Lợi thế so sánh và lợi thế cạnh tranh

ợ i

ườ

L i th so sánh và l ế th c nh tranh

ợ ế ạ

bài c m t s ph n h i t ả ộ ố ậ ượ ỏ ả ễ ề ẽ ờ ế ẽ ạ ấ ồ ẫ ờ ợ ự ố ằ t Nam có ỏ ạ ệ ư Tôi nh n đ ồ ừ ph ng v n GS Porter. Đa ph n t ầ ỏ ra i c a ông không đ ng ý v i câu tr l ả ờ ủ ớ ậ v khái ni m “cái b y trào l u m u ư ề d ch t ý ch đ i xem Báo ị cáo Năng l c C nh tranh Vi đ a ra đ ư ệ do” và t ự c gì m i không. ớ ượ

ợ ỏ i th so sánh, có lúc nói l ộ ố ạ ế ợ

t m t bài (bài “ ộ ệ ố , i th tuy t đ i lên lý thuy t ế l ợ ế ỏ ở l p lu n đúng y nh câu h i ư ậ ậ trên. Ng i ta còn kh ng đ nh ị ẳ c ỗ ướ nh chuyên bi t hóa, m i n ệ ờ s hình thành kinh nghi m, tay ệ ẽ ngh s ngày càng tinh x o và nh th s c nh tranh d dàng ệ L i th tuy t v i n c khác. ớ ướ ợ ế c s đ đ iố c a m i n c ỗ ướ ẽ ượ ủ c ng c b ng l nhiên i th t ế ự ợ ủ nh giàu tài nguyên thiên nhiên, ẻ nhân công d i dào, giá r ... ồ cũng nh nh ng l i th có ư ữ ế đ c nh ti n b trong khoa ờ ế ượ ộ ả h c k thu t, kinh nghi m qu n ậ ọ ỹ ệ ế ụ lý đ bù đ p nh ng thi u h t ữ ắ ể v tài nguyên, ch ng h n. ạ ẳ ề

Có m t s b n nhân đó h i vì sao có i lúc nói l ợ ừ th c nh tranh. V đi m này, tôi t ng ề ể ế ạ i th c nh Đi tìm l vi ế ạ ợ ế tranh” – đăng trên TTCT t năm 2004 ừ khi Vi t Nam ch a vào WTO). ư ệ ỉ ế

đây đ l u trên blog này i ạ ở ể ư ấ ả Xin trích l luôn th :ể ẩ ỉ ạ ố

Đi tìm l

i th c nh tranh

ợ ế ạ

ử ắ ấ ữ ướ ế ế ươ ả ề ứ ị

ế ờ ư c nh ng th t b i th y rõ ấ ạ ư ng trình nh ng, ximăng lò đ ng..., i t h i nên chăng ườ ự ỏ ỉ ế ấ ơ ẩ ệ i ta đã làm gi ườ N u ch cân nh c đ n ắ ế l i thợ ế ệ ố nh v y, rõ ràng tuy t đ i ư ậ chúng ta ch nên s n xu t và xu t kh u g o, cà phê, tiêu, h t ạ ấ đi u... mà không nên t n công ề ộ s c th g ng ti n thêm m t ế ứ ẩ c ch bi n các s n ph m b ướ này đ ki m thêm ti n nh giá ờ ể ế tr gia tăng. Theo dòng suy nghĩ này, chúng ta cũng không nên ư ả tính đ n chuy n xa v i nh s n ệ xu t linh ki n máy vi tính hay ỏ ơ i h n, tivi vì ng r h n ta nhi u. ẻ ơ ề

ướ ổ ứ

ng ươ ả ỡ ươ ng ả , cân nh c đ u t ổ ắ ầ ư ộ i nh t là m t ấ ợ Tr c a nh ng ch ữ ủ mía đ ườ nhi u ng ề chúng ta ch làm nh ng gì chúng ữ ậ i thà nh p ta có u th , còn l ạ kh u h n là s n xu t ra hàng ấ ả hóa bán không ai mua vì giá thành quá cao? V n đ càng ề ấ c sau gì c p bách khi VN tr ấ cũng gia nh p T ch c Th ậ m i th gi i (WTO) và ph i g ế ớ ạ b h u h t m i rào c n th ỏ ầ ọ ế m i, đ u t ầ ư ạ vào đâu cho có l bài toán khó.

ế ừ ượ ậ lâu và l n h i qua ầ ỏ i đ t ra t ớ ặ ệ ẽ ể ệ ổ ậ Câu h i này th t ra đ c th gi ồ ệ chiêm nghi m và kinh nghi m th c ti n đã hình thành nên ự ễ ề ả nh ng lý thuy t làm n n t ng ế ữ ố ế ầ cho th . Đ u ng m i qu c t ươ ạ ổ th i Adam Smith đã n i tiên, t ừ ờ S đ i không đ n gi n nh th . ư ế ả ơ ự ờ ụ ừ ộ ố Xin l y m t ví d t cu c s ng ộ ấ bình th ng đ d hình dung. ể ễ ườ th có ông bác sĩ tay ngh Gi ề ả ử ệ i mà công vi c chuyên môn gi ỏ qu n lý s sách văn phòng cũng ả i luôn. Nh th ông này có gi ư ế ỏ i thợ ế nên áp d ng lý thuy t ế l ụ ế mình làm h t ệ ố đ t tuy t đ i ể ự khám ch a b nh m i chuy n, t ữ ệ ừ ệ ọ ắ đ n qu n lý phòng khám? Ch c ế ả ch n là không; ông ta s thuê cô ắ th ký đ lo chuy n s sách ư m c dù cô này làm ch m h n ơ ặ ờ ông - đ ông t n d ng h t th i ậ ụ ể ế

ữ ệ ườ ừ ế ạ ừ ứ khám ch a b nh, v a c u gi ờ c nhi u ng đ ề i v a thu ti n ề ượ nhi u h n ch . ứ ơ ề đ ng sau nhi u d án khác vì ề ự ằ i th c nh tranh tùy thu c r t l ộ ấ ợ nhi u y u t ề ế ố ể ả không rào c n th ươ ả , k c có hay ng m i. ạ ng t ự ớ ậ

ế i th so ế ợ ế ỉ

ớ ườ ế

các n ể ả ậ ượ

ế ỹ ẳ

, David V i l p lu n t ậ ươ Ricardo tri n khai lý thuy t l ế ợ i ể i th so l th tuy t đ i thành ợ ế ệ ố sánh, khi các n ả c ph i ướ ạ ng b t nh ng công đo n nh ữ ệ ố i th tuy t đ i dù đang chi m l ế ợ c khác đ t p trung làm cho n ể ậ ướ ề i ích nhi u i l nh ng gì đem l ạ ợ ữ nh t cho h , đ t n d ng tác ọ ể ậ ụ ấ đ ng c a chi phí c h i. Gi ả ộ ơ ộ ủ c nay Singapore chuyên th tr ử ướ ề ế nh p h t đi u c a VN v ch ề ủ ạ ậ bi n đ xu t kh u đi kh p th ế ắ ể ấ ế ẩ gi ệ ố i th tuy t đ i i vì h có l ợ ọ ớ ế h n h n VN trong k thu t ch ơ ậ bi n và quan h b n hàng, kinh ệ ạ ế nghi m buôn bán... ệ Tuy nhiên, lý thuy t l sánh xem ch ng cũng ch gán ừ cho m i n ệ c m t công vi c ộ ỗ ướ ng, trong cái m t cách khiên c ưỡ ộ g i là phân công lao đ ng toàn ộ ọ c không c u. Không l ướ ẽ ầ ệ ố đóng vai trò gì đ c i thi n s c phân công cho ph n đã đ mình? Cho dù toàn c u hóa đã ầ đ t đ n qui mô ch a t ng có, ư ừ ạ ế ả ấ v n còn đó nh ng rào c n r t ữ ẫ t văn hóa, cách l n nh khác bi ệ ớ ư i dân t c, tr đ a lý, quy n l ộ ở ị ề ợ nh t là s lan r ng c a ch ủ ự ủ ộ ấ ỗ ự nghĩa kh ng b và n l c ủ ch ng kh ng b hi n nay. ủ ố ố ệ ố

ỗ ậ ố ọ ố ộ c, chúng ườ i i ng i chính sách b o h nông ả ề ướ ề ợ ọ ẽ ạ ệ ủ ấ ắ ị ủ

ả ể ị ườ ng ấ ạ ở ẩ

ả ị ệ ố ế ợ ậ ẫ

Nh ng b ng ch c h nh n ra ư đ đ ng v n đó, nhân công đó ể ồ đi ch bi n món khác thì có l ờ i ế ế h n, đ u tiên h s tìm cách ầ ơ ế ụ vào VN đ v n ti p t c đ u t ể ẫ ầ ư i th nói trên t n d ng các l ế ợ ậ ụ thêm m t th i gian n a. Và có ữ ờ ộ th sau đó h b h n th tr ọ ỏ ẳ cho các công ty VN làm. Như v y Singapore, trong gi đ nh ậ i th tuy t đ i so này, v n có l ẫ ầ ạ v i VN nh ng VN d n d n t o ầ ư ớ ẳ h n h n i th so sánh ra l ơ ợ ế Singapore. ng t ế ề ớ Nhìn l nghi p c a nhi u n ta th y ngay quy n l dân g n li n v i sinh m nh ệ ề ớ chính tr c a các đ ng phái làm ả cho lý thuy t l i th so sánh ế ợ ế không ph i lúc nào cũng đúng. ậ ắ ấ S n xu t g o Nh t đ t g p ả ạ ừ ch c l n nh p kh u g o t ậ ụ ầ ủ c khác, th mà Chính ph n ế ướ Nh t v n ph i b ti n tr c p ợ ấ ả ỏ ề cho nông dân Nh t tr ng lúa và ậ ồ dùng thu cao c n tr hàng ế ở ả nh p kh u. Tình hình cũng ẩ ậ ng ấ ườ t trong s n xu t đ ươ ả ự châu Âu hay nhi u lo i nông ạ ở s n khác ả M . ở ỹ ạ ủ ầ ư

ế ợ ề ả ố ầ ư ủ ư Nói v y đ th y trong đàm phán ậ ể ấ gia nh p WTO, chúng ta đòi h i ỏ ậ trình là đ kéo dài và m t l ộ ộ ể ủ nâng cao l i th so sánh c a ướ m t s ngành ngh trong n c ộ ố c khi ph i tháo d hoàn tr ả ướ ộ ể toàn m i bi n pháp b o h , đ ệ ỡ ả ọ Đ n đây chúng ta đã th y s ấ ự nhanh nh y c a gi i kinh doanh, đ u t là làm sao nh n ậ c l ra đ i th so sánh c a ủ ượ ợ ế n lên, mình, ch p th i c đ v ớ ờ ơ ể ươ ệ t t qua m c c m thua thi v ặ ả ượ i “tuy t đ i”. Đi u này cũng gi ả ề ệ ố thích nguyên nhân c a các dòng , nh Cannon ch y v n đ u t vào VN đ s n xu t máy in cho ấ ng khác; hay lý do nhi u th tr ể ả ị ườ ề

ệ ự ạ ợ i th so ế ọ t o l doanh nghi p t sánh c a chính mình. ủ ng toàn ế ở phát tri n kinh t ể ế ố ạ c nh ữ qu c gia ch n n i đ làm căn ơ ể ố c s n xu t cho th tr ị ườ ấ ứ ả c u c a h cũng d a vào toan ự ầ ủ ọ tính trên nh ng y u t tranh này.

ầ i th ở ạ

đ u bài, ư ị ế ủ

ế ạ

Th c t ự ế c đã giúp hình thành nhi u n ề ướ các lý thuy t khác, mà g n đây ế lý thuy t v l nh t là ế ề ợ ế ấ c a Michael Porter. c nh tranh ủ ạ ế ạ i th c nh c l Đ đ t đ ể ạ ượ ợ c và doanh tranh, các n ướ nghi p ph i ch đ ng trong xây ả ủ ộ ệ , trong đó có d ng các y u t ế ố ự ủ ề m t y u t g n gũi v i ch đ ớ ộ ế ố ầ chúng ta đang đ c p – các n n ề ề ậ công nghi p ph tr . ụ ợ ệ

ậ

i câu h i Quay tr l ỏ ở ầ câu tr l i không đ n gi n nh ả ơ ả ờ chúng ta nghĩ – xác đ nh đâu là i th so sánh c a chúng ta, l ợ chúng ta có th làm gì đ t o ể ạ ể i th c nh tranh – là bài toán l ợ doanh nghi p nào cũng ph i ả ệ c khi b t tay vào cân nh c tr ướ ắ ắ m t d án nào đó c th d a ụ ể ự ộ ự nói trên qua vào nh ng y u t ế ố ữ nh ng nghiên c u th tr ị ườ ng ứ ữ bài b n.ả

ề ố ế

ế ạ ỹ ệ ẽ ế ể ề

c

i u hóa ỗ ợ ủ ệ c s phát ra tín ị ng và th ỗ ự ố ư ộ ườ ẳ ầ ệ ứ ế ự ệ ế ạ ầ ủ nhu c u c a T vi c nh n ra ừ ệ c tiên là th ị th tr ị ườ , tr ng ướ c, k t h p v i ế ợ ớ ng trong n tr ướ ườ i th trong lao đ ng, tài các l ộ ợ ế ậ , nguyên, v n li ng, k thu t m t ngành công nghi p s có ộ i th c nh tranh n u có thêm l ợ nh ng ngành công nghi p liên ệ ữ quan h tr . L i th c nh tranh ỗ ợ ợ ế ạ ố ế ượ sự này càng c ng c n u đ ủ h tr c a chính quy n trong ề vi c tháo b nh ng rào c n ả ỏ ữ hành chính, xây d ng m t môi ự ng kinh doanh bình đ ng, tr ệ ượ đ doanh c tiên li u đ ể nghi p ngày càng hoàn thi n ệ ệ mình qua c nh tranh, nâng cao ạ năng su t t ng th . ể ấ ổ ỏ ề ề ủ ơ

ự ọ

ọ ế ố ị ườ ướ c l ượ ạ ư ổ i dân vào d

ả ự ể ẳ Đi u chúng ta có th kh ng c trong đ nh vai trò c a Nhà n ướ ủ ị quá trình này là làm sao t o m i ọ ạ đi u ki n đ doanh nghi p, c ả ệ ệ ế i th c, t o l trong và ngoài n ướ ạ ợ c nh tranh cho h . Chính sách ọ ạ c a Nhà n ướ ẽ ủ hi u cho th tr ị ườ ệ ng, trong n l c t tr ườ ngu n l c c a mình trên bình ồ ự ủ di n qu c gia và toàn c u, s ẽ ố nhanh chóng đáp ng – n u tín hi u tiêu c c, không t o ra l ợ i ạ s th c nh tranh, nhà đ u t ầ ư ẽ không b ti n ra hay chuy n ể đ ng ti n c a mình đi n i khác; ồ còn n u tín hi u tích c c, Nhà ệ ế c không c n kêu g i nhi u, n ề ướ ầ i ta cũng s nhanh chóng ng ườ ẽ l p d án, t n d ng th i c . ờ ơ ậ ụ ậ ự i, m i n l c nh đ Ng ọ ỗ ự ti n thu c a ng ự ườ ế ủ ề ơ án xây d ng công nghi p xe h i ệ ự Malaysia ch làm n i đ a nh ỉ ư ở ộ ị ờ méo mó th tr ng m t th i ộ ị ườ gian r i k t thúc trong th t b i. ấ ạ ồ ế ệ ể ậ ả ế ạ Dĩ nhiên, toàn c u hóa đóng vai ầ trò quan tr ng trong vi c xác ệ đ nh các y u t này; ch ng h n, ạ ị ẳ nhu c u th tr ấ ng không nh t ầ trong n t đ n t thi c mà t ừ ế ế ừ xu t kh u, v n hay công ngh ệ ố ẩ ấ v n có th mua hay thu hút t ừ ể ẫ c ngoài và công nhà đ u t n ầ ư ướ nghi p ph tr ph i hi u trên ể ụ ợ ệ qui mô toàn khu v c hay toàn ễ c u – linh ki n có th nh p d ầ ấ dàng đ cung ng cho s n xu t ể ứ trong n ướ c. Các t p đoàn đa ậ Xét cho cùng, l ợ s không có ý nghĩa gì n u ch ẽ i th c nh tranh ỉ ế

ỉ ồ ạ c nh tranh c a GS Porter hình ạ ủ nh có đ c p đ n). ề ậ ư ế ắ ọ ắ ườ ế

ả ữ ư d a vào vi c t o ra nh ng u ệ ạ ự i trong th gi t o, ch t n t ế ả ạ th i gian ng n hay nh ng u ữ ư ờ th b t l ư i dân nh i cho ng ế ấ ợ ậ ụ giá công nhân r hay t n d ng ẻ tài nguyên b t k h u qu môi ấ ể ậ tr ng. ườ ợ ề ờ ắ ớ ọ ứ ấ "free trade" sang ể ừ

ạ ẽ ấ ị ậ ồ ẫ ộ ườ ậ đ ng thu n ể ừ ồ

ờ i N u đ c bài trên, các b n s th y câu ọ ế ự h i v “cái b y trào l u m u d ch t ư ỏ ề do” ch là m t cách đ GS Porter nói ể ỉ i th c nh tranh” thêm v lý thuy t “l ế ế ạ ợ ề c a ông nh m t gi t ra “l i pháp v ư ộ ượ ả ủ nguy n” l i th so sánh. ế ợ ề

ồ ế ạ ế ợ

do th ồ i th c nh tranh cho ể ứ ạ c không th c c nh ộ

ả nhân l c, gi m ự ầ ư Ch c do s GS Th kêu g i VN ọ ỏ quay v th i kì b quan t a c ng (ch c là không!) nên GS ả Porter m i g i nó là "serious ệ mistake", ch tôi th y chuy n chuy n t ngướ "managed trade" là xu h chung r i. Đó cũng là lí do i ta chuy n t ng Washington (Washington consensus, nh n m nh đ n t ế ự ạ ấ ng m i,...) do hóa tài chính, th ạ ươ sang đ ng thu n Santiago ậ (Santiago consensus, không ng nh n m nh đ n t ươ ấ ế ự ạ m i hay dân ch , mà chú tr ng ọ ủ ạ đ n đ u t ế nghèo,...).

ầ ớ M t nh n xét khác: ậ ộ

ể ưở ẩ ấ ậ ụ ồ ự ạ đó hình thành l ế

ề ự ướ ể ề ỡ B i lý thuy t l ở r ng m t n ộ ướ ằ tranh mãi d a trên ngu n lao đ ng r , ẻ ự ướ c tài nguyên d i dào mà ph i t ng b ả ừ ồ ị ả trèo lên các b c thang chu i giá tr , s n ỗ ậ ng cao xu t hàng ngày càng có ch t l ấ ượ ấ ng ph n l n h n. Đ ng l c h n đ h ự ộ ơ ơ tăng năng thúc đ y cho quá trình này là ự su t, t n d ng ngu n l c, t o ra s i th t đ t khác bi ệ ể ừ ợ c nh tranh v giá hay v s khác ề ạ c là làm bi tệ . Và vai trò c a Nhà n ủ c ư ế ượ bà đ cho quá trình nh th đ ấ i nh t. di n ra m t cách thu n l ậ ợ ộ ễ ọ ố ế ủ ấ ố ố

Chính vì th m t b n đã nh n xét: ế ộ ạ ậ ợ ế ạ ọ ọ ấ ế ỉ ế ự ả

ướ

ọ ứ ế ạ

này). Tôi có c m giác nhi u bài báo ề ả ợ t Nam dùng "l kinh t i Vi ế ở ệ ế ạ i th c nh th so sánh" v i "l ớ ợ ế tranh" khá tùy h ng, nên b n ả ứ thân tôi (v n không hi u rõ v lý thuy t c a GS Porter l m) ắ cũng th y b i r i khi đ c. Đôi tế khi tôi không rõ khi nhà báo vi "l i th c nh tranh", h đang dùng theo nghĩa mà GS Porter nói hay ch xài theo thói quen và tr c giác (ki u, mu n thành ố ể i th , mà vì công thì ph i có l ợ ế ế ị ườ ng th tr đây là n n kinh t ề ế ạ i th c nh nên mình g i là "l ợ t rõ tranh", ch cũng không bi ế "policy implications" c a c m ủ ụ t ừ

ộ ớ ầ ẻ ở Đôi khi tôi th c m c: VN, ắ ở ắ nh ng ngành thâm d ng lao ụ ữ đ ng giá r là l i th so sánh, ế ợ ộ l i th c nh tranh, hay c hai? ế ạ ợ ả ữ Tôi đ c bài ph ng v n GS ỏ ẫ Porter (c b n ti ng Anh l n ả ả t) và có c m giác ông ti ng Vi ả ệ ứ không hi u l m câu h i th 2. ỏ ể ắ Th t ra quan đi m c a GS Th ọ ủ ể ậ ự ng m u d ch t v b y xu h ậ ề ẫ ị ẫ ớ do hình nh đâu mâu thu n v i ư lý thuy t l i th c nh tranh - ế ợ chính vì "static comparative i vi c ph advantage" d n t ụ ẫ ớ ệ thu c vào xu t kh u tài nguyên ẩ ấ nên m i c n "dynamic comparative advantage" ( đây là nh ng ngành có giá tr gia ị tăng cao mà lý thuy t v l i th ế ề ợ ế

ụ ừ Hai c m t gi ng nhau ra sao? này khác nhau và ố

Vì th m i có entry này. ế ớ

ế ự ế ở ừ Vi ậ ữ ể ấ

ợ ạ ệ ớ ồ c ngoài nh Sony, t ể ấ ạ ệ ả

ề ệ ề ậ ớ ậ ẫ ủ ế ợ ấ t Nam m y Đáng ti c là th c t ệ khi gia nh p WTO, không năm qua, t ế i th nh ng không t o ra cho mình l ợ ạ c nh tranh mà còn đ m t nhi u l ề ợ i ạ th so sánh khác hay không t o ra cho ế i th so sánh m i. Vi c ph i mình l ả ế nh p kh u c tăm tre, r i các doanh ẩ ả ậ nghi p n ừ ỏ b ư ệ ướ ng s n xu t chuy n sang làm đ nh h ả ướ ị ng m i nh p hàng vào công ty th ậ ươ t Nam đ bán (ngay c Coca-Cola Vi ể i khát vào bán vì lãi c gi cũng nh p n ậ ướ ả ả nhi u h n) cho th y đi u đó. H qu là ấ ơ nh p siêu ngày càng l n. Đó chính là do khi cái b y c a trào l u m u d ch t ư i th so sánh c a Vi các l ị ố ủ đ nh hóa, s ph n gia công đã b an bày. ậ ị ị ự t Nam b c ệ ị ố