ba về b Nam, v c nh ba , xòe c nh r n như

đ m ma che trời... . Nhà th vận d n , t i tạo lại nhữn đi n cố nà theo

c ch riên cốt lõi đ th hiện tấm lòn trun quân i quốc, n i niềm khi thời

thế su loạn và h n hết còn là n i nhớ quê hư n da diết.

Trong bài “Đ Đ o phả” (Đề th lên s học trò , N u n ành c n

có sự kết hợp của hai đi n cố theo lối “d n đi n” và “dẫn kinh” theo c ch

riên nhằm b c l tâm trạn c nhân:

“ Ai thôi phi u m u,

ị h ng vương tôn ”

(...Xót xa tha phiếu mẫu đưa c m

Mừn tha vư n tôn đ n lòn ...

“ hôi phi u m u” được lấ từ đi n àn T n l c hàn vi thườn câu c bên

bờ sôn , đói kh khôn có c m ăn, ma nhờ nhữn ph nữ iặt đ bên sôn

cho c m đ ăn. Ở đâ , t c iả muốn m chỉ đến c i n hèo kh của bản thân.

“Đ ng vương tôn” tức “o n vư n tôn” lấ ý tron bài hiêu ẩn sĩ th Sở Từ:

“ ương tôn rong hơi h h ng v , u n m h nh um” (Vư n tôn

du hề bất qu , xuân thảo sinh hề thê thê . Tron Sở từ, vư n tôn d n đ chỉ

ẩn sĩ, còn N u n ành d n đ chỉ kh ch lưu lạc. Nhà th đã có sự s n tạo

đ th hiện hành trạn lữ kh ch n hèo kh của m nh.

Đặc biệt, nhà th còn vận d n đi n cố đ th hiện quan đi m của m nh

trước thời thế su loạn như tron bài Song ngư :

“ h n nghi hoặ ượ tán sinh ơ,

hùy th tương vong ản h n th

ư ng thị nhi u n ặ n,”

( ó n ười n ờ rằn c nhả là t n dư n c màu của sự sốn ,

ó biết đâu “quên nhau” mới là c i th đ ch thực.

N hĩ rằn “an dân” là điều cần chăm lo h n hết)

Ở đâ , t c iả khôn có ý đ nh miêu tả vẻ đẹp, sinh đ n của h nh ảnh

hai con c “Sinh đ n tha hai con c , thấ rõ cả vâ cả vẩ ” mà nhà th

muốn m chỉ đến h nh ảnh tron s ch r ng ử, đại ý rằn : ai con c r i

vào vết b nh xe có nước, nước cạn dần, ch n hà h i tiếp sức cho nhau; tu

nhiên quan tâm đến nhau tron l c khốn c n ấ chẳn bằn quên nhau khi

cả hai đều được v n vẫ tron chốn sôn h . Tron nhữn câu th trên có

th hi u rằn , c cần sốn tron nước c n như dân cần được an cư lập

n hiệp.

Với tài năn và kiến thức u ên thâm của m nh tron lối sử d n đi n cố

th N u n ành xứn đ n là m t tron năm nhà th lớn “ n Nam n

tu ệt”. N oài ra, th ôn còn có nhữn từ n ữ được lặp đi lặp lại tạo ra phon

c ch riên của nhà th .

Khi xa quê hư n phải sốn tha hư n n i quê n ười, Nguy n ành

luôn coi m nh là “kh ch”. V vậy, từ “kh ch” thườn được bắt gặp trong

nhữn bài th ôn viết l c khôn sống ở quê nhà. Điều đó chứng tỏ nhà th

khôn th hòa nhập được với đất kh ch mà chỉ toàn là n i cô đ n, nhớ quê

hư n : “ y h n vô ịnh/ hê nhi thả ng ho n” (Kh ch trọ luôn khôn

ên Vợ con chắc đan vui vầ ; “ gh há h t tư quy” (Kh ch trọ tự nhiên

muốn trở về ; “ há h t m ương thử ” (Lòn kh ch c n như đêm na ;

“ ho n há h y ơn” ( o kh ch đ n nào lo ; “ inh niên há h vị quy”

( ao năm làm kh ch chưa được về ; “ h n ho như m ng / h giá

nh n t nh” (Ph n hoa như tron m n / hỉ còn thấ t nh cảm của lữ kh ch ;

“ ráng t m t tá quy hương m ng/ há h inh phùng th tu ôi”

(Tr n tâm vẫn khôn thực hiện n i iấc m về quê hư n / Lữ kh ch sợ ặp

phải ch n rượu cuối năm ; “ o gi mị h u/ như ùng há h”

(Nhà iàu đã v i sắm o ấm r i/ Đâu như n ười kh ch xa nhà n hèo kh ,...

n hai mư i năm ió b i phải lưu lạc xứ n ười, Nguy n ành khôn

có c h i sốn trên mảnh đất quê hư n . V thế, danh từ “cố hư n ” xuất

hiện nhiều tron th N u n ành như m t n i niềm hoài vọng, m t giấc m

t m về bên chân trời c , t m về với quê nhà: “ hương o vị t nh ửu há h

h tư quy” (N i làn c chưa được ên tĩnh Ở lâu n i quê n ười luốn nhớ

nhà ; “ tử quy h u th / hương n hả vong” ( o chết còn qua đầu

về ò han Quê hư n làm sao mà quên được); “ hương h nhật quy i,

du tai!” (Quê c n à nào qua về, ý vời vợi! ; “ m phong uy ng

ghi t hương i” (N i ió Nam xao đ n N ờ là từ quê hư n th i

tới ;...

Phải xa quê hư n có lẽ là điều đ n bu n tron cu c đời của m t con

n ười êu quê hư n như N u n ành và điều đ n bu n h n là n i bu n

ấ khôn th iải tỏa và c n khôn biết iải tỏa bằn c ch nào khi xun

quanh ôn c n đều là cảnh n ười tha hư n lại thêm n hèo đói, bệnh tật.

Đau xót cho bản thân “sinh bất ph n thời” là m t phần nhưn nhà th còn

đau xót cho nhân dân phải ch u cảnh lầm than ấp b i. Trong nhữn bài th

ôn viết về cu c sốn của n ười dân ta bắt ặp nhiều t nh từ th hiện n i lòn

của t c iả như: thư n tâm (Đằn trước mắt đều là cảnh thư n tâm ; khốn

kh ( ân nà còn khốn kh N à nào là thanh minh ; thảm hại, chết chóc

(Trôn thảm hại nhân dân chết chóc ;... Và ở đâ ta còn bắt ặp m t quan

niệm nhân văn cao cả được th hiện tron từ “ nh n”: “N ười có đức nhân

làm ch nh sự trước hết phải n hĩ đến nhữn n ười nà ”. Đó là nhữn n ười

khôn màn đến danh lợi bản thân mà phải biết quan tâm đến loại n ười c n

kh tron thiên hạ, phải biết lo cho dân.

Khi viết về bản thân, N u n ành c n sử d n nhữn từ n ữ chân

thực đ th hiện sự n hèo kh của m nh. Nó được th hiện n a trên nhan đề

c c s n t c của nhà th như: “M tận” ( ạo hết ; “ n ũ” (N hèo kiết ;

“ h nhiệt” (Kh v nắn nón ; “ rùng h nhiệt” (Lại kh v nắn nón ;

“ ệnh t ng” ( ài t n về bệnh ;... Nói đến c i n hèo kh của bản thân nhưn

khôn phải đ than khóc, tr ch than mà từ hoàn cảnh n hiệt n ã đó N u n

ành lại th hiện ý ch kiên cườn , cứn cỏi, m t tâm thế b nh thản nên tron

th của m nh ôn luôn nhắc đến “ch kh ”. Với việc sử d n c c từ n ữ man

t nh chọn lọc nhưn ần i, khôn trau chuốt hoa mĩ đã th hiện được sâu

sắc, chân thực nhữn n i lòn tron con n ười t c iả.

Tiểu t chƣơng :

Đ th hiện được sự đa dạn của cu c sốn , nhữn cun bậc kh c nhau

về thế th i nhân t nh, N u n ành đã sử d n nhiều th th kh c nhau như:

thất n ôn, n n ôn n oài ra còn m t số th ph , hành,... Điều nà càn

chứn tỏ con n ười tài ba, ham học hỏi của nhà th . Th N u n ành là bản

t n kết chân thực, chi tiết về cu c đời, con n ười ôn và đó c n là bức

tranh về cu c sốn của nhân dân l c bấ iờ. Nó được bi u đạt qua rất nhiều

thời ian và khôn ian n hệ thuật. Tron đó n i bật nhất là thời ian đời tư,

thời ian của nhữn lo toan c m o, nợ nần, bệnh tật và khôn ian xã h i,

khôn ian đời thườn , khôn ian lữ thứ. ằn việc sử d n n ôn n ữ th

ần i, iản d , tron s n , điêu lu ện ta thấ N u n ành là m t con

n ười có tâm h n đẹp, luôn n hĩ đến tha nhân, dân đen, luôn có ý thức iữ khi

tiết tron cảnh tưởn chừn khôn th c n cực h n.

K T LUẬN

Th N u n ành đã th hiện sâu sắc tâm t nh, su n hĩ của nhà th

trước thời cu c. Cuốn nhật ký tâm trạng ấ i p n ười đọc có th hi u h n về

cu c đời và con n ười nhà th , hi u được điều đã tạo nên m t nhân c ch

lớn, m t tâm h n lớn và hi u được v sao ôn đư c tôn vinh là m t tron

nhóm t c iả “ n Nam n tu ệt”. Thời đại mà N u n ành sốn được

ch nh nhà th ọi là đời loạn khi chế đ phon kiến r i vào khủn hoản ; iai

cấp thốn tr tranh iành qu ền lực â ra nhữn xun đ t chiến tranh; nôn

dân khởi n hĩa khắp n i; đời sốn nhân dân vô c n cực kh v nạn đói, d ch

bệnh tràn lan; nhiều ia đ nh li t n phiêu bạt... Nhữn biến đ n xã h i lớn

lao đó đã tạo nên chất liệu quý i cho nhữn s n t c đậm chất hiện thực của

N u n ành sau nà . N u n ành vừa là nhân chứn vừa là nạn nhân của

cu c biến thiên l ch sử. n từ m t côn tử iàu san thu c dòn dõi quý t c

r i b n m vào cu c đời ió b i trở thành m t “nhà th dân đen”. Nhưn

ch nh điều đó đã i p N u n ành được ần i, được nhận sự ần i với

nhữn con n ười m c mạc, của nhữn n ười bằn hữu trọn t nh trọn n hĩa.

c s n t c của N u n ành đều th hiện nhữn chiêm n hiệm của

nhà th về thế th i nhân t nh. Đó là nhữn ch m th th hiện n i niềm hoài

vọn , nhớ tiếc nhà Lê của nhà nho trun n hĩa. a nhữn vần th th hiện

n i bu n về thời thế su loạn và cảnh th i b nh iả tạo của xã h i. Tron “Th

N u n ành” có ần ch c bài mô tả cảnh đối lập iàu n hèo và N u n

ành khôn miêu tả cảnh tượn ấ bằn m t tâm thế hi ch p dửn dưn mà

ôn miêu tả bằn c i nh n của m t nhà nho có tr ch nhiệm với cu c sốn . Và

nhữn bài th miêu tả về cu c sốn kh cực, d ch bệnh của nhân dân. Nói th

N u n ành như tiến kêu thư n ai o n th trước hết đó là tiến kêu của

nhân dân n hèo kh , của N u n ành về cu c sốn c n cực, tha hư n ...

Th N u n ành còn là bản tự thuật về ch nh cu c đời của t c iả. Qua đó

ta thấ chân dun của m t nhà nho “sinh bất ph n thời” nhưn lại có ý ch ,

hoài bão lớn lao, mãnh liệt.

Ở N u n ành hiện lên m t quan niệm s n t c văn chư n mới mẻ.

Tha v đề cao th n ôn ch , nêu ư n , ôn luôn đề cao thứ th đậm chất

hiện thức, viết “nhữn điều trôn thấ ”. n viết về con n ười nhưn điều

nhà th quan tâm đó là cu c sốn đời thườn , t nh cảm của con n ười tron

nhữn l c khó khăn. n viết về tấm ư n sốn đẹp nhưn N u n ành

quan tâm trước hết là tấm ư n trọn t nh trọn n hĩa, t nh bằn hữu tri kỉ

khôn k danh phận. Đối với N u n ành th nả sinh từ đời sốn , phản

nh đời sốn , thời thế, thời thế nào th văn chư n ấ .

Đ bi u đạt n i dun N u n ành c n sử d n nhiều n hệ thuật đặc

sắc. M i mản tâm trạn , n i niềm lại được ôn th hiện ở nhữn th th

kh c nhau rất đa dạn và sinh đ n . Tron đó, ôn đặc biệt thành côn ở th

th Đườn luật. Khôn ian n hệ thuật tron th N u n ành chủ ếu là

khôn ian đời tư, khôn ian lữ thứ, khôn ian của kh ch trọ nhỏ b ... Thời

ian n hệ thuật chủ ếu là thời ian đời n ười. Nhà th ý thức rất rõ về tu i

t c c n như sự tha đ i biến chu n của sự vật, sự việc. Thêm vào đó, đ tên

tu i của nhà nho tài hoa Nam Th c khôn th khôn nhắc đến n hệ thuật sử

d n n ôn n ữ của ôn . Nhữn đi n t ch đi n cố được nhà th sử d n hết

sức linh hoạt, kh o l o. M i h nh ảnh đều được ôn ửi ắm tâm trạn , n i

niềm, sự chiêm n hiệm của bản thân trước thời cu c... Tất cả đã làm nên m t

phon c ch rất riên của nhà th N u n ành.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Lại N u ên n, i Văn Trọn ườn (1994 , iển văn h iệt

m, t ngu n g n h t th , Nxb. i o d c.

2. Th i Kim Đỉnh (2016 , ăm th văn nôm ngư i ghệ, tập 4, Nxb.

Đại học Vinh

3. Lê n, Trần Đ nh Sử, N u n Khắc Phi chủ biên (1992 , iển

thuật ng văn h , Nxb. i o d c.

4. Đ Đức iếu chủ biên (1984 , iển văn h , tập 2, Nxb. Khoa học

xã h i.

5. Đ Đức i u chủ biên (2004 , iển văn h , Nxb. Thế iới.

6. N u n Th uấn (2017 , ảm h ng th s trong thơ guy n nh,

Luận văn thạc sĩ, Đại học Sư phạm à N i.

7. Đinh ia Kh nh, i u Tân, Mai ao hư n (1978 , ăn h

iệt m ( th n nử u th ), tập 1, Nxb. Đại học và trun

học chu ên n hiệp.

8. Đinh ia Kh nh, i u Tân, Mai ao hư n (1979 , ăn h

iệt m ( th n nử u th ), tập 2, Nxb. Đại học và trun

học chu ên n hiệp.

9. Đinh ia Kh nh, i Văn N u ên, N u n N ọc San, N ô Lập hi,

N u n Sĩ Lâm (1962 , ợp tuyển thơ văn iệt m, tập , Nxb. Văn hóa à

N i.

10. Đinh ia Kh nh, i Văn N u ên, N u n N ọc San (1976 , ợp

tuyển thơ văn iệt m, tập 2 Văn học thế kỉ X- thế kỉ XV , Nxb. Văn hóa

à N i.

11. Đinh Xuân Lâm, Trư n ữu Quýnh (chủ biên (2006 , iển

nh n vật ị h sử iệt Nam, Nxb. i o c.

12. Đặn Thanh Lê, oàn ữu ên, Phạm Luận (1990 , ăn h iệt

m nử u i th n nử u th , Nxb. i o d c, à N i.

13. Mai Quốc Liên chủ biên (2015 , hơ guy n nh ( uyển), Nxb.

Văn học, H.

14. Mai Quốc Liên chủ biên (2016 , i phả h guy n iên Đi n

(N u n Th ch Đào phiên âm, d ch, khảo cứu , Nxb. Văn học.

15. N u n L c (1976 , ăn h iệt m nử u i th nử

u th , tập 1, Nxb. Đại học và trun học chu ên n hiệp, à N i.

16. uỳnh Lý, Lê Phước, N u n S Lâm (1978 , ợp tuyển thơ văn

iệt m ( ăn h th - gi th ), tập , in lần thứ hai, Nxb.

Văn hóa.

17. Phư n Lựu chủ biên (2002 , uận văn h , tập 1, Nxb. Đại học

Sư phạm.

18. N u n Đăn Na (2006 , on ư ng giải m văn h trung i iệt

Nam, Nxb. i o d c, à N i.

19. N u n N ọc Nhuận (1997 , guy n nh v tập u n Đông

hải , tạp ch n Nôm, số 4.

20. i Văn N u ên, à Minh Đức (2006 , hơ iệt m h nh th

v thể o i, in lần thứ 5, Nxb. Đại học Quốc ia à N i.

21. N u n Th Mai (2013), ảm h ng v quê hương trong thơ h án

guy n u, Luận văn thạc sĩ, Đại học Sư phạm TP. h Minh.

22. N u n Văn Mại (2012), iệt m phong sử, Nxb. Văn hóa Thôn

tin.

23. Đặn Đức Siêu chủ biên (2000 , ng tập văn h iệt m, tập 14,

Nxb. Khoa học xã h i.

24. Trần Đ nh Sử (1996 , M y v n thi pháp văn h trung i iệt

Nam, Nxb. i Nhà văn, à N i.

25. i u Tân (2005 , heo òng hảo uận văn h trung i iệt

Nam, Nxb. Đại học Quốc ia à N i.

26. Văn Tân, N u n n Phon , N u n Đ n hi (1959 , Sơ thảo

ị h sử văn h iệt m ( uyển ), Nxb. Văn Sử Đ a, à N i.

27. Lã Nhâm Th n, V Thanh đ n chủ biên, iáotr nh văn h trung

i iệt m, tập 1, Nxb. i o d c.

28. Lã Nhâm Th n, V Thanh đ n chủ biên (2015 , iáo tr nh văn h

trung i iệt m, tập 2, Nxb. i o d c.

29. Đào Th i Tôn (2015 , “ i thơ guy n nh nhi u h”,

http://www.vanhoanghean.com.vn/chuyen-muc-goc-nhin-van-hoa/nhung-goc-

nhin-van-hoa/bai-tho-cua-nguyen-hanh-co-nhieu-bo-ich

30. Đoàn Th Thu Vân chủ biên (2009 , ăn h trung i iệt m, th

- u i th , Nxb. i o d c.

31. N u n Đức Vân sưu tầm, d ch (1963 , u n niệm văn h

m t s nh nho iệt m , p h ăn h số 2.

32. Lê Tr Vi n, Phan ôn, Đặn Thanh Lê, Phạm Văn Luận, Lê oài

Nam (1963), iáo tr nh ị h sử văn h iệt m, tập , Văn học viết, Nxb.

i o d c, à N i.

Khóa luận tốt nghiệp: Tìm hiểu giá trị nội dung và nghệ thuật thơ Nguyễn Hành

TÌM HIỂU GIÁ TR NỘI DUNG

VÀ NGHỆ THUẬT THƠ

NGUYỄN HÀNH

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

HÀ NỘI - 2018

TÌM HIỂU GIÁ TR NỘI DUNG

VÀ NGHỆ THUẬT THƠ

NGUYỄN HÀNH

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

HÀ NỘI - 2018

Có thể bạn quan tâm

Tính chất điện ảnh trong tiểu thuyết Hồ Anh Thái

Khóa luận tốt nghiệp: Hành trình đi tìm bản ngã trong tiểu thuyết “Biên niên ký chim vặn dây cót” của Haruki Murakami

Chấn thương tinh thần trong xã hội Việt Nam, Nhật Bản đương đại nhìn từ nhân vật vô hình qua tập truyện ngắn Đảo (Nguyễn Ngọc Tư) và Lễ sinh mệnh (Murata Sayaka)

Một nhầm lẫn văn học sử: Người phát hiện tác phẩm Thầy Lazaro Phiền của Nguyễn Trọng Quản

Tri thức Ngữ Văn - Chủ đề 1: Giai điệu tự hào - Văn học và tình yêu quê hương, đất nước

Tri thức Ngữ Văn - Chủ đề 2: Tuyển tập Văn Học - Xây dựng ước mơ từ những viên gạch đầu tiên

Tri thức Ngữ Văn - Chủ đề 3: Vòng tay yêu thương - Gắn kết tình thân qua từng trang viết

Tri thức Ngữ Văn - Chủ đề 4: Bài học từ cuộc sống - Mỗi trang sách là một thông điệp ý nghĩa

Luận án Tiến sĩ: Tiểu thuyết nữ hải Ngoại Việt Nam đương đại nhìn từ lý thuyết liên văn hoá

Luận văn Thạc sĩ: Sự nghiệp nghiên cứu phê bình văn học của Hoài Thanh

Luận văn Thạc sĩ: Tiểu thuyết của Đỗ Phấn từ góc nhìn sinh thái

Luận văn Thạc sĩ: Diễn ngôn về giới nữ trong văn xuôi nữ Việt Nam đương đại (khảo sát sáng tác của Dạ Ngân, Y Ban, Lý Lan, Nguyễn Thị Thu Huệ)

Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu sự vận chuyển phóng xạ từ đất lên thực vật

Luận văn Thạc sĩ: Thế giới nhân vật trong truyện ngắn Lê Minh Khuê sau năm 1975

Tài liệu hướng dẫn Thực tập tại doanh nghiệp, viết báo cáo thực tập tốt nghiệp và khoá luận tốt nghiệp

Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh từ góc nhìn cổ mẫu

“Nỗi buồn chiến tranh” của Bảo Ninh từ góc nhìn cổ mẫu

Khóa luận tốt nghiệp: Kế toán xác định kết quả hoạt động kinh doanh tại Chi Nhánh Công Ty Cổ Phần Việt Nam Kỹ Nghệ Súc Sản– Trung Tâm Kinh Doanh Chuỗi Cửa Hàng Vissan

Luận án Tiến sĩ: Tiểu thuyết nữ hải ngoại Việt Nam đương đại nhìn từ lý thuyết liên văn hóa

Khóa luận tốt nghiệp: Bài toán biên dirichlet cho phương trình elliptic cấp 2 dạng bảo toàn trong hình tròn đơn vị

Tài liêu mới

Đề tài nghiên cứu khoa học: Ảnh hưởng của việc sử dụng mạng xã hội Facebook đến học tập và đời sống của sinh viên hiện nay

Bài tập lớn: Cơ sở thiết kế quần áo

Bài tiểu luận: Giới thiệu Trường Đại học Công Thương TP.HCM

Bài tập lớn: Rèn luyện nghiệp vụ sư phạm

Bài tập lớn: Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức và sự vận dụng của Đảng ta ở Việt Nam hiện nay

Khóa luận tốt nghiệp: Hành trình đi tìm bản ngã trong tiểu thuyết “Biên niên ký chim vặn dây cót” của Haruki Murakami

Bài tập lớn: Thực hành và diễn xướng văn học dân gian Việt Nam

Bài tập lớn: Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân và sự vận dụng của Đảng ta ở Việt Nam hiện nay

Bài tập lớn: Ảnh hưởng của môi trường học tập đạo đức đến hành vi công dân trong lớp học của sinh viên

Bài tiểu luận: Đánh giá tổ chức, quản lý công tác văn thư, lưu trữ tại Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam

Bài tiểu luận: Làm rõ bước đi, biện pháp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam theo quan điểm Hồ Chí Minh, vận dụng vào công cuộc đổi mới kinh tế ở nước ta hiện nay

Tiểu luận Kinh tế chính trị Mác-Lênin: Xây dựng chuỗi cung ứng trong các doanh nghiệp Việt Nam

Tiểu luận Kinh tế chính trị Mác-Lênin: Tình hình thất nghiệp ở Việt Nam trong giai đoạn 2010-2016, nguyên nhân và giải pháp

Tiểu luận Kinh tế chính trị Mác-Lênin: Cơ sở khoa học và cơ sở thực tiễn của nguyên tắc “tương hợp thị trường” trong quản lý nhà nước về kinh tế - Liên hệ Việt Nam

Niên luận Kinh tế chính trị: Mô hình kinh doanh ứng dụng dịch vụ công nghệ kết nối vận tải của Công ty Trách nhiệm hữu hạn GRAB

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Giới thiệu

Về chúng tôi

Việc làm

Quảng cáo

Liên hệ

Chính sách

Thoả thuận sử dụng

Chính sách bảo mật

Chính sách hoàn tiền

DMCA

Hỗ trợ

Hướng dẫn sử dụng

Đăng ký tài khoản VIP

093 303 0098

support@tailieu.vn

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi

Facebook

Youtube

TikTok