25
Ch−¬ng III
KH¶ N¡NG SINH S¶N CñA LîN N¸I
I. sINH Lý §éNG DôC vµ PHèi GièNG CñA LîN Néi,
LîN LAI vµ lîN NGo¹i
1. Tuæi ®éng ®ùc ®Çu tiªn
Tuæi ®éng dôc ®Çu tiªn ë lîn néi (Ø, Mãng C¸i) rÊt sím: 4-5 th¸ng tuæi khi khèi l−îng ®¹t tõ
20-25kg.
ë lîn n¸i lai tuæi ®éng ®ùc ®Çu tiªn muén h¬n so víi lîn néi thuÇn. ë lîn lai F1 (cã 1/2 m¸u
néi) ®éng ®ùc b¾t ®Çu lóc 6 th¸ng tuæi, khi khèi l−îng c¬ thÓ ®¹t 50-55kg. ë lîn ngo¹i ®éng
®ùc muén h¬n so víi lîn lai, tøc lµ ®éng dôc lóc 6-7 th¸ng tuæi khi lîn cã khèi l−îng 65-
68kg.
Kh«ng cho lîn phèi gièng ë thêi kú nµy v× c¬ thÓ lîn ch−a ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, ch−a tÝch tô
®−îc chÊt dinh d−ìng nu«i thai, trøng ch−a chÝn mét c¸ch hoµn chØnh.
§Ó ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ sinh s¶n tèt vµ duy tr× con n¸i sinh s¶n l©u bÒn, cÇn bá qua 1-2 chu kú
®éng dôc, råi míi cho phèi gièng.
2. Tuæi ®Î løa ®Çu
Lîn n¸i néi (Ø, Mãng C¸i) trong s¶n xuÊt, tuæi ®Î løa ®Çu th−êng tõ 11-12 th¸ng tuæi. Nh−
vËy løa ®Çu cho phèi lóc 7 th¸ng tuæi. VÒ khèi l−îng cÇn ®¹t tõ 45-50kg, nÕu cho phèi víi
®ùc ngo¹i ®Ó cã ®µn con lai kinh tÕ.
Lîn n¸i lai vµ n¸i ngo¹i nªn cho ®Î lÇn ®Çu lóc 12 th¸ng tuæi, nh−ng kh«ng qu¸ 14 th¸ng tuæi.
Nh− vËy ph¶i phèi gièng løa ®Çu ë lîn lai lóc 8 th¸ng tuæi víi khèi l−îng lîn kh«ng d−íi 65-
70kg. §èi víi lîn ngo¹i cho phèi gièng lóc 9 th¸ng tuæi víi khèi l−îng kh«ng d−íi 80-90kg
(gièng lîn ngo¹i nu«i thÝch nghi t¹i ViÖt Nam).
3. Chu kú ®éng dôc cña lîn n¸i vµ ®éng dôc trë l¹i sau ®Î
Mét chu kú ®éng dôc cña lîn n¸i lµ 18-21 ngµy, nÕu ch−a cho phèi gièng th× chu kú l¹i nh¾c
l¹i.
Trong thêi kú nu«i con, lîn n¸i sau khi ®Î 3-4 ngµy hoÆc sau khi ®Î 30 ngµy lîn cã hiÖn
t−îng ®éng dôc trë l¹i, th−êng thÊy ë lîn néi.
Kh«ng nªn cho phèi gièng lóc nµy, v× bé m¸y sinh dôc cña lîn ch−a phôc håi nh− tr−íc khi
®Î, trøng ch−a chÝn ®Òu.
NÕu cho phèi ngay, lîn cã chöa võa ph¶i s¶n xuÊt s÷a nu«i con võa ph¶i cÊp c¸c chÊt dinh
d−ìng nu«i bµo thai, trong khi ®ã lîn n¸i l¹i cÇn ®ñ dinh d−ìng ®Ó phôc håi søc kháe sau khi
®Î. Ngoµi ra lîn cßn dÔ bÞ sÈy thai khi con cßn thóc bó.
Sau cai s÷a (lóc 50-55 ngµy) kho¶ng 3-5 ngµy th× lîn n¸i ®éng hín trë l¹i. Thêi gian nµy cho
phèi gièng, lîn dÔ thô thai vµ trøng chÝn nhiÒu, dÔ cã sè con ®«ng.
26
Quan t©m theo dâi ®Ó phèi gièng kÞp thêi lµ th¾ng lîi cña ng−êi nu«i. Nu«i 1-2 con n¸i th×
viÖc theo dâi kh«ng khã, nh−ng nu«i nhiÒu tõ 3-5 con cÇn ph¶i ®¸nh dÊu ph©n biÖt con n¸i
nµo cÇn ®−îc phèi gièng, ®Ó phèi ®óng thêi gian.
Tr¸nh ®Ó c¬ thÓ lîn mÑ hao mßn nhiÒu sau khi ®Î sö dông l©u dµi con n¸i.
Hao mßn c¬ thÓ ë lîn th−êng tõ 10-20% so víi tr−íc khi ®Î. Trªn møc nµy lîn mÑ cÇn ®−îc
chó ý vÒ nu«i d−ìng.
Kh«ng Ðp phèi, nÕu lîn n¸i sau khi cai s÷a con mµ c¬ thÓ hao mßn gÇy sót. CÇn ph¶i bá qua
mét chu kú ®Ó n¸i l¹i søc vµ nu«i ®−îc bÒn l©u h¬n.
4. §Æc ®iÓm ®éng dôc ë lîn néi, lîn lai vµ lîn ngo¹i thuÇn
Cã thÓ chia lµm 3 giai ®o¹n.
- Giai ®o¹n tr−íc khi chÞu ®ùc (b¾t ®Çu).
- Giai ®o¹n chÞu ®ùc (phèi gièng).
- Giai ®o¹n sau chÞu ®ùc (kÕt thóc).
a. Giai ®o¹n tr−íc khi chÞu ®ùc.
Lîn n¸i thay ®æi tÝnh t×nh: kªu rÝt nhá, kÐm ¨n, nh¶y lªn l−ng con kh¸c. ¢m hé ®á t−¬i, s−ng
mäng, cã n−íc nhên ch¶y ra nh−ng ch−a chÞu cho ®ùc nh¶y. Ng−êi nu«i còng kh«ng nªn cho
lîn phèi vµo lóc nµy, v× sù thô thai chØ thÓ hiÖn sau khi cã c¸c hiÖn t−îng trªn tõ 35-40 giê.
§èi víi lîn néi th−êng sím h¬n, tõ 25-30 giê.
b. Giai ®o¹n chÞu ®ùc.
Lîn kÐm ¨n, ®øng yªn, mª ×, lÊy tay Ên trªn l−ng gÇn m«ng, lîn ®øng im ®u«i v¾t vÒ mét bªn,
®ång thêi ©m hé gi¶m ®é s−ng, cã nÕp nh¨n, mµu sÉm hoÆc mµu mËn chÝn, cã n−íc nhên
ch¶y dÝnh ®ôc, con ®ùc l¹i gÇn th× ®øng im chÞu phèi.
Thêi gian nµy kÐo dµi kho¶ng 2 ngµy, nÕu ®−îc phèi gièng th× lîn sÏ thô thai. ë lîn néi
th−êng ng¾n h¬n, kho¶ng 28-30 giê.
c. Giai ®o¹n sau chÞu ®ùc.
Lîn n¸i trë l¹i b×nh th−êng, ¨n uèng nh− cò. ¢m hé gi¶m ®é në, se nhá, th©m, ®u«i côp
kh«ng cho ®ùc phèi.
5. Thêi ®iÓm phèi gièng thÝch hîp
§Ó lîn n¸i ®¹t tû lÖ thô thai cao, sè con ®Î ra nhiÒu cÇn tiÕn hµnh phèi gièng ®óng lóc, v× thêi
gian trøng tån t¹i vµ cã hiÖu qu¶ thô thai rÊt ng¾n, trong khi ®ã th× tinh trïng cã thÓ kÐo dµi vµ
sèng trong tö cung kho¶ng 45-48 giê.
Do vËy thêi ®iÓm phèi gièng thÝch hîp nhÊt lµ gi÷a giai ®o¹n chÞu ®ùc. Nh− vËy ®èi víi lîn
n¸i lai vµ ngo¹i cho phèi vµo cuèi ngµy thø 3 vµ sang ngµy thø 4, nÕu tÝnh tõ lóc b¾t ®Çu ®éng
dôc, hoÆc sau khi cã hiÖn t−îng chÞu ®ùc kho¶ng 6-8 tiÕng th× cho phèi. §èi víi lîn n¸i néi
cÇn sím h¬n lîn lai vµ lîn ngo¹i thuÇn 1 ngµy vµo cuèi ngµy thø 2 vµ s¸ng ngµy thø 3 do thêi
gian ®éng dôc ng¾n h¬n (3 ngµy) Xem s¬ ®å.
Trong s¶n xuÊt dïng thô tinh nh©n t¹o khi lîn cã triÖu chøng chÞu ®ùc buæi sím th× chiÒu cho
phèi, nÕu cã triÖu chøng vµo buæi chiÒu th× ®Ó sím h«m sau cho phèi. Nªn cho phèi 2 lÇn ë
giai ®o¹n chÞu ®ùc, nh»m “chÆn ®Çu khãa ®u«i” cña thêi kú rông trøng. (NhÊt lµ ®èi víi lîn
n¸i t¬).
27
D−íi ®©y lµ s¬ ®å ®éng dôc cña lîn vµ thêi ®iÓm phèi gièng.
- §èi víi lîn n¸i lai vµ n¸i ngo¹i:
28
II. KH¶ N¡NG SiNH S¶N CñA lîN N¸i
1. Sè løa ®Î vµ tuæi lo¹i th¶i cña lîn n¸i néi, n¸i lai vµ n¸i ngo¹i
Løa ®Î Sè con
N¨m thø nhÊt
N¨m thø hai:
N¨m thø ba:
N¨m thø t−:
N¨m thø n¨m:
løa 1
løa 2
løa 3
løa 4
løa 5
løa 6
løa 7
løa 8
løa 9
7-8 con
9-10
9-11
9-11
9-11
9-10
8-9
8
8
Løa ®Î tèt tõ løa 2 ®Õn løa thø 6-7 tuæi sinh s¶n æn ®Þnh tõ n¨m tuæi thø 2 ®Õn n¨m tuæi thø 4.
Sang n¨m tuæi thø 5 lîn cã thÓ
cßn ®Î tèt nh−ng con ®Î bÞ cßi cäc chËm lín. Lîn n¸i giµ hay
x¶y ra hiÖn t−îng ®Î khã, con chÕt trong bông vµ c¾n con, tõ thùc tÕ ®ã cÇn tÝnh to¸n ®Ó thay
thÕ lîn n¸i hµng n¨m.
NÕu mét n¸i gi÷ qua 4 n¨m tuæi th× sè thay thÕ hµng n¨m lµ 25%. Tû lÖ sè con cã tuæi trung
b×nh 30 th¸ng trong ®µn lµ phï hîp (tr−êng hîp nu«i tõ 5-10 con n¸i trong chuång).
2. Sè løa ®Î cña lîn n¸i néi, n¸i lai vµ n¸i ngo¹i trong 1 n¨m
Th−êng lîn ®Î 1,8 løa n¨m. §èi víi n¸i lai vµ ngo¹i cÇn phÊn ®Êu ®¹t 2 løa/n¨m vµ cao h¬n.
Thêi gian ®Î mét løa nh− sau:
Thêi gian chöa: 114 ngµy (112-116 ngµy).
Thêi gian nu«i con: 55 ngµy (50-60 ngµy).
Thêi gian chê phèi sau cai s÷a: 7 ngµy (5-8 ngµy).
Tæng céng: 176 ngµy x 2 løa = 352 ngµy.
Mét n¨m lîn n¸i ®Î 2 løa lµ hiÖn thùc.
§Ó ®¹t ®−îc yªu cÇu trªn, cÇn tËp cho lîn con ¨n sím vµ cai s÷a sím, nh−ng cai s÷a kh«ng
d−íi 45 ngµy trong ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng hiÖn nay ë n−íc ta.
CÇn quan t©m ®Õn thêi gian sau khi cai s÷a t¸ch con 3-5 ngµy, lîn th−êng ®éng dôc trë l¹i,
cÇn phèi gièng kÞp thêi nÕu kh«ng sÏ lì phèi mÊt thªm 18-21 ngµy (mét chu kú ®éng dôc).
§iÒu nµy rÊt quan träng ®èi víi ng−êi nu«i tõ 5-10 n¸i trë lªn.
29
III. CHäN LîN §ùC CHO PHèI GIèNG
Nãi ®Õn sinh s¶n cña lîn mµ chØ nãi vÒ con n¸i lµ ch−a ®ñ, sinh s¶n tèt hay xÊu ®Òu do tÝnh di
truyÒn cña con bè vµ con mÑ. Mét con n¸i tèt cho ®µn con trong mét æ tèt. Mét con ®ùc tèt
cho nhiÒu æ trong toµn ®µn tèt. V× vËy con ®ùc cã kh¶ n¨ng c¶i t¹o ®µn gièng víi hiÖu qu¶
cao.
Sö dông ®ùc gièng cho phèi cã 2 ph−¬ng ph¸p: trùc tiÕp vµ thô tinh nh©n t¹o. Dï nu«i ë c¬ së
nµo hay cho phèi gièng b»ng ph−¬ng ph¸p nµo còng cÇn chän con ®ùc ®¹t tiªu chuÈn lµm
gièng.
1. Chän lîn ®ùc
Tïy theo môc ®Ých s¶n xuÊt ®Ó chän theo ®Æc ®iÓm gièng, theo c¸ thÓ ®ùc gièng. VÝ dô: CÇn
s¶n phÈm nhiÒu n¹c, ®Î nhiÒu con, con to kháe, nu«i sèng cao, tiªu tèn thøc ¨n cho 1 kg t¨ng
träng thÊp th× chän lîn ®ùc gièng ngo¹i nh− Landrace, Yorshire. Nh÷ng tiªu chuÈn chÝnh cÇn
chän:
- Lý lÞch «ng bµ, cha mÑ thÓ hiÖn ®Æc ®iÓm gièng vµ cã n¨ng suÊt cao.
- Chän c¸ thÓ: Con lín nhÊt trong ®µn kháe m¹nh, ngùc në l−ng th¼ng, m«ng to dµi m×nh,
vai cøng c¸p, 4 ch©n ®øng th¼ng, nhanh nhÑn, hiÕu ®éng, h×nh d¸ng, l«ng da ®óng víi
phÈm gièng.
- Hai hßn cµ (tinh hoµn) ®Òu vµ në nang, lé râ rÖt. Tr¸nh cµ lÖch (hßn to hßn nhá), cµ Èn
s©u, kh«ng trÔ dµi, kh«ng mäng nh− sa ruét.
- Phµm ¨n, chÞu ®ùng tèt thêi tiÕt qu¸ nãng hoÆc qu¸ l¹nh. Tiªu tèn thøc ¨n thÊp cho 1 kg
t¨ng träng (tõ 3,2 - 3,5kg t¨ng träng).
- Kh«ng m¾c c¸c bÖnh kinh niªn vµ bÖnh truyÒn nhiÔm.
- Lîn ®ùc ®· lÊy tinh trung b×nh ph¶i ®¹t ®−îc l−îng tinh dÞch mçi lÇn xuÊt tõ 150-250ml.
Tinh trïng cã tõ 250-350 triÖu/1ml tinh dÞch.
Nu«i lîn ®ùc hËu bÞ còng nh− lóc tr−ëng thµnh cÇn quan t©m nh÷ng yÕu tè sau:
- Nhèt mçi con mét chuång riªng cã diÖn tÝch tõ 4-6 m2/con, cã s©n vËn ®éng 8-10m2/con.
Cã thÓ hµng ngµy cho ®i vËn ®éng ®−êng dµi tõ 10-15 phót/ngµy vµo buæi s¸ng.
- Lu«n quan s¸t ch©n mãng vÒ hiÖn t−îng nøt mãng vµ thèi mãng (nhÊt lµ ch©n sau).
Lîn ®ùc háng bé ch©n coi nh− háng tÊt c¶ v× kh«ng phèi gièng ®−îc.
- TËp cho lîn ®ùc thuÇn tÝnh quen ng−êi khi cho ¨n uèng t¾m ch¶i... ®Ó dÔ dµng ®iÒu khiÓn
lóc phèi gièng.
Lîn ®ùc ngo¹i nh− Yorshirre, Landrace, Duroc... 3 th¸ng tuæi ®· cã tinh trïng tr−êng thµnh.
Cßn 1 sè lîn ®ùc néi nh− Mãng C¸i, Ø... nu«i 1-2 th¸ng tuæi còng cã tinh trïng tr−ëng thµnh.
Nh−ng ë nh÷ng th¸ng tuæi nµy, lîn ®ùc ch−a ®¹t träng l−îng c¬ thÓ vµ c¸c chøc n¨ng sinh lý
kh¸c. V× vËy lîn ®ùc b¾t ®Çu cho phèi gièng tèt nhÊt ë c¸c th¸ng tuæi nh− sau:
- Lîn ®ùc ngo¹i tõ 8 th¸ng tuæi trë lªn vµ khèi -l−îng c¬ thÓ ®¹t trªn 65-70kg.
- Lîn ®ùc lai tõ 6 th¸ng tuæi trë lªn vµ cã khèi l−îng c¬ thÓ tõ 50 kg trë lªn
- Lîn ®ùc néi tõ 5 th¸ng tuæi trë lªn vµ khèi l−îng c¬ thÓ ®¹t tõ 25-30 kg trë lªn.
Giai ®o¹n phèi gièng lµ tõ 12-36 th¸ng tuæi. Thêi gian sö dông tèi ®a 4 n¨m (chØ ®èi víi
nh÷ng con ®ùc gièng tèt vµ c¸ biÖt). Cßn th−êng th× sau 3 n¨m tuæi lµ lo¹i th¶i. Trong qu¸