Lê Sát
H u Lê t Nam , ng ố ậ trong l ch s Vi ị ử ệ ườ i Lam S n, huy n ơ ệ Thọ ầ . t Nam Lê Sát (? – 1437) là công th n khai qu c nhà Xuân, Thanh Hóa, Vi ệ
T ng quân Lam S n ướ ơ
Chi n công Quan Du và Kh L u ế ở ả ư
ng phát đ ng ư ươ ở ơ . Là ng đ u. Ông th ng theo Lê L i tác chi n nh ng lúc hi m nghèo ớ vùng núi ị ừ ầ ườ ộ kh i nghĩa Lam S n ữ ế ợ ợ i cùng quê v i Lê L i, ườ ở ể Năm 1418, Lê L iợ x ng Bình Đ nh v Lê Sát tham gia kh i nghĩa t ở Thanh Hóa.
nhà Minh là T Ph Quan Du, sai Lê Sát ượ ướ ạ ợ Năm 1420, Lê L i mang quân đánh t ng và Hoàng Thành ở cùng Lý Tri nệ ra đ i đ ch. Quân Lam S n đánh b i quân Minh, chém h n 1000 đ ch. ng ơ ố ị ạ ơ ị
c, đánh tan quân Minh do ả ư ạ ướ c đô úy Chu Ki ượ ầ ấ hăng hái đi tr ắ ượ ệ t. Sau tr n này ậ Năm 1424, trong tr n Kh L u, Lê Sát cùng ậ Tr n Trí, S n Th ch huy, chém đ ọ ỉ quân Lam S n kéo th ng đ n vây thành ẳ Đinh Lễ, Ph m V n c tiên phong Hoàng Thành, b t đ 4 m t.ặ Ngh Anệ ơ ơ ế
i đi u Lê Sát cùng Đinh Lễ mang quân ra phía b c vây đánh Tây Đô ( ắ Thanh Hóa), quân Minh th tấ ợ ạ Lê L i l ề th cũng ph i c th trong thành. ả ố ủ ế
Tr n Chi Lăng – X ng Giang ươ ậ
Đông Quan, chia quân đi đánh các thành. Lê Sát đ ợ ế ư c l nh cùng L u ượ ệ ươ ươ ủ ố ơ ư ạ Năm 1426, Lê L i ti n quân vây Nhân Chú đi đánh thành X ng Giang. Thành X ng Giang phòng th kiên c nên quân Lam S n ch a h c.ượ đ
tr n khi t ầ ễ Lý Tri nệ b t ị ử ậ ướ ươ ng Minh là V ng Đ u năm 1427, khi hai t ướ Thông đánh úp ra, Lê Sát đ ng vây Đông Quan là Đinh L và ượ c đi u v vây m t nam Đông Quan. ặ ề ề
ứ ệ ắ ượ ệ Tr nầ c khi Li u Thăng và ở ạ ươ ấ c l nh cùng ễ ướ c thành này tr c thành. Tháng 6 năm 1427, nghe tin vi n binh nhà Minh s p sang c u V ng Thông, ông đ Nguyên Hãn tr l i đánh g p thành X ng Giang, ph i h cho đ M c Th nh kéo sang. Sau 3 tháng công phá, quân Lam S n h đ ạ ươ ượ ạ ượ ả ạ ơ ộ
ng ườ Qu ng Tây ả , M c Th nh đi đ ạ ứ ễ ộ ng ừ ạ ươ ườ ự ợ Tháng 9 năm 1427, Li u Thăng đi đ Thông. Đ ng Li u Thăng đi d tính t ễ Sát cùng Lê Văn Linh, L u Nhân Chú i Chi Lăng đón đánh. ươ ườ Vân Nam sang c u V ng L ng S n, qua X ng Giang đ vào Đông Quan. Lê L i sai Lê ể mang 2 v n quân và 5 voi tr n lên ả ơ ạ ư ậ
thua, tr ng gi ụ ữ ả ướ ự i là Tr n L u mang quân ra đánh nh , gi ử ả ế ồ ế ầ ế ả ướ c i Pha Lũy, r i ti n đ n Chi Lăng. ạ ễ ầ ở c, Lê Sát và L u Nhân Chú đ ra đánh, chém đ c Li u Thăng i thua ch y. Li u Thăng d n quân tiên ẫ ạ núi Mã Yên cùng h n 1 v n ướ ế ễ ở ơ Lê Sát đ t ph c binh Chi Lăng r i sai t ở ặ ồ ề i Chi Lăng . Quân Minh hăng hái ti n lên giành tiên b i Pha Lũy v ả ỏ ả Chi Lăng, Tr n L u l i đ ng nhau Ngày 20 tháng 9, hai bên l ự ạ ạ ụ ti n lên tr ượ ổ ư quân Minh.
ng l t đ ộ ậ ữ ế ượ c ướ ạ ươ ắ ỉ ậ ắ ụ các đ n ữ Ngày 25 tháng 9, Lê Sát cùng các t ng L t ướ và m nh, Lê Sát ch tr ạ đ ng đ ể ỏ ườ i xung tr n, đánh th ng quân Minh m t tr n n a, gi ng Minh. Thôi T và Hoàng Phúc lên n m quy n ch huy. Quân Minh tuy thua nh ng còn đông ề ư ỉ i quanh vùng Chi Lăng và ch n đ ng v , ch ồ ả ề ặ ườ ố ợ ng đ n X ng Giang. Thôi T d tính vào thành X ng Giang làm n i trú quân đ ph i h p ể ng vây đánh, ch n gi ặ ụ ự ủ ươ ươ ươ ế ơ
t là thành đã b quân Lam S n h . Thôi T ươ ế ớ ế ạ ơ ị ụ v i V ng Thông, nh ng khi ti n đ n X ng Giang m i bi ư ớ ươ ph i đóng quân ngoài cánh đ ng X ng Giang. ồ ả ế ươ
ề Lê Văn An và Nguy n Lý ế ệ ặ ắ Lê L i đi u ợ âm l ch năm 1427, quân Lam S n t ng t n công, th ng quân Minh m t tr n l n, tiêu di ị s ng Thôi T , Hoàng Phúc cùng h n 3 v n quân. Lê Sát đ ố mang quân lên ti p vi n cho Lê Sát, vây ch t quân Minh. Tháng 10 ắ t 5 v n đ ch, b t ị ấ ạ ạ ộ ậ ớ c tính có công đ u trong tr n này. ầ ễ ơ ổ ơ ệ ậ ượ ụ
ộ ạ ả ỏ ạ ươ ễ ị ở Đông Quan th y vi n binh b ấ ệ ị M c Th nh nghe tin Li u Thăng b tiêu di t ph i b ch y. V ng Thông ệ c. phá cũng đành xin gi ng hòa và rút v n ề ướ ả
Quy n th n đ i Lê Thái Tông ầ ờ ề
Nh n di chi u ế ậ
kh u. Năm 1429, khi ượ Lê Thái Tổ ứ c x p hàng th 2, đ ể ệ ư ấ c phong làm Huy n h Năm 1428, Lê L i lên ngôi vua, Lê Sát đ ợ sai kh c bi n công th n, Lê Sát đ ượ ế c phong ch c Ki m hi u t ượ ứ ể ắ ầ ệ ươ ng h u. ầ
c s tín nhi m c a Lê Thái T trong vi c y thác phò tr con nh là thái t ỏ ợ ử ủ ệ ớ ổ ượ ệ ủ ổ ầ c Lê Thái T gia phong làm D ng Vũ tĩnh n n công th n, ươ Lê Nguyên Long ạ Lê Sát đ ượ ự m i lên 10 tu i. Do đó năm 1433, ông đ ổ thăng làm đ i t đ . ạ ư ồ
ậ ổ ấ ế ậ ớ ị ọ ợ ổ ị ớ Lê Thái Tông m i lên Tháng 8 nhu n âm l ch cùng năm, Lê Thái T m t, ông nh n di chi u giúp vua m i 11 tu i. Lê Sát cho con gái là Lê Th Ng c Dao vào cung làm v vua. Ng c Dao đ c phong làm nguyên ượ ọ phi.
Chuyên quy n hành x ề ử
i nóng tính, Lê Sát làm nhi u vi c theo ý riêng. Lê Quý Đôn trong ề ạ Do là ng Đ i Vi ệ ạ ọ ườ ử đánh giá: "Nhi u vi c Lê Sát x lý quá kh t khe, làm b a và không cân nh c". t thông s i ít h c, xu t thân võ t ướ ấ ề ng l ệ ệ ừ ử ắ ắ
, Lê Sát vu t ư ố ộ ộ ồ t Nhân Chú r i đu i em Nhân Chú là ế ổ . Lê Sát còn dùng nhi u hình ph t tàn ề ạ ớ L u Nhân Chú Do có t ư Kh c Ph c t ch c ề ắ b o khi n các quan l ạ thù v i i và đánh thu c đ c gi ạ ra làm Phán đ i chính lý ụ ừ ứ Hành khi n Nam đ o ạ i quy n e s . i d ợ ề ạ ướ ế
ụ ạ ư ắ ị ủ ư ủ ư ủ ư ồ ể ế ộ ứ ễ ả ậ ẫ , nh ng vì hình quan cho r ng t i ch m u nh ng Đ c Minh không nh n. Lê Sát v n đ nh ằ ộ ạ ư ứ ỉ ị V ám h i L u Nhân Chú b dân chúng đ n đ i là ch m u c a Lê Sát, ông bèn b t nghi can loan tin là ạ giám sinh Nguy n Đ c Minh, tra kh o đ k t t ứ ị mang nghi can đi x t i tr ng không rõ ràng nên Đ c Minh ch b đi đày ử ử và t ch biên tài s n. ả ị
ự ề ệ ế ả ợ ộ ợ ộ ủ hình, nh ng Lê Sát chuyên quy n v n quy t đ nh x t Sau đó Lê Sát làm nhi u vi c xây c t khi n th thuy n ph i lao đ ng c c nh c và oán thán, Lê Sát cũng ọ ấ ề i can c a Nguy n Thiên b t th m c Cao S Đãng mang x chém. Dù vua Lê Thái Tông đã nghe theo l ử ắ ễ ờ ph m nhân. H u và Bùi C m H xin gi m án t ử ử ạ ế ị ử ự ề ẫ ư ổ ư ấ ả
Ư ắ ạ ặ Đài xin ch n nh ng b c kỳ lão vào cung giúp can gián vua nh và đ t ậ ỏ ọ ấ ữ ị ụ ạ ể ỉ Đài t ng giam, k t t ế ộ ư ố i 4 l n, ép Thái Tông khép t Đài, nh ng t Đài. Thái Tông b t đ c dĩ ph i l u đày ấ ắ ề ớ ồ ả ư i ộ Ư Ư ư ầ Quan đ ng tri B c đ o là Bùi ồ ch c s phó đ ch huy trăm quan. Lê Sát th y ý đ nh đó đ ng ch m đ n quy n l n đang trong tay mình, ế ứ ư ẫ i ly gián vua tôi. Dù Lê Thái Tông không đ ng tình nh ng Lê Sát v n nên sai b t ắ Ư tâu đi tâu l ừ đó ạ càng ngày càng ghét Lê Sát.
Ph n ng c a vua nh ả ứ ủ ỏ
ố khi n Thái T gi ạ ả và Tr n Nguyên Hãn ữ ễ ầ ọ ặ ổ ụ i cùng cánh nên ra s c ti n c m y ng , Lê Đ c Dứ ế c tr ng d ng nh ng ng ườ ườ ướ ố ấ ố ấ ắ ườ ấ ủ ứ ễ ớ ư v phe v i ề t hai ổ ế i gièm pha đó. i đó v i Lê Thái Tông. Các ớ i di hu n c a cha. Lê ờ ủ ứ ổ ủ ề ầ ổ , Đinh Bang B nả , Nguy n Tông Chí Các gian th nầ Trình Hoàng Bá, Lê Qu c Khí Lê Sát, khi Lê Thái T còn s ng đã gièm pha Ph m Văn X o ổ công th n này. Tr c khi m t, Thái T ân h n, d n không đ ượ ậ ầ Nh ng Lê Sát mu n c t nh c ng ứ ế ử ấ ư ra s c can ngăn, khuyên vua nên theo l ổ, Nguy n Thiên Tích ầ Bùi C m Hầ đ i th n ạ i tâu c a Lê Sát. Vì v y Lê Sát ghét Bùi C m H , đi u C m H ra làm An ph s Thái Tông bèn bác l ầ ậ ờ ơ . tr n ấ L ng S n ạ
i tâu Lê Thái Tông ph i gi t ho n quan mà Thái Tông a dùng. Thái ạ ả ế ạ Nguy n Cung ễ ư Năm 1435, Lê Sát l Tông kiên quy t không nghe theo. ế
ệ ả ổ ơ ơ nóng n y và ng. Vua Thái Tông im l ng, không ph n ng gì nh ng trong b ng càng thêm ế ậ ả ứ i l ờ ẽ ụ ườ ư ặ Lê Thái Tông lên 14 tu i, ham ch i muông thú trong đi n, Lê Sát đ n t n n i can ngăn, l nói s ng, không khiêm nh ẵ ghét ông.
B bãi ch c và x t ứ ử ử ị
ỏ ẻ ế ầ ẫ v bao dung v i c m nh đ i th n khi n Lê Sát v n có ý t ạ ệ i t ng b Lê Sát đu i ra làm quan đ c chuyên ớ ố ệ ự ắ t x lý công vi c. Tháng 6 năm đó, vua bàn v i các c n th n ầ ớ ậ ế ử ngoài v kinh gi ữ ứ ề ổ ch c Đ ng t ng ồ ổ ở ị Vua Thái Tông bên ngoài t quy n. Năm 1437, Thái Tông đã l n và bi ớ mu n tri u ườ ừ qu n, c m c m binh đ ki m ch b t quy n hành c a ông. ệ Tr nh Kh ị ầ ả là ng ể ề ề ố ả ế ớ ủ ề ấ
Lê Sát còn ch a bi ư ế t vua Thái Tông đ i phó v i mình, l ố ớ ạ i vào tri u tâu: ề
N u Tr nh Kh đ ị ả ượ ế ầ c vào h u trong cung c m, thì s s làm h i th n ợ ẽ ầ ấ ạ
ặ ậ ớ ộ i ề ầ ủ c. Vua nh n s tâu, sai b t ông, giao cho hình quan xét h i. Lê Sát tâu r ng: Thái Tông im l ng b vào trong. M y hôm sau, các c n th n c a vua làm s tâu Lê Sát chuyên quy n, t ỏ không th dung tha đ ượ ể ấ ậ ớ ắ ằ ỏ
Nay bu c cho th n cái t i chuyên quy n, th là t i c a th n do tiên đ ban cho. ầ ộ ộ ề ế ộ ủ ế ầ
Lê Văn Linh và Lê Ngân mu n tâu đ t i cho ông, nh ng vua Thái Tông không nghe, h chi u nói: ỡ ộ ố ư ế ạ
ể ự ủ ế t Nhân Chú đ t ế ề ụ ầ quy n bính, ghen ng ữ i ta ph c, bãi ch c c a ậ ườ ứ ủ Ư ả ệ ầ ố ệ ậ c, đ c cách khoan tha, nh ng ph i bãi ch c t ấ i tài, gi ra oai c a mình, tru t "Lê Sát t chuyên gi ự ổ ầ Tr nh Kh đ ng Đài khi n đình th n không ai dám nói, đu i C m ị ả ể ườ H ra n i biên thùy đ gián quan ph i ng m mi ng. Xem nh ng vi c làm y đ u không ph i là ấ ề ữ ệ ả ể ơ ổ đ o làm tôi. Nay mu n khép vào lu t hình đ t c, song vì là đ i th n c m nh, có rõ phép n ướ ạ ố ạ ứ ướ công v i nhà n c." ặ ớ ể ỏ ư ướ ả
Đài đ ườ ặ Ư ượ c ph c ch c, tri u Bùi ứ ụ ệ Sau đó Thái Tông b t giam ng kh u C m H v kinh, c t ắ ắ ử ư ấ Lê Ngân thay Lê Sát ch p chính. i cùng phe Lê Sát là Đ ng Đ c, cho Bùi ấ ổ ề ầ
ậ ư ề ấ ấ ả ắ t Lê Ngân. Vi c đó nhanh chóng b b i l Lê Sát h n Lê Ngân l y m t ch c c a mình, nuôi nhi u võ sĩ nh Lê Th o, Lê Kh n và Lê Kh c Hài, ứ ủ đ nh dùng làm thích khách đ m u gi ế ị ả . ị ạ ộ ể ư ệ
làm dân ế Lê Ng c Dao ọ Tháng 7 năm 1437, Lê Thái Tông ra l nh ph tru t con gái ông là Nguyên phi th ệ i Lê Sát và nh ng ng ng, r i ra chi u k t t i cùng cánh: ế ế ộ ấ ườ ườ ữ ồ
ể ắ ắ ế ầ ệ ễ ặ t chuy n mà không t ề ậ ị ộ ụ ọ c tha. Lê Bang là con r Lê Sát, ... nên l u đày n i xa... Lê Sát nay l ộ ủ ạ [1]. Còn b n Lê Văn Linh, Lê Lĩnh, Lê Th , Lê Ê, Lê Hiêu đ u nên theo lu t tr t ể c… Đ ng Đ c là k bày m u cho Sát ẻ ư cáo thì ph i l u đày ả ư ố ặ i, n u g p ế ầ i ng m ạ ơ "T i c a Lê Sát đáng ph i ch t, không th dung th đ ứ ượ ả đ nh h i xã t c thì chém bêu đ u. Nguy n Gia Mô bi ế ị n i xaơ ân xá cũng không đ nuôi b n võ sĩ, m u h i ng ư ng, m u k gian gi o, đáng chém đ rao." i trung l ượ ư ạ ư ế ươ ườ ể ả ọ
ổ can r ng Lê Sát là công th n, không nên chém rao, vì v y Thái Tông ra l nh cho ệ ằ ầ ậ Lê Ngân và Bùi C m Hầ ông t i nhà. t t ự ử ạ
v n ch t t i cùng ề ả ủ ế ạ ự ẫ ữ ợ ố ị ườ ị ị ả ộ ạ ố Lê Văn Linh b giáng xu ng làm T b c x , i cùng b truy Quy Hóa. Hai ng ị ặ ừ ề ả ộ ườ ể Tháng 7 năm 1437, Lê Sát t phe ho c t ng nói đ t ỡ ộ Đi n ti n đô ki m đi m Lê Ê b giáng xu ng làm Đ ng t ng qu n l ể đo t t m bi n "công th n" đ th i i nhà. V con và đi n s n c a ông b t ch thu. Nh ng ng i cho ông cũng b ph t: Tham đ c ị ạ ố ị ổ ồ ừ ờ Lê Thái Tổ. c ban cho t ượ ệ ạ ấ ể ầ
Lê ề ấ ạ ẫ ộ Năm 1453, Lê Nhân Tông đ i xá, c p cho con cháu ông 100 m u ru ng quan đi n. Năm 1484, vua Thánh Tông truy t ng ông ch c Thái b o, C nh qu c công. ứ ả ặ ả ố
