LNH-2007-151806 nghiên cứu ứng dụng các chế phẩm sinh học trong phòng trừ sâu róm thông tại lâm trường bến hải tỉnh quảng trị

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:71

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm thử nghiệm sử dụng các loại chế phẩm sinh học trong điều kiện phòng thí nghiệm và ngoài thực địa để kiểm tra hiệu quả của 3 loại chế phẩm sinh học (Boverin, Bitadin, Bai chong cha) theo hướng quản lý tổng hợp để đạt được hiệu quả cao nhất trong phòng trừ SRT tại lâm trường Bến Hải - tỉnh Quảng Trị.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: LNH-2007-151806 nghiên cứu ứng dụng các chế phẩm sinh học trong phòng trừ sâu róm thông tại lâm trường bến hải tỉnh quảng trị

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp NguyÔn kh¸nh chëng Nghiªn cøu øng dông c¸c chÕ phÈm sinh häc trong phßng trõ s©u rãm th«ng t¹i l©m trêng bÕn h¶i - tØnh qu¶ng trÞ. Chuyªn ngµnh: L©m häc M· sè: 60.62.60 LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn khoa häc: Gs.ts.TrÇn V¨n M·o Hµ t©y – 2007
®Æt vÊn ®Ò Rõng ngµy cµng trë thµnh nh©n tè quan träng, gãp phÇn ®¶m b¶o an ninh m«i trêng ph¸t triÓn, ®ång thêi cã t¸c ®éng chi phèi, ®iÒu chØnh c¸c nh©n tè m«i trêng kh¸c nh ®Êt, níc kh«ng khÝ,.... ChÝnh v× vËy, viÖc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng lµ nhiÖm vô cùc kú to lín mµ §¶ng vµ ChÝnh phñ ®ang quan t©m, trong ®ã kh«ng thÓ kh«ng chó ý ®Õn vÊn ®Ò s©u bÖnh h¹i (SBH) c©y rõng [8]. Trong dù kiÕn quy ho¹ch x©y dùng c¸c vïng ®Æc s¶n Th«ng nhùa vµ th«ng 3 l¸ 10 tØnh duyªn h¶i miÒn Trung cã diÖn tÝch lín nhÊt 18.000ha chiÕm 2/3 diÖn tÝch th«ng c¶ níc. Theo danh môc c¸c dù ¸n, c¬ së cña dù ¸n trång 5 triÖu ha rõng tØnh Qu¶ng TrÞ ph¶i trång míi 25.500ha rõng. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ chÊt lîng rõng trång phßng hé ®Çu nguån tõ n¨m 1999 ®Õn 2005 cña tØnh Qu¶ng TrÞ lµ 16.000ha chØ sau tØnh Hµ Giang vµ L¹ng S¬n. §iÒu nµy chøng tá c«ng t¸c trång rõng ë tØnh Qu¶ng TrÞ chiÕm vÞ trÝ v« cïng quan träng. Nh÷ng loµi c©y phßng hé chÝnh lµ th«ng nhùa, huûnh, sao ®en, sÕn, muång ®en,…[34]. Th«ng lµ loµi c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, gç th«ng lµm nguyªn liÖu cho ngµnh c«ng nghiÖp giÊy sîi, lµm gç trô má, do cã ®êng v©n ®Ñp nªn dïng ®Ó ®èng ®å gia dông; nhùa th«ng lµm nguyªn liÖu cho ngµnh s¬n, chÕ t¹o chÊt dÎo, mùc in, hµn g¾n c¸c linh kiÖn ®iÖn tö vµ nhiÒu t¸c dông kinh tÕ kh¸c. Th«ng cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n cao, sinh trëng tèt trªn ®iÒu kiÖn lËp ®Þa cã tû lÖ ®¸ lÉn lín, ®é dµy tÇng ®Êt máng, Ýt chÊt mïn mµ c¸c loµi c©y kh¸c kh«ng cã ®îc. Th«ng cßn lµ loµi c©y cã h×nh d¸ng ®Ñp, thêng ®îc trång ë nh÷ng n¬i chïa chiÒn, miÕu thê, khu di tÝch lÞch sö, v¨n ho¸ vµ trång rõng phong c¶nh t¹o nªn nh÷ng n¬i nghÜ dëng, tham quan du lÞch,... Theo sè liÖu thèng kª dù ¸n trång 5 triÖu ha rõng n¨m 2005, trong 2- 6 n¨m níc ta ®· trång c¸c loµi th«ng m· vÜ, th«ng nhùa, th«ng 3 l¸ cã tû lÖ sèng rÊt cao, tõ 72-100%. Trong ®ã th«ng m· vÜ trång ë c¸c vïng phÝa B¾c (S¬n La), th«ng nhùa trång ë c¸c tØnh B¾c Trung Bé nh Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng TrÞ, th«ng ba l¸ trång ë L©m §ång, Kon Tum, Gia Lai ®Òu cã tû lÖ sèng trªn 80%. Th«ng nhùa lµ loµi c©y l¸ kim cã t¸n l¸ kh¸ dµy, rËm, ph©n cµnh tõ khóc th©n t¸n
díi cµnh lªn ngän, cã t¸c dông b¶o vÖ ®Êt chèng xãi mßn kh¸ tèt nÕu tuæi non trång dµy 1000-1500 c©y/ha. Vïng Qu¶ng TrÞ cã ®iÒu kiÖn tÇng ®Êt máng, tr¬ sái ®¸, chua vµ xÊu chØ thÝch hîp víi loµi th«ng nhùa mµ c¸c loµi c©y kh¸c Ýt thÝch hîp. Tèc ®é t¨ng trëng ®êng kÝnh ®¹t 0,8-1,4 cm/n¨m, t¨ng trëng chiÒu cao 0,5-1,0 m/n¨m.Tuy nhiªn , ®èi víi c¸c lo¹i rõng th«ng cÇn chó ý phßng trõ SBH vµ löa rõng. Hµng n¨m, dÞch SBH rõng trång nãi chung, rõng th«ng nãi riªng ®· g©y nªn tæn thÊt lín kh«ng nh÷ng lµm gi¶m s¶n lîng vµ chÊt lîng rõng, lµm chÕt c©y, íc tÝnh thiÖt h¹i lªn ®Õn nhiÒu tû ®ång mµ cßn lµm suy tho¸i m«i trêng. Trong c¸c loµi s©u bÖnh h¹i th«ng, s©u rãm th«ng (SRT) lµ loµi nguy hiÓm nhÊt. Hµng n¨m dÞch SRT g©y ra trªn nhiÒu tØnh trong c¶ níc, ®Æc biÖt lµ c¸c tØnh B¾c Trung Bé trong ®ã cã tØnh Qu¶ng TrÞ. SRT g©y dÞch kh«ng chØ g©y ra tæn thÊt ®Õn kinh tÕ mµ cßn g©y ra nh÷ng ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn sinh th¸i, m«i trêng vµ x· héi. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do diÖn tÝch rõng th«ng ngµy cµng réng lín, so víi t¸c ®éng cña con ngêi SRT ph¸ ho¹i ngµy cµng nghiªm träng h¬n. ChØ riªng tØnh Qu¶ng Tri diÖn tÝch rõng th«ng lªn tíi 23.106 ha, trong ®ã rõng th«ng thuÇn loµi chiÕm 8.398 ha, th«ng hçn giao víi c©y l¸ réng chiÕm 14.708 ha. DiÖn tÝch bÞ SRT ph¸ ho¹i n¨m 2005 lªn ®Õn 3.600ha, trong ®ã diÖn tÝch h¹i nÆng lµ 1.310 ha [2] . DÞch SRT ®· xÈy ra ë l©m trêng BÕn H¶i liªn tôc trong c¸c n¨m 2003,2005,2006 ; l©m trêng §êng 9, x· Cam TuyÒn - huyÖn Cam Lé. Riªng l©m trêng BÕn H¶i n¨m 2006 ®· xÈy ra 3 ®ît dÞch, diÖn tÝch bÞ h¹i lªn ®Õn 1000ha, mËt ®é s©u cã lóc, cã n¬i lªn tíi 1000 - 1500 con /c©y [5, 6, 7]. ViÖc phßng trõ SRT ®· cã nhiÒu ®Ò tµi nghiªn cøu tõ nh÷ng n¨m 1960, ®· sö dông, m¸y bay phun thuèc ë CÇu CÊm, sö dông nhiÒu thuèc ho¸ häc nh DDT,666,Wofatox. Nh÷ng lo¹i thuèc ®ã thêng lµm cho s©u quen thuèc vµ b¾t buéc ta ph¶i t¨ng nång ®é lªn nhiÒu lÇn, cã n¬i nh ë Yªn Dòng sö dông Woffatox ®· t¨ng nång ®é lªn 20 lÇn nång ®é cho phÐp ( 0,3% lªn 5%) mµ s©u kh«ng chÕt, nhng ®· lµm cho tr©u bß, ngêi ë vïng l©n cËn bÞ chÕt. §iÒu nguy
hiÓm h¬n lµ c¸c lo¹i thuèc ®ã ®· g©y ra nh÷ng di chøng nh qu¸i thai, tÝch thuèc ®éc trong mì, g©y ung th, diÖt chÕt nhiÒu loµi chim b¾t s©u vµ c¸c loµi thiªn ®Þch kh¸c. ChÝnh v× vËy, nh÷ng n¨m 1970 Tæ chøc L¬ng N«ng Liªn Hîp Quèc (FAO) ®· cã lÖnh cÊm s¶n xuÊt c¸c lo¹i thuèc trªn. Tõ n¨m 1966 ®Õn nay, FAO vµ tæ chøc Quèc tÕ phßng trõ sinh häc (IOBC) ®· chÝnh thøc ®a ra kh¸i niÖm vÒ qu¶n lý vËt g©y h¹i tæng hîp ( Intergrated Pest Management, viÕt t¾t lµ IPM). Néi dung chñ yÕu cña IPM lµ xuÊt ph¸t tõ kh¸i niÖm tæng thÓ sinh vËt vµ m«i trêng, lÊy t tëng phßng lµ chÝnh trõ tæng hîp ph¶i theo nguyªn t¾c an toµn, kinh tÕ, ®¬n gi¶n, tuú tõng n¬i tõng lóc mµ vËn dông hîp lý c¸c ph¬ng ph¸p kü thuËt, ho¸ häc, sinh vËt, vËt lý kÓ c¶ c¸c biÖn ph¸p sinh th¸i häc h÷u hiÖu khèng chÕ s©u bÖnh h¹i díi ngìng g©y h¹i kinh tÕ b¶o ®¶m søc khoÎ cho ngêi, gia sóc vµ t¨ng s¶n lîng [45]. Mét trong nhng biÖn ph¸p phßng trõ SRT cã hiÖu qu¶ nhÊt lµ phßng trõ b»ng sinh vËt häc. Ph¬ng ph¸p phßng trõ b»ng sinh vËt häc theo nghÜa réng lµ ngoµi phßng trõ sinh vËt häc truyÒn thèng lµ lîi dông c¸c thiªn ®Þch cßn sö dông chÊt th«ng tin, chÊt kÝch thÝch, kü thuËt bÊt thô vµ c©y cá diÖt s©u [11]. Phßng trõ sinh vËt häc cã tÝnh u viÖt ®Æc biÖt lµ lîi dông thiªn ®Þch khèng chÕ s©u h¹i, kh«ng g©y « nhiÔm m«i trêng, Ýt cã tÝnh chèng thuèc, ®iÒu chØnh quÇn thÓ loµi s©u h¹i l©u dµi bÒn v÷ng vµ rÊt kinh tÕ, cho nªn ®îc c¸c nhµ s©u bÖnh cµng coi träng, nhÊt lµ khi thuèc hãa häc ®· g©y ra nhiÒu t¸c h¹i, phßng trõ sinh vËt häc trong hÖ thèng IPM chiÕm ®Þa vÞ v« cïng quan träng. Trong c¸c loµi thiªn ®Þch, nÊm g©y bÖnh cho s©u h¹i chiÕm tû lÖ nhiÒu nhÊt, cã kho¶ng 750 loµi, nhiÒu h¬n nÊm g©y bÖnh cho ®éng vËt cã x¬ng vµ thùc vËt. MÊy chôc n¨m l¹i ®©y, dÇn dÇn ngêi ta nhËn thøc ®îc r»ng, nÊm g©y ra dÞch cho s©u trë thµnh nguån g©y bÖnh chñ yÕu cho nhiÒu loµi c«n trïng, biÓu hiÖn râ nhÊt vÒ t¸c dông khèng chÕ quÇn thÓ c¸c loµi s©u h¹i. HiÖn nay, ë níc ta ®· sö dông mét sè chÕ phÈm vi sinh vËt phßng trõ SRT nh: Boverin (Beauveria bassiana Vuill), Bacillus thuringiensis (B.t), Bitadin ( ChÕ phÈm virus vµ vi khuÈn diÖt s©u cña Trung Quèc). Ngoµi ra, cßn cã chÕ phÈm ®iÒu chÕ tõ thùc vËt c©y khæ s©m vµ thuèc l¸ gäi lµ Bai chong cha ®îc nhËp tõ Trung Quèc.
Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam nãi chung, tØnh Qu¶ng TrÞ nãi riªng ®Ó khèng chÕ quÇn thÓ loµi s©u h¹i theo quan ®iÓm qu¶n lý vËt g©y h¹i tæng hîp (IPM) chóng t«i ®· sö dông mét sè chÕ phÈm ®· ®îc s¶n xuÊt t¹i ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®Ó phßng trõ SRT víi tªn ®Ò tµi: "Nghiªn cøu øng dông c¸c chÕ phÈm sinh häc phßng trõ SRT t¹i l©m trêng BÕn H¶i - tØnh Qu¶ng TrÞ " .
Ch¬ng 1 Tæng quan c¸c vÊn ®Ò nghiªn cøu S©u rãm th«ng (SRT) ®· ®îc nhiÒu ngêi nghiªn cøu, nhng Qu¶n lý phßng trõ tæng hîp, xuÊt ph¸t tõ nguyªn lý sinh th¸i häc còng chØ míi ®îc Huffaker ®Ò cËp tõ n¨m 1972. Trong nguyªn lý ®ã ngêi ta nhÊn m¹nh khèng chÕ tù nhiªn , cè g¾ng Ýt hoÆc kh«ng dïng thuèc hãa häc. C¸c biÖn ph¸p kü thuËt kinh doanh rõng vµ sinh vËt häc ph¶i ®Æt lªn hµng ®Çu trong phßng trõ s©u h¹i. 1.1.T×nh h×nh nghiªn cøu phßng trõ s©u h¹i trªn thÕ giíi VÒ phßng trõ s©u h¹i rõng ®· cã nh÷ng nhËn thøc vµ ®a ra c¸c biÖn ph¸p phßng trõ tõ thÕ kû 17, nhng ph¸t triÓn m¹nh nhÊt trong thËp kû 17-19, nhÊt lµ giai ®o¹n c¸ch m¹ng n«ng nghiÖp ch©u ¢u ( 1750-1880). Thêi kú nµy chñ yÕu cã 5 biÖn ph¸p: sinh vËt, c¬ giíi vËt lý, n«ng nghiÖp, ho¸ häc vµ di truyÒn. Vµo thÕ kû 20, ngêi ta b¾t ®Çu nghiªn cøu sinh lý, sinh vËt häc s©u h¹i, nhÊn m¹nh viÖc ph©n lo¹i chÝnh x¸c, triÓn khai nghiªn cøu phßng trõ sinh vËt häc. Trong thêi kú nµy, ®· cã nh÷ng nhËn thøc chØ dïng mét biÖn ph¸p phßng trõ SBH rÊt khã ®¹t ®îc hiÖu qu¶ vµ ®Ò xuÊt ra mét kh¸i niÖm míi lµ phßng trõ vËt g©y h¹i tæng hîp (IPC) do Stern ®Ò ra n¨m 1959 vµ qu¶n lý vËt g©y h¹i tæng hîp (IPM) ®îc FAO ®Ò ra n¨m 1966. Tõ ®ã ®Õn nay IPM ®· trë thµnh mét kh¸i niÖm, mét quan ®iÓm triÕt häc vµ ph¬ng ph¸p luËn kh«ng ngõng ph¸t triÓn vµ phong phó h¬n. Tùu trung cña chóng biÓu hiÖn ë c¸c mÆt øng dông ph¬ng ph¸p khoa häc hÖ thèng, x©y dùng trªn c¬ së sinh th¸i häc (STH), kinh tÕ häc cã tÝnh tæng hîp, tÝnh tÇng thø vµ øng dông m¸y vi tÝnh trong x©y dùng c¸c m« h×nh dù b¸o vµ quyÕt s¸ch phßng trõ. Cïng víi sù ph¸t triÓn IPM, c¸c nhµ khoa häc muèn t×m mét s¸ch lîc phßng trõ s©u h¹i thay thÕ phßng trõ hãa häc ®îc gäi lµ qu¶n lý quÇn thÓ toµn diÖn (Total Population Management,TPM) do Knippling ®Ò ra n¨m 1982 ®Ó tiªu diÖt s©u h¹i b«ng. Theo ph©n tÝch cña c¸c nhµ khoa häc, TPM vµ IPM cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau: (1)TPM chØ nh»m phßng trõ s©u h¹i vÖ sinh, cßn ®èi víi SBH n«ng l©m nghiÖp ph¶i øng dông IPM, bëi v× TPM nhÊn m¹nh kh«ng thÓ kh«ng tiªu diÖt triÖt ®Ó mµ IPM kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc (2)Th¸i ®é ®èi víi thuèc ho¸
häc dï c¶ hai ®Òu nhÊn m¹nh kh«ng ®¬n thuÇn sö dông thuèc hãa häc, nhng TPM l¹i xem sö dông thuèc hãa häc lµ biÖn ph¸p chñ yÕu mµ IPM l¹i xem xÐt ®Õn cè g¾ng tr¸nh dïng. (3)TPM kh«ng ph¶n ®èi sö dông ph¬ng ph¸p SVH nhng vÉn cã th¸i ®é hoµi nghi. (4) VÒ chi phÝ vµ lîi Ých TPM chó träng hiÖu Ých l©u dµi mµ IPM l¹i xem xÐt nhiÒu ®Õn lîi Ých ng¾n h¹n. (5) TPM chó ý ®Õn kü thuËt tiªu diÖt mµ IPM l¹i coi träng nguyªn t¾c STH [45]. §Ó dung hßa hai quan ®iÓm trªn n¨m 1983, Ridyway vµ Hoyd ®a ra quan ®iÓm qu¶n lý quÇn thÓ trªn diÖn réng( Areawide Population Management,APM). Hä cho r»ng phßng trõ s©u h¹i cã thÓ chia ra 3 giai ®o¹n: qu¶n lý quÇn thÓ côc bé ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých gi¶m møc ®é bÞ h¹i cho tõng hé n«ng d©n c¸ biÖt; giai ®o¹n qu¸ ®é lµ qu¶n lý trªn diÖn réng lµ kÕt hîp IPM vµ TPM môc tiªu lµ khèng chÕ quÇn thÓ s©u h¹i trªn diÖn réng lµm cho chóng b¶o ®¶m díi ngìng kinh tÕ trong thêi kú dµi; giai ®o¹n cuèi cïng lµ TPM môc tiªu lµ tiªu diÖt quÇn thÓ loµi s©u h¹i vÒ mÆt kinh tÕ híng theo khÐp kÝn diÖn réng tù nhiªn ®Ó ®¹t ®îc hiÖu qu¶ l©u dµi. Cuèi thÕ kû 20, tõ th¸ng 6 n¨m 1992, sau héi nghÞ m«i trêng vµ ph¸t triÓn Liªn Hîp Quèc, c¸c nhµ khoa häc Mü ®a ra nh÷ng kh¸i niÖm míi vÒ “ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng” (Sustainable Agriculture Development) vµ “ph¸t triÓn l©m nghiÖp bÒn v÷ng” (Sustainable Forestry Development). T tëng nµy còng ngµy cµng ®îc chó ý trong phßng trõ s©u bÖnh h¹i. VÒ lÞch sö phßng trõ s©u h¹i b»ng sinh vËt häc ®· cã tõ thÕ kû 9 tríc c«ng nguyªn ngêi Giao chØ ®· biÕt dïng kiÕn (Oeciophylla smargdina) ®Ó diÖt s©u ®ôc th©n cam vµ bä l¸. Nhng nh÷ng nghiªn cøu dÉn dô ong ký sinh vµ nÊm Beauveria ®Ó phßng trõ s©u h¹i ®îc thÞnh hµnh vµo thÕ kû 19 vµ nöa ®Çu thÕ kû 20. ViÖc phßng trõ sinh häc ®· ®îc ph¸t triÓn tõ n¨m 1880 ®Õn 1940 ë nhiÒu níc ch©u ¢u. §Õn cuèi thÕ kû 20 viÖc phßng trõ b»ng SVH ®· ®îc tiÕn hµnh trªn diÖn réng. Trªn thÕ giíi n¨m 1988 phßng trõ s©u h¹i rõng b»ng ong m¾t ®á ®· lªn tíi hµng chôc ngµn ha [44]. Do rõng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, tû lÖ thµnh c«ng trong phßng trõ sinh häc rÊt lín, thêng gÊp 7- 8 lÇn so víi ¸p dông ë ®ång ruéng. TÝnh u viÖt cña phßng trõ s©u h¹i rõng b»ng SVH lµ (1) KÕt cÊu quÇn thÓ rõng ®a d¹ng, tuæi thä
l©u dµi, cã hÖ sinh th¸i æn ®Þnh cã lîi cho c¸c loµi thiªn ®Þch ®Þnh c vµ sinh tån. (2) Rõng cã hÖ sinh th¸i ®a d¹ng, nhiÒu tÇng thø, phøc t¹p, cho nªn dÔ h×nh thµnh quan hÖ m¹ng líi thøc ¨n nhiÒu líp, kÕt cÊu quÇn x· æn ®Þnh. (3) Søc sèng c©y rõng m¹nh søc chèng chÞu s©u cao sau khi bÞ h¹i kh¶ n¨ng kh«i phôc m¹nh, cho nªn ngìng kinh tÕ thêng cao h¬n c¸c lo¹i hÖ sinh th¸i ®ång ruéng [16]. Tõ khi cã thuèc ho¸ häc DDT ®îc s¶n xuÊt vµo n¨m 1942 ®Ó diÖt s©u, mét lo¹t lo¹i thuèc kh¸c còng ®îc tiÕp tôc s¶n xuÊt. §iÒu nµy ®· lµm lu mê viÖc phßng trõ sinh häc, c¸c nhµ nghiªn cøu c«n trïng ®Òu chuyÓn híng sang phßng trõ hãa häc. §Õn n¨m 1962 mét bµi b¸o “ nói rõng yªn lÆng” cña bµ Rea Carson lµ tiÕng chu«ng c¶nh tØnh cho viÖc sö dông thuèc hãa häc g©y ra « nhiÔm m«i trêng tiªu diÖt c¸c loµi thiªn ®Þch, ngêi ta míi nhËn thÊy r»ng t¸c h¹i cña thuèc hãa häc. Vai trß cña phßng trõ sinh häc l¹i chiÕm vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng. N¨m 1966, FAO míi b¾t ®Çu ®Ò ra qu¶n lý vËt g©y h¹i tæng hîp (IPM) nhÊn m¹nh viÖc phßng trõ s©u bÖnh b»ng SVH vµ kü thuËt. Trong ®ã viÖc nhËp néi, di c vµ b¶o vÖ lîi dông thiªn ®Þch s©u h¹i lµ vÊn ®Ò v« cïng quan träng. Chñng lo¹i thiªn ®Þch s©u h¹i cã rÊt nhiÒu bao gåm gia sóc, gia cÇm, chim b¾t s©u, ®éng vËt leo trÌo vµ lìng thª; ®éng vËt th©n mÒm, tuyÕn trïng, nÊm, vi khuÈn vµ virus, nhng trong thùc tÕ c«n trïng thiªn ®Þch vµ VSV g©y bÖnh c«n trïng ®îc sö dông nhiÒu nhÊt. N¨m 1972, Huffaker nhµ SVH ngêi Mü còng ®a ra kÕ ho¹ch IPM vµ ®· ®îc héi Khoa häc Mü ñng hé, 18 trêng §¹i häc ®· tiÕn hµnh thùc hiÖn IPM cho 6 loµi s©u h¹i nguy hiÓm ë Mü. KÕ ho¹ch ®ã kh«ng chØ vËn dông to¸n häc, c«ng tr×nh häc, khÝ tîng häc, sinh lý thùc vËt ®éng vËt hiÖn ®¹i mµ cßn sö dông c¶ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt m¸y vi tÝnh, rada, viÔn th¸m hång ngo¹i. C«ng tr×nh khoa häc ho¸ trong phßng trõ s©u h¹i ®· më ra mét trang sö míi cã tÝnh ®Þnh lîng vÒ IPM [47]. Phßng trõ sinh häc s©u h¹i rõng bao gåm b¶o vÖ vµ lîi dông c¸c loµi c«n trïng thiªn ®Þch ký sinh, c¸c ®éng vËt b¾t måi vµ VSV g©y bÖnh. Trong c¸c VSV g©y bÖnh bao gåm c¸c loµi nÊm, vi khuÈn, virus. C¸c tØnh miÒn Nam Trung Quèc vµ ViÖt Nam ®· sö dông réng r·i loµi nÊm Beauveria
bassiana vµo nh÷ng n¨m thËp kû 80. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y Trung Quèc ®· øng dông chÕ phÈm nÊm Beauveria bassiana ®Ó phßng trõ SRT ®øng ®Çu thÕ giíi. GÇn ®©y Trung Quèc ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu nÊm tùa mèc xanh ( Pacilomyces spp.) phßng trõ s©u h¹i. Loµi P. farinosus phßng trõ SRT khi nhiÖt ®é díi 20oC ®é ®éc cßn cao h¬n nÊm Beauveria bassiana, cho nªn ®Çu mïa xu©n nªn sö dông nÊm tùa mèc xanh ®Ó phßng trõ ( Li Zengzhi, 1993) [45]. Do nÊm tùa mèc xanh cã nhiÒu vËt chñ ®Æc tÝnh SVH tèt, tãm t¹i trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thÊp lµ mét loµi nÊm cã nhiÒu triÓn väng. VÒ vi khuÈn g©y bÖnh c«n trïng, tõ n¨m 1915, Berliner ph¸t hiÖn vi khuÈn Bacillus thuringiensis (B.t.) lµ nguyªn nh©n g©y bÖnh c«n trïng bé c¸nh vÈy, nhiÒu níc ®· tiÕn hµnh s¶n xuÊt chÕ phÈm vi sinh cã ho¹t tÝnh diÖt s©u kh¸ cao. N¨m 1982, Krieg tõ nhéng s©u c¸nh vµng ( Tenebrio molitor) ph©n lËp ®îc loµi vi khuÈn phô B. thuringiensis terebrionis (B.t.t.) cã t¸c dông diÖt trõ s©u bé c¸nh cøng vµ mét sè biÕn loµi phßng trõ ®îc s©u non muçi. HiÖn nay, ë Trung Quèc ®· nghiªn cøu thµnh c«ng dïng DNA cña vi khuÈn B.t chuyÓn gen cho c©y b¹ch d¬ng dïng ®Ó diÖt s©u ngµi ®ªm h¹i c©y b¹ch d¬ng. C©y b¹ch d¬ng gièng míi nµy kh«ng bao giê bÞ s©u h¹i n÷a. ViÖc nghiªn cøu virus trõ s©u còng ®· cã rÊt l©u, tõ thËp kû 40 thÕ kû 20, c¸c níc ch©u ¢u ®· dïng virus ®a diÖn nh©n (NPV) phßng trõ ong ¨n l¸ th«ng(OAL) th«ng v©n sam ( Diprion hercyniae) sau khi dÉn vµo ch©u Mü, chóng cã thÓ phßng trõ OAL Neodiprion sertifer. NPV ®· cã thÓ phßng trõ 9 loµi s©u h¹i nh ngµi ®éc liÔu, ngµi ®éc chÌ, SRT, s©u ®o chÌ…Ngoµi ra thËp kû 70, c¸c loµi virus kh¸c nh virus ®a diÖn chÊt (CPV) virus h¹t (GV) còng ®· ®îc nghiªn cøu vµ sö dông [47]. Vµo ®Çu thÕ kû 21, Trung Quèc ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu trén chÕ phÈm vi khuÈn víi virus vµ ®îc gäi lµ chÕ phÈm Bitadin, n¨m 2004 khi dÞch SRT ®· ph¸t triÓn ®Õn møc cùc ®Ønh ë nhiÒu tØnh, níc ta ®· sö dông chÕ phÈm ®ã t¹i mét sè l©m trêng ë NghÖ An. HiÖu qu¶ phßng trõ kh¸ tèt. Còng vµo ®Çu thÕ kû nµy ë Trung Quèc còng s¶n xuÊt mét lo¹t c¸c thuèc trõ s©u bµo chÕ tõ thùc vËt nh khæ s©m, thuèc l¸, xoan, d©y c¸, cóc hoa tr¾ng.
MÊy n¨m nay, níc ta b¾t ®Çu sö dông thuèc Bai Chong Cha ( b¸ch trïng s¸t) cña Trung Quèc vµ thö nghiÖm thµnh c«ng trªn mét sè loµi rau, lóa, ng« [44]. Cã rÊt nhiÒu nghiªn cøu kh¸c nhau vÒ SBH c©y l©m nghiÖp nãi chung vµ phßng trõ SRT nãi riªng cña nhiÒu t¸c gi¶ trªn thÕ giíi. §ã lµ c¸c nghiªn cøu c¬ b¶n vÒ sinh häc, STH cña c¸c loµi SBH vµ c¸c biÖn ph¸p phßng trõ trong ®ã cã nh÷ng nghiªn cøu vÒ c«n trïng cã Ých, nÊm cã Ých, biÖn ph¸p sö dông c«n trïng vµ VSV cã Ých theo híng qu¶n lý SBH tæng hîp. Trong nghiªn cøu phßng trõ sinh häc mét vÊn ®Ò liªn quan víi nghiªn cøu níc ta lµ sö dông nÊm Beauveria bassiana, (B.b) hay cßn gäi lµ nÊm b¹ch c¬ng, nÊm t»m v«i. N¨m 1835, Agostino Bassi ®îc coi lµ ngêi ®Çu tiªn trong lÜnh vùc bÖnh lý c«n trïng, ngêi ®Çu tiªn gi¶i thÝch bÖnh b¹ch c¬ng ë t»m, ®Ò xuÊt biÖn ph¸p kh¾c phôc, ®ång thêi gîi ý dïng VSV g©y bÖnh ®Ó trõ c«n trïng cã h¹i [28, 31, 45]. Theo Audouin (1837) th× nÊm b¹ch c¬ng kh«ng chØ g©y bÖnh cho t»m, cã thÓ dïng nÊm nµy trõ c¸c c«n trïng kh¸c ®îc (Weiser, 1966). N¨m 1879, Metchikoff ph¸t hiÖn nÊm Lôc c¬ng (Metarrhizium anisoplidata Metchn.) g©y h¹i cho bä hung(Ansoplia austriaca Herbst.), n¨m 1884 mét sè nhµ s¶n xuÊt nÊm nµy ®· ®¹t ®îc hiÖu qu¶ phßng trõ râ rÖt, nhiÒu nhµ khoa häc ch©u ¢u ®· sö dông nÊm Beauveria spp ®Ó phßng trõ c¸c loµi s©u h¹i nh ngµi ®éc (Portheria monacha), bä hung (Melolontha spp.), OAL th«ng...V× vËy cã thÓ nãi giai ®o¹n tõ 1888 ®Õn 1940 lµ giai ®o¹n hng thÞnh cña phßng trõ sinh häc nãi chung vµ phßng trõ vi sinh häc nãi riªng. N¨m 1954, Macleod [28] ph©n nÊm B.b ra 2 loµi chÝnh lµ nÊm B.b cã bµo tö h×nh cÇu vµ Beauveria tenella cã bµo tö h×nh trøng. Trong ®ã loµi B.b ph©n bè réng nhÊt, x©m nhiÓm nhiÒu loµi c«n trïng nhÊt, dïng ®Ó phßng trõ s©u thuéc bé c¸nh vÈy vµ c¸nh n÷a. NÊm Beauveria tenella cã tªn kh¸c lµ Beauveria brongniartii, thuêng ph©n bè trong ®Êt, dïng ®Ó phßng trõ s©u non bä hung. N¨m 1975, Hook c«ng bè 2 loµi nÊm B.b kh«ng cã t¸c dông phßng trõ s©u lµ B.alba vµ B.vermiconia, sau ®ã Carmichae (1980) vµ Samon (1982) l¹i c«ng bè thªm 3 loµi míi lµ B. felina, B.velata vµ B.amorpha. Nh vËy, nÊm B.b cã ®Õn 7 loµi, vÒ sau n¨m 1984 ë NhËt B¶n ®· ph©n lËp rÊt nhiÒu loµi nÊm B.b cã bµo tö
h×nh èng vµ h×nh que ë gi÷a th¾t l¹i vµ h¬i uèn c«ng, tÕ bµo sinh bµo tö h×nh b×nh, ®u«i h×nh ch÷ Z. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc phßng trõ sinh häc, ®· cã rÊt nhiÒu tæ chøc ®îc thµnh lËp ®Ó phôc vô tèt h¬n cho c«ng t¸c nghiªn cøu nh: n¨m 1952 thµnh lËp tæ chøc phßng trõ sinh häc quèc tÕ (IOBC), n¨m 1957 viÖn phßng trõ sinh häc Liªn Bang Anh (ICBC) ®îc thµnh lËp, n¨m 1950 thµnh lËp héi khoa häc sinh vËt quèc tÕ IUBS, n¨m 1962 thµnh lËp tæ chøc Quèc TÕ vÒ phßng trõ sinh häc ®«ng vËt cã h¹i (OILB). §iÒu nµy ®· chøng minh ®îc r»ng phßng trõ sinh häc ®ang ®îc quan t©m vµ ®Çu t ph¸t triÓn. §ã lµ mét híng ®i ®óng ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ gi÷ ®îc c©n b»ng sinh th¸i [20]. ë Trung quèc, tõ n¨m 1950 -1970 [9, 45, 47], ®· cã nhiÒu c¬ quan vµ c¸c c¸ nh©n nghiªn cøu vÒ ®Æc tÝnh SVH, STH, qu¸ tr×nh ph¸t dÞch vµ c¸c biÖn ph¸p phßng trõ SRT nh: N¨m 1957, Liu Banxiao, Chen Zihe ®· bíc ®Çu quan s¸t vÒ ®Æc tÝnh SVH, STH, qu¸ tr×nh ph¸t dÞch vµ c¸c biÖn ph¸p phßng trõ SRT. N¨m 1958, Sun Ha Un, Liu Yoan Fu bíc ®Çu ®· nghiªn cøu vÒ ¶nh hëng ký sinh ®Õn dÞch SRT ë Tïng An- tØnh Hå Nam. N¨m 1963, Së L©m NghiÖp Trung Quèc ®· cã kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ ®Æc tÝnh SVH vµ mét sè loµi thiªn ®Þch ký sinh SRT. Trong c¸c loµi VSV cã Ých th× nÊm lµ loµi ®îc chó ý h¬n c¶, trong c¸c loµi nÊm th× nÊm B.b lµ loµi nÊm phæ biÕn dïng ®Ó phßng trõ s©u h¹i vµ lµ loµi nÊm ®îc s¶n xuÊt réng r·i t¹i nhiÒu níc trªn thÕ giíi. Theo thèng kª, nÊm B.b ký sinh g©y bÖnh cho h¬n 700 loµi thuéc 149 hä vµ 15 bé c«n trïng rõng, h¬n 10 loµi nhÖn. HiÖn nay trong c«ng nghÖ s¶n xuÊt nÊm nµy ngêi ta ®· t¹o ra chÕ phÈm víi s¶n lîng cao, ®îc sö dông ®Ó phßng trõ c¸c loµi s©u h¹i nh: SRT, ngµi ®éc h¹i th«ng, s©u rãm h¹i keo, s©u ®ôc th©n dÎ,...[45]. Nghiªn cøu liªn quan ®Õn c©y th¶o méc Theo tµi liÖu cña Miao Jiancai (1990) tµi nguyªn thuèc trõ s©u thùc vËt ë Trung Quèc rÊt phong phó, cã lÞch sö øng dông l©u ®êi, tõ thêi nhµ Minh (1596) nhiÒu cuèn s¸ch nh “ b¶n th¶o c¬ng môc” ®· nªu lªn chñng lo¹i, ph©n bè,vµ
sö dông c©y diÖt s©u. N¨m 1959, Trung Quèc xuÊt b¶n “Trung Quèc thæ n«ng dîc chÝ” ®Ò cËp ®Õn 220 loµi c©y thuéc 85 hä vµ ®· chÕ ra chÕ phÈm ®îc 183 loµi [44]. VÒ chñng loµi thuèc trõ s©u thùc vËt , trªn thÕ giíi x¸c ®Þnh cã 129 hîp chÊt hãa häc vµ thö nghiÖm trªn 50 lo¹i. Dùa vµo kÕt cÊu hãa häc vµ t¸c dông cña thuèc trõ s©u ngêi ta chia ra: t¸c dông g©y ng¸n vµ xua ®uæi cã 9 lo¹i: glucosisdes, terpenes (sesquiterpenes, diterpenes, triterpenes) coumarins, lignans, alkalois steroids, polyacetylenes, vµ c¸c s¶n phÈm kh¸c. T¸c dông g©y bÊt thô ®Ò cËp ®Õn lo¹i kiÒm camptuthecine chiÕt xuÊt tõ vá vµ qu¶ c©y Camptotheca acuminata vµ chÊt harringtonine chiÕt xuÊt tõ sam 3 l¸ ( Cephalotaxus fortunei) cã t¸c dông lµm bÊt thô SRT ®u«i ngùa. T¸c dông g©y kÝch thÝch lét x¸c nh chÊt putoecdysone trong c©y sam tÝm Taxus cuspidata. ChÊt g©y thµnh thôc sím nh chÊt precocene trong c©y cá tai gÊu ( Ageratum houstonianum ). T¸c dông g©y tª nh c©y ®¾ng Celastrus angulata . T¸c dông x«ng h¬i nh dÇu th¬m x«ng mèi mät [44] . 1.2.T×nh h×nh nghiªn cøu trong níc 1.2.1.Nh÷ng nghiªn cøu vÒ SRT (Dendrolimus punctatus Walker) SRT lµ mét trong nh÷ng loµi s©u h¹i rõng nguy hiÓm cho c¸c l©m phÇn th«ng (Pinus spp.) ë ViÖt Nam vµ c¸c tØnh Trung Quèc, §µi Loan,...Do vËy mµ ë níc ta, viÖc nghiªn cøu vÒ SRT ®· cã tõ n¨m 1960 t¹i c¸c trêng §¹i häc N«ng L©m, §¹i häc tæng hîp Hµ Néi vµ ViÖn Nghiªn cøu L©m nghiÖp. C¸c n¨m sau ®ã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÉn ®îc tiÕp tôc tiÕn hµnh cho ®Õn nay ®· cã trªn 20 t¸c gi¶ c«ng bè c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i, h×nh th¸i, sinh th¸i, SVH, ®iÒu tra dù tÝnh dù b¸o vµ ph¬ng ph¸p phßng trõ cho loµi s©u ®Æc biÖt nguy hiÓm nµy [15]. Tuy ®îc quan t©m nghiªn cøu nh vËy, nhng cã thÓ nãi so víi c¸c ®ång nghiÖp Trung Quèc th× c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ SRT ë níc ta vÉn cha thùc sù hoµn chØnh vµ cha cã quy m« ë tÇm Quèc gia. C¸c nghiªn cøu thêng ®îc tiÕn hµnh ®¬n lÎ trong mét ph¹m vi vµ thiÕu tÝnh hÖ thèng, th«ng thêng
néi dung nghiªn cøu chØ tiÕp cËn ®èi tîng ë mét ph¬ng diÖn cã tÝnh thêi sù mµ t¸c gi¶ hay ®Þa ph¬ng lóc bÊy giê quan t©m. Nh÷ng t¸c gi¶ ®· cã nh÷ng c«ng tr×nh hay bµi viÕt vÒ SRT ë níc ta trong thêi gian qua (Theo thø tù thêi gian)[11]: NguyÔn Hång §¶ng, N«ng V¨n Ba (1962), TrÇn KiÓm (1962), Ph¹m Ngäc Anh (1963), NguyÔn HiÕu Liªm (1968), §Æng Vò CÈn (1970), Ph¹m B×nh QuyÒn, NguyÔn Anh DiÖp (1973), NguyÔn V¨n §oµi, NguyÔn Duy ThiÖu (1975), NguyÔn Duy B×nh, §µo Xu©n Trêng (1976), NguyÔn Quèc Thëng (1978), Ph¹m Ngäc Anh, NguyÔn V¨n §é (1979), §ç V¨n Xøng (1982), TrÇn V¨n M·o (1983), Lª Nam Hïng, NguyÔn V¨n §é, Phan V¨n Ninh, Cï ThÞ C (1990), TrÇn C«ng Loanh (1989, 1997), NguyÔn ThÕ Nh· (1997). 1.2.2.Nh÷ng nghiªn cøu vÒ c¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu tra, dù tÝnh dù b¸o vµ phßng trõ s©u h¹i rõng Trong thËp niªn 1970, mét sè nghiªn cøu bíc ®Çu vÒ sö dông thiªn ®Þch ký sinh ®Ó phßng trõ SRT còng ®· ®îc tiÕn hµnh nh: N¨m 1973, T¹ Kim ChØnh ®· nghiªn cøu sö dông nÊm Beauveria bassiana ®Ó diÖt s©u non. Trong gi¸o tr×nh C«n trïng häc Ph¹m Ngäc Anh ®Ò cËp ®Õn viÖc sö dông ong m¾t ®á Trichogramma dendrolimi ký sinh trøng ®Ó phßng trõ SRT. MÆc dï vËy, nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy lµ nh÷ng xuÊt ph¸t ®iÓm ®Ó thêi gian tiÕp sau ®ã cã thªm nhiÒu ®Ò tµi tiÕp tôc theo híng sö dông c¸c biÖn ph¸p phßng trõ sinh häc vµ ®· thu ®îc nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan. §iÓn h×nh nh sö dông chÕ phÈm sinh häc Bacillin, virus phßng trõ SRT (TrÇn V¨n M·o, 1983; NguyÔn V¨n CÈm, Hoµng ThÞ ViÖt, 1996); nh©n gièng vµ s¶n xuÊt chÕ phÈm Boverin víi khèi lîng lín phôc vô cho viÖc phßng trõ SRT ë mét sè tØnh miÒn Trung nh: Thanh Ho¸, NghÖ An, Hµ TÜnh [20]. N¨m 1967, ViÖn nghiªn cøu L©m nghiÖp ®· nghiªn cøu vµ dù tÝnh dù b¸o SRT lµm c¬ së cho viÖc sö dông ph¬ng ph¸p sinh häc. C¸c ph¬ng ph¸p dù tÝnh dù b¸o ®îc ¸p dông gåm dù b¸o sè løa s©u xuÊt hiÖn trong n¨m, dù b¸o mËt ®é s©u vµ kh¶ n¨ng h×nh thµnh dÞch, dù b¸o møc ®é g©y h¹i,... Tõ n¨m 1979-1985, trêng §¹i häc L©m nghiÖp ®· tiÕn hµnh s¶n xuÊt chÕ phÈm Beauverin vµ phßng trõ t¹i nhiÒu tØnh miÒn B¾c. ChÕ phÈm ®· ®îc nhµ
níc tÆng thëng huy ch¬ng vµng. Sau ®ã n¨m 1987, Trung t©m B¶o vÖ rõng (TTBVR) sè I, sè II ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu c¸c loµi s©u h¹i, ph¸t hiÖn mét sè loµi c«n trïng ký sinh, c«n trïng ¨n thÞt cña SRT nh c¸c loµi bä ngùa, bä xÝt, kiÕn, c¸c loµi ruåi, ong ký sinh,...Tõ thËp kû 90 cña thÕ kû 20, ViÖn B¶o vÖ thùc vËt (BVTV), ViÖn c«ng nghiÖp thùc phÈm còng b¾t ®Çu nghiªn cøu s¶n xuÊt mét sè chÕ phÈm sinh häc nh nÊm b¹ch c¬ng (Beauveria bassiana ), lôc c¬ng (Metazhzium) vi khuÈn Bacillus thuringiensis (B.t) phôc vô cho phßng trõ SRT tõ Thõa Thiªn HuÕ ®Õn Qu¶ng Ninh. N¨m 1990, Lª Nam Hïng ®· b¸o c¸o kÕt qu¶ "Nghiªn cøu biÖn ph¸p dù tÝnh dù b¸o vµ phßng trõ tæng hîp SRT (Dendrolimus punctatus Walker) ë miÒn B¾c ViÖt Nam". C¸c ph¬ng ph¸p dù tÝnh dù b¸o sö dông trong nghiªn cøu nµy phÇn lín dùa vµo mét sè ®Æc tÝnh SVH chñ yÕu cña SRT. GÇn ®©y, Ph¹m ThÞ Thuú, Lª V¨n ThuyÕt, NguyÔn Xu©n Nghiªm, NguyÔn Hoµi B¾c[34] cã 2 c«ng tr×nh nghiªn cøu:(1) Nghiªn cøu chÕ phÈm Beauveria bassiana ®Ó phßng trõ SRT h¹i rõng th«ng, c«ng tr×nh ®· ®îc nghiÖm thu, ®¸nh gi¸ t¹i héi ®ång khoa häc tØnh S¬n La n¨m 1998 vµ nhËn gi¶i nh× VIFOTEC n¨m 1998;(2) Nghiªn cøu chÕ phÈm virus vµ vi nÊm trõ s©u h¹i, ®· ®îc nghiÖm thu t¹i héi ®ång khoa häc Bé KHCN &MT n¨m 1995 vµ nhËn gi¶i 3 VIFOTEC n¨m 1995 vµ ®· ®îc triÓn khai nghiªn cøu s¶n xuÊt c¸c chÕ phÈm virus diÖt s©u khoang, virus diÖt s©u xanh. Trªn c¬ së cña ch¬ng tr×nh c«ng nghÖ sinh häc cÊp nhµ níc, hai c«ng tr×nh trªn ®· nghiªn cøu c«ng nghÖ vi sinh ®· t¹o ra nh÷ng chÕ phÈm VSV nh virus vµ nÊm trõ s©u h¹i c©y trång ®¹t kÕt qu¶ cao, kh«ng g©y « nhiÓm m«i trêng kh«ng ®éc h¹i víi ngêi s¶n xuÊt, kh«ng lµm ¶nh hëng ®Õn nh÷ng loµi sinh vËt cã Ých ngoµi tù nhiªn...KÓ tõ khi nhËn gi¶i thëng ®Õn nay qua thêi gian tõ 5 - 8 n¨m, hai c«ng tr×nh trªn dÇn dÇn tõng bíc hoµn thiÖn quy tr×nh s¶n xuÊt vµ t¹o ra c¸c s¶n phÈm cã chÊt lîng cao, cã hiÖu qu¶ æn ®Þnh vµ l©u bÒn trong viÖc phßng trõ dÞch s©u h¹i c©y trång n«ng l©m nghiÖp trªn ®Þa bµn c¶ níc. Cô thÓ nh chÕ phÈm virus ®· s¶n xuÊt ®îc 5 lo¹i virus s©u xanh b«ng, virus s©u xanh bím tr¾ng, virus s©u khoang, virus keo da l¸ng, virus s©u t¬ ®Ó phßng trõ 5 lo¹i s©u h¹i trªn diÖn tÝch rau c¸c tØnh Hµ Néi, H¶i Phßng, VÜnh Phóc... hiÖu
qu¶ ®¹t ®îc tõ 70% trë lªn sau 5 - 7 ngµy phßng trõ ngoµi ®ång ruéng; chÕ phÈm nÊm Beauveria bassiana ®· øng dông phßng trõ trªn diÖn tÝch réng hµng ngh×n ha rõng th«ng ë c¸c tØnh Hµ TÜnh, Thanh Ho¸, S¬n La, B¾c Giang...N¨m 2003, dÞch SRT næi lªn t¹i nhiÒu tØnh vïng trång th«ng ë miÒn Trung tËp trung chñ yÕu ë c¸c tØnh Thanh Ho¸, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh vµ Qu¶ng TrÞ, riªng Hµ TÜnh nhiÒu vïng nh c«ng ty H¬ng Khª cã nhiÒu n¬i mËt ®é cao tíi hµng ngh×n con trªn c©y, phun thuèc ho¸ häc xong s©u l¹i t¸i ph¸t nªn ®· dïng thuèc nÊm Beauveria bassiana ®Ó phßng trõ bíc ®Çu ®· dËp t¾t ®îc mét sè vïng. ChÕ phÈm vi nÊm Metarhizium annisopliae ®· øng dông ®Ó phßng trõ ch©u chÊu h¹i c©y trång ë c¸c tØnh phÝa Nam vµ mét sè tØnh phÝa B¾c nh H¶i Hng, Hµ TÜnh, NghÖ An, Thanh Ho¸ vµ øng dông ®Ó phßng trõ bä h¹i dõa ë 30 tØnh thuéc miÒn Nam vµ ®ång b»ng s«ng Cöu Long ®Õn n¨m 2003 - 2004, bä h¹i dõa ®· lan ra c¶ Thanh Ho¸, NghÖ An, Hµ Néi vµ H¶i Phßng, còng nh SRT bä h¹i dõa rÊt khã phßng trõ, th¸ng 5 - 6 n¨m 2004 Chi côc BVTV tØnh H¶i Phßng ®· øng dông chÕ phÈm nÊm Metarhizium annisopliae ®Ó trõ bä dõa ë §å S¬n, Thanh Ho¸, H¶i Phßng ®¹t kÕt qu¶ tèt [34,35]. Ngoµi ra, chÕ phÈm nÊm Metarhizium annisopliae vµ Beauveria bassiana ®· øng dông ®Ó phßng trõ mét sè s©u h¹i rau b¾p c¶i, sóp l¬, ®Ëu xanh, ®Ëu t¬ng ë Th¸i Nguyªn, Hµ TÜnh, Hµ Néi, vô ®«ng xu©n 2003, 2004 ®¹t kÕt qu¶ kh¶ quan, hiÖu qu¶ phßng trõ s©u h¹i rau, ®©u ®¹t tõ 68,8 - 62,3% sau 10 - 15 ngµy phun N¨m 2004, TrÇn V¨n M·o[10], trong cuèn híng dÉn kü thuËt phßng trõ s©u bÖnh h¹i dÎ (Castanopsis boisii) cña dù ¸n x©y dùng m« h×nh sö dông bÒn v÷ng rõng dÎ t¸i sinh ®· sö dông nÊm B.b ®Ó phßng trõ s©u h¹i dÎ, sau 3 n¨m nghiªn cøu t¸c gi¶ ®· ®a ra kÕt luËn chÕ phÈm Boverin cã t¸c dông l©u dµi ®Ó øc chÕ sù ph¸t dÞch c¸c loµi s©u chñ yÕu ë rõng dÎ nhÊt lµ s©u ¨n h¹i qu¶ dÎ, bä nÑt, s©u cuèn l¸ vµ s©u díi ®Êt. ViÖn c«ng nghÖ thùc phÈm Hµ Néi, C«ng ty thiªn n«ng ®· s¶n xuÊt thuèc trõ s©u vi sinh B.t (Bacillus thuringiensis) diÖt trõ s©u [13, 34, 36].
NguyÔn Thµnh C«ng (Trêng §¹i häc l©m nghiÖp Xu©n Mai) [36] cã c«ng tr×nh nghiªn cøu" Thö nghiÖm nh©n gièng chÕ phÈm Bacillus thuringiensis ®Ó phßng trõ SRT'. KÕt qu¶ chÕ phÈm B.t phßng trõ SRT cã hiÖu qu¶ cao c¶ trong phßng thÝ nghiÖm vµ ngoµi tù nhiªn. ChÕ phÈm B.t sö dông ®Ó phßng trõ , b¶o vÖ rõng ë níc ta mang l¹i hiÖu qu¶ cao c¶ vÒ mÆt kû thuËt lÉn kinh tÕ, tr¸nh « nhiÔm m«i trêng kh¾c phôc ®îc nh÷ng h¹n chÕ cña c¸c ho¸ chÊt kh¸c ®ang dïng. Th¸ng 01 n¨m 2005, dÞch SRT t¸i ph¸t t¹i NghÖ An, gÇn 3.800 ha th«ng nhiÔm s©u. §Õn ngµy 10 th¸ng 11, diÖn tÝch th«ng nhiÔm s©u rãm ®· h¬n 7.600 ha (cã 544 ha nhiÔm nÆng). §èi víi dÞch s©u rãm tØnh NghÖ An ®· chi gÇn 1 tû ®ång ®Ó phun chÕ phÈm sinh häc Boverin, Bitadin khi s©u ®ang ë thÕ hÖ 3, thÕ hÖ 4 [34]. Th¸ng 5 n¨m 2006, ban qu¶n lý rõng phßng hé Nghi Léc - NghÖ An ®· sö dông chÕ phÈm sinh häc Bitadin phun vµo thêi ®iÓm s¸ng sím khiÕn s©u kh«ng kÞp vµo kÐn, bá ¨n, chÕt hµng lo¹t. Tû lÖ s©u chÕt sau khi phun thuèc ®¹t 80 - 90% [34,35]. XÝ nghiÖp s¶n xuÊt Boverin cña c«ng ty L©m - N«ng- C«ng NghiÖp Hµ TÜnh ®îc ®Çu t 1,7 tû ®ång cã ®Çy ®ñ d©y chuyÒn s¶n xuÊt ®ång bé víi c¸c phßng nu«i gièng, phßng ®Þnh lîng bµo tö, phßng ph©n lËp bµo tö vµ cÊy chuyÓn, phßng s¶n xuÊt m«i trêng... víi c«ng suÊt dù kiÕn 40 tÊn/n¨m. Cuèi n¨m 2004, nh÷ng l« thuèc ®Çu tiªn cña xÝ nghiÖp ®· ®îc phun ngay cho nh÷ng khu rõng th«ng bÞ s©u rãm ph¸ h¹i cña c«ng ty.T¹i nh÷ng khu rõng nµy, dÞch s©u rãm kh«ng xuÊt hiÖn trë l¹i chØ r¶i r¸c mét sè c©y bÞ nhiÔm díi ngìng g©y h¹i [34]. Lª Thuú Quyªn (Khoa c«ng nghÖ sinh häc- Trêng ®¹i häc d©n lËp Th¨ng Long Hµ Néi) ®· nghiªn cøu c«ng nghÖ s¶n xuÊt chÕ phÈm nÊm Metarhizium anisopliae (cßn goÞ lµ nÊm Ma) cã kh¶ n¨ng diÖt ®îc nhiÒu loµi s©u bÖnh, kh«ng g©y h¹i cho m«i trêng vµ con ngêi ®· chÝnh thøc ®îc VIFOTEC lùa chän vµ ®Ò nghÞ Tæ chøc së h÷u trÝ tuÖ thÕ giíi WIPO tÆng gi¶i thëng s¸ng t¹o khoa häc kü thuËt n¨m 2007 [34, 35].
Ch¬ng 2 Môc tiªu - ®èi tîng- thêi gian - néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu Thö nghiÖm sö dông c¸c lo¹i chÕ phÈm sinh häc trong ®iÒu kiÖn phßng thÝ nghiÖm vµ ngoµi thùc ®Þa ®Ó kiÓm tra hiÖu qu¶ cña 3 lo¹i chÕ phÈm sinh häc (Boverin, Bitadin, Bai chong cha) theo híng qu¶n lý tæng hîp ®Ó ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao nhÊt trong phßng trõ SRT t¹i l©m trêng BÕn H¶i - tØnh Qu¶ng TrÞ. 2.2. §èi tîng nghiªn cøu §èi tîng nghiªn cøu chñ yÕu lµ SRT h¹i th«ng nhùa vµ chÕ phÈm sinh häc Boverin, Bitadin, Bai chong cha. 2.3. Thêi gian thùc hiÖn §Ò tµi ®îc thùc hiÖn tõ ngµy 01 th¸ng 01 n¨m 2006 ®Õn ngµy 30 th¸ng 07 n¨m 2007, t¹i l©m trêng BÕn H¶i- tØnh Qu¶ng TrÞ. 2.4. Néi dung nghiªn cøu Néi dung nghiªn cøu ®îc ®Ò cËp c¸c vÊn ®Ò sau: 2.4.1.T×m hiÓu ®Æc ®iÓm cña SRT 2.4.1.1.§Æc ®iÓm ph©n lo¹i vµ ph©n bè c¸c loµi SRT. 2.4.1.2.T×nh h×nh g©y h¹i cña SRT. 2.4.1.3.§Æc ®iÓm h×nh th¸i cña SRT. 2.4.1.4.§Æc tÝnh sinh vËt häc cña SRT. 2.4.1.5.§Æc ®iÓm ®éng th¸i quÇn thÓ SRT. 2.4.1.6. Ph©n tÝch nguyªn nh©n g©y dÞch SRT. 2.4.2. T×m hiÓu mét sè ®Æc ®iÓm cña c¸c chÕ phÈm sinh häc
2.4.2.1.§Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ ph©n lo¹i cña nÊm, vi khuÈn, virus, c©y khæ s©m vµ c©y thuèc l¸. 2.4.2.2.§Æc ®iÓm vÒ sinh th¸i häc cña c¸c loµi sinh vËt trªn. 2.4.2.3.Qu¸ tr×nh x©m nhiÔm, g©y chÕt cña c¸c chÕ phÈm sinh häc ®èi víi SRT. 2.4.3. Nghiªn cøu øng dông c¸c chÕ phÈm sinh häc ®èi víi SRT. 2.4.3.1. Thö nghiÖm phßng trõ trong phßng thÝ nghiÖm. 2.4.3.2. Thö nghiÖm phßng trõ ngoµi thùc ®Þa. 2.4.4. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ phßng trõ c¸c chÕ phÈm sinh häc . 2.4.4.1.HiÖu qu¶ phßng trõ trong phßng thÝ nghiÖm. 2.4.4.2.HiÖu qu¶ phßng trõ ngoµi thùc ®Þa. 2.4.5. §Ò xuÊt biÖn ph¸p phßng trõ nh»m ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc rõng trång th«ng nhùa t¹i l©m trêng BÕn H¶i. 2.5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.5.1.T×m hiÓu ®Æc ®iÓm cña SRT. Th«ng qua ®iÒu tra lÊy mÉu vËt, x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu vÒ h×nh th¸i,so s¸nh víi c¸c tµi liÖu ®· m« t¶ trong c¸c cuèn s¸ch ph©n lo¹i vµ gi¸o tr×nh hiÖn cã, x¸c ®Þnh chÝnh x¸c SRT t¹i khu vùc nghiªn cøu thuéc loµi, chi bé hä nµo; t×nh h×nh ph©n bè ngoµi thùc ®Þa; t×nh h×nh g©y h¹i, m« t¶ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, ®Æc tÝnh SVH, ®Æc ®iÓm ®éng th¸i quÇn thÓ vµ ph©n tÝch nguyªn nh©n g©y dÞch cña SRT t¹i khu vùc nghiªn cøu. X¸c ®Þnh ph©n bè cña SRT t¹i khu vùc nghiªn cøu, chóng t«i sö dông ph¬ng ph¸p chØ tiªu mËt ®é hÖ sè khuÕch t¸n. C = s2/xbq (2.1) Trong ®ã xbq lµ mËt ®é b×nh qu©n, s2 lµ ph¬ng sai. Khi C < 1 lµ ph©n bè ®Òu, C= 1 lµ ph©n bè ngÉu nhiªn vµ C > 1 lµ ph©n bè tô ®µn [45].
2.5.2.T×m hiÓu mét sè ®Æc ®iÓm cña c¸c chÕ phÈm sinh häc Chñ yÕu lµ th«ng qua quan s¸t ngoµi thùc ®Þa vµ trong phßng thÝ nghiÖm , trªn kÝnh hiÓn vi quang häc cã ®é phãng ®¹i 400 lÇn c¬ quan sinh s¶n h×nh thµnh trªn x¸c SRT vµ ®èi chiÕu víi c¸c tµi liÖu hiÖn cã ®Ó m« t¶ chóng. Sau khi quan s¸t ®îc chóng t«i dïng m¸y ¶nh kü thuËt sè chôp l¹i nh÷ng VSV ®ã. Trong trêng hîp kh«ng quan s¸t ®îc hoÆc kh«ng cã ®iÒu kiÖn quan s¸t, chóng t«i m« pháng theo c¸c tµi liÖu ®· ®îc xuÊt b¶n. 2.5.3. ThÝ nghiÖm phßng trõ Chóng t«i tiÕn hµnh c¸c bíc nh sau: 2.5.3.1.Phßng trõ s©u nu«i trong phßng thÝ nghiÖm. Môc ®Ých cña thÝ nghiÖm phßng trõ trong phßng lµ t×m ®éc tÝnh cña thuèc vµ c¸c nh©n tè ¶nh hëng hiÖu qu¶ thuèc, lµm c¨n cø ®Ó tiÕn hµnh phßng trõ SBH ngoµi trêi, lµ mét c«ng t¸c bíc ®Çu kiÓm nghiÖm hiÖu qu¶ thuèc. Ngîc l¹i cã lóc nh÷ng thÝ nghiÖm phßng trõ ngoµi trêi so s¸nh víi nh÷ng thÝ nghiÖm trong phßng cho chÝnh x¸c h¬n. ViÖc phßng trõ s©u trong phßng thÝ nghiÖm cã thÓ tiÕn hµnh theo hai bíc, nu«i s©u trong b×nh vµ nu«i s©u trong lång líi. (1) ThÝ nghiÖm phßng trõ SRT nu«i trong b×nh nhùa. - S©u non ®îc nu«i trong b×nh nhùa víi kÝch thíc: ®êng kÝnh 25 cm, chiÒu cao 40 cm nhng kh«ng bá thøc ¨n (l¸ th«ng). Nu«i quÇn thÓ mçi b×nh 30 con, mçi lo¹i c«ng thøc 1 lÇn lÆp x 3 vµ cã ®èi chøng. (2) ThÝ nghiÖm phßng trõ SRT nu«i trong lång líi. - S©u non ®îc nu«i trong lßng kÝch thíc 50x50x70 cm, ®îc bao líi 0,5 mm theo ph¬ng ph¸p cµnh th«ng t¬i bá trong lßng víi ®Þnh kú thay l¸ 3 ngµy 1 lÇn. Nu«i quÇn thÓ mçi lång lµ 100 con, mçi lo¹i c«ng thøc 1 lÇn lÆp x 1 vµ cã ®èi chøng. 2.5.3.2.ThÝ nghiÖm phßng trõ SRT ngoµi thùc ®Þa. Môc ®Ých cña thÝ nghiÖm ngoµi thùc ®Þa lµ: (1) So s¸nh c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ c¸c lo¹i thuèc, c¸c nång ®é ¶nh hëng cña c¸c loµi thiªn ®Þch; (2) ¶nh
hëng cña thuèc víi sinh trëng cña c©y; (3) ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè khÝ tîng ®Õn thuèc; (4) ®é ®ång ®Òu vµ chi phÝ phßng trõ. Khi x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ cña c¸c lo¹i thuèc cÇn chó ý c¸c ®iÓm sau: (1) Sè lîng s©u thÝ nghiÖm cµng nhiÒu cµng tèt nhng sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n, nãi chung kho¶ng 100 con cho mçi c«ng thøc thÝ nghiÖm lµ võa. CÇn tÝnh ®é chÝnh x¸c cña thÝ nghiÖm theo c«ng thøc: S  P.Q / n (2.2) P lµ tû lÖ s©u chÕt; Q lµ tû lÖ s©u sèng; n lµ sè s©u thÝ nghiÖm. (2) C¸c thÝ nghiÖm cÇn ®Æt c¸c « ®èi chøng. (3) CÇn chó ý ®Õn c¸c lo¹i thuèc phßng trõ ®îc nhiÒu loµi s©u h¹i. (4) ThÝ nghiÖm trong cïng mét ®iÒu kiÖn m«i trêng. (5) So s¸nh nhiÒu lo¹i thuèc nhiÒu nång ®é. (6) Thuèc ph¶i thuÇn khiÕt, ph¶i phun ®Òu. (7) C¸c kÕt qu¶ thÝ nghiÖm cÇn ph¶i ghi chÐp ®Çy ®ñ. - Ph¬ng ph¸p lËp OTC: §èi víi rõng thuÇn loµi ®ång tuæi, nãi chung lËp OTC cã diÖn tÝch 0,06 ha (20mx30m), nÕu biÕn ®æi l©m phÇn lín nªn lËp 0,1 ha (1000 m2), rõng míi trång lËp 0,01 ha (100 m2) lµ võa. Trong OTC sè c©y kh«ng nhá h¬n 100 c©y, nÕu nhá qu¸ ph¶i t¨ng diÖn tÝch lªn [19, 43] . §Þa ®iÓm nghiªn cøu lµ rõng th«ng thuÇn loµi ®îc trång tõ n¨m 1987, ®· qua tØa tha lÇn 2, mËt ®é hiÖn cßn lµ 700 c©y/ha. TiÕn hµnh lËp OTC 1.500 m2 (30mx50m), ®¶m b¶o trªn 100 c©y/OTC, víi mæi c«ng thøc 3 lÇn lÆp x3 vµ cã ®èi chøng. Trong mæi OTC chän 10 c©y tiªu chuÈn vµ ®¸nh dÊu s¬n ®Ó ®iÒu tra theo dâi s©u. - Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra mËt ®é s©u trªn c©y: Dïng ph©n s©u ®Ó ®¸nh gi¸ mËt ®é s©u. Dông cô høng ph©n lµ b¹t cã diÖn tÝch 1m2 (1mx1m) ®Æt díi t¸n c©y trong 24 giê. TÝnh sè lîng ph©n th¶i ra trong 24 giê vµ ¸p dông c«ng thøc sau ®Ó x¸c ®Þnh mËt ®é s©u trªn c©y