“M t s kinh nghi m s d ng b t đng th c trong công tác b i d ng h c sinh gi i l p ưỡ
8, 9 t i tr ng THCS L ng Th Vinh ườ ươ ế
Ph n th nh t: M ĐU
I. ĐT V N Đ.
Lí do lý lu n: Nh chúng ta đã bi t, m ư ế ôn Toán h c là m t môn khoa h c t
nhiên không th thi u trong đi s ng ế m i m t c a con ng i. V i m t xã h iườ
mà khoa h c k thu t ngày càng phát tri n nh hi n nay thì môn toán l i càng ư
đóng vai trò quan tr ng trong vi c nghiên c u khoa h c nói riêng. Đ th c hi n
đc nhi m v là môn khoa h c c b n, n n t ng cho nhi u môn khoa h c khácượ ơ
phát tri n thì ph ng pháp d y h c môn Toán tr ng trung h c c s ph i ươ ườ ơ
luôn g n li n vi c d y h c ki n th c, kĩ năng v i vi c giáo d c, rèn luy n con ế
ng i, song hành vi c phát tri n trí tu c a h c sinh và kĩ năng v n d ng cácườ
ki n th c đã h c vào th c t . Nh v y, ng i giáo viên s đóng m t v trí quanế ế ư ườ
tr ng trong vi c h ng d n, t ch c đi u khi n h c sinh ti p c n, lĩnh h i kho ướ ế
tàng tri th c c a nhân lo i. Khi đó thông qua ho t đng d y và h c nói chung,
qua vi c h c toán nói riêng, đc bi t là qua ho t đng gi i bài t p toán giúp h c
sinh rèn luy n vi c ghi nh - l u gi và tái hi n ki n th c. Nghĩa là h c sinh ư ế h i
t ng, nh l i, bi t l a ch n, k t h pưở ế ế và v n d ng các ki n th c đã h c m t ế
cách phù h p trong vi c gi i quy t các bài toán ế . Qua đó rèn trí thông minh, s
sáng t o, tính tích c c nh m phát tri n năng l c trí tu toàn di n cho h c sinh.
Lí do th c ti n: Qua th c t gi ng d y môn Toán ế THCS nói chung và môn
Toán l p 8, 9 nói riêng, môn Toán luôn t o ra nh ng nh ng đi u thú v đy bí n
riêng bi t. Đ am hi u c n k nh ng đi u này, đòi h i ng i h c ph i luôn có ườ
s đam mê khám phá, tìm hi u. Nh ng ki n th c m c đ căn b n c a b môn ế
th ng yêu c u t t c ng i h c ph i n m đc. Nh ng ki n th c m r ng,ườ ườ ượ ế
nâng cao, luôn t o ra nhi u c h i m i cho t t c nh ng ai có lòng say mê b ơ
môn, có tính kiên trì, ngh l c, có b n lĩnh v t khó tìm hi u và chinh ph c ượ . Đi
v i h c sinh THCS b t đng th c nói chung là m t m ng khó trong ch ng trình ươ
toán. Ph n l n h c sinh ch a n m đc ph ng pháp gi i và trình bày bài toán ư ượ ươ
b t đng th c. Nguyên nhân c b n c a nh ng khó khăn mà h c sinh g p ph i ơ
khi gi i bài t p b t đng th c chính là nh ng l p lu n (suy lu n) t nh ng ki n ế
th c lí thuy t tr u t ng đn nh ng đi u ki n c th chuy n thành l i gi i c a ế ượ ế
bài toán. Trong đó đi u c b n c a vi c d y cách gi i bài t p toán là d y cho ơ
h c sinh t gi i nh ng bài t p quen thu c, c b n đ t đó h c sinh liên t ng, ơ ưở
tìm tòi, sáng t o vào trong các bài t p liên quan ho c cùng d ng. B i d ng, phát ưỡ
tri n trí tu và năng l c ho t đng sáng t o c a h c sinh là nhi m v tr ng tâm
c a m i giáo viên và các tr ng h c. Trong công tác b i d ng hoc sinh gi i ườ ưỡ
vi c ch n l c h c sinh gi i trong đi tuy n là khâu h t s c quan tr ng và vi c ế
Giáo viên: Đoàn Công Nam Tr ng THCS L ng Th Vinh Trang - ườ ươ ế 1
-
“M t s kinh nghi m s d ng b t đng th c trong công tác b i d ng h c sinh gi i l p ưỡ
8, 9 t i tr ng THCS L ng Th Vinh ườ ươ ế
ch n l a các chuyên đ b i là vi c làm quan tr ng nh t. Chính vì đi u này, tôi đã
vi t sáng ki n kinh ngế ế hi m tìm hi u “M t s kinh nghi m s d ng b t đng
th c trong công tác b i d ng h c sinh gi i l p 8, 9 t i tr ng THCS ưỡ ườ
L ng Th Vinhươ ế trong ch ng ươ trình Toán l p 8, 9 nói riêng và v n d ng trong
Toán h c nói chung v i mong mu n đc tích lũy thêm ki n th c kinh nghi m ượ ế
cho b n thân trong quá trình gi ng d y, đng th i nh n đc th t nhi u các ý ượ
ki n góp ý c a các th y cô đng nghi p trong và ngoài nhà tr ng đ SKKN nàyế ườ
đc tr n v n h n n a. Có l r ng nhi u ý ki n c a tôi nêu ra s là quá cũ, quáượ ơ ế
quen thu c, song tôi luôn hy v ng r ng nó s góp đc m t đi u nh bé nào đó ượ
cho m i chúng ta trong quá trình gi ng d y m ng ki n th c này. Đây là mong ế
mu n và cũng là lí do giúp tôi ch n nghiên c u SKKN này.
II. M c đích nguyên c u.
Tr c khi th c hi n SKKN này tôi nh n th y tr ng nhi u em h c sinhướ ườ
gi i d thi kì thi c p t nh đu đt k t qu r t th p m i kì v ng các th y cô v ế
h c sinh d thi không nh mong đi d n đn các em khóa sau ng i thi b môn ư ế
toán vì thành tích tr ng không cao so các môn khác. Các em th y nh ng bài th yườ
cô có d y qua mà mình không làm đc c m th y ng i v i th y cô vì th y cô b ượ
tâm huy t công s c b i d ng c năm tr i không thu l i thành qu . Xu t phát tế ưỡ
nguyên nhân đó tôi th ng kê l i nguyên nhân vì sau các em th t b i hình thành
cho mình m t con đng m i trong công tác b i gi i. Các sáng ki n chuyên đ ườ ế
b i r ng giáo viên ôn t p h t không có th i gian xu t phát t đó tôi nh n ra r ng ế
các c u trúc đ thi hi n nay không chuyên sâu mà dàn tr i r ng t p trung m t
s ch đ chính mà các SKKN tr c đó mang tính chuyên sâu v n i dung t ng ướ
ch đ vi c ng i h c ti p thu đc là v n đ r t khó khăn do đó tôi s p x p ườ ế ượ ế
l i c u trúc các bài v a s c h c sinh không quá khó theo t ng d ng đc bi t
d ng g n g i v i các em nên vi c ti p thu không quá khó theo các m ng theo ế
chuyên đ d n đn các em hào h ng h c t p h n v i m c tiêu đi ngũ h c sinh ế ơ
gi i Toán c a Tr ng THCS L ng Th Vinh ph i đt gi i cao trong kì thi h c ườ ươ ế
sinh gi i c p huy n và c p t nh mà bài toán v b t đng th c luôn có đó chính là
m c đích nguyên c u đ tài này.
Ph n th hai: GI I QUY T V N Đ.
I. C s lý lu n c a v n đ.ơ
Ki n th c v b t đng th c đc gi i thi u trong ế ượ ch ng ươ III đi s 8.
Đây là c s lý lu n đ ơ nh n bi t đc b t đng th c. ế ượ Nó còn đc v n d ngượ
Giáo viên: Đoàn Công Nam Tr ng THCS L ng Th Vinh Trang - ườ ươ ế 2
-
“M t s kinh nghi m s d ng b t đng th c trong công tác b i d ng h c sinh gi i l p ưỡ
8, 9 t i tr ng THCS L ng Th Vinh ườ ươ ế
đ gi i quy t m t l ng ế ượ không nh các bài t p liên quan đn ế b t đng th c .
Gi s A và B là hai bi u th c b ng s ho c b ng ch . Khi đó
A B; A B; A B; A B> <
đc g i là các b t đng th c.ượ
Các b t đng th c trên đc vi t l i nh sau ượ ế ư
A B 0; A B 0; A B 0; A B 0 > <
M t b t đng th c b t kì có th đúng, cũng có th sai.
Quy c:ướ Khi nói v m t b t đng th c mà không nói gì thêm thì ta hi u
đó là m t b t đng th c đúng.
Tính ch t c b n c a b t đng th c ơ
Tính ch t giao hoán: Cho các s th c A và B b t kì, ta luôn có
A B B A
Tính ch t b c c u: Cho các s th c A, B, C b t kì, ta luôn có
A B, B C A C
Tính ch t liên h v i phép c ng: Cho các s th c A, B và M b t kì, ta luôn
có
A B A M B M
Cho các s th c A, B, C, D b t kì , ta luôn có
+ +
A B; C D A C B D
A B; C D A D B C
Tính ch t liên h v i phép nhân: Cho các s th c A, B b t kì, ta luôn có
>
<
A B; M 0 A.M B.M
A B; M 0 A.M B.M
Cho các s th c A, B, C, D b t kì , ta luôn có
0 A B??? 0 A.C B.D
0 C D
< <
< <
< <
Tính ch t liên h v i tính ngh ch đo: Cho các s th c d ng A, B b t kì, ta ươ
luôn có
Đ gi i quy t các bài t p này h c sinh ph i n m ch c ế h th ng lý thuy t c ế ơ
b n b t đng th c, bi t ế v n d ng ki n th c m t cách linh ho t, ế h p lí, qua đó
Giáo viên: Đoàn Công Nam Tr ng THCS L ng Th Vinh Trang - ườ ươ ế 3
-
“M t s kinh nghi m s d ng b t đng th c trong công tác b i d ng h c sinh gi i l p ưỡ
8, 9 t i tr ng THCS L ng Th Vinh ườ ươ ế
h c sinh có kh năng phát tri n t duy, đc bi t là t duy sáng t o ư ư trong gi i
toán.
Ki n th c v b t đng th c ế không ch đc ng d ng trong ượ thi h c sinh gi i
các c p, kì thi đi h c mà ngay nh ng bài toán trong các đ ki m tra m t ti t, ế
h c kì chúng ta th ng xuyên g p ườ . Vì v y mu n n m ch c đc ượ h th ng lý
thuy t c b n b t đng th cế ơ h c sinh có th v n d ng đ gi i quy t r t nhi u ế
bài t p trong ch ng trình THCS.ươ
Qua tham kh o m t s tài li u tôi đã c g ng h th ng l i m t s d ng bài
t p c b nơ liên quan đn ếb t đng th c. Ngoài ra, m r ng đi v i m t s bài
toán l p 8; 9 trong ph n bài t p nh m giúp các em có t duy sáng t o trong suy ư
nghĩ. M i d ng bài t p đu có ph n g i ý nh n xét, đnh h ng cách gi i thông ướ
qua ki n th c áp d ng. M c dù đã c g ng đ hoàn thành SKKN này, song ế vi c
m c ph i nh ng sai sót trong trình bày, trong di n đt là đi u không th tránh
kh i. Tôi r t mong nh n đc s góp ý, b sung c a ượ quý th y cô giáo, c a các
đng nghi p và b n đc đ SKKN c a tôi đc hoàn thi n h n ượ ơ n a.
II. Th c tr ng v n đ.
Sau h n m i năm công tác, b n thân tôi đã tích lũy đc nh ng ki n th cơ ườ ượ ế
và h c h i t đng nghi p r t nhi u kinh nghi m quý báu, đi u đó đã giúp tôi có
nhi u thu n l i h n trong quá trình th c hi n nhi m v gi ng d y đc phân ơ ượ
công. Trong nh ng năm g n đây tôi đã đc phân công d y l p 8,9. T năm h c ượ
2015 2016, tôi b t đu có ý t ng tích lũy m t s ki n th c v b t đng th c ưở ế
và áp d ng vào d y các năm h c 2015 2016; 2016 2017; 2017 2018; 2018–
2019. Qua th i gian nghiên c u, th c hi n vi t và áp d ng SKKN ế “M t s kinh
nghi m s d ng b t đng th c trong công tác b i d ng h c sinh gi i l p 8, 9 ưỡ
t i tr ng THCS L ng Th Vinh Huy n Krông Ana – T nh Đăk Lăkườ ươ ế , b n
thân tôi ti p t c trao đi v i nh ng giáo viên đã và đang gi ng d y kh i 8, 9 đế
tích lũy thêm cho SKKN này. Qua đó, tôi th y:
Tr c khi ti n hành nguyên c u đ tài tôi ti n hành kh o sát đi ng h cướ ế ế
sinh gi i d thi c p huy n kh o sát v các bài toán v b t đng th c thì 100%
h c sinh không làm đc, l y ý ki n thì các em còn m h v b t đng th c ượ ế ơ
trong khi đó h u h t các đ thi c p huy n đu có m t bài b t đng th c, đc ế
bi t đ thi c p t nh luôn có m t bài toán b t đng th c chính vì lý do đó mà cá
nhân tôi m nh d n th c hi n đ tài nguyên c u này nh m giúp các em đt gi i
cao trong các kì thi huy n t nh và g n nh chi m tr n v n đi m v m ng b t ư ế
đng th c.
Giáo viên: Đoàn Công Nam Tr ng THCS L ng Th Vinh Trang - ườ ươ ế 4
-
“M t s kinh nghi m s d ng b t đng th c trong công tác b i d ng h c sinh gi i l p ưỡ
8, 9 t i tr ng THCS L ng Th Vinh ườ ươ ế
SKKN này đc chu n b , th nghi m và hoàn thành trong m t kho ng th iượ
gian t ng đi dài, đc s trao đi v ki n th c cũng nh kinh nghi m v i cácươ ượ ế ư
đng nghi p, nên b n thân tôi đã ph n nào t tích lũy cho mình m t v n ki n ế
th c nho nh đm b o cho SKKN hôm nay. V i l ng ki n th c này tuy ch a ượ ế ư
đy đ song có th đã đáp ng đc m c tiêu c a SKKN đ ra. Đng th i thu ượ
hút thêm s đóng góp ý ki n, nh n xét c a m i ng i đ SKKN hoàn thi n h n. ế ư ơ
Trong quá trình nghiên c u và hoàn thành SKKN, bên c nh nh ng m t
thu n l i cũng có nhi u nh ng khó khăn ph i k đn. Tr c h t, chú tr ng rèn ế ướ ế
luy n nhi u ph ng pháp d y h c. Theo th i gian, vi c ti p t c nghiên c u ươ ế
n i dung này có ph n khó khăn vì công tác b i m i năm m t kh i l p khác nhau.
Do đó vi c th nghi m, so sánh k t qu c a SKKN này có ph n không đc ế ượ
thu n l i nh mong mu n. M t khác, các em h c sinh ư tính t giác trong h c t p
đi t rèn ch a cao, vì v y mu n các em áp d ng ki n th c đã h c vào các bài ư ế
t p c th thì giáo viên s ph i trình bày bài t p m u, ch nh s a, u n n n nhi u,
có nh th các em m i có th hi u và n m ch c ki n th c đc h c m t cáchư ế ế ượ
có h th ng, giúp các em có th t làm nh ng bài t p t ng t t t h n. ươ ơ
SKKN đc áp d ng tr c ti p vào gi ng d y h c sinh gi i trong nhi uượ ế
ti t theo chuyên đ c a m ng ki n th c này (nh ng d ng bài t p c b n) t iế ế ơ
tr ng đã đt k t qu t t. H c sinh n m ki n th c ch c ch n h n, chính xácườ ế ế ơ
h n và kĩ năng trình bày bài làm đc c i thi n rõ r t. Đây là ti n đ v ng ch c,ơ ượ
nh ng thu n l i đáng k góp ph n thúc đy k t qu b i d ng HSG đi v i n i ế ưỡ
dung ki n th c này c a b n thân tôi trong th i gian v a qua.ế
H c sinh kh i 8 m i b t đu làm quen b t đng th c . Vì th , nếăng l c t ư
duy logic c a các em ch a phát tri n cao, các em ph i làm quen v i nhi u kí hi u ư
toán h c và các thu t ng m i cũng nh l ng ki n th c lí thuy t t ng đi ư ượ ế ế ươ
nhi u. Do v y, vi c áp lý thuy t đ làm bài t p toán v b t đng th c nói riêng ế
đi v i các em là m t đi u khó. H u h t ch có các h c sinh gi i m i có th t ế
làm đúng h ng và tr n v n yêu c u c a bài toán. Còn h u h t các h c sinh kháướ ế
lúng túng không bi t cách làm, cách th c th c hi n và trình bày l i gi i nh thế ư ế
nào là đúng m c dù đc giáo viên h ng d n ho c đã đc trình bày bài t p ượ ướ ượ
m u.
Đây là m t v n đ hay trong toán h c, v n d ng đc r ng rãi, có giá tr ượ
s d ng lâu dài và có th ti p t c m r ng theo h ng chuyên sâu h n. N i dung ế ướ ơ
này là m t ph n ki n th c tuy ng n g n song đc bao hàm có th áp d ng ế ượ
đc tr c ti p vào gi ng d y trên l p cũng nh d y t o ngu n ki n th c b iư ế ư ế
d ng HSG.ưỡ
Giáo viên: Đoàn Công Nam Tr ng THCS L ng Th Vinh Trang - ườ ươ ế 5
-