Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Những biện pháp phát triển năng lực vận dụng kiến thức Văn học của học sinh vào làm văn nghị luận văn học ở trường THPT

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI …o0o… NGUYỄN THỊ BÍCH ĐÀO NHỮNG BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VĂN HỌC CỦA HỌC SINH VÀO LÀM VĂN NGHỊ LUẬN VĂN HỌC Ở TRƯỜNG THPT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội – 2006

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI …o0o… NGUYỄN THỊ BÍCH ĐÀO NHỮNG BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VĂN HỌC CỦA HỌC SINH VÀO LÀM VĂN NGHỊ LUẬN VĂN HỌC Ở TRƯỜNG THPT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học văn Mã số: 60. 14. 10 Hà Nội – 2006

LỜI CẢM ƠN

Xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®Õn Gi¸o s­ Phan Träng LuËn, ng­êi

thÇy ®· tËn t©m h­íng dÉn, chØ b¶o trong suèt qu¸ tr×nh lµm luËn v¨n.

Xin ®­îc ch©n thµnh c¶m ¬n Phßng qu¶n lý khoa häc, ban chñ nhiÖm

khoa Ng÷ v¨n, ®Æc biÖt lµ c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o trong tæ ph­¬ng ph¸p d¹y häc

v¨n tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi ®· t¹o ®iÒu kiÖn, ®éng viªn, khÝch lÖ, gióp

®ì trong lóc häc tËp còng nh­ trong qu¸ tr×nh hoµn thµnh luËn v¨n.

Xin c¶m ¬n tr­êng §¹i häc H¶i Phßng ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho em ®­îc häc

tËp ®Ó n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n.

Víi tÊm lßng biÕt ¬n s©u s¾c cña m×nh, em xin göi tíi c¸c thÇy gi¸o, c«

gi¸o cïng toµn thÓ gia ®×nh c¸c thÇy c« lêi kÝnh chóc søc khoÎ, niÒm vui vµ h¹nh

phóc !

Hµ Néi, ngµy 22 th¸ng 11 n¨m 2006 T¸c gi¶

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................... 3

MỤC LỤC ............................................................................................ 4

MỘT SỐ CHÚ THÍCH CỦA LUẬN VĂN ...................................... 6

PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................. 7

1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................... 7

2. Lịch sử nghiên cứu .................................................................................... 10

3. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 14

4. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................ 14

5. Đóng góp của đề tài ................................................................................... 15

6. Giới hạn của đề tài .................................................................................... 15

7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 16

8. Cấu trúc của luận văn ............................................................................... 16

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ĐỂ XÁC LẬP BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VĂN HỌC CỦA HỌC SINH VÀO LÀM VĂN NGHỊ LUẬN VĂN HỌC Ở TRƯỜNG THPT .......................................... 18

1. Vai trò đặc biệt quan trọng của việc vận dụng kiến thức trong qúa trình nhận thức và học tập. .......................................................................... 18

2. Quan hệ giữa kiến thức văn học vài bài làm văn nghị luận văn học. .. 34

CHƯƠNG 2: NHỮNG BIỆN PHÁP HÌNH THÀNH, RÈN LUYỆN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VĂN HỌC VÀO BÀI LÀM VĂN NLVH CỦA HỌC SINH THPT .......................... 78

1. Hướng dẫn học sinh ghi nhí kiến thức theo hệ thống và biết huy động kiến thức có hiệu quả vào bài làm văn. ....................................................... 78

2. Hướng dẫn học sinh tích hợp kiến thức lý thuyết làm bài văn NLVH với kiến thức về tác phẩm văn học cụ thể, văn học sử, lý luận văn học. .. 86

3. Hướng dẫn học sinh luôn có ý thức đặt vấn đề cần giải quyết trong mối quan hệ hữu cơ với những kiến thức về tác giả, tác phẩm, dòmg văn học, ... .............................................................................................................. 88

4. Hướng dẫn học sinh sử dụng biện pháp so sánh trong quá trình viết bài. ................................................................................................................... 91

5. Giáo viên đổi mới cách ra đề và cách đánh giá bài làm của học sinh .. 95

CHƯƠNG 3: THIẾT KẾ THỂ NGHIỆM ...................................... 99

1. Mục đích thể nghiệm ................................................................................. 99

2. Nội dung thể nghiệm ................................................................................. 99

3. Phương pháp thể nghiệm.......................................................................... 99

4. Thiết kế thể nghiệm ................................................................................... 99

PHẦN KẾT LUẬN .......................................................................... 112

TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................. 117

MỘT SỐ CHÚ THÍCH CỦA LUẬN VĂN

Nh÷ng ch÷ viÕt t¾t

1.THPT : Trung häc phæ th«ng

2.NLVH : NghÞ luËn v¨n häc

3.tpvh : T¸c phÈm v¨n häc

4.NXB : Nhµ xuÊt b¶n

5.ncgd : Nghiªn cøu gi¸o dôc

®Þa chØ tµi liÖu

§Þa chØ tµi liÖu n¨m trong [ ]

Sè thø nhÊt lµ sè thø tù tµi liÖu.

Sè thø hai lµ sè trang trong tµi liÖu.

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Nhµ tr­êng cña chóng ta ®ang tiÕn hµnh ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc.

Môc ®Ých cña sù ®æi míi lµ yªu cÇu s¶n phÈm gi¸o dôc t¹o ra ph¶i lµ nh÷ng con

ng­êi cã nh©n c¸ch, s¸ng t¹o, n¨ng ®éng, tù lËp, tù chñ trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c

t×nh huèng thùc tÕ cña ®êi sèng. Mçi m«n häc trong nhµ tr­êng ®Òu g¸nh lÊy Ýt

nhiÒu träng tr¸ch trong viÖc Gi¸o dôc §µo t¹o con ng­êi. M«n Ng÷ v¨n lµ m«n

häc ®­îc ký th¸c nhiÒu träng tr¸ch nhÊt, cã lÏ chØ trõ thÓ dôc cßn ®øc dôc, trÝ

dôc, mü dôc nã ®Òu ph¶i ®¶m nhËn. M«n Ng÷ v¨n bao gåm ba ph©n m«n: V¨n

– Lµm v¨n – TiÕng viÖt. Trong ®ã lµm v¨n chÝnh lµ kÕt qu¶ häc tËp cña hai

ph©n m«n cßn l¹i. Khi lùa chän ®Ò tµi nghiªn cøu nµy, ng­êi viÕt ®· ý thøc ®­îc

ý nghÜa vÒ mÆt khoa häc vµ c¶ ý nghÜa vÒ mÆt thùc tiÔn cña vÊn ®Ò. Lý do lùa

chän ®Ò tµi tùu trung ë n¨m lý do c¬ b¶n sau:

1.1 TÇm quan träng ®Æc biÖt cña v¨n nghÞ luËn nãi chung vµ bµi lµm v¨n

nghÞ luËn v¨n häc nãi riªng ë tr­êng THPT.

Ba d¹ng v¨n b¶n mµ häc sinh ph¶i häc vµ lµm trong nhµ tr­êng:

- D¹ng s¸ng t¸c v¨n häc: miªu t¶, t­êng thuËt, kÓ chuyÖn, …

- D¹ng bµi nghÞ luËn víi hai néi dung c¬ b¶n lµ nghÞ luËn x· héi vµ nghÞ

luËn v¨n häc.

- D¹ng v¨n b¶n hµnh chÝnh c«ng cô: ®¬n tõ, biªn b¶n, …

Tuy nhiªn chóng ta cã thÓ nhËn thÊy d¹ng bµi nghÞ luËn ®­îc ­u tiªn sè

l­îng thêi gian häc tõ bËc trung häc c¬ së ®Õn bËc trung häc phæ th«ng. §Æc biÖt

ë ch­¬ng tr×nh THPT d¹ng bµi nghÞ luËn ®­îc ­u tiªn h¬n c¶, v¨n nghÞ luËn ®­îc

coi lµ mét trong nh÷ng tri thøc then chèt nhÊt cña ch­¬ng tr×nh lµm v¨n THPT.

Trong d¹ng v¨n nghÞ luËn th× nghÞ luËn v¨n häc lµ lo¹i bµi ®Æc tr­ng nhÊt trong

ch­¬ng tr×nh. ViÖc ph©n chia v¨n nghÞ luËn thµnh hai néi dung: NghÞ luËn x· héi

vµ nghÞ luËn v¨n häc chØ cã tÝnh t­¬ng ®èi v× tÝnh chÊt tæng hîp phøc t¹p cña v¨n

nghÞ luËn kh«ng ®¬n gi¶n ®Ó chóng ta ph©n chia mét c¸ch r¹ch rßi nh­ng hiÖn

nay s¸ch gi¸o khoa còng ®ang sö dông sù ph©n chia nµy lµ ®Ó tiÖn cho viÖc gi¶ng

d¹y vµ häc tËp.

NghÞ luËn v¨n häc gi÷ vai trß lµ lo¹i bµi c¬ b¶n trong ch­¬ng tr×nh v× th«ng

qua bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc cña häc sinh, chóng ta ®¸nh gi¸ ®­îc kÕt qu¶

“®Çu ra” cña qu¸ tr×nh d¹y häc v¨n vµ tiÕng ViÖt. H¬n n÷a tõ c¶i c¸ch gi¸o dôc,

lo¹i bµi nghÞ luËn v¨n häc còng trë thµnh lo¹i bµi chñ yÕu nÕu kh«ng muèn nãi

lµ lo¹i bµi duy nhÊt trong c¸c kú thi.

1.2 ViÖc d¹y häc phÇn lµm v¨n còng nh­ h­íng dÉn häc sinh lµm bµi

v¨n nghÞ luËn v¨n häc ch­a t­¬ng xøng víi tÇm quan träng cña m«n häc.

Mét ®iÒu c¬ b¶n trong qu¸ tr×nh d¹y häc mµ ai trong chóng ta còng mong

muèn lµ häc sinh biÕt vËn dông kiÕn thøc tõ cÊp ®é lý thuyÕt vµo thùc hµnh. §èi

víi m«n Ng÷ v¨n th× ph©n m«n lµm v¨n chÝnh lµ ®iÓm tùa ®Ó gi¸o viªn ®¸nh gi¸

sù häc cña häc sinh. Lµm v¨n lµ m«n thùc hµnh, øng dông. §©y lµ ph©n m«n mµ

ng­êi gi¸o viªn qua ®ã sÏ rÌn luyÖn t­ duy, båi d­ìng nhËn thøc vµ ph¸t triÓn

nh©n c¸ch cho häc sinh. TÇm quan träng cña ph©n m«n lµm v¨n lµ nh­ thÕ

nh­ng trªn thùc tÕ d­êng nh­ chóng ta chØ nh×n nhËn nã trªn ph­¬ng diÖn lý

thuyÕt. HiÖn nay, trong c¸c nhµ tr­êng, ph©n m«n lµm v¨n “®ang chÞu b¹c bÏo”.

Chóng ta nãi nhiÒu ®Õn ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc Ng÷ v¨n nh­ng l¹i chØ chó

träng ®Õn ®æi míi ph­¬ng ph¸p giê d¹y häc v¨n. ThËm chÝ cã lóc ph©n m«n lµm

v¨n bÞ g¹t sang bªn TiÕng. C¸c giê lµm v¨n trªn líp ®­îc gi¸o viªn vµ häc sinh

thùc hiÖn mét c¸ch qua loa. §iÒu ®ã dÉn ®Õn hËu qu¶ lµ khi ph¶i lµm c¸c bµi v¨n

nãi chung vµ c¸c bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc nãi riªng häc sinh lµm bµi mß mÉm,

lóng tóng. Cã nh÷ng bµi viÕt khi ®äc lªn kh«ng thÊy tÝnh chÊt nghÞ luËn ë chç

nµo. HÇu nh­ häc sinh lµm bµi lµ sù tr¶ l¹i thÇy c« nh÷ng g× ghi nhËn ®­îc qua

giê gi¶ng v¨n. Nh÷ng bµi nghÞ luËn v¨n häc lµ chç ®Ó häc sinh béc lé sù c¶m

thô riªng t­ th× ng­îc l¹i c¸c em lµm theo mÉu, theo lêi thÇy c«. ViÖc lµm bµi chØ

lµ ®èi phã víi c¸c kú thi. Tõ chç kh«ng biÕt c¸ch lµm bµi dÉn ®Õn häc sinh sî

lµm v¨n vµ ch¸n häc v¨n.

1.3 N¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm v¨n nghÞ luËn

v¨n häc cña häc sinh cßn nhiÒu h¹n chÕ.

Trong qu¸ tr×nh häc tËp, ph¶i nãi r»ng kh©u vËn dông kiÕn thøc ë häc sinh

cßn nhiÒu h¹n chÕ, non yÕu. N¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm

v¨n nghÞ luËn v¨n häc cña häc sinh THPT còng ®ang n»m trong t×nh tr¹ng ®ã.

Bµi nghÞ luËn v¨n häc dï ë kiÓu lo¹i nghÞ luËn v¨n häc nµo còng ®Òu cÇn cã kiÕn

thøc tæng hîp: KiÕn thøc vÒ lý luËn v¨n häc, kiÕn thøc vÒ v¨n häc sö, kiÕn thøc

vÒ t¸c phÈm v¨n häc. Nh­ng qua thùc tÕ kh¶o s¸t bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc

cña c¸c em häc sinh th× kh¶ n¨ng vËn dông tæng hîp ba lo¹i kiÕn thøc trªn trong

bµi lµm cßn nhiÒu h¹n chÕ. Häc sinh lµm bµi th­êng chØ biÕt ®Õn lo¹i kiÕn thøc

vÒ t¸c phÈm v¨n häc. D­êng nh­ häc sinh ch­a ý thøc ®­îc chÝnh kiÕn thøc lÝ

luËn v¨n häc vµ kiÕn thøc v¨n häc sö lµ kiÕn thøc gióp cho bµi viÕt cã tÝnh lý

luËn, cã chiÒu s©u. ë mét sè bµi lµm cña häc sinh cã thÓ hiÖn ®«i chót viÖc vËn

dông kiÕn thøc th× l¹i vËn dông mét c¸ch vông vÒ, sèng s­îng, kh«ng nhuÇn

nhuyÔn. §©y lµ mét ®iÓm yÕu quan träng mµ ng­êi thÇy cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p

h­íng dÉn cô thÓ ®Ó c¶i thiÖn t×nh tr¹ng lµm bµi nh­ hiÖn nay cña häc sinh.

1.4 Kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n

häc cña häc sinh lµ mét th­íc ®o hiÖu qu¶ ®æi míi trong ph­¬ng ph¸p d¹y

häc

M«n Ng÷ v¨n trong nhµ tr­êng nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®ang trë thµnh vÊn ®Ò

thêi sù ®­îc nhiÒu ng­êi quan t©m. Häc sinh ch¸n häc cßn gi¸o viªn kh«ng cã

høng thó khi gi¶ng d¹y. Tr­íc thùc tr¹ng ®ã ngµnh Gi¸o dôc ®· thùc hiÖn ®æi

míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc Ng÷ v¨n sao cho viÖc d¹y häc thÓ hiÖn ®óng víi tÝnh

chÊt cña m«n häc vµ phï hîp ®èi t­îng häc sinh trong thêi ®¹i míi. Cã lÏ ®Ó

®¸nh gi¸ tiÕn tr×nh ®æi míi vµ hiÖu qu¶ ®æi míi ®­îc râ rµng, chÝnh x¸c th× ph¶i

dùa vµo møc ®é vËn dông kiÕn thøc v¨n häc cña häc sinh trong bµi lµm v¨n nghÞ

luËn v¨n häc.

Môc ®Ých cña ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc Ng÷ v¨n nh»m ph¸t huy tÝnh

chñ thÓ trong viÖc tù chiÕm lÜnh t¸c phÈm v¨n häc, häc sinh lµ b¹n ®äc ®ång

s¸ng t¹o víi nhµ v¨n, häc sinh biÕt ®¸nh gi¸ c¸c hiÖn t­îng v¨n häc b»ng ý kiÕn

cña m×nh, biÕt sö dông tiÕng ViÖt mét c¸ch trong s¸ng,…. Th«ng qua bµi viÕt cña

häc sinh chóng ta sÏ n¾m ®­îc hiÖu qu¶ ®æi míi d¹y häc ®· ®¹t ®Õn møc ®é nµo.

NÕu mçi bµi viÕt thÓ hiÖn sù vËn dông kiÕn thøc nhuÇn nhuyÔn tøc kiÕn thøc häc

sinh thu nhËn ®­îc ®· ®­îc tiªu ho¸, ®· trë thµnh kiÕn thøc cña b¶n th©n, khi Êy

bµi viÕt cña c¸c em sÏ thÓ hiÖn mét c¸ tÝnh riªng, nh©n c¸ch cña ng­êi häc. Khi

bµi viÕt cña c¸c em ®¹t ®­îc kÕt qña nh­ vËy lµ khi chóng ta ®· ®¹t ®­îc hiÖu

qu¶ trong ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc Ng÷ v¨n.

1.5 – ViÖc nghiªn cøu ph©n m«n lµm v¨n cßn nhiÒu kho¶ng.

Cho ®Õn ngµy h«m nay, sù ®ãng gãp cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu phÇn

nhiÒu cho ph©n m«n V¨n, ph©n m«n TiÕng. Lµm v¨n vÉn lµ ph©n m«n cã sè

l­îng c«ng tr×nh nghiªn cøu cßn rÊt khiªm tèn, khi lùa chän ®Ò tµi nµy, ng­êi

viÕt mong muèn cã thªm mét chót ®ãng gãp cho ph©n m«n lµm v¨n - mét ph©n

m«n cã vÞ trÝ vai trß quan träng trong ch­¬ng tr×nh nh­ng ch­a ®­îc nh×n nhËn

mét c¸ch tho¶ ®¸ng.

2. Lịch sử nghiên cứu

V¨n nghÞ luËn cã tõ rÊt l©u ®êi. ë Trung hoa, ng­êi ta x¸c ®Þnh v¨n nghÞ

luËn cã tõ thêi Khæng Tö (551- 479 tr­íc C«ng nguyªn). Cßn ë n­íc ta v¨n nghÞ

luËn còng cã tõ rÊt sím. Nh÷ng v¨n b¶n nh­ “ChiÕu dêi ®«”(1010) cña Lý C«ng

UÈn, “ HÞch t­íng sÜ” (1285) cña TrÇn Quèc To¶n, “B×nh Ng« ®¹i c¸o” (1428)

cña NguyÔn Tr·i,… cã thÓ coi lµ nh÷ng ¸ng v¨n nghÞ luËn ®Çu tiªn cña n­íc ta.

Sù ra ®êi cña v¨n nghÞ luËn ®· nhanh chãng x¸c lËp ®­îc vÞ trÝ vai trß cña nã

trong viÖc gãp phÇn ph¸t triÓn trÝ tuÖ vµ nh©n c¸ch cña ng­êi häc sinh ë tr­êng

phæ th«ng. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë ph©n m«n lµm v¨n ®· chiÕm mét thêi l­îng ®¸ng

kÓ trong ch­¬ng tr×nh, ®Æc biÖt lµ lo¹i v¨n nghÞ luËn v¨n häc. Song song víi s¸ch

gi¸o khoa lµm v¨n trong nhµ tr­êng th× sè l­îng c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, c¸c

bµi viÕt vÒ c¸ch lµm mét bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc ngµy mét nhiÒu h¬n, nhÊt lµ

t×nh h×nh nh÷ng n¨m gÇn ®©y häc sinh tá ra non kÐm vµ lóng tóng khi ph¶i lµm

v¨n. Trong sè nh÷ng cuèn s¸ch, nh÷ng bµi viÕt Êy cã thÓ kÓ ®Õn mét sè tµi liÖu

cã liªn quan, cã ®Ò cËp tíi khÝa c¹nh n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc cña

häc sinh trong bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc nh­ sau:

N¨m 1982 cuèn “Tµi liÖu tham kh¶o h­íng dÉn gi¶ng d¹y tËp lµm v¨n”

dïng cho bËc THPT cña Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc chØ ®Ó nãi vÒ v¨n nghÞ luËn.

Cuèn s¸ch chØ ra vai trß t¸c dông cña v¨n nghÞ luËn ë nhµ tr­êng trong viÖc ®µo

t¹o gi¸o dôc con ng­êi. Cuèn s¸ch còng nhÊn m¹nh ®Õn vai trß cña d¹ng bµi

nghÞ luËn v¨n häc trong nhµ tr­êng THPT. Trong phÇn “®iÒu kiÖn ®Ó lµm mét

bµi tËp lµm v¨n nghÞ luËn”®· chØ ra: ®Ó lµm tèt bµi v¨n nghÞ luËn häc sinh ph¶i

häc tèt c¶ v¨n häc sö, lý luËn v¨n häc, gi¶ng v¨n.

TiÕp theo, lµ mét lo¹t nh÷ng bµi b¸o viÕt vÒ d¹y häc tËp lµm v¨n.

“D¹y tËp lµm v¨n ë tr­êng s­ ph¹m”- T¹p chÝ nghiªn cøu Gi¸o dôc, sè 3

n¨m 1984 – Tr­¬ng ChÝnh

“D¹y tËp lµm v¨n”- T¹p chÝ nghiªn cøu Gi¸o dôc, sè 1 n¨m 1984 - Hå

Ngäc §¹i.

“RÌn luyÖn kü n¨ng lµm v¨n cho häc sinh phæ th«ng trung häc”- T¹p chÝ

nghiªn cøu Gi¸o dôc, sè 7 n¨m 1984 - §ç Kim Håi.

“Ng÷ ph¸p v¨n b¶n vµ viÖc d¹y lµm v¨n” - Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc, n¨m

1985 - NguyÔn Quang Ninh.

“D¹y vµ häc lý luËn v¨n ch­¬ng ë tr­êng phæ th«ng”- T¹p chÝ nghiªn cøu

Gi¸o dôc, sè 5 n¨m 1986 - Cao §øc TiÕn. Trong bµi viÕt, t¸c gi¶ ®· nhÊn m¹nh

®Õn vai trß vËn dông kiÕn thøc lý luËn v¨n häc vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc

ë tr­êng phæ th«ng.

Cuèn “ Lµm v¨n” cña §×nh Cao, Lª A, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc n¨m 1989.

Hai t¸c gi¶ ®· dµnh vµi tr¨m trang ®Ó nãi vÒ lo¹i bµi nghÞ luËn v¨n häc. Trong

khi ®Ò cËp ®Õn ph­¬ng ph¸p vµ kü n¨ng lµm bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc, hai t¸c

gi¶ ®· chØ ra c¸c lo¹i kiÕn thøc vµ c¸ch huy ®éng kiÕn thøc vµo bµi lµm. §ã lµ

kiÕn thøc vÒ c¸c t¸c phÈm cô thÓ, kiÕn thøc vÒ v¨n häc sö, kiÕn thøc vÒ lý luËn

v¨n häc.

Cuèn “Mét sè vÊn ®Ò vÒ m«n lµm v¨n vµ s¸ch lµm v¨n 11phæ th«ng trung

häc”- Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi n¨m 1991 cña Gi¸o s­ Phan Träng

LuËn (Chñ biªn), trong phÇn “MÊy tån t¹i chÝnh cña m«n lµm v¨n ë phæ th«ng

trung häc(Tr­íc vµ sau khi thay s¸ch lµm v¨n 10) cÇn ®­îc tiÕp tôc kh¾c phôc”,

t¸c gi¶ ®· chØ ra mét trong nh÷ng tån t¹i ë nhµ tr­êng lµ: Lèi d¹y v¨n khu«n

mÉu, x¬ cøng, quan niÖm lµm v¨n nÆng vÒ thi cö cho nªn häc sinh lµm bµi kh«ng

cã tÝnh s¸ng t¹o. ThiÕu tÝnh s¸ng t¹o trong bµi lµm thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng vËn dông

kiÕn thøc kÐm. C¸ch vËn dông kiÕn thøc ng©y ng«, l¹c lâng, kh«ng ¨n nhËp,

thiÕu ®Þnh h­íng, thiÕu chän läc.

Cuèn “Muèn viÕt ®­îc bµi v¨n hay” Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc n¨m 1993 do

NguyÔn §¨ng M¹nh (Chñ biªn). Khi tr×nh bµy ®Ó viÕt ®­îc bµi v¨n nghÞ luËn

hay, t¸c gi¶ kh«ng trùc tiÕp nãi ®Õn viÖc vËn dông c¸c lo¹i kiÕn thøc cña v¨n mµ

nãi ph¶i sö dông c¸c thao t¸c nh­ liªn hÖ, ®èi chiÕu, so s¸nh. ViÖc sö dông c¸c

thao t¸c nµy, thiÕt nghÜ ®ã chÝnh lµ viÖc vËn dông kiÕn thøc vµo trong bµi lµm.

Trong luËn ¸n Phã TiÕn sÜ “Kü n¨ng lËp ý cho häc sinh phæ th«ng trung

häc ë lo¹i bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc”, Hµ Néi n¨m 1994 - §ç Ngäc Thèng. T¸c

gi¶ chØ râ: “§Ó viÕt ®­îc nghÞ luËn v¨n häc hay, ng­êi viÕt cÇn cã n¨ng lùc v¨n

häc. N¨ng lùc Êy thÓ hiÖn ë tr×nh ®é hiÓu biÕt vÒ lÞch sö v¨n häc, lý luËn v¨n häc,

t¸c phÈm v¨n häc”. Ph¶i ch¨ng chÝnh lµ t¸c gi¶ muèn nãi cÇn ph¶i cã sù vËn

dông tæng hîp kiÕn thøc v¨n häc trong bµi nghÞ luËn v¨n häc.

Cuèn gi¸o tr×nh: “Ph­¬ng ph¸p d¹y häc v¨n” - Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc quèc

gia Hµ néi n¨m 1996 do c¸c so¹n gi¶ Phan Träng LuËn, Tr­¬ng DÜnh, NguyÔn

Thanh Hïng, TrÇn ThÕ PhiÖt, ë ch­¬ng VII “Ph­¬ng ph¸p d¹y häc m«n lµm

v¨n” c¸c t¸c gi¶ ®· nhÊn m¹nh ®Õn sù kh¸c biÖt gi÷a “Qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh mét

t¸c phÈm v¨n ch­¬ng trong giê gi¶ng v¨n hay qu¸ tr×nh th«ng hiÓu mét v¨n b¶n

v¨n häc häc sö trong giê v¨n häc sö chñ yÕu vÉn lµ mét qu¸ tr×nh tiÕp nhËn

th«ng hiÓu nh÷ng kiÕn thøc míi. Cßn qu¸ tr×nh lµm v¨n l¹i lµ qu¸ tr×nh vËn dông

nh÷ng hiÓu biÕt (…) ®Ó t¹o nªn mét s¶n phÈm s¸ng t¹o cña c¸ nh©n”. §Ò cËp ®Õn

viÖc vËn dông kiÕn thøc c¸c t¸c gi¶ chØ ra qu¸ tr×nh vËn dông kiÕn thøc theo tõng

giai ®o¹n víi nh÷ng thao t¸c t­ duy kh¸c nhau.

Cuèn “D¹y v¨n, häc v¨n”- Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc S­ ph¹m n¨m 2001 -

§Æng HiÓn, ng­êi viÕt ®· chØ ra c«ng ®o¹n vËn dông kiÕn thøc trong bµi lµm v¨n

lµ rÊt quan träng ®Ó cã thÓ viÕt ®­îc mét bµi v¨n tèt.

Chóng ta cßn cã thÓ kÓ ®Õn rÊt nhiÒu nh÷ng cuèn s¸ch, bµi b¸o kh¸c bµn vÒ

viÖc lµm v¨n nãi chung vµ lo¹i bµi nghÞ luËn v¨n häc nãi riªng nh­:

“D¹y v¨n lµ mét qu¸ tr×nh rÌn luyÖn toµn diÖn”- T¹p chÝ nghiªn cøu Gi¸o

dôc, sè 28 n¨m 1973 - Ph¹m V¨n §ång.

“VÒ m«n lµm v¨n ë tr­êng phæ th«ng trung häc” - T¹p chÝ nghiªn cøu

Gi¸o dôc, sè 1 n¨m 1994 - §ç Ngäc Thèng.

“Mét sè vÊn ®Ò vÒ v¨n nghÞ luËn ë cÊp hai”- Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o n¨m

1995 - NguyÔn Thanh Hïng.

“BÝ quyÕt giái v¨n”- Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc n¨m 1995 - Vò Ngäc Kh¸nh.

“VÒ ph­¬ng ph¸p h­íng dÉn ®­a lý thuyÕt lËp luËn trong v¨n nghÞ luËn vµo

m«n lµm v¨n ë tr­êng THPT”- T¹p chÝ nghiªn cøu Gi¸o dôc, sè 12 n¨m 1999 -

TrÇn H÷u Phong.

“LuyÖn viÕt bµi v¨n hay” Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc, n¨m 2000 - TrÇn §×nh

Sö.

“VÎ ®Ñp cña v¨n nghÞ luËn”- T¹p chÝ v¨n häc vµ tuæi trÎ, sè 4,5 n¨m 2005 -

§ç Ngäc Thèng.

“MÊy ®iÒu cÇn l­u ý khi d¹y vµ häc phÇn v¨n nghÞ luËn v¨n häc trong s¸ch

gi¸o khoa Ng÷ v¨n 9” - T¹p chÝ v¨n häc vµ tuæi trÎ, sè 8 n¨m 2005 - Lª Quang

H­ng.

“Gióp em lµm tèt bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc”- T¹p chÝ v¨n häc vµ tuæi trÎ,

sè 12 n¨m 2005 - §Æng Ngäc Ph­¬ng...

Sau khi tiÕn hµnh nghiªn cøu lÞch sö vÊn ®Ò: N¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc

v¨n häc cña häc sinh vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc, chóng ta cã thÓ nhËn

thÊy: C¸c t¸c gi¶ khi viÕt vÒ c¸ch thøc lµm bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc ®Òu ®Ò cËp

®Õn yªu cÇu vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm nh­ lµ mét ®ßi hái b¾t

buéc, cã tÝnh nguyªn t¾c. Nh­ng lµm thÕ nµo ®Ó häc sinh biÕt vËn dông kiÕn thøc

v¨n häc vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc th× c¸c t¸c gi¶ l¹i ch­a chØ ra cô thÓ.

Ch­a cã tµi liÖu nµo ®Æt vÊn ®Ò: “Nh÷ng biÖn ph¸p ph¸t triÓn n¨ng lùc vËn dông

kiÕn thøc v¨n häc cña häc sinh vµo lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc ë tr­êng THPT”.

Lµ ng­êi ®i sau vµ tiÕp tôc nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò lµm v¨n cña häc sinh, trªn

c¬ së kÕ thõa vµ cè g¾ng ®ãng gãp cho c«ng viÖc nghiªn cøu khoa häc mét vµi

®iÒu míi mÎ, ng­êi viÕt ®· lùa chän ®Ò tµi nghiªn cøu sau: Nh÷ng biÖn ph¸p

ph¸t triÓn n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc cña häc sinh vµo lµm v¨n nghÞ

luËn v¨n häc ë tr­êng THPT.

3. Mục đích nghiên cứu

Qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, ng­êi viÕt muèn gãp phÇn lµm s¸ng tá

b¶n chÊt khoa häc cña viÖc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo lµm v¨n nghÞ luËn

v¨n häc cña häc sinh ë tr­êng THPT. ViÖc vËn dông c¸c kiÕn thøc liªn quan cña

c¸c ph©n m«n trong mét m«n häc lµ viÖc lµm cã tÝnh khoa häc. B¶n chÊt cña

khoa häc lu«n ®ßi hái kiÕn thøc ph¶i ®­îc ®Æt trong hÖ thèng, trong chØnh thÓ,

trong sù ®èi chiÕu, liªn hÖ, so s¸nh. V× vËy, vÊn ®Ò cña ®Ò tµi ®­a ra lµ cã c¬ së

khoa häc. H¬n n÷a viÖc ®Ò cËp ®Õn kh©u vËn dông kiÕn thøc còng lµ mét c«ng

®o¹n trong qu¸ tr×nh häc sinh tiÕp thu kiÕn thøc. §©y lµ mét c«ng ®o¹n quan

träng nÕu häc sinh kh«ng ®¹t ®­îc th× häc sinh ch­a thùc sù tr­ëng thµnh trong

nhËn thøc. Th«ng qua viÖc lµm râ b¶n chÊt khoa häc cña ®Ò tµi, ng­êi viÕt muèn

gióp gi¸o viªn cã c¬ së khoa häc ®Ó h­íng dÉn häc sinh lµm bµi v¨n nghÞ luËn

v¨n häc ®­îc ®óng h¬n, ®Çy ®ñ h¬n, s©u s¾c h¬n vµ hay h¬n.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu

NhiÖm vô tr­íc tiªn lµ x¸c ®Þnh c¸c kh¸i niÖm liªn quan ®Õn ®Ò tµi, chØ ra

nh÷ng ®Æc tr­ng, tÇm quan träng cña n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc trong qu¸

tr×nh nhËn thøc vµ häc tËp.

NhiÖm vô tiÕp theo cña ®Ò tµi lµ ®­a ra nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ nh»m h×nh

thµnh, rÌn luyÖn n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc cña ng­êi häc sinh vµo

lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc ë tr­êng THPT.

5. Đóng góp của đề tài

§Ò tµi cña luËn v¨n ®i sau rÊt nhiÒu nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸c

song ng­êi viÕt cè g¾ng t×m ra c¸i míi cã gi¸ trÞ ®ãng gãp vµo qu¸ tr×nh h­íng

dÉn häc sinh vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc.

Nh÷ng ®ãng gãp cña luËn v¨n.

- Ng­êi viÕt ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t nghiªm tóc mét khèi l­îng bµi t­¬ng

®èi lín ®Ó ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c thùc tr¹ng yÕu kÐm cña häc sinh THPT khi vËn

dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc.

- LuËn v¨n kh¼ng ®Þnh cã c¬ së khoa häc cña n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc

vµo qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ häc tËp. Qua ®ã nhÊn m¹nh viÖc häc sinh biÕt vËn

dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc sÏ n©ng cao chÊt

l­îng bµi viÕt cña c¸c em ë tr­êng THPT.

- LuËn v¨n ®Ò xuÊt ®­îc mét sè biÖn ph¸p thÝch hîp h­íng dÉn häc sinh

ph¸t triÓn n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n

häc ë tr­êng THPT.

6. Giới hạn của đề tài

V¨n nghÞ luËn cã ®èi t­îng rÊt réng vµ lµ d¹ng v¨n cÇn nhiÒu ®Õn kü n¨ng

vËn dông kiÕn thøc tæng hîp. Song do thêi gian vµ tr×nh ®é cã h¹n nªn luËn v¨n

nµy ng­êi viÕt chØ giíi h¹n trong viÖc gi¶i quyÕt lµm s¸ng tá vai trß quan träng

cña viÖc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo lµm v¨n NLVH vµ ®­a ra nh÷ng biÖn

ph¸p nh»m ph¸t triÓn n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo lµm v¨n NLVH

ë tr­êng THPT.

7. Phương pháp nghiên cứu

Trong suèt qu¸ tr×nh hoµn thiÖn luËn v¨n ng­êi viÕt ®· sö dông chñ yÕu

nh÷ng ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu sau:

- Ph­¬ng ph¸p kh¶o s¸t ®iÒu tra: ®­îc sö dông khi t×m hiÓu thùc tr¹ng vÒ

n¨ng lùc cña häc sinh trong bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc th«ng qua hÖ thèng

c¸c bµi lµm v¨n cô thÓ cña häc sinh, c¸ch chÊm bµi, ra ®Ò v¨n cña gi¸o viªn.

- Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp: §­îc dïng sau khi tiÕn hµnh kh¶o s¸t

®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®iÒu tra tõ ®ã t×m ra nguyªn nh©n cña sù yÕu kÐm trong viÖc

vËn dông kiÕn thøc cña häc sinh.

- Ph­¬ng ph¸p ph©n lo¹i thèng kª: §­îc dïng khi ph©n lo¹i n¨ng lùc vËn

dông kiÕn thøc cña häc sinh.

- Ph­¬ng ph¸p logic: §­îc dïng khi xem xÐt quy luËt cña viÖc vËn dông

kiÕn thøc nãi chung vµ viÖc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc nãi riªng vµo trong bµi

lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc.

- Ph­¬ng ph¸p lÞch sö: Sö dông khi tiÕn hµnh nghiªn cøu lÞch sö vÊn ®Ò.

- Ph­¬ng ph¸p thÓ nghiÖm khoa häc: Sö dông khi tiÕn hµnh thiÕt kÕ gi¸o ¸n

thuyÕt minh qu¸ tr×nh h­íng dÉn häc sinh vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi

lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc.

8. Cấu trúc của luận văn

• PhÇn më ®Çu.

• PhÇn néi dung

Ch­¬ng I: C¬ sá lý luËn vµ thùc tiÔn ®Ó x¸c lËp biÖn ph¸p ph¸t triÓn n¨ng

lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc cña häc sinh vµo lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc ë

tr­êng THPT.

Ch­¬ng II: Nh÷ng biÖn ph¸p h×nh thµnh, rÌn luyÖn n¨ng lùc vËn dông kiÕn

thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc cña häc sinh THPT.

Ch­¬ng III: ThiÕt kÕ thÓ nghiÖm

• KÕt luËn

• Danh môc tµi liÖu tham kh¶o.

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ĐỂ XÁC

LẬP BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN

THỨC VĂN HỌC CỦA HỌC SINH VÀO LÀM VĂN NGHỊ

LUẬN VĂN HỌC Ở TRƯỜNG THPT

1. Vai trò đặc biệt quan trọng của việc vận dụng kiến thức trong qúa

trình nhận thức và học tập.

1.1 VËn dông kiÕn thøc lµ kh©u quan träng nhÊt cña qu¸ tr×nh nhËn thøc

vµ häc tËp.

Mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng cña d¹y häc ë nhµ tr­êng lµ d¹y

cho häc sinh ph¸t triÓn t­ duy. T­ duy lµ quµ tÆng quý gi¸ nhÊt mµ th­îng ®Õ

ban tÆng cho loµi ng­êi. Tuy nhiªn, ®Ó cã t­ duy ph¸t triÓn con ng­êi ta ph¶i

®­îc rÌn luyÖn vµ ph¸t triÓn. N¨ng lùc t­ duy ®ßi hái ph¶i cã kiÕn thøc, cã trÝ

nhí nh­ng quan träng h¬n kiÕn thøc vµ trÝ nhí lµ kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc,

c¸c thao t¸c t­ duy ®· cã ®Ó chiÕm lÜnh kiÕn thøc míi vµ vËn dông nã vµo thùc

tiÔn.

Nh­ chóng ta ®· biÕt, sù ph¸t triÓn t©m lý nhËn thøc cña con ng­êi ®i tõ

thÊp tíi cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p vµ mang tÝnh kÕ thõa, tÝnh phñ ®Þnh râ rÖt.

Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®ã, nh÷ng thµnh qu¶ ®· ®­îc tÝch luü, ®­îc h×nh thµnh

ë giai ®o¹n tr­íc dÇn dÇn sÏ trë thµnh nh÷ng c«ng cô, nh÷ng ph­¬ng tiÖn lµm

nÒn, lµm c¬ së cho viÖc h×nh thµnh nh÷ng hiÖn t­îng t©m lý ë møc cao h¬n. V×

vËy, nhiÖm vô cña d¹y häc kh«ng nh÷ng ph¶i h×nh thµnh cho häc sinh nh÷ng tri

thøc, kh¸i niÖm, nh÷ng ph­¬ng thøc ho¹t ®éng mµ ph¶i d¹y cho häc sinh biÕt

vËn dông c¸c tri thøc, kinh nghiÖm ®· cã ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra (trong

mét hoµn c¶nh, t×nh huèng cô thÓ) mét c¸ch phï hîp, th«ng minh. ViÖc häc

kh«ng ph¶i lµ sù lÜnh héi nh÷ng kiÕn thøc riªng lÎ, vôn vÆt, cô thÓ mµ cßn ph¶i

biÕt quy nh÷ng tr­êng hîp riªng lÎ, cô thÓ vÒ nh÷ng “hÖ” mang tÝnh kh¸i qu¸t.

Franz Emanuel Weinert quan niÖm: “Häc nh­ lµ mét qu¸ tr×nh chñ ®éng vµ kiÕn

t¹o. ViÖc häc tËp cã t¹o sinh, cã hiÖu qu¶, hiÓu biÕt lµ mét qu¸ tr×nh chñ ®éng vµ

kiÕn t¹o phô thuéc vµo c¬ së tri thøc vèn cã cña c¸ nh©n vµ vµo nh÷ng tÇm hiÓu

biÕt ®­îc ®em l¹i qua ®ã. Nh­ vËy theo c¸ch nh×n nµy, häc tËp lµ sù ®èi lËp víi

th«ng tin ®­îc truyÒn ®¹t tõ bªn ngoµi, ®­îc tiÕp thu thô ®éng vµ xö lý mét c¸ch

m¸y mãc, ®iÒu sÏ dÉn ®Õn mét sù hiÓu biÕt tr× trÖ, Ýt kh¶ n¨ng chuyÓn t¶i vµ

kh«ng thÓ sö dông mét c¸ch linh ho¹t”.

Trong cuèn “T©m lý häc løa tuæi vµ t©m lý häc s­ ph¹m” cña

A.V.Petrovski, gi¸o s­ ®· ®Ò cËp ®Õn b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh häc tËp “®­îc x¸c

®Þnh nh­ lµ qu¸ tr×nh cã tÝnh chÊt hai mÆt - tÝch luü c¸c tri thøc vµ n¾m v÷ng c¸c

ph­¬ng thøc vËn dông tri thøc” [48; 143]. Bëi vËy, qu¸ tr×nh d¹y häc kh«ng cã g×

kh¸c lµ mét ho¹t ®éng bao gåm hai phÝa thÇy vµ trß, lµ sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a

lao ®éng cña ng­êi gi¸o viªn vµ häc sinh, trong ®ã trß nç lùc nhËn thøc, thÇy

s¸ng t¹o biÖn ph¸p ®Ó h­íng dÉn häc sinh lµm cho kiÕn thøc, t­ t­ëng t×nh c¶m

kü n¨ng lÉn ph­¬ng ph¸p cña häc sinh ®ù¬c t¨ng tiÕn. Môc ®Ých cuèi cïng ®Ó hä

cã thÓ tõng b­íc vËn dông kiÕn thøc mét c¸ch tù lËp vµo trong ®êi sèng. Nh­

vËy, häc tËp lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc tÝch cùc. Qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ häc tËp ®­îc

diÔn ra theo tõng cÊp ®é. CÊp ®é thø nhÊt lµ: tri gi¸c tµi liÖu, cÊp ®é thø hai lµ:

th«ng hiÓu tµi liÖu, cÊp ®é thø ba lµ: ghi nhí kiÕn thøc, cÊp ®é thø t­ lµ: luyÖn

tËp vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn. Bèn cÊp ®é cña qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ häc

tËp trªn ®· ®­îc thõa nhËn vµ nh÷ng nhµ gi¸o dôc ®· tæ chøc qu¸ tr×nh d¹y häc

cña m×nh theo tr×nh tù c¸c giai ®o¹n nhËn thøc ®ã.

Trong bèn cÊp ®é nhËn thøc vµ häc tËp Êy, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®·

chøng tá r»ng häc sinh th­êng khã vËn dông nh÷ng kh¸i niÖm vµ nh÷ng nguyªn

t¾c ®· lÜnh héi ®­îc vµo viÖc gi¶i quyÕt mét nhiÖm vô cô thÓ. MÆc dï thùc tÕ cho

thÊy kh©u vËn dông lµ kh©u quan träng vµ lµ kh©u quyÕt ®Þnh ®Õn hiÖu qu¶ häc

tËp cña häc sinh “Theo quan ®iÓm triÕt häc, khi vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn

th× yÕu tè chñ quan t¨ng lªn vµ tõng häc sinh ph¶i tù m×nh quyÕt ®Þnh xem trong

t×nh huèng nµo cã thÓ sö dông kiÕn thøc nµy, kiÕn thøc kh¸c. ChÝnh c¸i ®ã ®·

g©y nªn nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh. Cßn sinh lý häc th× gi¶i thÝch nh÷ng khã

kh¨n ®ã lµ do sù cÇn thiÕt ph¶i h×nh thµnh ë häc sinh, b»ng c¸ch luyÖn tËp nhiÒu

lÇn, nh÷ng ®éng h×nh nhÊt ®Þnh cña sù ho¹t ®éng (kü n¨ng, kü x¶o) g¾n liÒn víi

viÖc vËn dông kiÕn thøc vµo c¸c t×nh huèng kh¸c nhau. T©m lý häc gi¶i thÝch c¸c

khã kh¨n ®ã lµ hiÖn t­îng giao thoa, trong ®ã sù h×nh thµnh nh÷ng kü n¨ng vµ

kü x¶o míi th­êng bÞ øc chÕ bëi nh÷ng kü n¨ng vµ kü x¶o ®· h×nh thµnh tr­íc

®ã” [30; 8]. VËy lµ d­íi nh÷ng gãc ®é nghiªn cøu kh¸c nhau cña mçi ngµnh

khoa häc th× n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc ®­îc gi¶i thÝch kh¸c nhau nh­ng tùu

trung ®Òu kh¼ng ®Þnh viÖc vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn lµ viÖc lµm khã

kh¨n.

CÊp ®é thø nhÊt: Tri gi¸c tµi liÖu lµ giai ®o¹n khëi ®Çu nh­ng cã ý

nghÜa ®Þnh h­íng cho c¶ qu¸ tr×nh nhËn thøc vÒ sau.

CÊp ®é nµy ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh c¶m gi¸c vµ tri gi¸c th«ng tin cña ng­êi

häc. C¶m gi¸c lµ mét qu¸ tr×nh t©m lý më ®Çu cña ho¹t ®éng nhËn thøc, “ph¶n

¸nh tõng thuéc tÝnh riªng lΔ. Tri gi¸c lµ qu¸ tr×nh t©m lý tiÕp theo, ph¶n ¸nh mét

c¸ch trän vÑn c¸c thuéc tÝnh cña sù vËt, hiÖn t­îng khi chóng ®ang trùc tiÕp t¸c

®éng vµo c¸c gi¸c quan cña con ng­êi. ë ®©y, häc sinh dïng c¸c gi¸c quan cña

m×nh ®Ó tiÕp xóc víi tµi liÖu häc tËp míi do gi¸o viªn giíi thiÖu, nh»m thu thËp

nh÷ng tµi liÖu c¶m tÝnh cÇn thiÕt. V× vËy giai ®o¹n nµy, gi¸o viªn th­êng sö dông

®å dïng trùc quan, biÓu diÔn nh÷ng thÝ nghiÖm ®¬n gi¶n, cho häc sinh xem

nh÷ng h×nh ¶nh, nh÷ng mÉu hoµn h¶o. ViÖc sö dông réng r·i ph­¬ng ph¸p trùc

quan trong d¹y häc lµ v× n¨ng lùc dÉn th«ng tin cña ®­êng tri gi¸c b»ng m¾t lín

gÊp mét tr¨m lÇn ®­êng tri gi¸c b»ng tai. (M¾t cã kh¼ n¨ng tri gi¸c ®­îc luång

th«ng tin cã mËt ®é chõng ba triÖu bÝt trªn mét gi©y, tai lµ 20 - 50 ngh×n bÝt/

gi©y; xóc gi¸c kho¶ng 2 – 10 bÝt/ gi©y). [46; 28]. §©y lµ hai giai ®o¹n t©m lý

nhËn thøc tµi liÖu, tuy ë møc ®é ®¬n s¬ nh­ng cã vai trß quan träng ®èi víi sù

®Þnh h­íng c¸c hµnh vi vµ ho¹t ®éng cña con ng­êi. Trong khi c¶m gi¸c vµ tri

gi¸c tµi liÖu häc sinh sÏ h×nh thµnh nh÷ng mèi liªn hÖ t¹m thêi t­¬ng øng mµ gäi

theo ng«n ng÷ cña t©m lý häc th× ®ã lµ sù h×nh thµnh nh÷ng biÓu t­îng. Cã thÓ

hiÓu biÓu t­îng lµ dÊu Ên ghi l¹i trong ý thøc cña con ng­êi vÒ nh÷ng h×nh t­îng

cña c¸c vËt thÓ vµ hiÖn t­îng ®· ®­îc tri gi¸c. Giai ®o¹n nhËn thøc nµy ®ßi hái

ng­êi häc ph¶i tÝch cùc quan s¸t “tri gi¸c”. V× nh÷ng g× häc sinh tri gi¸c ®­îc ë

®ã còng ®­îc coi lµ mét d¹ng kiÕn thøc. Tuy nhiªn, kiÕn thøc mµ häc sinh thu

nhËn ®­îc chØ lµ nh÷ng tÝnh chÊt vµ dÊu hiÖu bªn ngoµi hÕt søc ®¬n gi¶n. Nh­ng

c¶m gi¸c, tri gi¸c cña häc sinh ë giai ®o¹n nµy cµng ®­îc nhiÒu, cµng ®Çy ®ñ th×

sÏ cµng gióp Ých ®­îc nhiÒu cho c¸c giai ®o¹n nhËn thøc, häc tËp vÒ sau.

§Ó nhËn thøc ®­îc ch©n thùc, chÝnh x¸c kh«ng chØ dõng l¹i ë giai ®o¹n

c¶m gi¸c, tri gi¸c c¸c hiÖn t­îng, sù vËt vµ ë sù h×nh thµnh c¸c biÓu t­îng mµ

cÇn thiÕt ph¶i ph¸t hiÖn ra b¶n chÊt cña c¸c hiÖn t­îng, nh÷ng mèi liªn hÖ vµ phô

thuéc nh©n qu¶ tån t¹i trong nh÷ng sù vËt hiÖn t­îng. §ã lµ mét bËc cao h¬n cña

sù nhËn thøc.

CÊp ®é thø hai: Th«ng hiÓu tµi liÖu lµ giai ®o¹n chiÕm lÜnh kiÕn thøc ë

møc ®é ®¬n gi¶n nhÊt.

Th«ng hiÓu tµi liÖu lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc ®ßi hái ph¶i thùc hiÖn nh÷ng

thao t¸c t­ duy nhÊt ®Þnh nh­: §èi chiÕu, ph©n tÝch, t×m ra nh÷ng dÊu hiÖu b¶n

chÊt vµ biÕt kh¸i qu¸t thµnh nh÷ng kh¸i niÖm, nh÷ng ph¹m trï. ë ®©y nhËn thøc

®ßi hái ph¶i cã mét t­ duy trõu t­îng cao. Tuy nhiªn qu¸ tr×nh t­ duy kh«ng tù

diÔn ra. VÒ mÆt t©m lý häc, nã ®ßi hái mét sù kÝch thÝch cho t­ duy, cho tÝnh

tÝch cùc trÝ tuÖ cña häc sinh. Theo I.F. Kharlamop trong cuèn (Ph¸t huy tÝnh tÝch

cùc häc tËp cña häc sinh nh­ thÕ nµo) th× nh÷ng c¸i ®Ó kÝch thÝch cho t­ duy

chÝnh lµ nh÷ng c©u hái “C¸i g×”, “T¹i sao”, “V× nguyªn nh©n g×” vµ cÇn ph¶i cã

tµi liÖu. Nh÷ng c©u hái nµy vÒ b¶n chÊt ®­îc kh¬i nguån tõ cÊp ®é tri gi¸c tµi

liÖu. Yªu cÇu nhËn thøc, häc tËp ph¶i ®¹t ®­îc ë cÊp ®é nµy lµ häc sinh ph¶i kh¸i

qu¸t ho¸ h×nh thµnh kÕt luËn, quy t¾c, quy luËt … nghÜa lµ ph¶i h×nh thµnh ®­îc

kh¸i niÖm. §©y lµ qu¸ tr×nh còng ®ßi hái häc sinh ph¶i ho¹t ®éng t­ duy, tÝch

cùc trong nhËn thøc. I.F. Kharlamop ®­a ra ®Þnh nghÜa cña sù th«ng hiÓu tµi liÖu

nh­ sau: “Sù th«ng hiÓu cho phÐp n¾m ®­îc nh÷ng mèi liªn hÖ nh©n qu¶ cña c¸c

qu¸ tr×nh vµ hiÖn t­îng nghiªn cøu vµ h×nh thµnh nh÷ng kh¸i niÖm, nghÜa lµ ®i

®Õn nh÷ng kÕt luËn lý thuyÕt nhÊt ®Þnh”[30; 24].

CÊp ®é thø ba: Ghi nhí kiÕn thøc lµ giai ®o¹n hiÓu kiÕn thøc mét c¸ch

thÊu ®¸o vµ ®Çy ®ñ h¬n.

Yªu cÇu cña sù nhËn thøc trong qu¸ tr×nh häc tËp kh«ng chØ dõng l¹i ë sù

th«ng hiÓu c¸c hiÖn t­îng nghiªn cøu. B­íc tiÕp theo trong nhËn thøc ®ßi hái tµi

liÖu häc tËp ph¶i ®­îc lÜnh héi ë møc t¸i hiÖn. Sù th«ng hiÓu tµi liÖu b¾t ®Çu trë

thµnh kiÕn thøc cña häc sinh khi mµ häc sinh n¾m v÷ng nã mét c¸ch thµnh th¹o

vµ cã thÓ t¸i hiÖn nã mét c¸ch rµnh m¹ch vµ ®óng ®¾n. Theo NguyÔn Träng

Hoµn trong cuèn: “RÌn luyÖn t­ duy s¸ng t¹o trong d¹y häc t¸c phÈm v¨n

ch­¬ng” chia qu¸ tr×nh ghi nhí thµnh c¸c d¹ng nh­ sau: “Ghi nhí lu«n lu«n

mang tÝnh chän läc. Con ng­êi kh«ng ghi nhí tÊt c¶ nh÷ng g× ®· x¶y ra trong

cuéc sèng mµ tuú theo ®éng lùc, môc ®Ých, høng thó vµ ph­¬ng tiÖn, ho¹t ®éng

mµ ®èi t­îng nµo sÏ ®­îc “lùa chän” trë thµnh biÓu t­îng trong trÝ nhí; Ghi nhí

m¸y mãc vµ ghi nhí ý nghÜa. §Ó nhí mét d÷ liÖu, ng­êi ta chØ cÇn nhí nguyªn

xi mµ kh«ng quan t©m ®Õn ý nghÜa cña nã, ®ã lµ ghi nhí m¸y mãc; Ghi nhí ý

nghÜa l¹i dùa trªn c¬ së ý nghÜa cña d÷ liÖu cÇn ghi nhí; Ghi nhí kh«ng chñ ®Þnh

lµ ghi nhí v× mét lý do nµo ®ã xuÊt hiÖn ngÉu nhiªn cã liªn quan ®Õn nhu cÇu,

høng thó vµ t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m; Ghi nhí chñ ®Þnh lµ ghi nhí theo nhiÖm vô

vµ môc ®Ých ®Æt ra, cã kÕ ho¹ch vµ ph­¬ng ph¸p râ rµng”. Trong ®êi sèng nãi

chung vµ trong qu¸ tr×nh nhËn thøc, häc tËp nãi riªng th× ng­êi ta th­êng sö

dông tÊt c¶ c¸c d¹ng ghi nhí nµy. Tuy nhiªn trong khi nghiªn cøu, lÜnh héi tµi

liÖu ng­êi häc ph¶i sö dông h×nh thøc ghi nhí lùa chän, ghi nhí ý nghÜa, ghi nhí

cã chñ ®Þnh lµ chñ yÕu. Bëi viÖc häc lµ cã néi dung, môc ®Ých râ rµng. §Ó cã thÓ

ghi nhí ®­îc tµi liÖu ®· häc ph¶i dïng ®Õn nh÷ng ph­¬ng ph¸p sau: Ph­¬ng

ph¸p ®µm tho¹i, ®äc tµi liÖu theo s¸ch gi¸o khoa, thuËt l¹i néi dung ®· häc, tãm

t¾t nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña ®Ò tµi, tù t×m ra nh÷ng vÝ dô cña riªng b¶n th©n ®Ó

kh¼ng ®Þnh, minh häa cho nh÷ng quan ®iÓm lý thuyÕt…. Khi häc sinh ghi nhí,

t¸i hiÖn ®­îc tµi liÖu ®· häc th× ®ång thêi víi qu¸ tr×nh ®ã lµ häc sinh sÏ hiÓu

kiÕn thøc mét c¸ch thÊu ®¸o, ®Çy ®ñ h¬n. RÊt cã thÓ khi nghiÒn ngÉm tµi liÖu ®Ó

cã thÓ ghi nhí, häc sinh sÏ ph¸t hiÖn ra nh÷ng khÝa c¹nh vµ chi tiÕt míi mÎ, tù

b¶n th©n c¶m thÊy s¸ng râ mäi ®iÒu h¬n mµ khi häc tËp ban ®Çu, lóc tri gi¸c ®Çu

tiªn ch­a ý thøc ®­îc hÕt. “Trong qu¸ tr×nh ghi nhí häc sinh ph¶i lÜnh héi ®­îc

nh÷ng sù kiÖn, nh÷ng kÕt luËn (kh¸i niÖm) rót ra tõ chóng , (tøc tõ hÖ thèng tµi

liÖu), logic s¾p xÕp tµi liÖu, vµ c¶ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æc tr­ng cho mèi liªn hÖ gi÷a ®Ò

tµi míi vµ nh÷ng ®iÒu ®· häc tr­íc ®ã”.[30; 27].

CÊp ®é thø t­: LuyÖn tËp vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn.

Trong qu¸ tr×nh nhËn thøc, häc tËp, häc sinh kh«ng nh÷ng cÇn n¾m ®­îc

tri thøc, mµ cßn ph¶i biÕt vËn dông tri thøc vµo thùc tiÔn. N¾m tri thøc ®ßi hái

häc sinh ph¶i hiÓu ®­îc néi dung cña tri thøc, lÜnh héi ®­îc kh¸i niÖm mét c¸ch

s©u s¾c qua nç lùc chñ quan ghi nhí vµ vËn dông ®­îc nh÷ng tri thøc vµo thùc

tiÔn.

Qu¸ tr×nh nhËn thøc, häc tËp dï ë cÊp ®é nµo th× còng ®ßi hái häc sinh

ph¶i cã th¸i ®é tÝch cùc trong nghiªn cøu. Nh­ng ë cÊp ®é luyÖn tËp vËn dông

kiÕn thøc vµo thùc tiÔn ®ßi hái tÝnh tÝch cùc nhiÒu h¬n bao giê hÕt. Nã lµ mét

qu¸ tr×nh thö th¸ch nç lùc vµ tr×nh ®é øng dông cña ng­êi thùc hµnh. NÕu c¶ ba

cÊp ®é nhËn thøc häc tËp trªn cã thÓ coi lµ thuÇn tuý lý thuyÕt th× ë cÊp ®é nµy lµ

cÊp ®é thùc hµnh. Ba cÊp ®é ban ®Çu cã thÓ coi lµ giai ®o¹n tÝch luü vÒ l­îng,

®Õn cÊp ®é thø t­ th× häc sinh míi cã sù biÕn ®æi vÒ chÊt. §Ó viÖc häc tËp trë

thµnh h÷u Ých, nh÷ng kiÕn thøc ®· lÜnh héi kh«ng ph¶i lµ ®Ó më réng tÇm hiÓu

biÕt, lµm phong phó thªm nh÷ng biÓu t­îng vÒ thÕ giíi chung quanh mµ cßn

ph¶i t¸c ®éng nh­ mét lo¹i c«ng cô ®éc ®¸o cña lao ®éng, lµ sù chØ ®¹o trong

ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ hµnh vi. ChÝnh v× vËy mµ n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc vµo

thùc tiÔn, vµo nh÷ng nhiÖm vô cô thÓ ph¶i ®­îc rÌn luyÖn, trau dåi ®Õn ®é thµnh

kü n¨ng, kü x¶o. “Kü n¨ng lµ n¨ng lùc cña häc sinh cã thÓ hoµn thµnh nh÷ng

hµnh ®éng nµo ®ã g¾n liÒn víi viÖc ¸p dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn. Cßn kü x¶o

®­îc coi lµ kü n¨ng thµnh th¹o, ®· tíi møc tù ®éng ho¸ vµ ®Æc tr­ng bëi mét

tr×nh ®é hoµn h¶o nhÊt ®Þnh ”[29; 28]. Tãm l¹i, b­íc vËn dông cã ý nghÜa quan

träng ®Æc biÖt: Lµ giai ®o¹n ®­a kiÕn thøc s¸ch vë thµnh kiÕn thøc ®êi sèng, lµ

giai ®o¹n chuyÓn ho¸ hiÓu biÕt tõ ngoµi thµnh vèn v¨n ho¸ néi lùc, lµ giai ®o¹n

®ßi hái n¨ng lùc chñ quan cña ng­êi vËn dông. BiÓu hiÖn phÈm chÊt n¨ng lùc

chñ quan cña ng­êi vËn dông ®­îc thÓ hiÖn khi ph¶i quyÕt ®Þnh: Chän lùa kiÕn

thøc, ®Þnh h­íng kiÕn thøc vµo chñ ®Ò, kh¸i qu¸t luËn ®iÓm, hÖ thèng ho¸ thµnh

hÖ thèng lËp luËn. C¨n cø vµo ®Æc tÝnh cña cÊp ®é nhËn thøc, häc tËp nµy gi¸o

viªn cÇn cho häc sinh rÌn luyÖn qua nh÷ng bµi lµm thùc hµnh ®a d¹ng, ®ßi hái sù

suy nghÜ vµ ®«i chót s¸ng t¹o khi vËn dông kiÕn thøc.

§©y lµ mét cÊp ®é häc tËp rÊt quan träng, cã ý nghÜa thùc tiÔn to lín,

®¸nh dÊu ®­îc sù tr­ëng thµnh trong t­ t­ëng, t×nh c¶m, nhËn thøc, tµi n¨ng, trÝ

tuÖ cña häc sinh. Häc sinh khi vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn cã gi¸ trÞ hai

mÆt: Võa chøng minh hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh häc tËp võa lµ mét có “hÝch” kÝch

thÝch høng thó trong häc tËp. CÊp ®é nhËn thøc nµy cßn cã ý nghÜa ®óc rót kinh

nghiÖm, kh¸i qu¸t ho¸ vµ hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc sau khi ®· ®­îc thùc hµnh. Cã

vËn dông kiÕn thøc, häc sinh míi thùc sù n¾m ®­îc tri thøc, míi kÕt hîp lý luËn

víi thùc tÕ, häc víi hµnh, míi cã c¬ së tèt ®Ó h×nh thµnh niÒm tin vµ thÕ giíi

quan.

Chóng ta cã thÓ ®i ®Õn s¬ ®å ho¸ cÊu tróc cña qu¸ tr×nh nhËn thøc häc tËp

cña häc sinh nh­ sau:

Nguån kiÕn thøc

Ho¹t ®éng nhËn thøc, häc tËp cña häc sinh

Tri gi¸c tµi liÖu

Th«ng hiÓu tµi liÖu

Ho¹t ®éng trÝ tuÖ – TÝnh tÝch cùc trong häc tËp Ghi nhí kiÕn thøc - Gi¸o viªn - Tµi liÖu theo ch­¬ng tr×nh - Tµi liÖu tham kh¶o

LuyÖn tËp vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn

Bªn trªn, chóng ta ®· ph©n tÝch lÇn l­ît c¸c cÊp ®é cña qu¸ tr×nh nhËn

thøc häc tËp. Mçi cÊp ®é cã mét t¸c dông riªng, mét thÕ m¹nh riªng nh­ng ®Òu

cã mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau t¹o nªn mét qu¸ tr×nh nhËn thøc, häc

tËp toµn vÑn. Nh­ng chóng ta ph¶i thõa nhËn r»ng cÊp ®é vËn dông kiÕn thøc lµ

th­íc ®o hiÖu qu¶ nhËn thøc, häc tËp cña häc sinh. TÇm quan träng cña viÖc vËn

dông kiÕn thøc kh«ng chØ ®èi víi qu¸ tr×nh thùc hµnh øng dông mµ cßn cã ý

nghÜa ngay c¶ víi qu¸ tr×nh tiÕp nhËn thªm tri thøc míi. Muèn ®¹t ®Õn kiÕn thøc

míi th× còng ph¶i biÕt vËn dông kiÕn thøc cò, kiÕn thøc cò vèn lµ môc ®Ých trong

lÇn häc tr­íc nay trë thµnh ph­¬ng tiÖn cho lÇn häc nµy hoÆc còng cã thÓ muèn

cã nh÷ng kü n¨ng míi th× ph¶i vËn dông ®­îc thµnh th¹o nh÷ng kü n¨ng cò.

1.2- VËn dông kiÕn thøc ®ßi hái sù huy ®éng tæng hîp nhiÒu n¨ng lùc cña

ng­êi häc.

“N¨ng lùc (kh¶ n¨ng) lµ sù kÕt hîp linh ho¹t vµ ®éc ®¸o nhiÒu ®Æc ®iÓm

t©m lý cña mét ng­êi, t¹o thµnh nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ quan thuËn lîi gióp cho

ng­êi ®ã tiÕp thu dÔ dµng, tËp d­ît nhanh chãng vµ ho¹t ®éng ®¹t hiÖu qu¶ cao

trong mét lÜnh vùc nµo ®ã” [32]. T©m lý häc ®· x¸c ®Þnh ®­îc nh÷ng ®Æc ®iÓm

t©m lý cña nhiÒu lo¹i n¨ng lùc kh¸c nhau trong c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng to¸n häc,

v¨n häc, héi ho¹, ©m nh¹c, qu©n sù … vµ t©m lý häc còng chØ ra r»ng mäi ng­êi

b×nh th­êng sinh ra ®Òu cã mét sè t­ chÊt lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh nh÷ng n¨ng lùc

nh­ng nh÷ng t­ chÊt nµy nÕu kh«ng cã nh÷ng hoµn c¶nh kh¸ch quan thuËn lîi

còng kh«ng ph¸t triÓn thµnh nh÷ng n¨ng lùc s¬ ®¼ng ®­îc. VËy, n¨ng lùc cã mét

c¸i gèc lµ tù nhiªn nh­ng l¹i rÊt cÇn ph¶i ®­îc rÌn luyÖn, trau dåi th­êng xuyªn.

§©y lµ phÈm chÊt quan träng trong qu¸ tr×nh nhËn thøc häc tËp. Ng­êi häc muèn

hoµn thiÖn qu¸ tr×nh nhËn thøc, häc tËp cña m×nh th× ph¶i biÕt vËn dông kiÕn

thøc, khi vËn dông kiÕn thøc sÏ ®ång thêi ph¶i huy ®éng tæng hîp nhiÒu n¨ng lùc

cña ng­êi häc. Chóng ta cã thÓ chØ ra sau ®©y mét sè n¨ng lùc chñ yÕu mµ trong

khi vËn dông kiÕn thøc kh«ng thÓ thiÕu.

N¨ng lùc ph¸t hiÖn: Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nhanh hay chËm chÝnh lµ phô

thuéc vµo n¨ng lùc ph¸t hiÖn cña mçi ng­êi. N¨ng lùc ph¸t hiÖn ®ßi hái ph¶i

ph¸t hiÖn ra vÊn ®Ò nhanh vµ chÝnh x¸c, biÕt nhËn ra trong c¸c d÷ kiÖn ®ã cã

nh÷ng thuéc tÝnh vµ nh÷ng quan hÖ nµo lµ b¶n chÊt cña vÊn ®Ò. N¨ng lùc nµy trë

thµnh hoa tiªu, lµ ®Þnh h­íng cho viÖc vËn dông kiÕn thøc ®Ó gi¶i quyÕt mét t×nh

huèng cô thÓ.

N¨ng lùc chñ ®éng s¸ng t¹o: Trong khi vËn dông kiÕn thøc mäi n¨ng lùc

cña häc sinh sÏ ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Khi vËn dông kiÕn thøc, häc sinh ph¶i tù

m×nh gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra, tù m×nh ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng chñ quan

®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. §©y lµ b­íc ph¸t huy ®­îc tÝnh n¨ng ®éng chñ quan, c¸

tÝnh cña häc sinh râ rÖt nhÊt. Lùa chän lo¹i kiÕn thøc nµo cho vÊn ®Ò cÇn ph¶i

gi¶i quyÕt, lùa chän ph­¬ng ph¸p nµo, c¸ch thøc nµo, häc sinh ph¶i tù quyÕt

®Þnh. ë ®©y häc sinh ®­îc trao phã quyÒn tù chñ trong viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.

§©y lµ mét n¨ng lùc cÇn ph¶i ®­îc rÌn luyÖn, nã thÓ hiÖn b¶n lÜnh cña ng­êi

häc. Nh­ng ®Ó cã ®­îc b¶n lÜnh nµy th× ng­êi häc tr­íc hÕt ph¶i tù chñ vÒ nguån

kiÕn thøc cña m×nh, tù chñ trong viÖc quyÕt ®Þnh lùa chän c¸ch thøc vËn dông

kiÕn thøc. N¨ng lùc chñ ®éng s¸ng t¹o trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ lµm viÖc lµ mét

phÈm chÊt quan träng cña con ng­êi thêi ®¹i ngµy nay.

N¨ng lùc ®éc lËp trong suy nghÜ vµ lµm viÖc: Qu¸ tr×nh tÝch luü kiÕn

thøc lµ qu¸ tr×nh con ng­êi tù trang bÞ cho m×nh ®Çy ®ñ thªm hµnh trang trong

cuéc sèng nh»m øng xö tèt víi nh÷ng ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh c«ng viÖc kh¸c nhau.

Trong x· héi hiÖn ®¹i viÖc ph©n c«ng ho¸ c«ng viÖc ®­îc giao ®Õn tõng c¸ nh©n.

V× vËy n¨ng lùc nhËn thøc, lµm viÖc ®éc lËp lµ rÊt cÇn thiÕt. Trong c«ng viÖc,

chóng ta ph¶i ®éc lËp vËn dông kiÕn thøc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. NÕu chóng ta cã

kh¶ n¨ng lµm viÖc ®éc lËp cao th× chóng ta cã thÓ hoµn thµnh c«ng viÖc nhanh vµ

s¸ng t¹o. N¨ng lùc lµm viÖc ®éc lËp ®ßi hái ph¶i cã t­ duy ®éc lËp, nghÜa lµ tù

m×nh suy nghÜ, suy nghÜ ®óng vµ s©u nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra, gi÷ v÷ng quan ®iÓm

lËp tr­êng cña m×nh. Khi vËn dông kiÕn thøc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò kh«ng hoang

mang, dao ®éng, mÇ ph¶i tù tin vµo nh÷ng ®iÒu m×nh sÏ lµm. H¬n n÷a cuéc sèng

®ßi hái mçi con ng­êi ph¶i cã n¨ng lùc ®éc lËp suy nghÜ vµ lµm viÖc, nh÷ng t×nh

huèng bÊt ngê cã thÓ x¶y ra bÊt cø lóc nµo mµ tr­íc ®ã ta ch­a tõng lµm bao giê.

Kh«ng cã tr­êng häc nµo, s¸ch vë nµo, ng­êi thÇy nµo cã thÓ d¹y cho con ng­êi

n¾m ®­îc toµn bé mäi t×nh huèng trong cuéc sèng, mµ chØ cã thÓ d¹y cho con

ng­êi mét c¬ së v¨n ho¸ chung ®ñ réng ®Ó kÕt hîp víi kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn

thøc ®éc lËp, s¸ng t¹o mµ th«i.

N¨ng lùc hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc: B¶n chÊt cña thÕ giíi lµ cã tÝnh hÖ

thèng. Vµ tÝnh hÖ thèng còng lµ thuéc tÝnh cña t­ duy ph¸t triÓn. KiÕn thøc cña

nh©n lo¹i lµ v« cïng phong phó, tuy nhiªn víi nh÷ng ng­êi cã t­ duy ph¸t triÓn

sÏ nhËn ra tÝnh hÖ thèng trong khèi l­îng kiÕn thøc ®å sé Êy. CÇn l­u ý r»ng mçi

khi tiÕp nhËn thªm tri thøc cÇn ph¶i biÕt l­u tr÷, b¶o tån vµ qu¶n lý kiÕn thøc

mét c¸ch cã ph­¬ng ph¸p, ph­¬ng ph¸p Êy lµ ph­¬ng ph¸p hÖ thèng ho¸ kiÕn

thøc. Nguån kiÕn thøc khi ®­îc hÖ thèng ho¸ th× viÖc tÝch luü võa ®­îc nhiÒu l¹i

võa ®¬n gi¶n dÔ hiÓu dÔ nhí. Ghi nhËn kiÕn thøc cã hÖ thèng cßn gióp cho viÖc

vËn dông kiÕn thøc ®­îc nhanh, chÝnh x¸c, ®Çy ®ñ. Kh«ng cã n¨ng lùc hÖ thèng

ho¸ kiÕn thøc, chóng ta khã cã thÓ vËn dông kiÕn thøc vµ vËn dông kiÕn thøc

mét c¸ch thµnh c«ng vµo thùc tiÔn c«ng viÖc. Bëi chÝnh khi hÖ thèng ho¸ kiÕn

thøc th× chñ thÓ ®· biÕt ph©n lo¹i kiÕn thøc thµnh nh÷ng ph¹m trï, nh÷ng lo¹i vµ

®Ó ph©n lo¹i ®­îc kiÕn thøc th× ®ång thêi chñ thÓ còng hiÓu râ ®Æc ®iÓm, néi

dung, thuéc tÝnh cña lo¹i kiÕn thøc ®ã. Khi vËn dông kiÕn thøc chÝnh lµ viÖc lùa

chän kiÕn thøc mét c¸ch phï hîp víi mçi t×nh huèng cô thÓ.

N¨ng lùc ®Þnh h­íng kiÕn thøc: KiÕn thøc ®­îc ®Þnh h­íng lµ kiÕn

thøc ®· ®­îc tr¶i qua qu¸ tr×nh t­ duy qua c¸c thao t¸c ph©n tÝch, so s¸nh, chän

läc, ®­îc chuyÓn ho¸ tõ d¹ng th« s¬ t­ liÖu, tõ nh÷ng kiÕn thøc mang tÝnh lÎ tÎ,

rêi r¹c, t¶n m¹n thµnh d¹ng kiÕn thøc ®Þnh tÝnh. KiÕn thøc ch­a ®­îc ®Þnh h­íng

míi chØ ®­îc tÝch luü vÒ l­îng, chØ sau khi ®­îc ®Þnh h­íng míi biÕn ®æi thµnh

chÊt cña sù tÝch luü nguån kiÕn thøc. Khi vËn dông kiÕn thøc chóng ta cÇn ®Õn

nh÷ng kiÕn thøc ®· ®­îc ®Þnh h­íng vµ ph¶i ý thøc râ rµng vÒ lo¹i kiÕn thøc ®ã

nh»m môc tiªu g× cña viÖc lµm. Lµm ®­îc ®iÒu ®ã míi tr¸nh ®­îc t×nh tr¹ng

“bª” kiÕn thøc, t­ liÖu nguyªn xi, ¸p dông m¸y mãc, gß Ðp, kh«ng ¨n nhËp víi

vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. V× thÕ n¨ng lùc ®Þnh h­íng kiÕn thøc còng lµ mét n¨ng

lùc quan träng trong kh©u vËn dông kiÕn thøc.

HiÖu qu¶ gi¶i quyÕt nh÷ng t×nh huèng, nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong ®êi sèng

x· héi lµ hoµn toµn phô thuéc vµo kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc cña mçi ng­êi.

Nguån kiÕn thøc lý thuyÕt khi ®èi chiÕu víi thùc tÕ lu«n cã kho¶ng c¸ch vµ cã

®é khóc x¹ nhÊt ®Þnh. Mét sè n¨ng lùc chñ yÕu ®­îc kÓ ra ë trªn sÏ kh¾c phôc ®é

chªnh ®ã. N¨ng lùc ph¸t hiÖn, n¨ng lùc chñ ®éng s¸ng t¹o, n¨ng lùc ®éc lËp

trong suy nghÜ vµ lµm viÖc, n¨ng lùc hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc, n¨ng lùc ®Þnh

h­íng kiÕn thøc lµ nh÷ng tè chÊt ®Ó h×nh thµnh mét t­ duy s¸ng t¹o. Muèn vËn

dông tèt kiÕn thøc kh«ng thÓ thiÕu mét t­ duy s¸ng t¹o.

1.3 VËn dông kiÕn thøc lµ sù thÓ hiÖn t­ duy s¸ng t¹o cña häc sinh.

Ngay tõ cuèi thÕ kû hai m­¬i, ng­êi ta ®· dù b¸o r»ng ë giai ®o¹n khëi

®Çu cña thÕ kû hai m­¬i mèt, c¸c n­íc trªn thÕ giíi ®Òu thiÕu hai lo¹i ng­êi:

Lo¹i ng­êi thø nhÊt lµ cã tr×nh ®é tri thøc cao vµ lo¹i ng­êi thø hai lµ tr×nh ®é kü

n¨ng, kü x¶o giái - Tøc lµ ng­êi s¸ng t¹o trong thùc tiÔn lµm viÖc. Ngµy nay

ng­êi ta chØ ra r»ng nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn sù chªnh lÖch gi÷a c¸c nÒn

kinh tÕ cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi chÝnh lµ sù s¸ng t¹o. Sù s¸ng t¹o ®· ®Èy

nÒn kinh tÕ cña c¸c n­íc ngµy mét c¸ch xa h¬n. Nhµ nghiªn cøu gi¸o dôc Quang

D­¬ng ®· kh¼ng ®Þnh bèn nÐt nh©n c¸ch cña thanh niªn thÕ kû hai m­¬i mèt lµ:

CÇu häc (®éng lùc néi sinh); Khiªm tèn (t¹o nªn sù s¸ng suèt khi trau dåi kiÕn

thøc); T×m tßi (khi tiÕp cËn th«ng tin); S¸ng t¹o (s¾c s¶o khi vËn dông kiÕn thøc).

Theo tõ ®iÓn tiÕng ViÖt: S¸ng t¹o lµ “ t×m ra c¸i míi, c¸ch gi¶i quyÕt míi, kh«ng

bÞ gß bã, phô thuéc vµo c¸i ®· cã” [61].

Theo t©m lý häc khoa häc th× s¸ng t¹o ®­îc hiÓu nh­ sau: “Trong ho¹t

®éng thùc tiÔn vµ ho¹t ®éng lÝ luËn, con ng­êi cã thÓ gÆp nh÷ng bµi to¸n hay

nh÷ng sù kiÖn mµ ®èi víi chóng cÊu tróc thao t¸c vµ c¸c cÊu tróc nhËn thøc cña

t­ duy ng­êi ®ã kh«ng cã nh÷ng ph­¬ng ph¸p vµ nh÷ng kh¸i niÖm thÝch hîp v×

nh÷ng quan hÖ ®· ®­îc ph¸t hiÖn cña c¸c sù vËt ch­a ®­îc loµi ng­êi biÕt ®Õn

(hay Ýt ra loµi ng­êi kh«ng chó ý tíi) hay ng­êi ®ã do nh÷ng hoµn c¶nh nµo ®ã

kh«ng cã kh¶ n¨ng t×m hiÓu nh÷ng quan hÖ vµ nh÷ng thuéc tÝnh ®· biÕt vµ l¹i

kh¸m ph¸ ra tr­êng hîp lµ nh÷ng bµi to¸n mµ con ng­êi gÆp ph¶i kh«ng gi¶i

®­îc b»ng nh÷ng ph­¬ng ph¸p mµ loµi ng­êi ®· biÕt. Nh÷ng quan hÖ nh­ thÕ

ch­a ®­îc ghi l¹i trong c¸c kh¸i niÖm, cßn c¸c ph­¬ng thøc gi¶i bµi to¸n th×

ch­a ®­îc ghi l¹i trong c¸c alg«rit vµ c¸c ph­¬ng thøc t­ duy hiÖn hµnh. Ng­êi

ta gäi nh÷ng qu¸ tr×nh nhËn thøc cho phÐp ph¸t hiÖn nh÷ng quan hÖ “phi kh¸i

niÖm” ®ã vµ gi¶i nh÷ng bµi to¸n kh«ng gi¶i ®uîc ®ã lµ t­ duy s¸ng t¹o” [50;

144].

TÝnh s¸ng t¹o ®­îc ®¸nh gi¸ lµ vÊn ®Ò “h­ng vong” cña mçi quèc gia, lµ

vÊn ®Ò thµnh b¹i cña mçi doanh nghiÖp, lµ vÊn ®Ò “sèng chÕt” cña mçi c¸ nh©n.

TÝnh s¸ng t¹o ë ®©y ®­îc nãi ®Õn chñ yÕu trong kh©u vËn dông kiÕn thøc. Khi

vËn dông kiÕn thøc häc sinh tù béc lé t­ duy s¸ng t¹o cña m×nh. Trong b­íc vËn

dông kiÕn thøc, trÝ th«ng minh, kh¶ n¨ng t­ duy cña häc sinh míi ®­îc ph¸t huy

m¹nh mÏ. MÆc dï c¸c thao t¸c t­ duy ®Òu ho¹t ®éng trong c¸c giai ®o¹n cña qu¸

tr×nh häc tËp, nhËn thøc song ®Õn giai ®o¹n vËn dông th× yªu cÇu ®èi víi t­ duy

bao giê còng cao h¬n, kh¶ n¨ng tù lËp, tinh thÇn s¸ng t¹o ®­îc huy ®éng nhiÒu

h¬n, nh÷ng kü n¨ng chän läc, ph©n tÝch, so s¸nh kh¸i qu¸t, ®Þnh h­íng, hÖ thèng

ho¸ … ®­îc vËn dông nhiÒu h¬n. Khi vËn dông kiÕn thøc häc sinh thÓ hiÖn t­

duy s¸ng t¹o cña m×nh v×: Nguån tri thøc ®­îc cung cÊp còng nh­ nguån tri thøc

tù häc mµ häc sinh lÜnh héi ®­îc lu«n kh¸c xa víi thùc tÕ, nhÊt lµ khi ¸p dông

vµo thùc tiÔn. Nguån kiÕn thøc Êy lu«n ®ßi hái con ng­êi ph¶i biÕt sö dông mét

c¸ch s¸ng t¹o.

Khi vËn dông kiÕn thøc, ®ßi hái häc sinh ph¶i biÕt phª ph¸n vµ ®¸nh gi¸

nghiªm kh¾c nh÷ng kh¸i niÖm vµ ph­¬ng ph¸p ®· lÜnh héi ®­îc, tÝnh s¬ l­îc vµ

tÝnh kh«ng ®Çy ®ñ cña chóng so víi hiÖn thùc. Khi vËn dông häc sinh ph¶i nh×n

thÊy sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c sù kiÖn hiÖn thùc vµ nh÷ng biÓu t­îng vÒ chóng, ph¶i

v­ît qua khu«n khæ cña sù th«ng hiÓu do c¸c tõ ng÷ t¹o ra ®Ó ®i tíi c¸ch nh×n

kh¸c do sù t¸c ®éng qua l¹i trùc tiÕp víi c¸c sù vËt vµ hiÖn t­îng t¹o ra. Trong

khi vËn dông kiÕn thøc häc sinh ph¶i “ t×m kiÕm kh«ng ph¶i lµ niÒm tin, mµ lµ

nh÷ng phÐp chøng minh, kh«ng ph¶i lµ sù x¸c nhËn, mµ lµ ch©n lý, kh«ng ph¶i lµ

sù yªn t©m mµ lµ sù bËn t©m vÜnh viÔn, kh«ng ph¶i lµ sù kÕt thóc mµ lu«n lu«n lµ

b­íc më ®Çu con ®­êng [50;146].

Con ng­êi lµ “®éng vËt x· héi” vµ trong hÖ sinh giíi, l¹i lµ “ng­êi tinh

kh«n”. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña con ng­êi kh«ng ph¶i lµ qu¸ tr×nh lÆp l¹i, ®¬n

gi¶n theo b¶n n¨ng, mµ lµ ph¶i ®¹t tíi tÝnh s¸ng t¹o trong bËc cao h¬n liªn tôc

trong sù ph¸t triÓn. V× vËy môc ®Ých cuèi cïng cña toµn bé ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña

con ng­êi lµ ph¶i biÕt t­ duy s¸ng t¹o khi vËn dông kiÕn thøc ®Ó gi¶i quyÕt

nhanh, ®óng, chuÈn x¸c c¸c t×nh huèng kh¸c nhau trong nh÷ng tr­êng hîp kh¸c

nhau, gi¶i quyÕt thµnh c«ng nh÷ng nhiÖm vô mu«n h×nh mu«n vÎ phøc t¹p nhÊt

mµ thùc tiÔn s¶n xuÊt, thùc tiÔn x· héi ®Ò ra cho con ng­êi.

1.4 VËn dông kiÕn thøc g¾n liÒn víi quan niÖm míi vÒ kiÕn thøc.

G¾n liÒn víi viÖc ®Ò cao vai trß cña cÊp ®é vËn dông kiÕn thøc trong qu¸

tr×nh nhËn thøc, häc tËp lµ mét quan niÖm míi vÒ kiÕn thøc trong d¹y häc. Trong

lÞch sö d¹y häc, chóng ta ®· cã ba lý thuyÕt d¹y häc: ThuyÕt hµnh vi, thuyÕt

nhËn thøc, vµ thuyÕt kiÕn t¹o. Sù thay ®æi c¸c lý thuyÕt d¹y häc còng b¾t nguån

tõ quan niÖm vÒ kiÕn thøc. ThuyÕt hµnh vi quan niÖm kiÕn thøc mµ häc sinh lÜnh

héi n»m trong nguån cung cÊp cña gi¸o viªn, quan t©m ®Õn kiÕn thøc ®Çu ra phï

hîp víi kiÕn thøc ®Çu vµo. ThuyÕt nhËn thøc l¹i chñ yÕu nhÊn m¹nh nhiÖm vô

ph¸t triÓn t­ duy cho ng­êi häc. ThuyÕt kiÕn t¹o ra ®êi ®· kh¾c phôc ®­îc nh÷ng

®iÓm h¹n chÕ cña hai thuyÕt trªn. ThuyÕt kiÕn t¹o nhÊn m¹nh ®Õn vai trß chñ thÓ

cña ng­êi häc. Gi¸o viªn chØ lµ ng­êi tæ chøc, ®iÒu khiÓn. KiÕn thøc kh«ng ph¶i

®­îc th«ng b¸o, truyÒn thô cøng nh¾c tõ gi¸o viÕn ®Õn häc sinh mµ häc sinh ph¶i

tù “x©y lªn ng«i nhµ tri thøc cho m×nh”. §Ó cã tri thøc, häc sinh ph¶i lµm viÖc

trùc tiÕp víi tµi liÖu häc tËp, ph¶i vËn dông kiÕn thøc ®Ó rót ra kiÕn thøc mét

c¸ch v÷ng ch¾c cho m×nh.

N¨m 1997 hai nhµ khoa häc Mebrien vµ Brandt ®· ph¸t biÓu “Tri thøc

®­îc kiÕn t¹o nªn bëi mçi c¸ nh©n ng­êi häc sÏ trë nªn v÷ng ch¾c h¬n rÊt nhiÒu

so víi viÖc nã ®­îc nhËn tõ ng­êi kh¸c”. Vµo n¨m 1999, M.Briner ®· viÕt:

“Ng­êi häc t¹o nªn kiÕn thøc cña b¶n th©n b»ng c¸ch ®iÒu khiÓn nh÷ng ý t­ëng

vµ c¸ch tiÕp cËn dùa trªn nh÷ng kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm ®· cã, ¸p dông chóng

vµo nh÷ng t×nh huèng míi hîp thµnh tæng thÓ thèng nhÊt gi÷a nh÷ng kiÕn thøc

míi thu nhËn ®­îc víi nh÷ng kiÕn thøc ®ang tån t¹i trong trÝ ãc”.

Hai nhµ khoa häc kh¸c: Merida F. Ellerton vµ M.A.Clemtes còng cho

r»ng: “Tri thøc ®­îc kiÕn t¹o mét c¸ch c¸ nh©n th«ng qua c¸ch thøc ho¹t ®éng

cña mçi c¸ nh©n”. Hay ph¸t biÓu cña Ernstvon Glaserfeld: “KiÕn thøc lµ kÕt qu¶

ho¹t ®éng kiÕn t¹o cña chÝnh chñ thÓ nhËn thøc, kh«ng ph¶i lµ thø s¶n phÈm mµ

b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c tån t¹i bªn ngoµi chñ thÓ nhËn thøc vµ cã thÓ ®­îc

truyÒn ®¹t hoÆc thÊm nhuÇn bëi sù cÇn cï nhËn thøc hoÆc giao tiÕp”.

Qua nh÷ng c¸ch diÔn ®¹t kh¸c nhau vÒ kiÕn thøc nh­ trªn chóng ta vÉn dÔ

dµng nhËn thÊy ®iÓm chung trong quan niÖm vÒ kiÕn thøc lµ nhÊn m¹nh ®Õn vai

trß chñ ®éng cña ng­êi häc trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ c¸ch thøc ng­êi häc thu

nhËn tri thøc cho b¶n th©n. Ng­êi häc kh«ng häc b»ng c¸ch thô ®éng thu nhËn

tri thøc mµ ph¶i tÝch cùc ph¸t hiÖn ra vÊn ®Ò, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò b»ng c¸ch vËn

dông kiÕn thøc ®· cã vµo trong nh÷ng t×nh huèng míi ®Ó n©ng tÇm kiÕn thøc cña

m×nh lªn. Trong khi vËn dông kiÕn thøc häc sinh cã thÓ ë vµo t×nh huèng ®ång

hãa (“Sù ®ång hãa xuÊt hiÖn nh­ lµ mét c¬ chÕ g×n gi÷ c¸i ®· biÕt trong trÝ nhí

vµ cho phÐp ng­êi häc dùa trªn nh÷ng kh¸i niÖm quen biÕt ®Ó gi¶i quyÕt t×nh

huèng míi. §©y lµ qu¸ tr×nh chñ thÓ tiÕp nhËn kh¸ch thÓ, tøc lµ chñ thÓ dïng

nh÷ng kiÕn thøc vµ kü n¨ng s½n cã ®Ó xö lý c¸c th«ng tin vµ t¸c ®éng tõ bªn

ngoµi nh»m ®¹t ®­îc môc tiªu nhËn thøc”)[6; 68] hoÆc ®iÒu øng (“§iÒu øng xuÊt

hiÖn khi ng­êi häc vËn dông nh÷ng kiÕn thøc vµ kü n¨ng quen thuéc ®Ó gi¶i

quyÕt t×nh huèng míi nh­ng ®· kh«ng thµnh c«ng. V× thÕ, ®Ó gi¶i quyÕt t×nh

huèng ng­êi häc ph¶i thay ®æi, ®iÒu chØnh, thËm chÝ lo¹i bá nh÷ng kiÕn thøc vµ

kinh nghiÖm ®· cã. Khi t×nh huèng ®· ®­îc gi¶i quyÕt th× kiÕn thøc míi còng

h×nh thµnh vµ ®­îc bæ sung vµo hÖ thèng kiÕn thøc ®· cã”)[6; 68] nh÷ng kiÕn

thøc vµ kinh nghiÖm ®· cã cho thÝch øng víi nh÷ng t×nh huèng míi tõ ®ã x©y

dùng nªn nh÷ng hiÓu biÕt míi cho b¶n th©n.

1.5 N¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc lµ mét phÈm chÊt, mét tiªu chÝ cña môc

tiªu ®µo t¹o con ng­êi n¨ng ®éng, s¸ng t¹o trong nhµ tr­êng.

Mét sù thËt hiÓn nhiªn mµ ai trong chóng ta còng ph¶i thõa nhËn r»ng:

Mét x· héi tèt hay xÊu, ph¸t triÓn hay tr× trÖ, giµu hay nghÌo lµ phô thuéc vµo

phÈm chÊt vµ n¨ng lùc cña nh÷ng con ng­êi trong x· héi Êy. Nguån tµi nguyªn

gi¸ trÞ v« tËn cña mçi quèc gia kh«ng ph¶i lµ rõng vµng biÓn b¹c mµ lµ néi lùc

cña con ng­êi. ChÝnh sù nghiÖp gi¸o dôc cã nhiÖm vô ch¨m lo, ph¸t hiÖn, ®µo

t¹o vµ båi d­ìng c¸c phÈm chÊt vµ n¨ng lùc ë tõng con ng­êi.

Môc ®Ých ®µo t¹o con ng­êi nãi chung cña ngµnh Gi¸o dôc vµ môc ®Ých

häc cña tõng c¸ nh©n nãi riªng bao giê còng xuÊt ph¸t tõ ®Þnh h­íng cña thêi ®¹i

vÒ sù ph¸t triÓn con ng­êi vµ vÒ sù hßa nhËp x· héi vµ nghÒ nghiÖp cña chñ thÓ.

Loµi ng­êi b­íc vµo thÕ kû hai m­¬i mèt, lµ thÕ kû mµ con ng­êi chÞu sù chi

phèi cña xu thÕ “toµn cÇu hãa”, kinh tÕ thÞ tr­êng, “kinh tÕ tri thøc” vµ chuyÓn

dÞch theo h­íng “x· héi th«ng tin”, “x· héi häc hµnh”, b¾t ®Çu buæi b×nh minh

cña mét nÒn v¨n minh míi v¨n minh trÝ tuÖ. ChiÕn l­îc ®µo t¹o d¹y häc trong

nhµ tr­êng nh­ thÕ nµo ®Ó ®¸p øng, héi nhËp víi thêi ®¹i ngµy nay, thêi ®¹i mµ

c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ ®ang ph¸t triÓn nh­ vò b·o. Nh÷ng ®Æc tr­ng

c¬ b¶n thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn cña thêi ®¹i “L­îng th«ng tin vÒ khoa häc kü thuËt

t¨ng nhanh, t¨ng nhiÒu gÊp béi. NÕu nh­ n¨m 1750, khi b¾t ®Çu cuéc c¸ch m¹ng

khoa häc lÇn thø hai, trªn toµn thÕ giíi míi cã 10 t¹p chÝ khoa häc vµ sau 100

n¨m (1850), ®· cã 100 t¹p chÝ; 1980 cã 100.000 t¹p chÝ; n¨m 2000 ®· cã tíi trªn

1.000.000 t¹p chÝ khoa häc. Hµng n¨m cã tíi bèn ®Õn n¨m triÖu bµi b¸o khoa

häc ®­îc c«ng bè; 300.000 b¸o c¸o khoa häc; 110.000 tªn s¸ch vµ cã tíi

400.000 ph¸t minh, s¸ng chÕ vÒ c¸c lÜnh vùc khoa häc ®­îc c«ng bè (…). ChØ

trong kho¶ng 5-10 n¨m, tèc ®é l·o hãa vÒ tri thøc vµ kü n¨ng trung b×nh lµ 15 -

20%; nh÷ng tri thøc, kü n¨ng vÒ nghÒ nghiÖp cã thÓ l·o hãa tíi 20-30%; thËm

chÝ ®èi víi c¸c lÜnh vùc khoa häc - c«ng nghÖ mòi nhän cã thÓ l·o hãa tíi 30-

50%. Thêi gian tõ khi ph¸t minh ra nh÷ng nguyªn lý khoa häc ®Õn khi øng dông

nh÷ng tri thøc ®ã vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt ngµy cµng rót ng¾n l¹i”[20; 5].

Unesco ®· ®­a ra t­ t­ëng vÒ gi¸o dôc cho thÕ kû hai m­¬i mèt lµ: Häc ®Ó

biÕt, häc ®Ó lµm, häc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, häc ®Ó chung sèng, sèng hîp t¸c víi

nh÷ng ng­êi kh¸c, häc ®Ó lµm ng­êi, häc suèt ®êi. §©y lµ môc tiªu ®µo t¹o mµ

kh«ng mét c¬ së gi¸o dôc nµo l¹i cã thÓ tõ chèi. Nãi chung gi¸o dôc ë thêi ®¹i

ngµy nay ng­êi ta quan t©m ®Õn sù ph¸t triÓn c©n b»ng ba yªu cÇu ®èi víi ng­êi

häc: Tri thøc, th¸i ®é, kü n¨ng (kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn). §©y

lµ mét c¸ch nh×n, mét h­íng ®i míi trong gi¸o dôc ë nhµ tr­êng chóng ta nh÷ng

n¨m gÇn ®©y. Mét thêi gian kh¸ dµi ë nhµ tr­êng ®· tån t¹i c¸ch d¹y häc theo lèi

kinh viÖn, hµn l©m. Giê ®©y, chóng ta ®· nhËn ra tÇm quan träng cña øng dông,

häc ®i ®«i víi hµnh. Nhµ triÕt häc ng­êi §øc - Kant ®· nãi: “C¸ch tèt nhÊt ®Ó

hiÓu lµ lµm”. Cßn Piaget nãi: “Suy nghÜ tøc lµ hµnh ®éng”. Hå ChÝ Minh còng

nãi “Häc víi hµnh ph¶i ®i ®«i. Häc mµ kh«ng hµnh th× häc v« Ých. Hµnh mµ

kh«ng häc th× hµnh kh«ng tr«i ch¶y”.

Chóng ta ph¶i thõa nhËn vµ cïng nhau kh¼ng ®Þnh r»ng vËn dông tri thøc,

h×nh thµnh kü n¨ng kü x¶o lµ mét kh©u rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh d¹y häc,

nÕu kh«ng coi träng vËn dông tri thøc h×nh thµnh kü n¨ng kü x¶o vµo trong lao

®éng s¶n xuÊt, trong cuéc sèng th× kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc môc tiªu ®µo t¹o

nh÷ng ng­êi lao ®éng lµnh nghÒ. Trong nhµ tr­êng chóng ta hiÖn nay kh«ng

ph¶i kh«ng cßn nh÷ng hiÖn t­îng häc sinh tr×nh bµy l¹i bµi häc kh¸ ®Çy ®ñ, toµn

vÑn nh÷ng ®iÒu ghi nhËn ®­îc tõ thÇy c« gi¸o hoÆc ®· ®­îc ®äc tõ c¸c tµi liÖu

nh­ng l¹i kh«ng thÓ vËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®· tiÕp thu ®­îc vµo c¸c bµi tËp,

vµo lao ®éng s¶n xuÊt vµ cuéc sèng. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng ®ã, chóng ta nªn

t¨ng c­êng c«ng t¸c thùc hµnh. Khi thùc hµnh buéc häc sinh ph¶i ph¸t huy mäi

n¨ng lùc ®Ó vËn dông kiÕn thøc sao cho cã hiÖu qu¶. Cho nªn viÖc rÌn luyÖn

n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc cho häc sinh trong giê häc lµ rÊt phï hîp víi môc

tiªu ®µo t¹o cña nhµ tr­êng chóng ta.

2. Quan hệ giữa kiến thức văn học vài bài làm văn nghị luận văn học.

2.1 V¨n nghÞ luËn vµ bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc trong nhµ tr­êng THPT

KiÓu bµi v¨n nghÞ luËn lµ kiÓu bµi quen thuéc mµ häc sinh ®­îc lµm quen

ngay tõ líp b¶y ë tr­êng trung häc c¬ së. §©y còng lµ mét kiÓu bµi cã lÞch sö l©u

®êi trong nhµ tr­êng chóng ta, nã xuÊt hiÖn ngay tõ khi ®Êt n­íc cã nÒn gi¸o

dôc. NghÞ luËn lµ mét kh¸i niÖm khoa häc, chØ c¸ch thøc, môc ®Ých c¬ b¶n

th­êng gÆp trong thùc tiÔn giao tiÕp ë trong ®êi sèng vµ trong v¨n häc.

Tµi liÖu tham kh¶o h­íng dÉn gi¶ng d¹y tËp lµm v¨n bËc phæ th«ng trung

häc cho r»ng: “V¨n nghÞ luËn lµ mét thÓ lo¹i v¨n häc dïng lý luËn (bao gåm lý

lÏ vµ dÉn chøng) ®Ó lµm s¸ng tá mét vÊn ®Ò thuéc vÒ ch©n lý nh»m lµm cho

ng­êi ®äc vµ ng­êi nghe hiÓu vµ tin vµo vÊn ®Ò, cã th¸i ®é vµ hµnh ®éng ®óng

tr­íc vÊn ®Ò ®ã”[60].

S¸ch lµm v¨n 10 (Ban khoa häc tù nhiªn - kü thuËt, tµi liÖu gi¸o khoa thùc

nghiÖm, NXB Gi¸o dôc n¨m 1994) viÕt: “V¨n nghÞ luËn - lo¹i v¨n viÕt ra chñ

yÕu ®Ó tr×nh bµy nhËn thøc, t­ t­ëng, “bµn víi ng­êi ®äc, ng­êi nghe vÒ nh÷ng

vÊn ®Ò n¶y sinh trong hiÖn thùc” “vµ qua c¸ch thøc bµn luËn mµ lµm cho ng­êi

®äc ng­êi nghe hiÓu, tin, t¸n ®ång nh÷ng ý kiÕn cña m×nh vµ hµnh ®éng theo

nh÷ng ®iÒu mµ m×nh ®Ò xuÊt”.

Mét c¸ch hiÓu kh¸c vÒ v¨n nghÞ luËn nh­ sau: “V¨n nghÞ luËn sö dông

ng«n ng÷ tæng hîp ®Ó thÓ hiÖn søc nÆng cña luËn ®iÓm, luËn cø, vµ nh÷ng mµu

s¾c xóc c¶m cña chñ thÓ nghÞ luËn. Phong c¸ch c¸ nh©n cña chñ thÓ nghÞ luËn

kÕt hîp víi tÝnh chÊt ®¸nh gi¸ c«ng khai, tÝnh lËp luËn chÆt chÏ vµ tÝnh truyÒn

c¶m m¹nh mÏ lµ dÊu hiÖu chung cña c¸c kiÓu bµi nghÞ luËn”[26; 48].

S¸ch lµm v¨n 10 (S¸ch chØnh lý hîp nhÊt n¨m 2000) viÕt: V¨n nghÞ luËn

“chñ yÕu nã nh»m tr×nh bµy c¸c ý kiÕn, c¸c lý lÏ ®Ó gi¶i thÝch, chøng minh, biÖn

luËn, thuyÕt phôc vÒ mét vÊn ®Ò g× ®ã. Nã nh»m t¸c ®éng vµo trÝ tuÖ, lý trÝ cña

ng­êi ®äc nhiÒu h¬n vµo c¶m xóc, t×nh c¶m hay t­ëng t­îng. Nã lµ s¶n phÈm

cña t­ duy logic”.

Tr­íc c¸ch tr×nh bµy, rÊt phong phó vÒ v¨n nghÞ luËn chóng ta vÉn nhËn thÊy cã

nh÷ng ®iÓm chung c¬ b¶n cïng thèng nhÊt, ®ã lµ: V¨n nghÞ luËn ®ßi hái ®Õn t­

duy logic; kh¶ n¨ng lËp luËn chÆt chÏ, chÝnh x¸c, râ rµng nh»m thuyÕt phôc vµ

lµm cho ng­êi kh¸c tin vÒ mét vÊn ®Ò mµ m×nh tr×nh bµy ®ång thêi thÓ hiÖn râ

lËp tr­êng, quan ®iÓm, t­ t­ëng cña ng­êi viÕt.

Tõ c¸ch hiÓu vÒ v¨n nghÞ luËn nãi chung, chóng ta dÔ dµng ®i ®Õn thèng

nhÊt c¸ch hiÓu vÒ kiÓu v¨n nghÞ luËn v¨n häc: “NghÞ luËn v¨n häc lµ lèi v¨n nghÞ

luËn mµ néi dung lµ mét vÊn ®Ò v¨n häc”[11]. VÊn ®Ò v¨n häc ë ®©y hiÓu lµ gåm

c¸c vÊn ®Ò vÒ t¸c phÈm, t¸c gi¶, trµo l­u, xu h­íng, giai ®o¹n v¨n häc, nh÷ng

vÊn ®Ò vÒ b¶n chÊt, quy luËt, chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña v¨n häc. Nh÷ng vÊn ®Ò

nµy cã thÓ gäi lµ kiÕn thøc v¨n häc.

Tæng kÕt vÒ c¸c d¹ng v¨n mµ häc sinh ®­îc “lµm v¨n” trong m­êi hai

n¨m häc, cã thÓ quy tô vÒ ba d¹ng v¨n b¶n sau:

- D¹ng s¸ng t¸c v¨n häc: Miªu t¶, t­êng thuËt, kÓ chuyÖn, tËp lµm mét vµi

thÓ th¬ quen thuéc.

- D¹ng bµi nghÞ luËn víi hai néi dung c¬ b¶n: NghÞ luËn x· héi vµ nghÞ

luËn v¨n häc.

- D¹ng v¨n b¶n hµnh chÝnh c«ng vô: §¬n tõ, biªn b¶n…

Trong ba d¹ng v¨n b¶n mµ häc sinh ph¶i lµm trong nhµ tr­êng th× d¹ng

v¨n nghÞ luËn mµ ®Æc biÖt lµ kiÓu v¨n nghÞ luËn v¨n häc ®­îc d¹y vµ häc nhiÒu

h¬n c¶. T¹i sao l¹i nh­ vËy, chóng ta cïng t×m hiÓu qua phÇn vÞ trÝ, vai trß, ý

nghÜa cña kiÓu v¨n nµy.

2.2 VÞ trÝ kiÓu bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc trong nhµ tr­êng THPT.

KiÓu bµi v¨n NLVH chiÕm mét vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng trong nhµ tr­êng

THPT. §iÒu nµy thÓ hiÖn tr­íc hÕt ë sù ph©n bè ch­¬ng tr×nh: Sè giê häc vµ thùc

hµnh vÒ kiÓu bµi v¨n NLVH nhiÒu h¬n h¼n so víi c¸c giê lµm v¨n kiÓu lo¹i

kh¸c. H¬n n÷a kiÓu bµi v¨n NLVH lu«n xuÊt hiÖn trong c¸c bµi kiÓm tra, c¸c kú

thi. C¸c kú thi ®­îc coi lµ quan träng ®èi víi häc sinh nh­ thi tèt nghiÖp, thi

tuyÓn th× 100% ®Ò thi lµ kiÓu bµi nghÞ luËn v¨n häc. Së dÜ nh­ vËy lµ bëi v×: Lµm

v¨n lµ mét ph©n m«n trong m«n häc Ng÷ v¨n. Bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc sÏ lµ

chç dùa quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ n¨ng lùc v¨n häc cña häc sinh trong nhµ tr­êng.

Khi häc ph©n m«n v¨n, häc sinh ®­îc trang bÞ nh÷ng tri thøc ®Ó hiÓu ®­îc, hiÓu

®óng c¸c vÊn ®Ò vÒ kiÕn thøc v¨n häc sö, kiÕn thøc vÒ lý luËn v¨n häc, kiÕn thøc

vÒ t¸c phÈm v¨n häc nghÜa lµ gãp phÇn båi d­ìng, ph¸t triÓn cho häc sinh n¨ng

lùc kh¸m ph¸ vÎ ®Ñp cña t¸c phÈm v¨n häc trong viÖc tiÕp nhËn còng nh­ n¨ng

lùc biÕt ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®óng ®¾n, khoa häc c¸c hiÖn t­îng v¨n häc ®ång thêi

b­íc ®Çu tiÕp cËn vµ nhËn thøc ®­îc quy luËt vËn ®éng ph¸t triÓn cña v¨n häc

trong lÞch sö. §Ó ®o ®­îc møc ®é tiÕp nhËn, nghiªn cøu trong häc tËp cña häc

sinh vÒ nh÷ng ®¬n vÞ kiÕn thøc trªn kh«ng cã con ®­êng nµo kh¸c ngoµi con

®­êng th«ng qua bµi kiÓm tra - kiÓu bµi nghÞ luËn v¨n häc. D¹ng v¨n nghÞ luËn

®· lµ mét d¹ng v¨n quan träng trong nhµ tr­êng th× nghÞ luËn v¨n häc lµ lo¹i bµi

®­îc coi lµ ®Æc tr­ng nhÊt. ViÖc lÊy kiÓu bµi nµy lµm lo¹i bµi c¬ b¶n trong

ch­¬ng tr×nh lµm v¨n ë tr­êng THPT lµ hoµn toµn tháa ®¸ng, t­¬ng xøng víi vai

trß cña nã trong sù nghiÖp gi¸o dôc. §iÒu nµy l¹i ®­îc kh¼ng ®Þnh râ rµng cô thÓ

ë vai trß ý nghÜa cña bµi v¨n NLVH trong nhµ tr­êng.

2.3 Vai trß cña v¨n NLVH trong nhµ tr­êng THPT.

2.3.1 Bµi lµm v¨n NLVH lµ bµi lµm cã tÝnh thùc hµnh, cã tÝnh chÊt tæng

hîp vËn dông kiÕn thøc bé m«n Ng÷ v¨n.

Häc g¾n liÒn víi hµnh, lý luËn g¾n víi thùc tiÔn, ®ã lµ nguyªn t¾c d¹y häc

®óng ®¾n trong nhµ tr­êng. Bµi lµm v¨n NLVH cña häc sinh ®· ®¸p øng ®­îc

yªu cÇu ®ã. Chóng ta ph¶i thõa nhËn r»ng bµi v¨n NLVH cña ph©n m«n lµm v¨n

cã tÝnh chÊt thùc hµnh tæng hîp c¸c giê häc v¨n, ng÷. Bµi lµm v¨n NLVH ®­îc

coi lµ phÇn thùc hµnh quan träng nhÊt v× ®ã lµ phÇn thùc hµnh cã tÝnh chÊt tæng

hîp vµ s¸ng t¹o. Khi häc ë nhµ tr­êng, phÇn thùc hµnh cña lµm v¨n qua c¸c kiÓu,

lo¹i v¨n b¶n mµ häc sinh ph¶i lµm th× v¨n b¶n NLVH lµ khã h¬n c¶ ®èi víi häc

sinh. Muèn lµm tèt bµi v¨n NLVH häc sinh ph¶i vËn dông kiÕn thøc mét c¸ch

tæng hîp vÒ v¨n häc, vÒ ng«n ng÷, vµ nh÷ng hiÓu biÕt vÒ ®êi sèng, ®ång thêi

ph¶i huy ®éng mäi n¨ng lùc cña t­ duy ®Ó t×m mét c¸ch s¾p xÕp, mét c¸ch tr×nh

bµy ®Ó gi¶i quyÕt s¸ng t¹o mét vÊn ®Ò cô thÓ. H¬n n÷a bµi v¨n NLVH l¹i ®ßi hái

rÊt nhiÒu kü n¨ng khi tr×nh bµy nh­: bè côc, lËp luËn, dïng tõ, ®Æt c©u sao cho

néi dung ®­îc diÔn ®¹t b»ng mét h×nh thøc trong s¸ng, sinh ®éng, hÊp dÉn. Nãi

nh­ vËy lµ chóng ta ®· h×nh dung ®­îc Ýt nhiÒu vÒ tÝnh thùc hµnh vµ tÝnh chÊt

tæng hîp trong bµi lµm v¨n NLVH cña häc sinh.

KiÕn thøc vÒ v¨n häc, häc sinh ®­îc tiÕp thu qua c¸c giê gi¶ng v¨n, qua

c¸c giê v¨n häc sö, c¸c giê häc vÒ lý luËn v¨n häc. KiÕn thøc vÒ ng«n ng÷, vÒ

c©u, vÒ c¸ch x©y dùng ®o¹n v¨n, c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt häc sinh ®­îc tiÕp thu

qua giê häc tiÕng ViÖt. Trong c¸c giê häc nµy, ng­êi gi¸o viªn víi vai trß lµ

ng­êi h­íng dÉn, ®iÒu khiÓn, tæ chøc ®Ó c¸c em chiÕm lÜnh nguån tri thøc phong

phó song kÕt qu¶ häc tËp ®¹t ®­îc ë møc ®é nµo l¹i th«ng qua bµi lµm v¨n

NLVH cña c¸c em. MÆc dï qua c¸c ph©n m«n cña bé m«n Ng÷ v¨n c¸c em còng

ph¶i lµm bµi tËp rÌn luyÖn kü n¨ng song dï sao vÉn mang tÝnh chÊt bé phËn. Bµi

lµm v¨n cña häc sinh míi thùc sù lµ th­íc ®o “®Çu ra” cña qu¸ tr×nh d¹y v¨n häc

v¨n. Bëi khi ®øng tr­íc mét bµi lµm v¨n NLVH häc sinh míi ®­îc thùc hµnh

tæng hîp c¶ vÒ nguån kiÕn thøc vµ vÒ kü n¨ng. Th«ng qua giai ®o¹n viÕt bµi,

nh÷ng kiÕn thøc v¨n häc cña c¸c em sÏ ®­îc chuyÓn hãa vÒ chÊt. Sù chuyÓn hãa

nµy ®­îc thÓ hiÖn ë nh÷ng m¶ng kiÕn thøc riªng lÎ, bé phËn mµ c¸c em lÜnh héi

®­îc qua c¸c giê häc sÏ ®­îc hÖ thèng hãa, ph¹m trï hãa theo nh÷ng ®ßi hái cô

thÓ cña tõng vÊn ®Ò mµ c¸c em ph¶i gi¶i quyÕt khi vËn dông kiÕn thøc. Nh÷ng

kiÕn thøc ®­îc häc vµ tù häc cßn lµ nh÷ng nguån kiÕn thøc t¶n m¹n th× nay sÏ

®­îc huy ®éng cã ®Þnh h­íng vµo tõng chñ ®iÓm, tõng vÊn ®Ò; Nh÷ng kiÕn thøc

cña tõng giê gi¶ng v¨n, lý luËn v¨n häc, v¨n häc sö nay ®­îc nh×n nhËn trong

mèi t­¬ng quan sinh thµnh, nguyªn nh©n - kÕt qu¶; C¸c thao t¸c vµ kü n¨ng v¨n

häc tr­íc ®©y ®­îc rÌn luyÖn lÎ tÎ bé phËn nay ®­îc huy ®éng tæng thÓ ®Ó lùa

chän ph­¬ng ph¸p tèi ­u cho viÖc thÓ hiÖn phï hîp víi yªu cÇu tr×nh bµy. Bµi

lµm v¨n NLVH lµ qu¸ tr×nh thùc hµnh vËn dông tæng hîp kiÕn thøc cña bé m«n

Ng÷ v¨n mµ th«ng qua ®ã chóng ta ®¸nh gi¸ ®­îc tr×nh ®é nhËn thøc, n¨ng lùc

thùc hµnh cña häc sinh.

Tãm l¹i bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc cña häc sinh “®­îc coi lµ kh©u

hoµn thiÖn qu¸ tr×nh häc gi¶ng v¨n, v¨n häc sö, lý luËn v¨n häc vµ tiÕng ViÖt.

Nãi hoµn thiÖn v× qua lµm v¨n häc sinh ®­îc bæ sung vµ tù bæ sung nh÷ng hiÓu

biÕt v¨n häc ®· thu nhËn ®­îc trong c¸c ph©n m«n. Còng qua lµm v¨n, vèn kiÕn

thøc chÕt sÏ trë thµnh kiÕn thøc sèng, hiÓu biÕt t¶n m¹n cã khi “hçn lo¹n” ®­îc

ph¹m trï hãa vÒ chÊt. Ai còng thõa nhËn qua lµm v¨n, häc sinh kh«ng nh÷ng chØ

®­îc thö th¸ch vÒ vèn kiÕn thøc hay hiÓu biÕt lý thuyÕt vÒ lµm v¨n mµ cßn ph¶i

huy ®éng mét c¸ch tæng lùc nhiÒu yÕu tè vÒ vèn sèng, vÒ v¨n hãa, vÒ t­ duy”[35;

30].

2.3.2 Bµi lµm v¨n NLVH lµ s¶n phÈm s¸ng t¹o cña c¸ nh©n thÓ hiÖn

tÝch hîp vèn sèng, t©m lý, t­ duy, t×nh c¶m, vµ nh©n c¸ch cña mçi con

ng­êi.

V¨n tøc lµ ng­êi, ng­êi ta vÉn th­êng nãi nh­ vËy. §ã lµ mét nhËn xÐt rÊt

®óng dï lµ ®èi víi nhµ v¨n hay häc sinh. Bµi v¨n NLVH lµ s¶n phÈm s¸ng t¹o

cña c¸ nh©n. Qua bµi viÕt dï muèn hay kh«ng th× häc sinh còng vÉn tù béc lé

con ng­êi m×nh vÒ vèn sèng, vÒ t©m lý, vÒ t­ duy, vÒ t×nh c¶m vµ vÒ nh©n c¸ch.

Mét bµi v¨n NLVH cã thÓ lµ ph©n tÝch mét t¸c phÈm, mét nh©n vËt, b×nh gi¶ng

bµi th¬, mét ®o¹n th¬ hay bµn luËn vÒ mét vÊn ®Ò v¨n häc ®Òu ®ßi hái häc sinh

huy ®éng tÊt c¶ nguån kiÕn thøc mµ c¸c em thu nhËn ®­îc ë c¸c bé m«n kh¸c.

§èi t­îng trong bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc lµ mét vÊn ®Ò v¨n häc, trong khi

®ã t¸c phÈm v¨n häc kh«ng ®¬n gi¶n lµ sù tr×nh bµy t­ t­ëng trÇn trôi, kh« khan

mµ chÊt chøa trong ®ã mét néi dung t×nh c¶m, c¶m xóc thÈm mü. V× vËy khi lµm

bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc häc sinh ph¶i ®Õn víi thÕ giíi Êy b»ng t­ t­ëng vµ lý

trÝ cña t×nh c¶m, c¶m xóc ch©n thËt, chØ nh­ vËy häc sinh míi b­íc ®­îc vµo thÕ

giíi t­ t­ëng, t×nh c¶m cña nhµ v¨n.

Qua bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc, chóng ta sÏ biÕt quan ®iÓm, lËp

tr­êng, t×nh c¶m n«ng hay s©u, th¸i ®é ®èi víi cuéc sèng hêi hît hay nghiªm

tóc, n¨ng lùc t­ duy ph¸t triÓn ®Õn ®é nµo, cã n¨ng lùc t­ duy ®éc lËp hay kh«ng

cña häc sinh. Chøng minh cho nhËn ®Þnh nµy, chóng ta cïng ®Õn víi mét sè vÝ

dô cô thÓ trong bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc cña häc sinh. Khi ph©n tÝch h×nh

t­îng nh©n vËt chÞ DËu trong t¸c phÈm T¾t ®Ìn cña nhµ v¨n Ng« TÊt Tè, cã häc

sinh cho r»ng “chÞ DËu yªu chång h¬n yªu con”. ViÖc häc sinh m¹nh d¹n ®­a ra

nhËn ®Þnh tr¸i ng­îc so víi nh÷ng g× chóng ta vÉn nãi vÒ nh©n vËt chÞ DËu cho

dï kh«ng ®óng nh­ng chóng ta còng thÊy häc sinh cã sù c¶m nhËn cña riªng

m×nh. §ång thêi qua ®©y ng­êi gi¸o viªn còng biÕt ®­îc tÇm hiÓu biÕt cña häc

sinh míi chØ bã hÑp trong t¸c phÈm, ch­a cã sù hiÓu biÕt vÒ bèi c¶nh xung quanh

t¸c phÈm khi nhµ v¨n Ng« TÊt Tè x©y dùng nªn t¸c phÈm ®ã. Mét ®Ò bµi nh­

sau: “C¶m nhËn cña anh chÞ vÒ vÎ ®Ñp cña nghÜa qu©n Lam S¬n qua ®o¹n 40 vµ

40b trong t¸c phÈm B×nh Ng« ®¹i c¸o cña NguyÔn Tr·i”. Häc sinh NguyÔn

Hoµng H líp 10A14 r­êng THPT TrÇn Phó Hµ Néi ®· tr×nh bµy nh­ sau: “§¹i

nghÜa cã nghÜa lµ mét ý chÝ lín”. Qua ®©y häc sinh võa béc lé ý thøc häc tËp

kÐm võa thÓ hiÖn sù tuú tiÖn trong c¸ch nghÜ, c¸ch viÕt.

Th«ng qua viÖc chÊm bµi, c¸c thÇy c« gi¸o nhËn thÊy vèn sèng cña c¸c

em rÊt nghÌo nµn, vèn sèng chÝnh lµ nh÷ng thùc tÕ, nh÷ng bµi häc ngoµi ®êi.

G.Duhamel th­êng nh¾c nhë c¸c nhµ v¨n “Sù thËt ngoµi ®êi lµ nguån tµi liÖu bÊt

tËn cña chóng ta”. Thùc tÕ chØ ra r»ng c¸c em häc sinh sèng rÊt thê ¬ víi thÕ giíi

xung quanh. C¸c em d­êng nh­ kh«ng cã ý thøc quan s¸t c¶nh vËt, hiÖn t­îng,

t©m lý con ng­êi. Nh­ vËy khi lµm bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc lµm sao c¸c em cã

thÓ viÕt s©u s¾c vÒ nh÷ng nh©n vËt, nh÷ng c¶nh, nh÷ng t×nh huèng trong truyÖn.

Mét t¸c phÈm khi nhµ v¨n viÕt xong míi chØ lµ mét v¨n b¶n, v¨n b¶n Êy chØ trë

thµnh t¸c phÈm v¨n ch­¬ng khi cã b¹n ®äc. Häc sinh lµ nh÷ng ng­êi ®äc vµ viÖc

häc sinh lµm bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc chÝnh lµ qu¸ tr×nh thÓ hiÖn viÖc ®ång

s¸ng t¹o cïng nhµ v¨n. LiÖu häc sinh sÏ ®ång s¸ng t¹o víi nhµ v¨n nh­ thÕ nµo

nÕu nh­ kh«ng cã mét vèn sèng. Søc sèng cña bµi v¨n ®­îc nu«i d­ìng bëi vèn

sèng vµ th¸i ®é sèng cña chñ thÓ ®èi víi thÕ giíi ®­îc bµn luËn trong bµi viÕt cña

m×nh. ChØ khi nµo häc sinh chó ý tinh tÕ, cã quan hÖ mËt thiÕt víi cuéc sèng th×

khi ph¶i ph©n tÝch, b×nh luËn, b×nh gi¶ng mét vÊn ®Ò míi nh×n thÊy thªm ®­îc

nh÷ng g× ch×m, næi gi÷a thÕ giíi mµ nguån v¨n häc ®em ®Õn víi thÕ giíi hiÖn

thùc ngoµi ®êi mang l¹i.

§èi víi nh÷ng nhµ gi¸o cã kinh nghiÖm, khi cÇm mçi bµi lµm v¨n cña häc

sinh lµ nh­ ®èi diÖn víi nh©n c¸ch cña ng­êi häc sinh ®ã. C¸ch diÔn ®¹t, c©u có

dµi ng¾n, trong s¸ng, gi¶n dÞ hay tèi nghÜa, lñng cñng. C¸ch lùa chän h×nh ¶nh,

th¸i ®é t×nh c¶m, giäng v¨n ra sao ®Òu thÓ hiÖn b¶n tÝnh, t­ chÊt cña ng­êi viÕt.

Chóng ta ph¶i thõa nhËn r»ng: §»ng sau mçi c©u ch÷ lµ h×nh ¶nh mét con ng­êi,

mét nh©n c¸ch, mét quan niÖm sèng, mét th¸i ®é sèng. Nh­ ng­êi Trung Hoa

nãi: Ng«n vi t©m thanh.

Mét bµi lµm v¨n nãi chung, bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc nãi riªng g¾n

liÒn víi bao nhiªu yÕu tè xa gÇn, trùc tiÕp gi¸n tiÕp vÒ chÝnh trÞ, vÒ v¨n ho¸, vÒ

tÝnh c¸ch, vÒ c¸ tÝnh cña mçi ng­êi, lµ mét thö th¸ch toµn diÖn con ng­êi vÒ vèn

sèng, vèn v¨n hãa, n¨ng lùc t­ duy, nh©n c¸ch. N¾m ®­îc ®iÒu nµy, chóng ta lµ

nh÷ng nhµ gi¸o dôc cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p d¹y häc t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh

thùc sù ®­îc s¸ng t¹o, ®­îc béc lé con ng­êi m×nh, vµ tù nh×n thÊy nh÷ng yÕu

kÐm, h¹n chÕ còng nh­ nh÷ng kh¶ n¨ng, n¨ng lùc cña b¶n th©n ®Ó tù hoµn thiÖn.

2.3.3 Lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc gãp phÇn rÌn luyÖn t­ duy logic,

ph­¬ng ph¸p t­ duy biÖn chøng, båi d­ìng nhËn thøc, ph¸t triÓn nh©n

c¸ch, ®µo luyÖn con ng­êi theo môc tiªu ®µo t¹o cña nhµ tr­êng THPT.

Ngay tõ nh÷ng trang ®Çu cña luËn v¨n, ng­êi viÕt ®· nh¾c ®Õn môc tiªu

®µo t¹o con ng­êi trong nhµ tr­êng THPT. ë nhµ tr­êng THPT cÇn ph¶i ®µo t¹o

nh÷ng con ng­êi cã t­ duy ph¸t triÓn, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, ®éc lËp trong c«ng

viÖc. Së dÜ ph¶i ®Ò ra nh÷ng yªu cÇu nh­ vËy lµ do ®ßi hái tõ thùc tÕ ®êi sèng.

Chóng ta ®ang sèng trong mét x· héi tri thøc, sù hiÓu biÕt cña con ng­êi vÒ thÕ

giíi lu«n lu«n ®æi míi. Thêi gian ®­îc häc ë nhµ tr­êng l¹i chØ cã giíi h¹n. VËy

lµm thÕ nµo ®Ó kh¾c phôc m©u thuÉn nµy. ChØ cã mét con ®­êng duy nhÊt vµ

quan träng nhÊt ®ã lµ rÌn luyÖn trÝ ãc, rÌn luyÖn ph­¬ng ph¸p t­ duy, ph­¬ng

ph¸p häc tËp, ph­¬ng ph¸p t×m tßi, s¸ng t¹o, ph­¬ng ph¸p vËn dông kiÕn thøc,

ph­¬ng ph¸p khai th¸c vËn dông tèi ®a bé ãc cña m×nh. Gãp phÇn vµo môc tiªu

®µo t¹o Êy, bµi lµm v¨n NLVH sÏ gióp häc sinh rÌn luyÖn t­ duy, rÌn luyÖn bé

ãc, rÌn luyÖn ph­¬ng ph¸p suy nghÜ, ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu, ph­¬ng ph¸p vËn

dông kiÕn thøc.

ViÖc lµm bµi v¨n NLVH gãp phÇn quan träng trong viÖc rÌn luyÖn t­ duy

logic cho c¸c em. §Ó lµm mét bµi v¨n NLVH tèt häc sinh ph¶i th«ng qua mét

lo¹t c¸c thao t¸c t­ duy nh­ ph©n tÝch, tæng hîp, ®èi chiÕu, so s¸nh, kh¸i qu¸t,

liªn t­ëng.

“Cã ý kiÕn cho r»ng: “ Bµi th¬ §©y mïa thu tíi nèi tiÕp nçi buån thu

truyÒn thèng, mÆt kh¸c thÊy nh÷ng nÐt riªng cña th¬ Xu©n DiÖu: Cã mét c¸i g×

trÎ trung, míi mÎ trong c¸i nh×n cña nhµ th¬ vÒ thiªn nhiªn”. H·y lµm s¸ng tá

nhËn ®Þnh trªn”. §øng tr­íc mét ®Ò v¨n nh­ thÕ nµy häc sinh buéc ph¶i vËn

dông c¸c thao t¸c t­ duy trªn míi cã thÓ gi¶i quyÕt ®­îc yªu cÇu ®Æt ra trong ®Ò

bµi. Tr­íc hÕt häc sinh ph¶i sö dông thao t¸c t­ duy liªn t­ëng ®Ó liªn t­ëng ®Õn

nh÷ng t¸c gi¶ viÕt nh÷ng bµi th¬ vÒ mïa thu. Häc sinh sÏ t×m thÊy: T¶n §µ víi

“C¶m thu, tiÔn thu”, NguyÔn KhuyÕn víi “Thu vÞnh”, “Thu ®iÕu”, “Thu Èm”,

L­u Träng L­ víi “TiÕng thu”. Thao t¸c t­ duy tiÕp theo häc sinh ph¶i cÇn ®Õn

lµ ph©n tÝch, tæng hîp sù gièng nhau, kh¸c nhau trong c¸ch diÔn ®¹t vÒ thu trong

c¸c bµi th¬ thu cña nh÷ng nhµ th¬ trªn. Sau ®ã sö dông thao t¸c, t­ duy ®èi

chiÕu, so s¸nh ®Ó ®i tõ nh÷ng c¸i riªng ®Õn c¸i chung, ®Ó rót ra kÕt luËn bµi th¬

“§©y mïa thu tíi” cña Xu©n DiÖu nèi tiÕp nçi buån thu truyÒn thèng vµ l¹i cã

c¸i g× trÎ trung míi mÎ trong c¸i nh×n vÒ thiªn nhiªn cña nhµ th¬. Sau khi ¸p

dông mét hÖ thèng c¸c thao t¸c t­ duy ®ã häc sinh Ýt nhÊt chØ ra ®­îc ba ý trong

bµi th¬ “§©y mïa thu tíi” nèi tiÕp nçi buån thu truyÒn thèng ®ã lµ: Sù nuèi tiÕc

tr­íc vÎ ®Ñp tµn phai; Nçi ¸m ¶nh tr­íc thêi gian; Nçi buån, nçi c« ®¬n cña mét

t©m hån kh¸t khao giao c¶m, ®­îc béc lé m¹nh mÏ trong thêi kh¾c giao mïa.

T­¬ng tù nh­ vËy häc sinh sÏ tiÕp tôc lµm s¸ng tá ý thø hai cña ®Ò v¨n.

§Ó tr×nh bµy bµi viÕt cña m×nh häc sinh sÏ lùa chän c¸ch diÔn ®¹t theo

c¸c h×nh thøc: Quy n¹p, diÔn dÞch hay tæng-ph©n-hîp. Nh÷ng thao t¸c trong khi

lµm bµi sÏ ®­îc rÌn luyÖn trau dåi qua mçi bµi lµm. Tõ ®ã tù b¶n th©n c¸c em

häc sinh sÏ h×nh thµnh ®­îc nh÷ng kü n¨ng, kü x¶o trong c¸ch ph¸t hiÖn t×m

hiÓu vÊn ®Ò, c¸ch thøc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.

ThÕ giíi v¨n ch­¬ng v« cïng phong phó, mu«n mµu s¾c, ®Ó hiÓu ®­îc

kh«ng ph¶i dÔ. ChÝnh v× vËy qu¸ tr×nh lµm nh÷ng bµi v¨n NLVH, ph­¬ng ph¸p

t­ duy biÖn chøng cña c¸c em sÏ ®­îc n©ng lªn. NghÜa lµ ®Ó gi¶i quyÕt ®­îc vÊn

®Ò ®Æt ra trong ®Ò bµi buéc häc sinh ph¶i ®i s©u vµo b¶n chÊt cña vÊn ®Ò, biÕt

t­íc bá nh÷ng c¸i g× lµ hiÖn t­îng, kh«ng ph¶n ¸nh b¶n chÊt. C¸c em häc sinh

biÕt t×m ®Õn nguån gèc qu¸ tr×nh n¶y sinh, ph¸t triÓn còng nh­ c¸c mèi liªn hÖ

b¶n chÊt gi÷a c¸c khÝa c¹nh cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò ®­îc ®Æt ra ®Ó gi¶i quyÕt

mét c¸ch ®óng ®¾n, thÊu ®¸o vµ s©u s¾c.

C¸c em häc sinh sÏ nhËn ®Þnh thÕ nµo tr­íc mét ý kiÕn nh­: T«i thÊy trµo

l­u v¨n häc l·ng m¹n 1930-1945 bÞ ®¸nh gi¸ lµ rÊt ®éc h¹i v× ®· ®¸nh l¹c h­íng

thanh niªn ra khái con ®­êng c¸ch m¹ng ®· ®­îc §¶ng Céng S¶n chØ ra tõ 1930.

NÕu häc sinh kh«ng cã c¸i nh×n biÖn chøng kh«ng biÕt ®i s©u t×m hiÓu b¶n chÊt

cña hiÖn t­îng, trµo l­u v¨n häc l·ng m¹n 1930-1945 sÏ dÔ dµng ®ång t×nh víi ý

kiÕn trªn. B»ng kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc v¨n häc sö, lÞch sö häc sinh cã thÓ

ph¶n b¸c ý kiÕn trªn th«ng qua mét sè lý do c¬ b¶n sau: Trong hoµn c¶nh §¶ng

Céng S¶n ®ang ho¹t ®éng bÝ mËt, lý t­ëng c¸ch m¹ng ch­a cã ®iÒu kiÖn ®Ó ®Õn

víi ®a sè thanh niªn tiÓu t­ s¶n lóc bÊy giê. Thªm vµo ®ã lµ hä mÊt niÒm tin ë

kh¶ n¨ng chèng Ph¸p giµnh ®éc lËp cho d©n téc. Cßn thùc d©n Ph¸p ra søc nhåi

nhÐt vµo ®Çu ãc hä t­ t­ëng n« dÞch, tinh thÇn yªu “mÉu quèc”, th¸i ®é miÖt thÞ

d©n téc vµ v¨n hãa, ng«n ng÷ cña «ng cha. Nh­ng nh÷ng nhµ v¨n nhµ th¬ l·ng

m¹n 1930-1945 Êy ®· tõ chèi. Hä ®· tho¸t ly thùc tÕ, tho¸t ly phong trµo ®Êu

tranh chÝnh trÞ b»ng nh÷ng s¸ng t¸c thuéc trµo l­u v¨n häc l·ng m¹n lóc bÊy giê.

§èi víi hä khi Êy lµ mét lèi tho¸t ly trong s¹ch, lµ mét n¬i cã thÓ göi g¾m t©m sù

yªu n­íc thÇm kÝn. Nh÷ng t¸c phÈm cña Xu©n DiÖu, Huy CËn, Th¹ch Lam,

NguyÔn Tu©n… lóc bÊy giê ®óng lµ kh«ng kªu gäi chèng Ph¸p, kh«ng tuyªn

truyÒn c¸ch m¹ng nh­ng kh«ng hÒ x­ng tông Thùc d©n phong kiÕn. MÆt kh¸c

nh÷ng t¸c phÈm Êy còng gióp nh÷ng ®éc gi¶ tiÓu t­ s¶n thªm yªu tiÕng mÑ ®Î,

thÊy ®­îc quª h­¬ng ®Êt n­íc m×nh lµ ®Ñp ®Ï nªn th¬. Nh­ thÕ kh«ng thÓ nãi lµ

v¨n häc l½ng m¹n 1930-1945 lµ ®¸nh l¹c h­íng thanh niªn ra khái con ®­êng

c¸ch m¹ng. ChÝnh hä sau nµy l¹i lµ nh÷ng ng­êi nhiÖt liÖt h­ëng øng vµ h¨ng h¸i

tham gia chèng Ph¸p, chèng Mü khi c¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 bïng næ.

Song song víi viÖc rÌn luyÖn ph­¬ng ph¸p t­ duy biÖn chøng, häc sinh

còng sÏ rÌn luyÖn ®­îc c¶ t­ t­ëng, lËp tr­êng, quan ®iÓm cña m×nh. Muèn lµm

bµi v¨n NLVH tèt, ngoµi l­îng kiÕn thøc phong phó häc sinh còng cÇn ph¶i cã

ph­¬ng ph¸p t­ t­ëng ®óng. Nãi tíi ph­¬ng ph¸p t­ t­ëng tøc nãi ®Õn vÊn ®Ò lËp

tr­êng t­ t­ëng - chç ®øng cña ng­êi viÕt ®Ó nh×n nhËn, ®¸nh gi¸, gi¶i quyÕt vÊn

®Ò. Khi ph©n tÝch nh©n vËt Hoµng trong t¸c phÈm “§«i m¾t” cña Nam Cao, cã

häc sinh ®· kh«ng t¸n thµnh víi t¸c gi¶ khi phª ph¸n nh©n vËt Hoµng. Häc sinh

®ã cho r»ng “mét ng­êi ®µn «ng biÕt lo l¾ng cuéc sèng ®Çy ®ñ, yªn vui cho gia

®×nh m×nh th× kh«ng cã g× ®¸ng tr¸ch”. Ta cã thÓ nhËn ra sù h¹n chÕ trong c¸ch

hiÓu vÒ t¸c phÈm cña häc sinh nh­ng ®ång thêi chóng ta còng thÊy ®­îc lËp

tr­êng t­ t­ëng cña häc sinh nµy ®ang ®øng trªn quan ®iÓm t­ t­ëng c¸ nh©n

chñ nghÜa. BiÕt ®­îc ®iÒu nµy nh÷ng ng­êi thÇy sÏ ®iÒu chØnh t­ t­ëng, suy nghÜ

n«ng c¹n cña c¸c em, cÇn chØ ra cho c¸c em thÊy viÖc t×m kiÕm, h­ëng thô h¹nh

phóc riªng t­ trong khi ®Êt n­íc ®ang bÞ giÆc d· lµ kh«ng ®óng t­ c¸ch cña mét

ng­êi c«ng d©n. Nãi t¸c dông cña viÖc rÌn luyÖn t­ t­ëng, lËp tr­êng, quan

®iÓm, lèi sèng qua bµi lµm v¨n NLVH lµ ë chç ®ã.

Mçi lÇn häc sinh lµm bµi v¨n NLVH chÝnh lµ c¬ héi ®Ó c¸c em tù båi

d­ìng nhËn thøc vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña m×nh. §©y lµ mét trong nh÷ng môc

tiªu ®µo t¹o quan träng cña nhµ tr­êng qua m«n lµm v¨n nãi chung vµ kiÓu bµi

v¨n NLVH nãi riªng. Nh÷ng vÊn ®Ò cña m«n Ng÷ v¨n c¸c em ®­îc häc còng

nh­ nh÷ng vÊn ®Ò mµ c¸c em ph¶i lµm trong bµi v¨n NLVH bao giê còng cã tÝnh

gi¸o dôc. “NghÖ thuËt thêi nµo còng vËy, lu«n lu«n cã xu h­íng khuÕch ®¹i c¸i

tèt ®Ó nã trë nªn ®Ñp ®Ï, léng lÉy h¬n, tõ ®ã l«i cuèn, hÊp dÉn mäi ng­êi, lµm

cho mäi ng­êi tin r»ng trªn ®êi bao giê còng cßn cã c«ng lý l­¬ng tri, bao giê

còng cã ng­êi tèt, kh¬i dËy ë mçi ng­êi kh¸t väng v­¬n tíi c¸c lý t­ëng, muèn

noi g­¬ng, b¾t ch­íc, lµm theo ®iÒu thiÖn, ®iÒu hay. V× vËy trong nghÖ thuËt

kh«ng bao giê thiÕu c¸i ®Ñp, thiÕu chÊt lÝ t­ëng, thiÕu chÊt anh hïng, l·ng m¹n,

thiÕu nh©n vËt tÝch cùc. §ång thêi, nhµ v¨n còng phãng ®¹i c¸i xÊu, lµm cho nã

trë nªn ghª tëm vµ ®¸ng ghÐt h¬n ®Ó ng­êi ®äc dÔ nhËn mÆt nã, khinh ghÐt, phñ

®Þnh nã, tr­íc lµ trong t¸c phÈm sau lµ trong chÝnh cuéc ®êi” [39; 175].

Mét bµi lµm v¨n NLVH hay th× ng­êi viÕt ph¶i thùc sù bÞ l«i cuèn vµo

niÒm c¨m giËn, nçi mõng vui hay c¸i b©ng khu©ng man m¸c g©y nªn tõ sè phËn

cña nh©n vËt, mµu s¾c, ®­êng nÐt cña mét h×nh ¶nh, ©m ®iÖu rÐo r¾t, vÐo von hay

trÇm hïng cña mét vÇn th¬, lêi th¬ mang l¹i. Nh­ vËy qua viÖc viÕt bµi v¨n c¸c

em sÏ tÝch luü trong sù nhËn thøc cña m×nh ngµy mét ®Çy ®ñ, s©u s¾c h¬n vÒ

nh÷ng phÈm chÊt cao ®Ñp tõ ®ã sÏ biÕt häc tËp, sèng, lµm viÖc theo nh÷ng ®iÒu

tèt ®Ñp ®ã. Mét bµi lµm v¨n NLVH cßn ®ßi hái c¶ vÒ h×nh thøc tr×nh bµy. ViÖc

rÌn luyÖn c¸ch tr×nh bµy s¹ch sÏ, râ rµng, nÐt ch÷ chuÈn mùc còng gãp phÇn rÊt

lín trong viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch ng­êi häc sinh. NÐt ch÷ lµ nÐt ng­êi, cha

«ng ta vÉn r¨n d¹y nh­ vËy. §Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých gi¸o dôc nµy,chóng ta cÇn

tr¸nh c¸ch gi¶ng d¹y ®­a ®Õn lèi viÕt v¨n theo " ®iÖu s¸o", "khu«n mÉu". C¸ch

tèt nhÊt ®Ó häc sinh ý thøc ®­îc gi¸ trÞ h÷u Ých cña viÖc lµm bµi v¨n NLVH lµ

h·y chØ ra cho c¸c em thÊy ®­îc qua mçi lÇn viÕt bµi v¨n NLVH lµ h·y chØ ra

cho c¸c em tù vò trang cho m×nh vÒ mÆt lý luËn, tù lín lªn vÒ mÆt nhËn thøc,

ngµy mét thªm hoµn thiÖn nh©n c¸ch, ®­îc rÌn luyÖn c¸c thao t¸c t­ duy, sèng

cã lËp tr­êng, quan ®iÓm, lµm chñ b¶n th©n tr­íc mäi vÊn ®Ò ®Æt ra trong cuéc

sèng.

2.4 Lµm bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc lµ qu¸ tr×nh huy ®éng mét c¸ch cã ý

thøc nguån kiÕn thøc v¨n häc ®· ®­îc tÝch luü.

Mét bµi v¨n NLVH ®ßi hái ng­êi viÕt cã vèn kiÕn thøc phong phó, ®a

d¹ng kh«ng bã hÑp ë mét lo¹i kiÕn thøc nµo. Tuy nhiªn v× lµ bµi v¨n nghÞ luËn

v¨n häc nªn yªu cÇu ®Çu tiªn ®èi víi ng­êi viÕt lµ ph¶i cã mét nguån kiÕn thøc

v¨n häc v÷ng ch¾c. Nguån kiÕn thøc v¨n häc Êy bao gåm kiÕn thøc vÒ c¸c t¸c

phÈm cô thÓ, kiÕn thøc v¨n häc sö vµ kiÕn thøc lÝ luËn v¨n häc.

2.4.1 KiÕn thøc vÒ c¸c t¸c phÈm cô thÓ lµ kiÕn thøc cô thÓ t¹o nªn chÊt

l­îng bµi lµm v¨n NLVH.

KiÕn thøc vÒ mét TPVH cô thÓ lµ phÇn kiÕn thøc quan träng nhÊt, trùc

tiÕp ¶nh h­ëng ®Õn bµi viÕt v¨n NLVH. Cµng n¾m v÷ng, n¾m ch¾c, n¾m ®­îc

nhiÒu th«ng tin vÒ t¸c phÈm cµng t¹o cho m×nh nhiÒu néi lùc khi lµm bµi.

T¸c phÈm v¨n häc theo ®Þnh nghÜa trong tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc lµ

“c«ng tr×nh nghÖ thuËt ng«n tõ do mét c¸ nh©n hoÆc tËp thÓ s¸ng t¹o nh»m thÓ

hiÖn nh÷ng kh¸i qu¸t b»ng h×nh t­îng vÒ cuéc sèng con ng­êi, biÓu hiÖn t©m t­,

t×nh c¶m, th¸i ®é cña chñ thÓ tr­íc thùc t¹i”. §ã lµ ®Þnh nghÜa rÊt kh¸i qu¸t ng¾n

gän vÒ t¸c phÈm v¨n häc nh­ng ®Ó hiÓu ®­îc t¸c phÈm v¨n häc l¹i lµ chuyÖn

kh«ng ®¬n gi¶n nÕu kh«ng muèn nãi lµ rÊt phøc t¹p vµ ®ßi hái ng­êi nghiªn cøu

vÒ nã cÇn cã mét th¸i ®é häc tËp lµm viÖc nghiªm tóc. §èi víi nh÷ng kiÕn thøc

vÒ t¸c phÈm, t¸c gi¶, chóng ta cÇn thèng nhÊt c¸ch ghi nhí lo¹i kiÕn thøc nµy, ®ã

lµ c¸ch ghi nhí ph¶i cô thÓ chÝnh x¸c thËm chÝ cô thÓ ®Õn tõng chi tiÕt.

Tr­íc hÕt muèn n¾m ®­îc t¸c phÈm th× ph¶i n¾m ®­îc tõ nh÷ng nÐt c¬

b¶n trong tiÓu sö t¸c gi¶, vÞ trÝ cña t¸c phÈm trong sù nghiÖp s¸ng t¸c cña nhµ

v¨n, xuÊt xø cña t¸c phÈm. Nãi nh­ gi¸o s­ NguyÔn §¨ng M¹nh lµ ph¶i xem xÐt

®Õn hoµn c¶nh lín vµ hoµn c¶nh nhá trong khi nghiªn cøu mét t¸c phÈm cô thÓ

nµo ®ã. “Hoµn c¶nh lín lµ hoµn c¶nh t¸c ®éng ®Õn c¶ mét x· héi, c¶ mét d©n

téc, thËm chÝ c¶ nh©n lo¹i trong mét thêi kú lÞch sö nhÊt ®Þnh”, “hoµn c¶nh nhá

lµ hoµn c¶nh cã quan hÖ trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng cña c¸ nh©n nhµ v¨n, bao gåm

hoµn c¶nh x· héi, hoµn c¶nh gia ®×nh, quan hÖ b¹n bÌ, t×nh yªu, quan hÖ víi

thiªn nhiªn, m«i tr­êng v¨n ho¸, phong tôc v.v. ...” [40]. Bëi v×, “víi ng­êi s¸ng

t¹o, t¸c phÈm v¨n häc lµ n¬i kÝ th¸c, n¬i kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm nh©n sinh, lÝ

t­ëng thÈm mÜ. V× vËy ng­êi ta nãi ®Õn “tÊc lßng” cña t¸c gi¶ “göi g¾m” qua t¸c

phÈm. Víi hiÖn thùc kh¸ch quan, TPVH lµ h×nh ¶nh ph¶n ¸nh ®êi sèng, lµ tÊm

g­¬ng ghi gi÷ diÖn m¹o lÞch sö cña mét thêi kú mét ®i kh«ng trë l¹i vµ dù b¸o

t­¬ng lai” [16; 291]. ViÖc n¾m v÷ng vµ ghi nhí hoµn c¶nh lín, hoµn c¶nh nhá

®èi víi mét TPVH lµ ®Ó gãp phÇn gióp chóng ta trong khi t×m hiÓu gi¶i thÝch t­

t­ëng nghÖ thuËt cña nhµ v¨n. T¹i sao trong c¸c TPVH thêi phong kiÕn trung ®¹i

ng­êi ta th­êng dÉn nh÷ng nh©n vËt trong lÞch sö xa x­a lµm g­¬ng mÉu, nghÞ

luËn lÊy lÝ lÏ cña ng­êi x­a lµm tiÒn ®Ò. VÝ nh­ trong "HÞch t­íng sÜ v¨n" t¸c gi¶

nh¾c ®Õn c¸c nh©n vËt hiÒn tµi, nghÜa khÝ trong lÞch sö Trung Hoa nh­: KØ TÝn,

Cao §Õ, Do Vu, Chiªu V­¬ng, Dô Nh­îng lµ do t©m lý con ng­êi trong thêi ®¹i

®ã bÞ chi phèi s©u s¾c bëi mét quan niÖm vÒ thÕ giíi kh«ng ®i mÊt mµ quay trë

l¹i, cho nªn ng­êi ta cã xu h­íng sïng cæ, coi chuÈn mùc cña ch©n lÝ vµ c¸i ®Ñp

lµ ë qu¸ khø. Hay t¹i sao ®Õn thÕ kû 18 l¹i xuÊt hiÖn nh÷ng t¸c phÈm nh­: Cung

o¸n ng©m cña NguyÔn Gia ThiÒu, Chinh phô ng©m cña §Æng TrÇn C«n, TruyÖn

KiÒu cña NguyÔn Du, th¬ Hå Xu©n H­¬ng lµ do khi Êy chÕ ®é phong kiÕn suy

tµn, kû c­¬ng phong kiÕn láng lÎo, ý thøc c¸ nh©n ph¸t triÓn, con ng­êi khao

kh¸t h¹nh phóc c¸ nh©n, khao kh¸t t×nh yªu løa ®«i, ®ßi quyÒn b×nh ®¼ng nam

n÷. §ã lµ t¸c ®éng cña hoµn c¶nh lín ®Õn chiÒu h­íng vµ tÇm cì chung cña t­

t­ëng nghÖ thuËt nhµ v¨n. Cßn t¸c ®éng cña hoµn c¶nh nhá sÏ ®em ®Õn cho t­

t­ëng Êy néi dung vµ h×nh hµi cô thÓ trong mçi t¸c phÈm cña mçi nhµ v¨n kh¸c

nhau. Nh­ c¸c t¸c gi¶: Vò Träng Phông, NguyÔn C«ng Hoan, hay Ng« TÊt Tè

cïng chÞu ¶nh h­ëng mét hoµn c¶nh lín cña lÞch sö thêi ®¹i lóc bÊy giê nh­ng

t¹i sao Vò Träng Phông l¹i thÊy x· héi Êy vµ con ng­êi lóc Êy chØ lµ “chã ®Óu”,

“v« nghÜa lý” th× l¹i ph¶i c¨n cø vµo hoµn c¶nh nhá lóc Vò Träng Phông s¸ng t¸c

ra t¸c phÈm "Sè ®á" : Vò Träng Phông lóc ®ã sèng ë Hµ Néi, n¬i trung t©m bu«n

b¸n, ¨n ch¬i truþ l¹c - kÎ giµu lµ nh÷ng kÎ bu«n b¸n vµ bän c«ng tö ¨n ch¬i

th­êng ra vµo nh÷ng tiÖm ¨n, tiÖm hót, r¹p h¸t, sßng b¹c, nhµ s¨m, cßn nh÷ng kÎ

nghÌo trõ d©n lµnh th× cã ®ñ lo¹i ng­êi: ma c«, g¸i ®iÕm, båi tiªm, ¨n c¾p, cïng

víi con m¾t bi quan mµ Vò Träng Phông ®· x©y dùng lªn mét t¸c phÈm "Sè ®á"

nh­ vËy. Tãm l¹i mét t¸c phÈm ra ®êi bao giê còng chÞu sù chi phèi bêi hoµn

c¶nh lín vµ hoµn c¶nh nhá.

N¾m ®­îc mét t¸c phÈm cßn ph¶i n¾m ®­îc néi dung, nghÖ thuËt cña t¸c

phÈm tøc ph¶i n¾m ®­îc ®Ò tµi, chñ ®Ò t­ t­ëng, thñ ph¸p nghÖ thuËt c¬ b¶n, kÕt

cÊu, t×nh tiÕt, gi¸ trÞ cña t¸c phÈm víi ®­¬ng thêi vµ ngµy nay. NÕu t¸c phÈm lµ

v¨n xu«i th× ph¶i nhí ®­îc cèt truyÖn, diÔn biÕn t©m lÝ cña c¸c nh©n vËt kÌm

theo nh÷ng chi tiÕt nghÖ thuËt ®Æc s¾c, nhí nh÷ng c©u nh÷ng ®o¹n v¨n tiªu biÓu,

®iÓn h×nh, nhiÒu ý nghÜa ®Ó trÝch dÉn trong khi lµm bµi. NÕu lµ th¬ th× ngoµi viÖc

nhí nh÷ng chi tiÕt trªn cßn ph¶i häc thuéc lßng bµi th¬, nÕu bµi th¬ dµi th× häc

nh÷ng ®o¹n tiªu biÓu. Ngoµi ra häc sinh cßn ph¶i biÕt ghi nhí nh÷ng nhËn ®Þnh,

®¸nh gi¸, kÕt luËn tæng qu¸t cña nh÷ng nhµ nghiªn cøu, phª b×nh vÒ t¸c gi¶, t¸c

phÈm cô thÓ trªn c¸c b×nh diÖn nh­ nh÷ng thµnh c«ng, h¹n chÕ cña t¸c phÈm,

nh÷ng ®ãng gãp c¸ch t©n cña t¸c gi¶, vÞ trÝ cña nhµ v¨n trong mét dßng v¨n häc,

mét thêi kú v¨n häc. Nh÷ng ®¸nh gi¸ nh­: "Cã thÓ nãi Xu©n DiÖu ®· sèng ®Ó mµ

yªu, vµ yªu ®Ó mµ sèng. Chµng trai Êy tù xem m×nh lµ "®a t×nh", vµ t×nh yªu ®·

cã tõ khi ch­a cã h×nh hµi vµ sÏ cßn khi t¸c gi¶ ®i vµo câi h­ v«" (Huy CËn).

HoÆc mét ®¸nh gi¸ vÒ ng«n ng÷ cña NguyÔn Tu©n, Gi¸o s­ NguyÔn §¨ng M¹nh

kh¼ng ®Þnh: “Trong v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i Ýt ai s¸nh kÞp «ng vÒ vèn tõ vùng

vµ sù sµnh sái trong c¸ch ®Æt c©u, dïng tõ, vÏ ng­êi, dùng c¶nh. ¤ng xøng ®¸ng

h¬n ai hÕt víi danh hiÖu: nghÖ sÜ ng«n tõ”.

Nguån kiÕn thøc vÒ c¸c TPVH cô thÓ v« cïng phong phó, ®å sé, rÊt cÇn

thiÕt cho bµi lµm v¨n NLVH. Nh÷ng hiÓu biÕt vÒ TPVH lµ c¬ së ®Ó båi d­ìng,

n©ng cao t­ t­ëng t©m hån vµ sù mÉn c¶m nghÖ thuËt cho ng­êi viÕt trong khi

nghÞ luËn vÒ c¸c vÊn ®Ò v¨n häc.

2.4.2 KiÕn thøc vÒ v¨n häc sö lµ kiÕn thøc tæng hîp t¹o nh÷ng tiÒn ®Ò

®Ó häc sinh liªn hÖ so s¸nh, rót ra nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸, kÕt luËn cã

tÇm kh¸i qu¸t.

Cïng víi nh÷ng tri thøc vÒ c¸c t¸c phÈm, c¸c t¸c gi¶ cô thÓ, cÇn cã nh÷ng

hiÓu biÕt vÒ v¨n häc sö: “V¨n häc sö lµ nh÷ng kiÕn thøc vÒ lÞch sö v¨n häc bao

gåm nh÷ng ®Æc ®iÓm, nh÷ng quy luËt h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn lÞch sö cña c¸c sù

kiÖn v¨n häc (trµo l­u, t¸c gi¶, t¸c phÈm, thÓ lo¹i ...)”[41; 23]. Nh­ trªn ®· nãi,

nÕu tÝch luü kiÕn thøc vÒ c¸c t¸c gi¶, t¸c phÈm cô thÓ th­êng sö dông biÖn ph¸p

ghi nhí cô thÓ, th× khi tÝch luü kiÕn thøc vÒ v¨n häc sö l¹i ph¶i ghi nhí theo con

®­êng kh¸i qu¸t, t­ duy trõu t­îng. TÝch luü kiÕn thøc v¨n häc sö lµ tÝch luü

nh÷ng nhËn ®Þnh, nh÷ng c¸ch ®¸nh gi¸ chung vÒ nh÷ng ®Æc ®iÓm, nh÷ng nÐt næi

bËt, nh÷ng tinh hoa cña mét nÒn v¨n häc trong ®ã cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c

t¸c gi¶, sù ra ®êi vµ diÔn biÕn cña c¸c trµo l­u, c¸c khuynh h­íng v¨n häc, quy

luËt ph¸t triÓn cña tõng giai ®o¹n v¨n häc trong tiÕn tr×nh lÞch sö vÒ mét t¸c gi¶

v¨n häc nãi chung.

Trong nhµ tr­êng phæ th«ng, häc sinh ®­îc häc c¸c d¹ng bµi v¨n häc sö:

Bµi v¨n häc sö vÒ c¶ mét nÒn v¨n häc hay mét thêi kú, mét giai ®o¹n v¨n häc,

bµi v¨n häc sö vÒ mét khuynh h­íng v¨n häc, bµi v¨n häc sö vÒ mét t¸c gi¶ v¨n

häc, bµi v¨n häc sö vÒ mét t¸c phÈm v¨n häc.

Khi häc mét bµi v¨n häc sö vÒ mét thêi kú, giai ®o¹n v¨n häc th× Ýt nhiÒu

häc sinh ph¶i n¾m ®uîc mét c¸ch kh¸i qu¸t thêi kú v¨n häc nµy ®­îc chia ra lµm

nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo. C¨n cø vµo nh÷ng c¬ së nµo ®Ó ph©n chia, nh÷ng

giai ®o¹n v¨n häc Êy ph¶n ¸nh néi dung g× vµ ph¶n ¸nh nh­ thÕ nµo? Sau ®ã ph¶i

ghi nhí ®­îc nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸i qu¸t nhÊt vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt cña thêi

kú v¨n häc Êy. Trong thêi kú v¨n häc ®ã cã nh÷ng t¸c gi¶, t¸c phÈm nµo tiªu

biÓu. ViÖc ghi nhí kiÕn thøc v¨n häc nµy lµ rÊt cÇn thiÕt v× khi ph¶i lµm mét bµi

v¨n nghÞ luËn v¨n häc, häc sinh sÏ cã ®Þnh h­íng khi lµm bµi, viÖc huy ®éng

kiÕn thøc kh«ng bÞ chÖch, bÞ sai, bÞ nhÇm lÉn.

Nghiªn cøu vµ häc tËp cÇn l­u ý ®Õn: “mét lµ mèi quan hÖ qua l¹i chÆt

chÏ cña v¨n häc mçi giai ®o¹n víi thùc tÕ x· héi lÞch sö; hai lµ, mèi quan hÖ gi÷a

c¸c giai ®o¹n cña b¶n th©n lÞch sö v¨n häc. Mçi giai ®o¹n lÞch sö v¨n häc cÇn rót

ra mÊy vÊn ®Ò c¬ b¶n: t×nh h×nh ®Êu tranh giai cÊp, ®Êu tranh d©n téc, nh÷ng thö

th¸ch ®Æt ra tr­íc mét d©n téc vµ con ng­êi ë giai ®äan Êy; d©n téc vµ con ng­êi

®· gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, v­ît qua nh÷ng thö th¸ch Êy nh­ thÕ nµo vµ qua ®ã nh÷ng

phÈm chÊt, gi¸ trÞ nµo ®­îc thõa kÕ, ph¸t huy, nh÷ng nh­îc ®iÓm nµo ®­îc kh¾c

phôc, nh÷ng phÈm chÊt, gi¸ trÞ nµo ®­îc kh¼ng ®Þnh, bæ sung vµ toµn bé nh÷ng

yÕu tè Êy ®· quy ®Þnh sù ph¸t triÓn cña v¨n häc nh­ thÕ nµo; vai trß vµ vÞ trÝ cña

nh÷ng thµnh tùu v¨n häc ®ang xÐt trong sù ph¸t triÓn cña nÒn v¨n häc vµ v¨n hãa

nãi chung cña mét d©n téc” [3; 118].

Tãm l¹i, ®Ó tÝch luü ®­îc nguån kiÕn thøc v¨n häc sö ph¶i n¾m ®­îc

nh÷ng nhËn ®Þnh tæng qu¸t, nh÷ng ®¸nh gi¸ kÕt luËn bao trïm vÒ hoµn c¶nh x·

héi, vÒ ®Æc ®iÓm cña tõng thêi kú v¨n häc, quy luËt ph¸t triÓn cña tõng trµo l­u,

xu h­íng, ý nghÜa kh¸i qu¸t vÒ c¸c t¸c phÈm, nh÷ng ph¸t hiÖn vÒ nh÷ng gi¸ trÞ

tinh thÇn vµ nh÷ng vÊn ®Ò, sù kiÖn v¨n häc cßn tranh luËn.

2.4.3 KiÕn thøc lÝ luËn v¨n häc lµ kiÕn thøc cã tÇm kh¸i qu¸t gióp häc

sinh n©ng cao tr×nh ®é nhËn thøc v¨n häc, lµm v¨n NLVH cã c¬ së lý

thuyÕt ®¸ng tin cËy.

KiÕn thøc lÝ luËn v¨n häc ®­îc coi lµ kiÕn thøc c«ng cô, kiÕn thøc “siªu

kiÕn thøc”. V× thÕ ®èi víi d¹ng bµi v¨n NLVH dï kh«ng hái trùc tiÕp ®Õn kiÕn

thøc vÒ lÝ luËn v¨n häc th× ng­êi viÕt vÉn cÇn ph¶i vËn dông kiÕn thøc lÝ luËn v¨n

häc ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh. LÝ luËn v¨n häc lµ “mét bé m«n cña khoa nghiªn

cøu v¨n häc cã nhiÖm vô nghiªn cøu b¶n chÊt, chøc n¨ng x· héi vµ thÈm mü,

quy luËt ph¸t triÓn s¸ng t¸c v¨n häc, cã t¸c dông x¸c ®Þnh ph­¬ng ph¸p luËn vµ

ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch v¨n häc”[16]. Nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n, nh÷ng ph­¬ng

diÖn c¨n b¶n mµ lÝ luËn v¨n häc cung cÊp cho häc sinh lµ: “®Æc tÝnh chung cña

v¨n häc víi t­ c¸ch lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi ®Æc biÖt, mét nghÖ thuËt ng«n

tõ, t¸c phÈm v¨n häc cïng víi nh÷ng thµnh phÇn cÊu tróc cña nã, ph­¬ng ph¸p

xem xÐt, nghiªn cøu t¸c phÈm v¨n häc tõ ®Æc tr­ng lo¹i thÓ cña nã, qu¸ tr×nh

ph¸t triÓn cña v¨n häc vµ cèt lâi chñ yÕu cña qu¸ tr×nh ®ã lµ sù h×nh thµnh vµ

ph¸t triÓn c¸c ph­¬ng ph¸p s¸ng t¸c”[39; 365].

§Ó viÕt ®­îc mét bµi v¨n NLVH tèt, häc sinh ph¶i héi tô ®ñ c¸c n¨ng lùc

sau: n¨ng lùc c¶m thô, n¨ng lùc t­ duy vµ n¨ng lùc diÔn ®¹t. PhÇn kiÕn thøc cña

ph©n m«n lÝ luËn v¨n häc, cã vai trß ®Æc biÖt quan träng trong qu¸ tr×nh gióp

häc sinh n©ng cao ba n¨ng lùc nãi trªn.

Chóng ta thõa nhËn r»ng, kh«ng ph¶i chØ tõ khi ®Õn tr­êng, c¸c em häc

sinh míi cã n¨ng lùc c¶m thô v¨n ch­¬ng, c¶m thô c¸i ®Ñp nh­ng râ rµng lµ chØ

tõ khi ®ù¬c häc tËp ë nhµ tr­êng th× n¨ng lùc c¶m thô v¨n ch­¬ng cña c¸c em

míi trë nªn ®óng ®¾n, ch¾n ch¾n, v÷ng bÒn, cã ý thøc. §¹t ®­îc ®iÒu nµy lµ do

häc sinh ®­îc trang bÞ nguån kiÕn thøc lÝ luËn v¨n häc. KiÕn thøc lÝ luËn v¨n häc

trang bÞ cho c¸c em hÖ thèng kh¸i niÖm vÒ v¨n häc ®Ó c¸c em cã thÓ gäi tªn, lÝ

gi¶i chÝnh x¸c, gi¶i thÝch râ rµng c¸i hay, c¸i ®Ñp, c¸i cã lÝ trong mçi t¸c phÈm

v¨n ch­¬ng. Víi nh÷ng hiÓu biÕt vÒ b¶n chÊt cña lo¹i h×nh nghÖ thuËt ng«n tõ,

häc sinh sÏ tù t×m ra con ®­êng muèn chiÕm lÜnh t¸c phÈm v¨n ch­¬ng ph¶i

th«ng qua h×nh thøc cña t¸c phÈm. §ã míi thùc sù lµ con ®­êng cña c¶m thô v¨n

ch­¬ng nÕu kh«ng th× häc sinh cña chóng ta m·i m·i chØ lµ: “nãi theo” mµ th«i.

ý nghÜa cña kiÕn thøc lÝ luËn v¨n häc lµ gióp häc sinh c¶m thô c¸i ®Ñp mét c¸ch

ch¾c ch¾n, tù gi¸c, cã ý thøc, cã c¬ së.

KiÕn thøc lÝ luËn v¨n häc cßn cã kh¶ n¨ng båi d­ìng n¨ng lùc t­ duy. Nãi

nh­ vËy bëi kiÕn thøc lÝ luËn v¨n häc lµ kiÕn thøc c«ng cô sÏ gióp c¸c em trong

viÖc ph¸t triÓn vÊn ®Ò, t×m c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò b»ng viÖc lùa chän con ®­êng

phï hîp ®Ó tiÕp cËn víi t¸c phÈm v¨n häc. Trong khi thÓ hiÖn n¨ng lùc c¶m thô

cña m×nh qua viÖc ®¸nh gi¸, ph©n tÝch, häc sinh ph¶i s¾p xÕp, lùa chän vµ sö

dông c¸c kh¸i niÖm c«ng cô cã nghÜa lµ ®· b­íc vµo lÜnh vùc t­ duy vµ h×nh

thµnh kü n¨ng t­ duy.

Bé m«n lÝ luËn v¨n häc ngoµi viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¶m thô, n¨ng lùc t­

duy cho häc sinh cßn cã kh¶ n¨ng n©ng cao n¨ng lùc diÔn ®¹t cho hä. Thùc tÕ,

khi häc sinh m¾c lçi diÔn ®¹t kÐm, dïng tõ sai trong bµi lµm v¨n lµ do c¸c em

ch­a hiÓu râ, hiÓu s©u ý tø mµ m×nh cÇn tr×nh bµy. Nguån kiÕn thøc lÝ luËn v¨n

häc ®· phÇn nµo gióp c¸c em biÕt sö dông hÖ thèng thuËt ng÷ v¨n häc mét c¸ch

chÝnh x¸c, tù tin trong viÖc diÔn ®¹t ý kiÕn cña m×nh. Nhê ®ã sÏ gãp phÇn lµm

cho c©u v¨n ®­îc s¸ng râ, rµnh m¹ch.

Bµi lµm v¨n NLVH lµ sù héi tô ®ñ ba n¨ng lùc: n¨ng lùc c¶m thô, n¨ng

lùc t­ duy vµ n¨ng lùc diÔn ®¹t. Bµi lµm v¨n NLVH bao giê còng yªu cÇu häc

sinh tr×nh bµy vÒ mét vÊn ®Ò v¨n häc. Muèn tr×nh bµy tèt th× häc sinh ph¶i cã

n¨ng lùc c¶m thô. Cã n¨ng lùc c¶m thô, häc sinh l¹i cÇn cã n¨ng lùc t­ duy ®Ó

t×m tßi, ph¸t hiÖn, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mét c¸ch ®éc lËp, s¸ng t¹o. §Ó cô thÓ n¨ng

lùc c¶m thô, n¨ng lùc t­ duy, häc sinh cÇn thÓ hiÖn qua n¨ng lùc diÔn ®¹t, tøc lµ

kh¶ n¨ng viÕt mét bµi v¨n NLVH hoµn chØnh. TÊt c¶ nh÷ng n¨ng lùc nµy nh­

trªn ®· ph©n tÝch ®Òu ®­îc soi s¸ng b»ng nguån kiÕn thøc lÝ luËn v¨n häc.

§Ó lÜnh héi ®­îc nh÷ng tri thøc lÝ luËn v¨n häc, ng­êi häc ph¶i vËn dông

t­ duy trõu t­îng trong khi ghi nhí kiÕn thøc. Nh÷ng kiÕn thøc vÒ lÝ luËn v¨n

häc, häc sinh sÏ ®­îc tiÕp thu trùc tiÕp th«ng qua c¸c bµi häc vÒ lÝ luËn v¨n häc

vµ lÜnh héi mét c¸ch gi¸n tiÕp, r¶i r¸c trong c¸c bµi häc v¨n häc sö, hay khi häc

c¸c TPVH cô thÓ. §iÒu quan träng khi häc kiÕn thøc vÒ lÝ luËn v¨n häc lµ häc

sinh ph¶i biÕt vËn dông, soi chiÕu nh÷ng kiÕn thøc tiÕp thu ®­îc vµo lóc ph©n

tÝch, b×nh gi¶ng nh÷ng TPVH cô thÓ ®Ó thÊy ®­îc nh÷ng kiÕn thøc lÝ luËn v¨n

häc thùc sù lµ kiÕn thøc c«ng cô.

2.5 T¸c dông cña viÖc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n

NLVH.

2.5.1 VËn dông tèt kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n NLVH sÏ gióp

bµi viÕt cã nh÷ng d÷ liÖu khoa häc cÇn thiÕt.

Trë l¹i ®Þnh nghÜa vÒ kiÓu lo¹i v¨n nghÞ luËn ë phÇn trªn chóng ta ®· ®Ò

cËp tíi. §iÓm c¬ b¶n cña v¨n nghÞ luËn nãi chung vµ kiÓu bµi v¨n NLVH nãi

riªng lµ tr×nh bµy nhËn thøc, t­ t­ëng, “®èi tho¹i” víi ng­êi ®äc, ng­êi nghe vÒ

mét vÊn ®Ò mµ ng­êi viÕt ®ang bµn luËn nh»m lµm cho ng­êi ®äc, ng­êi nghe

hiÓu, tin tøc lµ bÞ thuyÕt phôc. Muèn thuyÕt phôc ®­îc th× nh÷ng ®iÒu mµ m×nh

nghÞ luËn ph¶i cã c¬ së. C¬ së cña bµi lµm v¨n NLVH chÝnh lµ viÖc vËn dông, tæ

chøc kiÕn thøc lÝ luËn v¨n häc, v¨n häc sö, c¸c t¸c phÈm cô thÓ mét c¸ch logÝc,

chÆt chÏ trong mèi quan hÖ cña c¸c lo¹i kiÕn thøc v¨n häc Êy. §Æc tr­ng cña bµi

v¨n nghÞ luËn lµ tÝnh lÝ luËn. ë ®©y chóng ta hiÓu lÝ luËn lµ bao gåm c¶ lÝ lÏ vµ

dÉn chøng. Tuú theo tõng yªu c©u cña mçi ®Ò v¨n NLVH mµ nguån kiÕn thøc

v¨n häc cã khi ®· ®ãng vai trß lµ lÝ lÏ vµ dÉn chøng trong bµi v¨n. Kh«ng cã lÝ lÏ

viÖc dÉn chøng chØ lµ c«ng viÖc kÓ lÓ, liÖt kª vôn vÆt. Ng­îc l¹i kh«ng cã dÉn

chøng, lÝ lÏ sÏ trë thµnh lÝ lÏ su«ng, kh«ng cã søc thuyÕt phôc. VËy ®iÒu l­u ý ë

®©y lµ: Mçi lo¹i kiÕn thøc chØ mang mét ý nghÜa nhÊt ®Þnh trong bµi lµm v¨n

NLVH mµ th«i, cho nªn ®Ó bµi NLVH cã ®ñ c¬ së nh»m thuyÕt phôc ng­êi ®äc,

ng­êi nghe th× ng­êi viÕt ph¶i biÕt vËn dông kiÕn thøc v¨n häc mét c¸ch nhuÇn

nhuyÔn trong qu¸ tr×nh tæ chøc bµi viÕt cña m×nh.

Mét bµi lµm v¨n NLVH kh«ng thÓ thiÕu nh÷ng ®¸nh gi¸, nhËn ®Þnh kh¸i

qu¸t vÒ vÊn ®Ò ®ang nghÞ luËn. Muèn cã ®­îc nh÷ng ®¸nh gi¸, nhËn ®Þnh chÝnh

x¸c, s©u s¾c, cã søc thuyÕt phôc th× kÕt luËn rót ra cho ng­êi viÕt ph¶i ®­îc x©y

dùng trªn mét nÒn t¶ng lÝ luËn. VËn dông kiÕn thøc v¨n häc sö vµo giai ®o¹n nµy

lµ rÊt h÷u Ých. Cã kiÕn thøc v¨n häc sö réng, ch¾c sÏ lµ tiÒn ®Ò gióp häc sinh liªn

hÖ, so s¸nh rót ra nh÷ng kÕt luËn cã tÇm kh¸i qu¸t. Nãi nh­ vËy, bëi chØ cã thÓ

dùa trªn kiÕn thøc v¨n häc sö míi cã thÓ hiÓu ®óng, vµ x¸c ®Þnh ®óng vÞ trÝ cña

tõng hiÖn t­îng v¨n häc cô thÓ, tõ ®ã, ®i s©u vµo b¶n chÊt cña c¸c hiÖn t­îng v¨n

häc Êy. NÕu nh­ cã mét ®Ò v¨n NLVH xoay quanh t¸c phÈm “§«i m¾t” cña

Nam Cao, thiÕt nghÜ dï ®Ò v¨n cã yªu cÇu nghÞ luËn trªn ph­¬ng diÖn nµo cña

tac phÈm th× ng­êi viÕt bµi còng nªn quan t©m ®Õn nhËn ®Þnh: “§«i m¾t” lµ

“tuyªn ng«n nghÖ thuËt” cña mét thÕ hÖ nhµ v¨n ®i theo kh¸ng chiÕn. §Õn víi

nhËn ®Þnh nµy, ng­êi viÕt ph¶i dïng ®Õn kiÕn thøc v¨n häc sö ®Ó chøng minh

cho nhËn ®Þnh cña m×nh lµ cã c¬ së, cã lý. Mét vµi nÐt vÒ néi dung kiÕn thøc v¨n

häc sö mµ häc sinh cÇn tr×nh bµy lµ: “§«i m¾t” ra ®êi sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m

n¨m 1945 thµnh c«ng. §©y lµ giai ®o¹n mµ tÊt c¶ c¸c nhµ v¨n nhµ th¬ kh«ng thÓ

“ngñ yªn” víi phong c¸ch nghÖ thuËt s¸ng t¸c vèn cã cña m×nh. Nãi nh­ NguyÔn

§×nh Thi, ®©y lµ giai ®o¹n “nhËn ®­êng”, víi NguyÔn Tu©n, ®©y lµ giai ®o¹n “lét

x¸c”, víi TÕ Hanh lµ giai ®o¹n muèn “l×a ta”. Nam Cao, tr­íc khi trë thµnh mét

nhµ v¨n hiÖn thùc, nh÷ng s¸ng t¸c ®Çu tay cña «ng chÞu ¶nh h­ëng kh¸ râ cña

v¨n häc l·ng m¹n. “T©m hån m¬ méng cña tuæi trÎ cïng víi nh÷ng t¸c ®éng cña

v¨n ch­¬ng l·ng m¹n ®­¬ng thêi ®· khiÕn «ng h­íng tíi xu h­íng “nghÖ thuËt

vÞ nghÖt huËt” tho¸t ly thùc tÕ”[12; 473]. Nh­ng sau ®ã Nam Cao ®· lªn ¸n v¨n

ch­¬ng tho¸t li, v¨n ch­¬ng “chØ t¶ ®­îc c¸i bÒ ngoµi cña x· héi”. §Õn sau c¸ch

m¹ng, Nam Cao say mª tËn tuþ trong mäi c«ng t¸c phôc vô kh¸ng chiÕn víi t©m

huyÕt: Lîi Ých c¸ch m¹ng, lîi Ých d©n téc lµ trªn hÕt. Cßn NguyÔn Tu©n, “Tr­íc

c¸ch m¹ng th¸ng T¸m, c¸i t«i NguyÔn Tu©n vÒ c¨n b¶n lµ c¸i t«i c¸ nh©n chñ

nghÜa ®èi lËp víi x· héi. Håi Êy, sèng hay viÕt, ®èi víi «ng chØ lµ ®Ó t×m m×nh,

®Ó thùc hiÖn c¸i c¸ nh©n m×nh cho ®Õn kú cïng. ThÕ giíi kh¸ch quan lµ kh«ng

®¸ng kÓ, gi¸ trÞ cña ngßi bót lµ b¶n ng· ng­êi nghÖ sÜ cã ®éc ®¸o hay kh«ng.

NguyÔn Tu©n, tù vÏ m×nh nh­ mét con ng­êi c« ®éc mµ kiªu ng¹o”[42]. Sau

c¸ch m¹ng th¸ng T¸m, NguyÔn Tu©n cã sù chuyÓn h­íng trªn c¶ hai ph­¬ng

diÖn néi dung t­ t­ëng vµ thÓ lo¹i s¸ng t¸c. TÊt c¶ c¸c nhµ v¨n lóc nµy ®ang b¨n

kho¨n trªn con ®­êng ®i t×m cho m×nh ®èi t­îng ph¶n ¸nh cña nÒn v¨n häc míi,

c¸c vÊn ®Ò nh­ lËp tr­êng, quan ®iÓm cña ng­êi cÇm bót lóc nµy nh­ thÕ nµo cho

®óng víi vai trß cña mét ng­êi v¨n nghÖ sü tiÕn bé, c¸ch m¹ng. “ §«i m¾t” ra

®êi lµ kÕt qu¶ trong nhËn thøc cña Nam Cao vµ còng chÝnh lµ néi dung cã ý

nghÜa thêi sù ®èi víi ho¹t ®éng s¸ng t¸c v¨n häc lóc bÊy giê. TÊt c¶ v¨n nghÖ sü

ph¶i x¸c ®Þnh vµ tr¶ lêi døt kho¸t cho nh÷ng c©u hái: ViÕt cho ai – viÕt cho

nh©n d©n lao ®éng; viÕt vÒ c¸i g× - viÕt vÒ hiÖn thùc kh¸ng chiÕn mµ nh©n d©n lµ

nh©n vËt trung t©m; viÕt ®Ó lµm g×? – viÕt ®Ó gãp phÇn phôc vô cho sù nghiÖp

kh¸ng chiÕn cña toµn d©n téc; viÕt nh­ thÕ nµo ? – viÕt ph¶i cã c¸i nh×n toµn

diÖn míi mÎ vÒ cuéc sèng, ph¶i ®µo s©u ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng vÎ ®Ñp bªn trong cña

con ng­êi chø kh«ng chØ dõng l¹i ë c¸i nh×n hêi hît bªn ngoµi.

Bµi lµm v¨n NLVH cã søc thuyÕt phôc kh«ng chØ ë nguån kiÕn thøc v¨n

häc sö mµ viÖc huy ®éng kiÕn thøc lý luËn v¨n häc lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó bµi NLVH

cã c¬ së lý thuyÕt v÷ng vµng tr¸nh ®­îc t×nh tr¹ng miªu t¶ liÖt kª dµi dßng, ph©n

tÝch, b×nh luËn trµn lan, c¶m tÝnh thiÕu c¨n cø khoa häc. V× vËy cÇn cã ý thøc

th­êng xuyªn vËn dông kiÕn thøc lý luËn v¨n häc vµo bµi lµm. Nhµ v¨n, nhµ th¬

lµ ng­êi s¸ng t¹o nªn t¸c phÈm cña m×nh còng lµ nh÷ng ng­êi hiÓu biÕt vÒ kiÕn

thøc lý luËn v¨n häc, kiÕn thøc lý luËn v¨n häc trë thµnh nguyªn t¾c chØ ®¹o néi

dung s¸ng t¸c. Ng­îc l¹i kiÕn thøc lý luËn v¨n häc trë thµnh nh÷ng c«ng cô,

ph­¬ng tiÖn më ®­êng gióp mçi ng­êi t×m ®Õn c¸i hay c¸i ®Ñp, chiÒu s©u cña

mçi t¸c phÈm. ChÝnh v× thÕ trong bµi NLVH, nh÷ng hiÓu biÕt vÒ lý luËn v¨n häc

gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ nghÞ luËn. Nãi nh­ gi¸o s­ NguyÔn §¨ng M¹nh:

“S¸ng t¹o nghÖ thuËt cã quy luËt cña nã vµ t×m hiÓu, kh¸m ph¸ t¸c phÈm nghÖ

thuËt còng ph¶i tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c, nh÷ng quy luËt nhÊt ®Þnh”[41]. §Ó

th«ng hiÓu mäi kiÕn thøc lý luËn v¨n häc, ®èi víi häc sinh THPT lµ ®iÒu kh«ng

dÔ dµng vµ còng kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých d¹y häc ë cÊp häc nµy. Song chØ víi

nh÷ng kiÕn thøc lý luËn v¨n häc ®­îc cung cÊp trùc tiÕp qua c¸c bµi häcvÒ lý

luËn v¨n häc vµ gi¸n tiÕp ®­îc tr×nh bµy, c¾t nghÜa qua c¸c giê häc t¸c phÈm v¨n

häc cô thÓ, v¨n häc sö ®· lµ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n, cèt lâi ®ñ ®Ó häc sinh nhËn

thøc ®­îc vÒ v¨n häc còng nh­ cã ®­îc c¬ së ®Ó gióp häc sinh lµm tèt bµi lµm

v¨n NLVH.

Víi mét ®Ò v¨n NLVH yªu cÇu thao t¸c nghÞ luËn ph©n tÝch hoÆc b×nh

gi¶ng vÒ TPVH, kiÕn thøc lý luËn v¨n häc chung nhÊt vÒ t¸c phÈm mµ c¸c em

häc sinh cÇn hiÓu: TPVH lµ mét chØnh thÓ nghÖ thuËt. Tõ ®ã häc sinh hiÓu ®­îc

mét t¸c phÈm v¨n häc sÏ lµ mét tËp hîp chi tiÕt, h×nh ¶nh cã quan hÖ h÷u c¬ víi

nhau, kh«ng cã chi tiÕt h×nh ¶nh nµo thõa, kh«ng thÓ bá bÊt cø mét chi tiÕt, h×nh

¶nh nµo mµ kh«ng lµm mÊt tÝnh hoµn chØnh cña t¸c phÈm. §ång thêi häc sinh l¹i

cÇn hiÓu r»ng, trong mét chØnh thÓ nghÖ thuËt Êy, c¸c chi tiÕt kh«ng cã vÞ trÝ vµ

vai trß ngang nhau. §èi víi t¸c phÈm tù sù, häc sinh ph¶i n¾m ®ùoc chi tiÕt nghÖ

thuËt næi tréi, t×nh huèng truyÖn cã ý nghÜa bao trïm lµm nªn gi¸ trÞ nghÖ thuËt

®Ých thùc cña t¸c phÈm. T×nh huèng ChÝ PhÌo gÆp ThÞ Në trong truyÖn ng¾n

“ChÝ PhÌo” cña nhµ v¨n Nam Cao, t×nh huèng nh©n vËt Trµng trë vÒ xãm ngô c­

cïng mét ng­êi ®µn bµ l¹ vµo c¨n nhµ tåi tµn trong bèi c¶nh x¸m xÞt cña n¹n ®ãi

khñng khiÕp mïa xu©n n¨m 1945 trong truyÖn ng¾n “Vî nhÆt” cña Kim L©n lµ

nh÷ng t×nh huèng truyÖn thÓ hiÖn tËp trung gi¸ trÞ thÈm mü cña t¸c phÈm. §èi

víi c¸c t¸c phÈm tr÷ t×nh häc sinh ph¶i ph¸t hiÖn nh÷ng c©u thÇn, m¾t ch÷:

¤i nh÷ng c¸nh ®ång quª ch¶y m¸u

Dây thép gai đâm nát trời chiều Nh÷ng ®ªm dµi hµnh qu©n nung nÊu

Bçng bån chån nhí m¾t ng­êi yªu

( §Êt n­íc – NguyÔn §×nh Thi )

Th«ng hiÓu ®iÒu ®ã, khi lµm bµi sÏ tr¸nh ®­îc t×nh tr¹ng lan man, kh«ng

®i ®óng träng t©m cña vÊn ®Ò. §ång thêi häc sinh l¹i lu«n lu«n ý thøc ph©n tÝch,

b×nh gi¶ng c¸c chi tiÕt, h×nh ¶nh ph¶i ®­îc ®Æt trong cÊu tróc chØnh thÓ t¸c phÈm.

Bëi nÕu ph©n tÝch,b×nh gi¶ng t¸ch rêi chØnh thÓ còng kh«ng cã ý nghÜa g×. HiÓu

t¸c phÈm v¨n häc lµ mét chØnh thÓ nghÖ thuËt cßn gióp häc sinh lu«n nhí t×m

hiÓu gi¸ trÞ néi dung th«ng qua h×nh thøc nghÖ thuËt. HÇu hÕt trong c¸c bµi lµm

v¨n NLVH, c¸c em kh«ng g¾n kÕt gi÷a néi dung vµ h×nh thøc trong khi tiÕp nhËn

t¸c phÈm v¨n häc. Do ®ã viÖc tr×nh bµy néi dung dÔ dÉn ®Õn g­îng Ðp, ¸p ®Æt,

thiÕu c¬ së. Cßn phÇn tr×nh bµy nghÖ thuËt chØ lµ ®Ó cã ý, mµ kh«ng biÕt viÕt ra

nh»m môc ®Ých g×.

Mét trong nh÷ng néi dung kiÕn thøc lý luËn v¨n häc gÇn gòi mµ häc sinh

cÇn n¾m ®­îc ®Ó vËn dông vµo bµi lµm v¨n NLVH lµ kiÕn thøc vÒ lo¹i thÓ. Cã

kiÕn thøc vÒ lo¹i thÓ häc sinh sÏ chñ ®éng trong viÖc t×m h­íng gi¶i quyÕt cho

nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong bµi NLVH. Víi mét bµi v¨n yªu cÇu ph©n tÝch hay

b×nh gi¶ng mét t¸c phÈm v¨n häc lµ th¬ tr÷ t×nh, häc sinh ph¶i hiÓu ®­îc th¬ tr÷

t×nh lµ tiÕng nãi trùc tiÕp cña t©m hån nhµ th¬ hoÆc cña nh©n vËt tr÷ t×nh tr­íc

c¸c hiÖn t­îng ®êi sèng ®­îc thÓ hiÖn mét c¸ch trùc tiÕp, lµ nh÷ng lêi thèt lªn

®Çy c¶m xóc. “TÝnh chÊt c¸ thÓ ho¸ cña c¶m nghÜ vµ tÝnh chÊt chñ quan ho¸ cña

sù thÓ hiÖn lµ nh÷ng dÊu hiÖu tiªu biÓu cña th¬ tr÷ t×nh”. V× vËy nh÷ng quan hÖ

kh«ng gian, thêi gian cña h×nh t­îng th¬, nh÷ng h×nh ¶nh trong th¬ th­êng

kh«ng tu©n theo logic kh¸ch quan cña ®êi sèng. Cho nªn ph©n tÝch nh÷ng t¸c

phÈm tr÷ t×nh cÇn chó ý ®Õn t©m tr¹ng vµ logic cña t©m tr¹ng trong th¬. T¹i sao

Hµn M¹c Tö l¹i viÕt “Giã theo lèi giã m©y ®­êng m©y”(§©y th«n VÜ D¹ - Hµn

M¹c Tö ). Giã thæi m©y bay nghÜa lµ giã m©y ph¶i cïng chiÒu nh­ng Hµn M¹c

Tö l¹i thÊy giã, m©y kh¸c lèi. Bëi ®ã chÝnh lµ sù biÓu hiÖn theo logic t©m tr¹ng

cña nhµ th¬. ë lo¹i v¨n tù sù ,nãi chung nhµ v¨n t«n träng logic kh¸ch quan cña

sù vËt, cña t©m lý vµ hµnh vi c¸c nh©n vËt. Còng lµ t¸c phÈm tù sù nh­ng “Hai

®øa trΔ cña Th¹ch Lam lµ truyÖn ng¾n tr÷ t×nh, “Vî nhÆt” cña Kim L©n l¹i lµ

mét truyÖn ng¾n tr÷ t×nh hiÖn thùc, “Ch÷ ng­êi tö tï” cña NguyÔn Tu©n lµ mét

truyÖn ng¾n tr÷ t×nh l·ng m¹n giµu kÞch tÝnh, “Mïa l¹c” cña NguyÔn Kh¶i l¹i lµ

truyÖn ng¾n tr÷ t×nh thÕ sù. Víi mçi kiÓu lo¹i trong c¸c truyÖn ng¾n nãi trªn l¹i

cÇn ph¶i cã nh÷ng con ®­êng tiÕp cËn kh¸c nhau. Khi nghÞ luËn vÒ t¸c phÈm

“Rõng xµ nu” cña NguyÔn Trung Thµnh hay “M¶nh tr¨ng cuèi rõng” cña

NguyÔn Minh Ch©u, häc sinh kh«ng thÓ nghÞ luËn mµ kh«ng dùa trªn khuynh

h­íng s¸ng t¸c theo c¶m høng sö thi (Rõng xµ nu) vµ c¶m høng l·ng m¹ng

(M¶nh tr¨ng cuèi rõng) biÓu hiÖn trong t¸c phÈm. N¾m v÷ng néi dung cña khuynh

h­íng s¸ng t¸c theo c¶m høng sö thi, häc sinh cã c¬ së ®èi chiÕu víi t¸c phÈm ®Ó

chøng minh cho nhËn ®Þnh cña m×nh lµ chÝnh x¸c vµ ph©n tÝch t¸c phÈm theo ®Æc

®iÓm ®ã . Khuynh h­íng sö thi ®­îc biÓu hiÖn cô thÓ: “vÒ ®Ò tµi: c¸c t¸c phÈm v¨n

häc th­êng h­íng vÒ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®êi sèng cña céng ®ång; vÒ chñ

®Ò: khuynh h­íng sö thi ca ngîi nh÷ng phÈm chÊt kÕt tinh cho vÎ ®Ñp vµ kh¸t väng

cña c¶ mét d©n téc; vÒ h×nh ¶nh: khuynh h­íng nµy th­êng chän nh÷ng h×nh ¶nh

hïng vÜ, tr¸ng l¹”[55]. §èi chiÕu vµo t¸c phÈm “Rõng xµ nu”: ChÊt sö thi béc lé

qua chñ ®Ò cña t¸c phÈm: NguyÔn Trung Thµnh viÕt truyÖn ng¾n “Rõng xµ nu” vµo

gi÷a n¨m 1965 - thêi kú C¸ch m¹ng MiÒn nam ®øng tr­íc nh÷ng thö th¸ch v« cïng

to lín vµ nÆng nÒ, nh­ng ý chÝ quyÕt t©m cÇm ch¾c vò khÝ chiÕn ®Êu gi¶i phãng

MiÒn nam thèng nhÊt ®Êt n­íc vÉn kh«ng hÒ thay ®æi. C©u nãi cña cô MÕt trong t¸c

phÈm thÓ hiÖn ý chÝ ®ã: “ Nhí lÊy, ghi lÊy. Sau nµy tau chÕt råi, bay ph¶i nãi l¹i cho

con ch¸u: chóng nã ®· cÇm sóng, m×nh ph¶i cÇm gi¸o”; ChÊt sö thi béc lé qua cèt

truyÖn : “Rõng xµ nu” lµ c©u chuyÖn lång ghÐp gi÷a c©u chuyÖn vÒ cuéc ®êi ®au

th­¬ng, bi tr¸ng cña T.Nó ®­îc cô MÕt kÓ l¹i víi c©u chuyÖn vÒ cuéc næi dËy cña

nh©n d©n lµng X« man quyÕt dïng b¹o lùc c¸ch m¹ng ®Ó chèng l¹i sù tµn b¹o cña

kÎ thï; ChÊt sö thi béc lé qua h×nh ¶nh, ©m h­ëng, giäng ®iÖu: H×nh ¶nh c©y xµ nu,

rõng xµ nu lµ biÓu t­îng cña søc sèng m·nh liÖt cña thiªn nhiªn vµ con ng­êi T©y

Nguyªn. H×nh t­îng nh©n vËt cô MÕt, Tnó, d©n lµng X« man kÕt tinh cho phÈm

chÊt kiªn c­êng bÊt khuÊt cña nh©n d©n c¸c d©n téc T©y Nguyªn. C©u chuyÖn vÒ

cuéc ®êi Tnó ®­îc cô MÕt kÓ trong mét ®ªm d­íi ¸nh löa bËp bïng mang ©m

h­ëng vµ kh«ng khÝ cña lêi kÓ khan gîi nhí ®Õn nh÷ng ng­êi anh hïng tiªu biÓu

cho søc m¹nh vµ kh¸t väng cña céng ®ång T©y Nguyªn nh­ §¨m S¨n, Xinh Nh·….

§Õn ®©y, cho dï sù tr×nh bµy viÖc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm

v¨n NLVH ch­a ®­îc chi tiÕt song qua nh÷ng g× ®· tr×nh bµy ë trªn chóng ta cã

thÓ thÊy râ ®­îc tÇm quan träng cña viÖc vËn dông c¸c lo¹i kiÕn thøc v¨n häc

vµo bµi lµm sÏ lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh cho chÊt l­îng cña bµi v¨n NLVH.

2.5.2 VËn dông tèt kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n NLVH sÏ gióp

cho bµi viÕt ®­îc phong phó s©u s¾c.

“Tr×nh ®é t­ duy cña con ng­êi th­êng quyÕt ®Þnh theo khèi l­îng kiÕn

thøc mµ con ng­êi cã ®­îc” [49]. Muèn viÕt ®­îc mét bµi v¨n NLVH cã néi

dung s©u s¾c, phong phó, ®ßi hái häc sinh ph¶i cã n¨ng lùc t­ duy ph¸t triÓn vµ

mét vèn kiÕn thøc v¨n häc s©u réng. “KiÕn thøc v¨n häc dåi dµo sÏ båi d­ìng

n©ng cao t­ t­ëng vµ t©m hån chóng ta, sÏ chuyÓn ho¸ thµnh n¨ng lùc c¶m thô

v¨n häc tinh tÕ, nh¹y bÐn, nhuÇn nhuyÔn, n¨ng khiÕu thÈm mü thªm ph¸t triÓn,

mÆt kh¸c cßn n©ng cao kh¶ n¨ng biÓu ®¹t t­ t­ëng, t×nh c¶m mét c¸ch chÝnh x¸c

vµ cã tÝnh h×nh t­îng, gîi c¶m. Chóng ta sÏ biÕt rung ®éng tr­íc c¸i hay, c¸i ®Ñp

cña v¨n ch­¬ng, biÕt t¸i hiÖn trong trÝ t­ëng t­îng nh÷ng nh©n vËt ®iÓn h×nh,

nh÷ng h×nh t­îng nghÖ thuËt ®éc ®¸o, ®Æc s¾c tõ nh÷ng thiªn truyÖn, vÇn th¬ ®·

®­îc häc, biÕt dùng dËy sù sèng ®· ®äng l¹i im l×m trong ch÷ nghÜa”. MÆt kh¸c,

søc liªn t­ëng sÏ s©u réng, cã kh¶ n¨ng liªn hÖ, so s¸nh trªn mét diÖn bao la vÒ

kh«ng gian vµ thêi gian, biÕt ph¸t hiÖn nh÷ng ®iÓm s¸ng thÈm mü, biÕt l¾ng nghe

nh÷ng “©m vang c¶m xóc” trong t¸c phÈm, giµu vèn liÕng th¬ v¨n ®Ó trÝch dÉn.

ë ®©y viÖc vun ®¾p, båi d­ìng trÝ t­ëng t­îng, giµu cã, phong phó míi cã thÓ

dùng l¹i c¶ khung c¶nh cña c©u chuyÖn, t¸i hiÖn l¹i cuéc sèng trong t¸c phÈm,

lµm cho c¸c nh©n vËt trong truyÖn, kÝ nh­ hiÓn hiÖn b»ng x­¬ng b»ng thÞt, ho¹t

®éng ®i ®øng nãi n¨ng nh­ trong cuéc ®êi thùc. Cã nh­ vËy ta míi thùc sù sèng

víi t¸c phÈm, víi t¸c gi¶, nhËp th©n vµo sè phËn c¸c nh©n vËt, tõ ®ã míi hiÓu s©u

®­îc néi dung vµ ý nghÜa cña t¸c phÈm. Tãm l¹i: BÒ dµy kiÕn thøc vÒ c¸c t¸c

phÈm, t¸c gi¶ sÏ t¹o ra tiÒm lùc dù tr÷ cÇn thiÕt vµ sù mÉn c¶m nghÖ thuËt ®Ó ®i

vµo thÕ giíi cña t¸c phÈm, thÕ giíi cña v¨n häc[5;186].

Trong qu¸ tr×nh häc tËp, häc sinh ®­îc tiÕp xóc víi rÊt nhiÒu t¸c phÈm

v¨n ch­¬ng thuéc c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña nhiÒu nÒn v¨n ho¸ trªn thÕ giíi.

§ã lµ nguån kiÕn thøc bæ trî rÊt quan träng gióp häc sinh n©ng cao nhËn thøc

trong khi lµm bµi b»ng viÖc so s¸nh ®èi chiÕu nh÷ng nh©n vËt, hiÖn t­îng v¨n

häc trong t¸c phÈm v¨n häc kh¸c, tõ ®ã thÊy ®­îc sù ®éc ®¸o, nh÷ng ®iÓm hÊp

dÉn kh¸c nhau cña tõng t¸c phÈm v¨n häc ®em l¹i hoÆc cã thÓ t×m thÊy nh÷ng

tiÕng nãi tri ©m, ®ång t×nh vÒ mét néi dung nh©n sinh nh­ng ®­îc thÓ hiÖn b»ng

nh÷ng phong c¸ch nghÖ thuËt kh¸c nhau. Nhµ v¨n Nam Cao qua truyÖn ng¾n

“§«i m¾t” ®· phª ph¸n c¸ch sèng Ých kû, h­ëng l¹c, c¸ nh©n chñ nghÜa, xa rêi

nh©n d©n cña nh©n vËt Hoµng trong bèi c¶nh d©n téc ®ang dån søc cho cuéc

kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p giµnh l¹i ®éc lËp tù do cho d©n téc. Bµi lµm v¨n cña häc

sinh sÏ s©u s¾c h¬n nÕu c¸c em biÕt liªn hÖ víi t¸c phÈm “Gi· tõ vò khÝ” cña nhµ

v¨n MÜ – E. Hªminguª. Kh«ng chØ dõng l¹i ë th¸i ®é phª ph¸n nh­ nhµ v¨n

Nam Cao, t¸c gi¶ E. Hªminguª ®· kh¼ng ®Þnh cho ®éc gi¶ thÊy ®­îc: T×m kiÕm

cuéc sèng h­ëng l¹c c¸ nh©n trong hoµn c¶nh ®Êt n­íc chiÕn tranh kh«ng nh÷ng

kh«ng ®¹t ®­îc mµ cßn gÆp ph¶i ®au khæ, bÊt h¹nh. Trong khi lµm bµi v¨n nghÞ

luËn v¨n häc, viÖc më réng tr­êng liªn t­ëng ®Õn c¸c t¸c phÈm kh¸c lµ viÖc lµm

cÇn thiÕt ®Ó tõ ®ã kh«ng ph¶i ®Ó thÊy t¸c phÈm v¨n häc nµo hay h¬n mµ qua ®ã

®Ó hiÓu s©u h¬n tÝnh míi mÎ, sù kh¸c biÖt trong nh÷ng c¸ch biÓu hiÖn kh¸c nhau

ë tõng t¸c gi¶. Cïng thÓ hiÖn kh¸t väng t×nh yªu løa ®«i m·nh liÖt cho dï Xu©n

DiÖu viÕt bµi th¬ “BiÓn” lóc b­íc sang tuæi n¨m m­¬i, cßn Xu©n Quúnh viÕt

“Sãng” khi hai nh¨m tuæi, cïng sö dông h×nh ¶nh con sãng Èn dô cho nh©n vËt

tr÷ t×nh nh­ng Xu©n DiÖu vµ Xu©n Quúnh ®· x©y dùng h×nh t­îng nh©n vËt tr÷

t×nh trong th¬ kh¸c nhau. So s¸nh gi÷a hai t¸c phÈm “BiÓn” vµ “Sãng” lµ ®Ó thÊy

®Æc tÝnh kh¸c nhau trong t×nh yªu gi÷a nam giíi vµ n÷ giíi. Xu©n Quúnh ®· thÓ

hiÖn kh¸t väng sù say ®¾m trong t×nh yªu ®Çy n÷ tÝnh: Mét t×nh yªu võa nång

nµn võa ®Ëm ®µ, chung thuû, tuyÖt ®èi, cao c¶ ®Çy hy sinh, lóc gi÷ déi vµ dÞu ªm,

khi ån µo vµ lÆng lÏ.

D÷ déi vµ dÞu ªm

ån µo vµ lÆng lÏ

……………….

Tr­íc mu«n trïng sãng bÓ

Em nghÜ vÒ anh, em

……………………...

«i con sãng nhí bê

Ngµy ®ªm kh«ng ngñ ®­îc

Lßng em nhí ®Õn anh

C¶ trong m¬ cßn thøc

……………………..

DÉu xu«i vÒ ph­¬ng b¾c

DÉu ng­îc vÒ ph­¬ng nam

N¬i nµo em còng nghÜ

H­íng vÒ anh - mét ph­¬ng.

Ng­îc l¹i h×nh ¶nh con sãng trong bµi th¬ “BiÓn” cña Xu©n DiÖu t­îng

tr­ng cho “anh”- mét t×nh yªu ®Çy nam tÝnh, ®am mª cuång nhiÖt, muèn ®­îc

tËn h­ëng, chiÕm lÜnh.

Anh xin lµm sãng biÕc

H«n m·i c¸t vµng em

H«n thËt khÏ, thËt ªm

H«n ªm ®Òm m·i m·i

§· h«n råi h«n l¹i

Cho ®Õn m·i mu«n ®êi

§Õn tan c¶ ®Êt trêi

Anh míi th«i dµo d¹t

……………………..

Còng cã khi µo ¹t

Nh­ nghiÕn n¸t bê em

……………………..

Nh­ h«n m·i ngµn n¨m kh«ng tho¶,

Bëi yªu bê l¾m l¾m, em ¬i!

§Ó néi dung bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc ®­îc s©u s¾c kh«ng thÓ thiÕu

viÖc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc sö vµo trong qu¸ tr×nh nghÞ luËn. “Tõ gãc ®é

v¨n häc, cã thÓ ®i s©u vµo tiÕn tr×nh, quy luËt h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña t©m

hån, b¶n lÜnh, cèt c¸ch cña mét d©n téc, cña con ng­êi, qua ®ã cã ®iÒu kiÖn liªn

hÖ, so s¸nh ®Ó hiÓu s©u h¬n søc sèng cña mét d©n téc th­êng ®­îc ph¶n ¸nh s©u

s¾c, ®­îc ghi l¹i trong c¸c t¸c phÈm, sù kiÖn, hiÖn t­îng v¨n häc, trong nh÷ng

thµnh tùu cña mét giai ®o¹n v¨n häc nhÊt ®Þnh. Tõ ®iÓm nh×n ®ã, khi t×m hiÓu,

ph©n tÝch t¸c phÈm cña mét nhµ v¨n (trong hoÆc ngoµi n­íc) ta cã thÓ ®i s©u h¬n

vµo néi dung t­ t­ëng cña t¸c phÈm vµ t­ t­ëng t×nh c¶m cña t¸c gi¶” [5;188].

Trong qu¸ tr×nh tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc lu«n tån t¹i mét kho¶ng c¸ch

gi÷a b¹n ®äc víi t¸c phÈm. Cã nhiÒu yÕu tè t¹o nªn kho¶ng c¸ch trong tiÕp nhËn

nh­ tr×nh ®é, kinh nghiÖm sèng, vèn hiÓu biÕt vÒ v¨n ch­¬ng, së thÝch, giíi tÝnh,

nghÒ nghiÖp, thêi ®¹i …. VËn dông kiÕn thøc v¨n häc sö vµo qu¸ tr×nh t×m hiÓu

t¸c phÈm cã ý nghÜa rÊt lín trong viÖc rót ng¾n kho¶ng c¸ch trong tiÕp nhËn. §èi

víi häc sinh,viÖc lµm bµi v¨n NLVH vÒ mét t¸c phÈm v¨n häc cµng c¸ch xa hiÖn

t¹i cµng gÆp nhiÒu khã kh¨n. NÕu ph¶i nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm v¨n häc thêi

kú trung ®¹i, thiÕt nghÜ häc sinh ph¶i dùa vµo kiÕn thøc v¨n häc sö ®Ó n¾m ®­îc

qu¸ tr×nh h×nh thµnh giai ®o¹n v¨n häc trung ®¹i víi nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng vÒ ®Ò

tµi, chñ ®Ò, néi dung vµ c¸ch ph¶n ¸nh thÓ hiÖn theo t©m t­, t×nh c¶m cña ng­êi

trung ®¹i. Mét sè kiÕn thøc vÒ v¨n häc sö mµ häc sinh THPT cÇn n¾m ®­îc vÒ

v¨n häc giai ®o¹n nµy ®Ó lµm bµi v¨n NLVH nh­: HiÓu ®­îc t¸c gi¶ trung ®¹i

trªn mét tÇm nh×n kh¸i qu¸t ®Òu x©y dùng t¸c phÈm cña m×nh b»ng nh÷ng c«ng

thøc tu tõ vµ cèt truyÖn cã s½n, c¸c t¸c gi¶ v¨n häc trung ®¹i ph­¬ng ®«ng g¾n

v¨n víi ®¹o. T¸c gi¶ v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam chÞu ¶nh h­ëng s©u s¾c cña v¨n

häc ch÷ H¸n vµ mang dÊu vÕt cña c¸c t¸c gi¶ cña nÒn v¨n ho¸ Trung Hoa lóc bÊy

giê. Néi dung chñ yÕu cña nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc trung ®¹i khi Êy lµ nh÷ng t¸c

phÈm hoÆc lµ mang tÝnh quan ph­¬ng, hµnh chÝnh, hµnh ®¹o, häc thuËt, lµm theo

chøc tr¸ch, phËn vÞ, liªn can ®Õn ®êi sèng nhµ vua vµ thÇn d©n hoÆc lµ nh÷ng t¸c

phÈm cã tÝnh chÊt phi quan ph­¬ng, lµm lóc nhµn h¹ liªn quan tíi t©m sù, sinh

ho¹t ®êi th­êng ®Òu mang tÝnh hµnh ®éng tÝch cùc trong t¸c ®éng tíi ng­êi kh¸c

hoÆc thÇn linh.

Ngoµi ra mét sè ®Æc ®iÓm næi bËt trong ph­¬ng thøc biÓu hiÖn th¬ ca

trung ®¹i lµ quan niÖm vÒ kh«ng gian vµ thêi gian. Thêi gian vò trô bÊt biÕn, tÜnh

t¹i vµ thêi gian con ng­êi tøc thêi gian con ng­êi ®· ®­îc ý thøc tr­íc thùc tÕ

tuæi t¸c, thä yÓu vµ sù bÊt lùc cña con ng­êi, kh«ng gian nghÖ thuËt trong th¬ ca

trung ®¹i lµ kh«ng gian tho¸t tôc, kh«ng gian biÕn dÞch, kh«ng gian lu©n l¹c,

kh«ng gian trÇn tôc vµ kh«ng gian thÕ tôc ho¸. §©y ch­a ph¶i lµ toµn bé nh÷ng

kiÕn thøc vÒ v¨n häc trung ®¹i nh­ng qua ®ã ®Ó nãi lªn r»ng viÖc n¾m ®­îc cµng

nhiÒu tri thøc vÒ v¨n häc sö cña mét thêi kú, mét giai ®o¹n th× cµng gióp cho häc

sinh nhanh chãng v­ît qua nh÷ng trë ng¹i trªn ®­êng ®i tíi chiÕm lÜnh t¸c phÈm,

h¬n n÷a lµ ®Ó gióp häc sinh hiÓu s©u s¾c vÒ t¸c phÈm. NÕu mét ®Ò v¨n NLVH

yªu cÇu häc sinh ph©n tÝch bµi th¬: “ ThuËt hoµi” cña Ph¹m Ngò L·o:

Hoµnh sãc giang s¬n c¸p kû thu Tam qu©n tú hæ khÝ th«n ng­u

Nam nhi vÞ liÔu c«ng danh tr¸i

Tu thÝch nh©n gian thuyÕt Vò HÇu

Häc sinh muèn lµm ®­îc bµi v¨n tèt, tr­íc khi ph©n tÝch bµi th¬ nµy, thiÕt

nghÜ ph¶i n¾m ®­îc mét sè hiÓu biÕt c¬ b¶n vÒ bµi th¬ nh­ sau: §©y lµ bµi th¬

thuéc vÒ giai ®o¹n v¨n häc trung ®¹i. Dùa vµo ý nghÜa nhan ®Ò bµi th¬: “ThuËt

hoµi” nghÜa lµ tá lßng gióp hiÓu ®­îc ®©y lµ bµi th¬ cã tÝnh chÊt phi quan

ph­¬ng, thÓ hiÖn t©m sù cña nhµ th¬. T¸c gi¶ Ph¹m Ngò L·o lµ mét vÞ t­íng v¨n

vâ toµn tµi, ®­îc phong chøc ®iÖn so¸i th­îng t­íng qu©n. Thi ph¸p trong bµi

th¬ còng lµ thi ph¸p chung cña thi ca v¨n häc trung ®¹i: H×nh ¶nh trong bµi lµ

h×nh ¶nh khæng lå cña con ng­êi mang tÇm cì vò trô trªn bèi c¶nh giang s¬n,

s«ng nói. NÕu th¬ tr÷ t×nh lµ sù biÓu hiÖn cña thÕ giíi chñ quan cña ý thøc con

ng­êi th× ph¹m vi chñ quan trong bµi th¬ trªn lµ chÝ h­íng hoµi b·o, nã h­íng

con ng­êi nh×n vµo mét miÒn lý t­ëng, khao kh¸t trong t©m t­, ®ång thêi cßn

h­íng ng­êi ®äc vµo vÞ thÕ, ®Þa vÞ, c¶nh ngé cña chÝnh m×nh trong thÕ giíi:

Ng­êi ®µn «ng sinh ra lµ cã nî tang bång, lËp c«ng b¸o quèc, chØ ai tr¶ ®­îc c¸i

nî Êy th× míi xøng víi danh hiÖu “nam tö”. ViÖc lùa chän ®iÓn cè lµ ®Æc tr­ng

trong th¬ ca trung ®¹i: ®iÓn cè Vò HÇu, häc sinh cÇn ph¶i chó gi¶i ®Ó hiÓu ®­îc

tÇng ý nghÜa mµ t¸c gi¶ göi g¾m qua ®iÓn cè nµy.Còng cÇn l­u ý thªm vÒ c¸ch

biÓu hiÖn chñ thÓ cña nhµ th¬ trong th¬ trung ®¹i. §ã lµ sù thiÕu v¾ng chñ tõ biÓu

thÞ chñ thÓ. §äc bµi th¬ trªn sÏ kh«ng thÊy cã chñ tõ, ®iÒu ®ã khiÕn cho ®éc gi¶

thÊy chñ thÓ tr÷ t×nh râ rµng lµ Ph¹m Ngò L·o mµ kh«ng chØ cã Ph¹m Ngò L·o.

§ã lµ mét con ng­êi võa c¸ thÓ võa tæng hîp phæ qu¸t, cã kh¶ n¨ng g©y ®ång

c¶m m¹nh mÏ. N¾m v÷ng mét sè ®iÓm nh­ trªn, ng­êi lµm v¨n nghÞ luËn míi cã

c¬ së ®Ó ®i s©u vµo néi dung t­ t­ëng cña t¸c phÈm vµ t­ t­ëng t×nh c¶m cña t¸c

gi¶, tõ ®ã míi cã thÓ hiÓu hÕt ®­îc néi dung phong phó cña t¸c phÈm .

Tãm l¹i, viÖc tÝch luü vèn hiÓu biÕt cµng phong phó, dåi dµo, s©u réng vÒ

t¸c gi¶, t¸c phÈm cô thÓ, kÕt hîp víi nguån kiÕn thøc v÷ng ch¾c vÒ v¨n häc sö vµ

cã mét tr×nh ®é lý luËn v¨n häc v÷ng vµng cµng gióp cho häc sinh lµm bµi v¨n

NLVH cã ®iÒu kiÖn ®Ó liªn hÖ, so s¸nh, ®èi chiÕu mét c¸ch réng r·i, s©u s¾c. Sù

kÕt hîp ba lo¹i kiÕn thøc v¨n häc: v¨n häc sö, lý luËn v¨n häc, t¸c phÈm v¨n häc

cô thÓ trong mét bµi lµm v¨n NLVH chÝnh lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ mét bµi lµm v¨n

NLVH.

2.6 Kh¶o s¸t thùc tr¹ng n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm

v¨n NLVH cña häc sinh ë tr­êng THPT vµ c¸ch chÊm bµi cña gi¸o viªn.

2.6.1 Môc ®Ých kh¶o s¸t:

Kh¶o s¸t lµ mét ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc cã t¸c dông hç trî ®¾c

lùc trong viÖc ®iÒu tra hiÖn tr¹ng cho vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu. V× vËy ®Ó phôc vô

cho ®Ò tµi cña luËn v¨n, c«ng viÖc kh¶o s¸t thùc tr¹ng n¨ng lùc vËn dông kiÕn

thøc v¨n häc trong bµi lµm v¨n NLVH cña häc sinh ë tr­êng THPT lµ nh»m t×m

hiÓu t×nh h×nh häc sinh lµm bµi v¨n NLVH ë nh÷ng khÝa c¹nh sau:

- N¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm v¨n NLVH cña häc

sinh ë møc ®é nµo.

- Häc sinh th­êng vËn dông lo¹i kiÕn thøc v¨n häc nµo, møc ®é vËn dông

cña lo¹i kiÕn thøc ®ã trong bµi lµm v¨n.

- Trong khi vËn dông kiÕn thøc v¨n häc, häc sinh th­êng m¾c ph¶i lçi g×.

- Häc sinh vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo toµn bé qu¸ tr×nh cña bµi viÕt

hay ë tõng giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh viÕt bµi.

- Häc sinh th­êng gÆp khã kh¨n g× trong khi vËn dông kiÕn thøc v¨n häc

sö vµo bµi lµm v¨n NLVH.

- N¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm v¨n NLVH cña häc

sinh cã sù tiÕn bé qua c¸c líp häc tõ líp 10 ®Õn líp 12 kh«ng?

- Gi¸o viªn chÊm bµi cã chó ý ®Õn ph­¬ng diÖn vËn dông kiÕn thøc v¨n

häc vµo bµi lµm v¨n NLVH cña häc sinh.

2.6.2 §èi t­îng kh¶o s¸t

Nh­ chóng ta ®· thÊy, chuyÖn “bÕp nóc”cña viÖc lµm bµi v¨n NLVH lµ rÊt

phøc t¹p, ®a d¹ng. ChÝnh v× vËy mµ trªn c¸c lo¹i s¸ch, b¸o gÇn gòi víi c¸c em

häc sinh ®· cã rÊt nhiÒu nh÷ng bµi viÕt h­íng dÉn vÒ kü n¨ng, kinh nghiÖm ®Ó

c¸c em cã thÓ lµm tèt mét bµi v¨n NLVH. T¹p chÝ V¨n häc vµ tuæi trÎ cña Nhµ

xuÊt b¶n Gi¸o dôc - Bé gi¸o dôc vµ §µo t¹o còng ®· tæng kÕt r»ng: KÓ tõ nh÷ng

sè b¸o ®Çu tiªn cña t¹p chÝ ®­îc xuÊt b¶n cho ®Õn ngµy nay (h¬n 10 n¨m) th× sè

l­îng c¸c em häc sinh trªn c¶ n­íc thuéc c¸c tr­êng häc kh¸c nhau ®Òu viÕt th­

bµy tá nh÷ng khã kh¨n lµm thÕ nµo ®Ó viÕt ®­îc mét bµi v¨n NLVH cho tèt.

§iÒu chóng ta cÇn l­u ý lµ kiÕn thøc v¨n häc kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi chÊt l­îng

cña bµi v¨n NLVH. Cho nªn tÝnh øng dông cña luËn v¨n sÏ dµnh cho ®èi t­îng

häc sinh, ®Æc biÖt lµ ®èi víi häc sinh ë tr­êng THPT. V× tÝnh øng dông réng cña

luËn v¨n nªn t¸c gi¶ sÏ kh¶o s¸t bµi lµm v¨n NLVH cña c¸c em häc sinh vµ c¸ch

chÊm bµi cña gi¸o viªn ë c¸c lo¹i h×nh tr­êng, líp kh¸c nhau. §ã lµ häc sinh ë

c¸c tr­êng: THPT TrÇn Phó – Hµ Néi, THPT Amsterdam – Hµ Néi, THPT Lª

Quý §«n – H¶i Phßng, THPT An D­¬ng – H¶i Phßng.

2.6.3 Néi dung kh¶o s¸t:

Víi bÊt kú lo¹i bµi nghÞ luËn v¨n häc nµo nh­: Ph©n tÝch hoÆc b×nh gi¶ng

mét bµi th¬, mét ®o¹n th¬, ®o¹n v¨n, ph©n tÝch mét t©m tr¹ng, mét h×nh ¶nh, mét

h×nh t­îng, mét nh©n vËt hay ph©n tÝch hoÆc gi¶i thÝch, chøng minh, b×nh luËn

mét vÊn ®Ò thuéc vÒ v¨n häc sö vµ cã thÓ lµ mét kiÓu bµi gi¶i thÝch, b×nh luËn,

ph©n tÝch, chøng minh mét vÊn ®Ò thuéc vÒ lý luËn v¨n häc th× ba lo¹i kiÕn thøc:

KiÕn thøc vÒ c¸c t¸c phÈm cô thÓ, kiÕn thøc vÒ v¨n häc sö, kiÕn thøc vÒ lý luËn

v¨n häc ®Òu ®ång thêi xuÊt hiÖn trong bµi lµm v¨n NLVH. Ba lo¹i kiÕn thøc nµy

sÏ bæ sung, hç trî nhau ®Ó gióp häc sinh gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò ®Æt ra trong ®Ò

bµi. Cho nªn néi dung kh¶o s¸t cña ®Ò tµi ®­îc chóng t«I tiÕn hµnh qua c¸c bµi

kiÓm tra lµm v¨n NLVH víi c¸c thao t¸c nghÞ luËn kh¸c nhau cña n¨m häc 2005

- 2006.

2.6.4 Ph­¬ng ph¸p kh¶o s¸t:

Chóng t«i tiÕn hµnh ph©n tÝch c¸c bµi lµm v¨n NLVH cña c¸c em häc

sinh, c¸ch ®¸nh gi¸ cña gi¸o viªn theo c¸c tiªu chÝ mµ trong phÇn môc ®Ých kh¶o

s¸t ®· chØ ra. Sau khi ph©n tÝch sÏ tiÕn hµnh tæng hîp vµ ph©n lo¹i c¸c d÷ liÖu ®·

thu ®­îc råi tæng kÕt kÕt qu¶ kh¶o s¸t ®Ó cã mét c¸i nh×n tæng quan vÒ n¨ng lùc

vËn dông kiÕn thøc v¨n häc cña häc sinh trong bµi lµm v¨n NLVH.

2.6.5 KÕt qu¶ kh¶o s¸t:

Sau qu¸ tr×nh nghiªn cøu trªn 1.000 bµi lµm cña häc sinh ë hai bèn líp

thuéc bèn tr­êng THPT kh¸c nhau, chóng t«i thu ®­îc kÕt qu¶ kh¶o s¸t nh­ sau:

A. §èi víi ®èi t­îng lµ häc sinh líp 10.

B¶ng 1: T×nh h×nh vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm v¨n NLVH.

THPT TrÇn Phó – Hµ Néi

Tr­êng THPT An D­¬ng - H¶i Phßng

THPT Amsterdam – Hµ Néi

THPT Lª Quý §«n – H¶i Phßng

Tr­êng - líp

Møc ®é

10A14 10A13

10A5

10A6

10A9 10A10

10 To¸n

10 Trung

VËn dông cã ý thøc

0/43

1/36

4/30

0/29

1/52

0/48

2/50

4/50

VËn dông kh«ng ý

8/43

8/36

5/30

12/29

20/52

15/48

14/50

12/50

thøc

Kh«ng vËn dông

35/43 27/36 21/30 17/29 31/52 33/48 34/50 34/50

vËn dông

B¶ng 2: T×nh h×nh vËn dông kiÕn thøc trong qu¸ tr×nh bµi viÕt

THPT TrÇn Phó – Hµ Néi

Tr­êng THPT An D­¬ng - H¶i Phßng

THPT Amsterdam – Hµ Néi

THPT Lª Quý §«n – H¶i Phßng

Tr­êng - líp

10A14 10A13

10A5

10A6

10A9 10A10

C¸c qu¸

10 To¸n

10 Trung

8/43

8/36

5/30

12/29 20/52 15/48 14/50 12/50

Më bµi

0/43

0/36

0/30

0/29

0/52

0/48

0/50

0/50

Th©n bµi

0/43

0/36

0/30

0/29

0/52

0/48

0/50

0/50

KÕt luËn

C¶ qu¸ tr×nh

0/43

1/36

4/30

0/29

1/52

0/48

2/50

4/50

tr×nh

B¶ng 3: Møc ®é kÕt hîp 3 lîi kiÕn thøc: KiÕn thøc vÒ c¸c t¸c phÈm cô thÓ, kiÕn thøc v¨n häc sö vµ kiÕn thøc lý luËn

v¨n häc trong mét bµi viÕt.

TPVH cô thÓ

Lý luËn v¨n häc

V¨n häc sö

Lo¹i kiÕn thøc v¨n häc

-TPVH cô thÓ -Lý luËn v¨n häc

TPVH cô thÓ - v¨n häc sö

- Lý luËn v¨n häc - V¨n häc sö

-TPVH cô thÓ - Lý luËn v¨n häc - v¨n häc sö

Nhãm ®Ò

Sai

Sai

Sai

Sai

Sai

Sai

Tr-êng

Líp

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

sai

10A 14

6/43

2/43

TrÇn Phó – HN

10A 13

3/36

2/36

1/36

3/36

HiÓu vµ c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc

10

2/30

3/30

1/30

3/30

Trung

Amsterda m - HN

10

8/29

4/12

To¸n

1/52

15/52

5/52

10A 5

Lª Quý §«n - HP

N¾m ®­îc mét vÊn ®Ò v¨n häc sö

7/48

8/48

10A 6

10/50

2/50

2/50

2/50

10A 9

An D­¬ng - HP

HiÓu mét vÊn ®Ò lý luËn v¨n häc

1/50

12/50

3/50

10A 10

B¶ng 4: C¸ch chÊm bµi cña gi¸o viªn víi viÖc ®Ò cËp ®Õn n¨ng lùc vËn

dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm v¨n NLVH.

THPT TrÇn Phó – Hµ Néi

Tr­êng THPT An D­¬ng - H¶i Phßng

THPT Amsterdam – Hµ Néi

THPT Lª Quý §«n – H¶i Phßng

Tr­êng - líp

10A14 10A13

10A5

10A6

10A9 10A10

10 To¸n

10 Trung

Møc ®é

Kh«ng ®Ò cËp

43/43 36/36 30/30 29/29 52/52 48/48 50/50 50/50

§Ò cËp s¬ sµi

0/43

0/36

0/30

0/29

0/52

0/48

0/50

0/50

§Ò cËp cô thÓ, chi tiÕt

0/43

0/36

0/30

0/29

0/52

0/48

0/50

0/50

®Ò cËp

B. §èi víi ®èi t­îng lµ häc sinh líp 11.

B¶ng 1: T×nh h×nh vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm v¨n NLVH

THPT TrÇn Phó – Hµ Néi

Tr­êng THPT An D­¬ng - H¶i Phßng

THPT Amsterdam – Hµ Néi

THPT Lª Quý §«n – H¶i Phßng

Tr­êng - líp

11A2

11A3

11A5

11A6

11A3

11A4

11 Lý

11 Anh

Møc ®é

VËn dông cã ý thøc

5/52

3/51

1/35

0/37

3/49

2/50

0/48

3/48

VËn dông kh«ng ý

9/52

13/51

10/35

12/37

11/49

13/50

12/48

11/48

thøc

Kh«ng vËn dông

38/52 35/51 24/35 25/37 35/49 35/50 36/48 37/48

vËn dông

B¶ng 2: T×nh h×nh vËn dông kiÕn thøc trong qu¸ tr×nh bµi viÕt

THPT TrÇn Phó – Hµ Néi

Tr­êng THPT An D­¬ng - H¶i Phßng

THPT Amsterdam – Hµ Néi

THPT Lª Quý §«n – H¶i Phßng

Tr­êng - líp

11A2

11A3

11A5

11A6

11A3

11A4

11 Lý

11 Anh

C¸c

9/52

13/51 10/35 12/37 11/49 13/50 12/48 11/48

Më bµi

0/52

0/51

0/35

0/37

0/49

0/50

0/48

0/48

Th©n bµi

0/52

0/51

0/35

0/37

0/49

0/50

0/48

0/48

KÕt luËn

C¶ qu¸ tr×nh

5/52

3/51

1/35

0/37

3/49

2/50

0/48

3/48

Qu¸ tr×nh

B¶ng 3: Møc ®é kÕt hîp ba lo¹i kiÕn thøc: KiÕn thøc vÒ c¸c t¸c phÈm cô thÓ, kiÕn thøc v¨n häc sö vµ kiÕn thøc lý

luËn v¨n häc trong mét bµi viÕt.

TPVH cô thÓ

Lý luËn v¨n häc

V¨n häc sö

Lo¹i kiÕn thøc v¨n häc

-TPVH cô thÓ -Lý luËn v¨n häc

TPVH cô thÓ - v¨n häc sö

- Lý luËn v¨n häc - V¨n häc sö

Nhãm ®Ò

-TPVH cô thÓ - Lý luËn v¨n häc - v¨n häc sö

Sai

Sai

Sai

Sai

Sai

Sai

Sai

Líp

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

Tr-êng thpt

11A 2

1/52

2/52

1/52

3/52

5/52

1/52

1/52

TrÇn Phó – HN

11A 3

8/51

2/51

3/51

HiÓu vµ c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc

11

1/35

1/35

9/35

Anh

Amsterdam - HN

11 Lý

1/37

2/37

2/37

7/37

3/49

9/49

2/49

11A 5

Lª Quý §«n - HP

N¾m ®­îc mét vÊn ®Ò v¨n häc sö

2/50

12/50

1/50

11A 6

12/48

11A 3

An D­¬ng - HP

HiÓu mét vÊn ®Ò lÝ luËn v¨n häc

1/48

2/48

11/48

11A 4

B¶ng 4: C¸ch chÊm bµi cña gi¸o viªn víi viÖc ®Ò cËp ®Õn n¨ng lùc vËn

dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm v¨n NLVH.

THPT TrÇn Phó – Hµ Néi

Tr­êng THPT An D­¬ng - H¶i Phßng

THPT Amsterdam – Hµ Néi

THPT Lª Quý §«n – H¶i Phßng

Tr­êng - líp

11A2

11A3

11A5

11A6

11A3

11A4

11 Lý

11 Anh

Møc ®é

Kh«ng ®Ò cËp

46/52 47/51 35/35 37/37 49/49 50/50 48/48 48/48

§Ò cËp s¬ sµi

6/52

4/51

0/35

0/37

0/49

0/50

0/48

0/48

§Ò cËp cô thÓ, chi tiÕt

0/52

0/51

0/35

0/37

0/49

0/50

0/48

0/48

®Ò cËp

C. §èi víi ®èi t­îng lµ häc sinh líp 12.

B¶ng 1: T×nh h×nh vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm v¨n NLVH

THPT TrÇn Phó – Hµ Néi

Tr­êng THPT An D­¬ng - H¶i Phßng

THPT Amsterdam – Hµ Néi

THPT Lª Quý §«n – H¶i Phßng

Tr­êng - líp

12A2

12A3

12A5

12A6

12A3

12A4

12 Lý

12 Anh

Møc ®é

VËn dông cã ý thøc

4/47

3/48

3/35

2/27

1/50

4/49

3/52

1/52

12/47

10/48 12/35 12/37 14/50 10/49 12/52 14/52

VËn dông kh«ng ý

thøc

Kh«ng vËn dông

31/47 35/48 20/35 23/37 35/50 35/49 37/52 37/52

vËn dông

B¶ng 2: T×nh h×nh vËn dông kiÕn thøc trong qu¸ tr×nh bµi viÕt

THPT TrÇn Phó – Hµ Néi

Tr­êng THPT An D­¬ng - H¶i Phßng

THPT Amsterdam – Hµ Néi

THPT Lª Quý §«n – H¶i Phßng

Tr­êng - líp

12A2

12A3

12A5

12A6

12A3

12A4

12 Lý

12 Anh

C¸c

12/47 10/48 12/35 12/37 14/50 10/49 12/52 14/52

Më bµi

0/47

0/48

0/35

0/37

0/50

0/49

0/52

0/52

Th©n bµi

0/47

0/48

0/35

0/37

0/50

0/49

0/52

0/52

KÕt luËn

C¶ qu¸ tr×nh

4/47

3/48

3/35

2/37

1/50

4/49

3/52

1/52

Qu¸ tr×nh

B¶ng 3: Møc ®é kÕt hîp ba lo¹i kiÕn thøc: KiÕn thøc vÒ c¸c t¸c phÈm cô thÓ, kiÕn thøc v¨n häc sö vµ kiÕn thøc lý

luËn v¨n häc trong mét bµi viÕt.

TPVH cô thÓ

Lý luËn v¨n häc

V¨n häc sö

Lo¹i kiÕn thøc v¨n häc

-TPVH cô thÓ -Lý luËn v¨n häc

TPVH cô thÓ - v¨n häc sö

- Lý luËn v¨n häc - V¨n häc sö

Nhãm ®Ò

-TPVH cô thÓ - Lý luËn v¨n häc - v¨n häc sö

Sai

Sai

Sai

Sai

Sai

Sai

Sai

Líp

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

NhuÇn nhuyÔn

Rêi r¹c

Tr-êng THPT

12A 2

1/47

10/47

2/47

3/47

TrÇn Phó – HN

12A 3

1/48

2/48

9/48

1/48

HiÓu vµ c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc

12

1/35

1/35

3/35

7/35

3/35

Anh

Amsterdam - HN

12 Lý

2/37

2/37

10/37

1/50

11/50

2/50

1/50

12A 5

Lª Quý §«n - HP

N¾m ®­îc mét vÊn ®Ò v¨n häc sö

1/49

3/49

10/49

12A 6

3/52

12/52

12A 3

An D­¬ng - HP

HiÓu mét vÊn ®Ò lÝ luËn v¨n häc

1/52

14/52

12A 4

B¶ng 4: C¸ch chÊm bµi cña gi¸o viªn víi viÖc ®Ò cËp ®Õn n¨ng lùc vËn

Tr­êng THPT

THPT

THPT Lª Quý

dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm v¨n NLVH.

THPT TrÇn

Amsterdam –

§«n – H¶i

An D­¬ng -

Phó – Hµ Néi

H¶i Phßng

Hµ Néi

Phßng

Tr­êng - líp

Møc ®é

12A2

12A3

12A5

12A6

12A3

12A4

12 Anh

12 Lý

Kh«ng ®Ò cËp

39/47 43/48 33/35 37/37 48/50 45/49 52/52 52/52

§Ò cËp s¬ sµi

8/47

5/48

2/35

0/37

2/50

4/49

0/52

0/52

§Ò cËp cô thÓ, chi tiÕt

0/47

0/48

0/35

0/37

0/50

0/49

0/52

0/52

®Ò cËp

2.6.6 NhËn xÐt, kÕt luËn vÒ t×nh h×nh kh¶o s¸t.

Trªn ®©y lµ kÕt qu¶ ®iÒu tra kh¶o s¸t qua c¸c bµi lµm v¨n NLVH cña c¸c

em häc sinh theo c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc

trong bµi lµm v¨n. Qua kÕt qu¶ tõ c¸c b¶ng thèng kª, chóng t«i cã mét sè nhËn

xÐt nh­ sau:

- Kh¶ n¨ng t­ duy tæng hîp nguån kiÕn thøc ®Ó gi¶i quyÕt mét t×nh

huèng, mét vÊn ®Ò cô thÓ cña c¸c em rÊt kÐm. Nh×n vµo b¶ng ba chóng ta thÊy:

khi häc sinh viÕt bµi v¨n, c¸c em d­êng nh­ chØ nh×n thÊy c©y mµ kh«ng nh×n

thÊy rõng, kh«ng thÊy mèi quan hÖ kh¨ng khÝt cña ba lo¹i kiÕn thøc v¨n häc

trong mét bµi lµm v¨n NLVH. §øng tr­íc mét ®Ò v¨n, häc sinh chØ nhËn ra bÒ

næi cña yªu cÇu vµ tËp trung vµo bµi viÕt b»ng nguån kiÕn thøc ®¬n lÎ, riªng rÏ.

- C¸c em häc sinh thùc sù kh«ng n¾m ®­îc vµ còng kh«ng biÕt viÖc cÇn

thiÕt ph¶i vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n NLVH. Cã lÏ lçi nµy

kh«ng chØ lµ lçi cña c¸c em mµ cßn cã tr¸ch nhiÖm thuéc vÒ gi¸o viªn. §iÒu nµy

sÏ ®­îc trë l¹i trong phÇn ®¸nh gi¸ cña gi¸o viªn vÒ bµi lµm cña häc sinh. B¶ng

mét cho chóng ta thÊy ≈25,5% vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi viÕt mét

c¸ch kh«ng ý thøc, ≈70% kh«ng vËn dông vµ chØ cã ≈4,5% vËn dông cã ý

thøc. Theo chóng t«i ≈25,5% vËn dông kiÕn thøc v¨n häc kh«ng cã ý thøc, gi¸

trÞ kh«ng h¬n g× sè kh«ng vËn dông kiÕn thøc v¨n häc. Bëi kÕt qu¶ gi¸o dôc ®µo

t¹o, rÌn kuyÖn con ng­êi kh«ng ®¹t kÕt qu¶ b»ng con ®­êng v« thøc. KÕt qu¶ lµ

sau nh÷ng bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc, häc sinh kh«ng tr­ëng thµnh vÒ mÆt

nhËn thøc, kh«ng ph¸t triÓn ®­îc n¨ng lùc rÌn luyÖn t­ duy.

- Nh÷ng con sè thuéc b¶ng mét vµ b¶ng hai, thËt bÊt ngê cho chóng ta vÒ

sù logic, hîp lÝ gi÷a hai tiªu chÝ kh¶o s¸t. Do vËn dông kiÕn thøc v¨n häc mét

c¸ch kh«ng ý thøc nªn ®· ph¶n ¸nh qua con sè gÇn 25,5% sè häc sinhvËn dông

kiÕn thøc v¨n häc vµo phÇn më bµi cña bµi viÕt. Thùc tÕ nµy x¶y ra lµ do c¸c tµi

liÖu h­íng dÉn vµ gi¸o viªn gi¶ng d¹y th­êng giíi thiÖu cho c¸c em mét trong

nh÷ng c¸ch më bµi cho bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc: Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm,

hoµn c¶nh ra ®êi t¸c phÈm, sau ®ã nªu néi dung cña ®Ò bµi. ChÝnh v× vËy trong

khi lµm bµi, häc sinh còng sö dông kiÕn thøc vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm, v¨n häc sö

nh­ng l¹i kh«ng cã sù g¾n kÕt víi néi dung yªu cÇu cña ®Ò bµi. C¸c em ®Ò cËp

®Õn n¨m sinh n¨m mÊt cña t¸c gi¶ nh­ng kh«ng thÊy ý nghÜa cña thêi ®¹i t¸c gi¶

sèng víi vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. C¸c em nãi ®Õn hoµn c¶nh ra ®êi t¸c phÈm nh­ng

kh«ng g¾n kÕt ®­îc víi chiÒu s©u gi¸ trÞ néi dung cña t¸c phÈm. §iÒu nµy cßn

®­îc ph¶n ¸nh th«ng qua con sè 24% vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi viÕt

mét c¸ch rêi r¹c (B¶ng 3).

- So s¸nh nh÷ng con sè trong c¸c b¶ng cña c¸c khèi líp 10, 11, 12 chóng

ta thÊy kh«ng cã sù tiÕn bé vÒ kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi

lµm v¨n NLVH cña c¸c em. MÆc dï kü n¨ng lµm bµi ®­îc rÌn luyÖn liªn tiÕp

qua c¸c n¨m häc. Nh­ng yÕu kÐm, h¹n chÕ trong viÖc vËn dông kiÕn thøc v¨n

häc tõ n¨m tr­íc vÉn lÆp l¹i ë nh÷ng bµi lµm cña n¨m häc sau. Nh×n tæng thÓ

chÊt l­îng lµm bµi cña c¶ ba khèi ë c¸c tr­êng cã nh÷ng ®iÒu kiÖn häc tËp kh¸c

nhau th× sè häc sinh biÕt c¸ch lµm tèt mét bµi v¨n NLVH lµ rÊt kiªm tèn, gÇn

4,5%. Con sè nµy cã lÏ r¬i vµo c¸c em say mª, ham thÝch häc v¨n.

- TÊt c¶ nh÷ng yÕu kÐm mµ chóng ta chØ ra ë bªn trªn cã thÓ kh¼ng ®Þnh

lçi kh«ng ph¶i hoµn toµn cña c¸c em. Nh÷ng con sè ë b¶ng bèn cho phÐp ta

kh¼ng ®Þnh ®iÒu ®ã. Thùc tÕ trong c¸ch chÊm bµi cña gi¸o viªn kh«ng cã lêi phª

vÒ yªu cÇu vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm v¨n NLVH. Gi¸o viªn

kh«ng chØ ra ®©u lµ chç yªu cÇu vËn dông lo¹i kiÕn thøc v¨n häc nµo, tÊt c¶ chØ

®­îc phª, nhËn xÐt chung chung: bµi lµm ch­a s©u, néi dung nghÌo nµn, diÔn ®¹t

kÐm, s¾p xÕp ý lén xén, dïng tõ sai .… ThiÕt nghÜ chç ch­a s©u, néi dung nghÌo

nµn Êy chÝnh lµ kho¶ng trèng trong viÖc ch­a vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi

lµm. Mét vµi phÇn tr¨m gi¸o viªn cã ®Ò cËp mét c¸ch s¬ sµi trong ®¸nh gi¸ vÒ

viÖc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc lµ do nh÷ng ®Ò bµi ®ã cã trùc tiÕp yªu cÇu ®Õn

viÖc tr×nh bµy kiÕn thøc v¨n häc sö, lÝ luËn v¨n häc trong khi lµm bµi vÒ mét t¸c

phÈm v¨n häc cô thÓ. VÝ nh­ d¹ng ®Ò sau: “Khuynh h­íng sö thi cña ngßi bót

NguyÔn Trung Thµnh qua truyÖn ng¾n “Rõng xµ nu” ”(Bµi kiÓm tra 90 phót -

Líp 12 A3 Tr­êng THPT TrÇn Phó - Hµ Néi - N¨m häc 2006).

Tãm l¹i, n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm v¨n NLVH

cña c¸c em lµ rÊt h¹n chÕ. V× kh«ng biÕt vËn dông tæng hîp nguån kiÕn thøc v¨n

häc mµ c¸c em ®­îc tÝch luü ngay tõ buæi ®Çu ®Õn tr­êng nªn ®a sè c¸c em

kh«ng biÕt ph¶i viÕt g× cho bµi lµm v¨n cña m×nh ®­îc hai, ba trang giÊy. C¸c em

cã trong tay hµng tr¨m t¸c phÈm, vµi chôc t¸c gi¶, hµng chôc bµi v¨n häc sö, lÝ

luËn v¨n häc nh­ng l¹i kh«ng biÕt lµm chñ nguån kiÕn thøc Êy. Ng­êi ta th­êng

nãi: "cã bét míi gét nªn hå" nh­ng ë ®©y d­êng nh­ c¸c em cã bét mµ ch¼ng

gét nªn hå. §èi víi nh÷ng ®èi t­îng nµy, chóng ta cÇn gióp c¸c em b»ng nh÷ng

giê thùc hµnh, hø¬ng dÉn chu ®¸o c¸ch vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm

v¨n NLVH b»ng c¸c thao t¸c cô thÓ. Cßn ®èi víi nh÷ng häc sinh mµ nguån kiÕn

thøc bÞ rçng, tr­íc khi h­íng dÉn vËn dông kiÕn thøc l¹i cÇn ph¶i gióp c¸c em

lÊp ®Çy chç thiÕu hôt vÒ kiÕn thøc. §Ó h×nh thµnh thãi quen cho c¸c em lu«n cã ý

thøc vËn dông kiÕn thøc trong bµi lµm v¨n NLVH, c¸c thÇy c« khi chÊm bµi ph¶i

th­êng xuyªn ®¸nh gi¸ bµi lµm cña häc sinh trªn ph­¬ng diÖn biÕt huy ®éng, vËn

dông kiÕn thøc v¨n häc, ®ång thêi ph¶i chØ ra cho c¸c em thÊy chç nµo cÇn vËn

dông kiÕn thøc g×, chç nµo c¸c em cßn thiÕu, chç nµo vËn dông ch­a ®¹t. Lµm

®­îc ®iÒu nµy, chóng t«i nghÜ cã thÓ gióp c¸c em hiÓu s©u h¬n vÒ c¸c lo¹i kiÕn

thøc v¨n häc, h¬n n÷a c¸c em sÏ tho¸t khái t×nh c¶nh kh«ng biÕt viÕt g× cho dµi,

cho hay, cho s©u tr­íc vÊn ®Ò ®Æt ra trong mét ®Ò bµi cña bµi v¨n NLVH.

CHƯƠNG 2: NHỮNG BIỆN PHÁP HÌNH THÀNH, RÈN

LUYỆN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VĂN HỌC VÀO

BÀI LÀM VĂN NLVH CỦA HỌC SINH THPT

1. Hướng dẫn học sinh ghi nhí kiến thức theo hệ thống và biết huy động

kiến thức có hiệu quả vào bài làm văn.

Gièng nh­ bé nhí trong chiÕc m¸y vi tÝnh, bé ãc cña con ng­êi muèn ghi

nhí ®­îc nhiÒu vµ ®Ó t¸i hiÖn ®­îc nhanh, chÝnh x¸c th× khi th«ng tin ®­a vµo

ph¶i ®­îc s¾p xÕp trËt tù, ng¨n n¾p vµ cã hÖ thèng.

Khèi l­îng kiÕn thøc v¨n häc häc sinh ®­îc häc ë nhµ tr­êng cã mét bÒ

dµy ®¸ng kÓ: V¨n häc trong n­íc ®­îc häc c¶ v¨n häc d©n gian, v¨n häc viÕt,

v¨n häc n­íc ngoµi ®­îc tiÕp xóc víi c¸c t¸c gi¶, t¸c phÈm tiªu biÓu thuéc c¸c

nÒn v¨n häc lín trªn thÕ giíi: Mü, Anh, Nga, Ph¸p, Ên §é, NhËt B¶n, Trung

Quèc, ... vµ c¶ mét nguån kiÕn thøc lý luËn. Mét khèi l­îng kiÕn thøc ®å sé nh­

vËy nÕu kh«ng cã ph­¬ng ph¸p ghi nhí khoa häc, hîp lý, kh«ng biÕt ph©n lo¹i

vµ hÖ thèng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸ th× sÏ g©y cho ng­êi häc c¶m gi¸c bÒ bén, ngæn

ngang dÉn tíi khã chiÕm lÜnh vµ dÔ lÉn lén. Nguån kiÕn thøc khi cßn ë d¹ng ®¬n

lÎ, rêi r¹c lµ v× ng­êi häc ch­a thùc sù th«ng hiÓu kiÕn thøc. Do ch­a th«ng

hiÓu kiÕn thøc nªn ng­êi häc còng sÏ lóng tóng khi vËn dông kiÕn thøc vµo gi¶i

quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong nh÷ng ®Ò bµi nghÞ luËn v¨n häc. Mçi giê gi¶ng

v¨n, v¨n häc sö, lý luËn v¨n häc cung cÊp cho häc sinh nh÷ng ®¬n vÞ kiÕn thøc

cô thÓ nh­ng khi ph¶i lµm mét bµi v¨n NLVH c¸c em l¹i ph¶i huy ®éng kiÕn

thøc tõ nhiÒu giê häc kh¸c nhau míi ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña mét bµi lµm v¨n

NLVH. Do ®ã, nÕu kiÕn thøc tiÕp thu kh«ng ®­îc hÖ thèng ho¸ th× cho dï häc

sinh cã ®­îc häc nhiÒu, ®äc nhiÒu khi muèn huy ®éng kiÕn thøc vµo bµi lµm

trong tay häc sinh vÉn chØ lµ con sè kh«ng. Gi¸o viªn th«ng qua mçi giê häc nªn

h­íng dÉn häc sinh nghiªn cøu, ghi nhí mét c¸ch cã hÖ thèng theo tõng vÊn ®Ò,

chñ ®iÓm, theo mèc thêi gian, theo khuynh h­íng, dßng v¨n häc .... §Ó khái lÉn

lén kiÕn thøc ë c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau, gi¸o viªn nªn «n tËp, cñng cè néi dung

kiÕn thøc cò tr­íc khi b­íc sang kiÕn thøc míi. Gi¸o viªn h­íng dÉn häc sinh hÖ

thèng ho¸ kiÕn thøc b»ng c¸ch nªn chèt kiÕn thøc vµo mét sè träng t©m, träng

®iÓm, vµo nh÷ng chñ ®Ò lín, nhá, dùa vµo ®ã sÏ ghi nhí ®­îc tèt h¬n, s©u h¬n

vµ khi vËn dông sÏ dÔ dµng, thuËn lîi h¬n.

VÝ nh­ khi häc thÓ th¬ §­êng luËt ®­îc viÕt b»ng c¶ ch÷ H¸n vµ ch÷

N«m, lµm thÕ nµo ®Ó nhËn biÕt vµ ghi nhí t¹i sao bµi th¬ §­êng luËt nµy l¹i nãi

lµ cã chÊt “§­êng thi”, bµi th¬ kh¸c chØ lµ bµi th¬ luËt §­êng mµ th«i. Gi¸o viªn

sÏ gióp häc sinh ph©n biÖt sù kh¸c nhau nµy theo ba tiªu chÝ c¬ b¶n: Thi ®Ò, thi

tø, thi ý. Gi¸o viªn chØ râ: Thi ®Ò tøc lµ ®Ò tµi cña th¬ §­êng ph¶i mang tÝnh chÊt

trang träng, vÜnh h»ng, h×nh ¶nh con ng­êi th­êng nhá bÐ h÷u h¹n tr­íc vò trô

kh«ng cïng; Thi tø tøc lµ th¬ §­êng ®­îc x©y dùng b»ng hÖ thèng ng«n ng÷

kh¸i niÖm, kh¸i qu¸t, Ýt miªu t¶. Tø th¬ §­êng th­êng ®­îc thÓ hiÖn qua thi

ph¸p: LÊy “®éng” t¶ tÜnh, lÊy “tèi” t¶ s¸ng, lÊy cã t¶ kh«ng, lÊy kh«ng gian ®Ó t¶

thêi gian... vµ cßn ®­îc biÓu hiÖn trong sù hµi hoµ c©n ®èi cña vÇn ®iÖu, niªm,

luËt, ®èi. Nh©n vËt tr÷ t×nh th­êng mang “nçi buån thiªn cæ” - nçi buån cña con

ng­êi c¶m nhËn tr­íc c¸i h÷u h¹n cña ®êi ng­êi vµ c¸i v« cïng cña vò trô; Thi ý

cña mét bµi th¬ §­êng bao giê còng cã hai tÇng ý trong sù thèng nhÊt cña mét

cÊu tróc; Trªn, d­íi hoÆc ®Ò, thùc, luËn, kÕt hoÆc khai, thõa, chuyÓn, hîp. H·y

®Õn víi mét vÝ dô minh ho¹ kh¸c: Giai ®o¹n v¨n häc tõ ®Çu thÕ kû XX ®Õn c¸ch

m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 lµ giai ®o¹n v¨n häc mµ häc sinh ®­îc häc rÊt nhiÒu

t¸c phÈm, t¸c gi¶ tiªu biÓu, mµ ph©n bè ch­¬ng tr×nh l¹i tr¶i dµi tõ líp 11 ®Õn

líp 12, kh«ng nh÷ng thÕ mét sè t¸c phÈm thuéc giai ®o¹n v¨n häc nµy häc sinh

®· ®­îc häc tõ bËc trung häc c¬ së. VËy gi¸o viªn cÇn h­íng dÉn häc sinh hÖ

thèng l¹i kiÕn thøc vµ kh¸i qu¸t thµnh nh÷ng ph¹m trï c¬ b¶n ®Ó häc sinh hiÓu

vµ n¾m ®­îc bøc tranh toµn c¶nh cña giai ®o¹n v¨n häc phong phó, phøc t¹p nµy.

Tõ bµi v¨n häc sö giíi thiÖu tæng quan nÒn v¨n häc, trªn c¬ së thùc tÕ d¹y häc,

gi¸o viªn nªn chèt vµ nhÊn m¹nh ®Õn thêi kú v¨n häc tõ 1930 ®Õn 1945. Sau khi

®­îc tiÕp xóc víi mét lo¹t c¸c t¸c phÈm nh­: ChÝ PhÌo, §êi thõa, L·o H¹c cña

Nam Cao, Gi«ng tè, Sè ®á cña Vò Träng Phông, MÊt c¸i vÝ cña NguyÔn C«ng

Hoan, Mî Du cña Nguyªn Hång, Hai ®øa trÎ, Giã l¹nh ®Çu mïa cña Th¹ch Lam,

Ch÷ ng­êi tö tï cña NguyÔn Tu©n, T¾t ®Ìn cña Ng« TÊt Tè vµ c¸c nhµ th¬ kh¸c

nh­: Xu©n DiÖu (Véi vµng, Th¬ duyªn, §©y mïa thu tíi), Hµn MÆc Tö (§©y

th«n VÜ D¹), Th©m T©m (Tèng biÖt hµnh), NguyÔn BÝnh (T­¬ng t­), Huy CËn

(Trµng giang), NguyÔn ¸i Quèc - Hå ChÝ Minh (Vi hµnh, NhËt ký trong tï), Tè

H÷u (T©m t­ trong tï, TiÕng h¸t ®i ®µy) .… Gi¸o viªn nªn chèt l¹i néi dung c¬

b¶n cña thêi kú v¨n häc 1930 - 1945 vµo ba khuynh h­íng s¸ng t¸c nh­ sau:

Chñ nghÜa hiÖn thùc (Nam Cao, Ng« TÊt Tè, Vò Träng Phông, NguyÔn C«ng

Hoan, Nguyªn Hång); Chñ nghÜa l·ng m¹n (Th¹ch Lam, NguyÔn Tu©n vµ c¸c

nhµ th¬ míi l·ng m¹n: Xu©n DiÖu, Huy CËn, NguyÔn BÝnh, Hµn MÆc Tö...); Bé

phËn v¨n häc c¸ch m¹ng (NguyÔn ¸i Quèc - Hå ChÝ Minh, Tè H÷u). Tõ ®©y

gi¸o viªn gióp häc sinh chØ ra sù kh¸c biÖt trªn ph­¬ng diÖn thi ph¸p s¸ng t¸c

cña ba dßng v¨n häc. Nguån kiÕn thøc vÒ v¨n häc sö vµ c¸c t¸c phÈm cô thÓ nÕu

lu«n ®­îc tÝch luü theo hÖ thèng vµ ph­¬ng ph¸p ghi nhí kh¸i qu¸t thµnh nh÷ng

chñ ®iÓm, chñ ®Ò cïng víi nh÷ng kiÕn thøc vÒ lý luËn v¨n häc, ch¾c r»ng khi c¸c

em lµm bµi v¨n NLVH dï vÒ nhãm ®Ò tµi hiÓu vµ c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc, hay

v¨n häc sö hoÆc lý luËn v¨n häc sÏ kh«ng gÆp khã kh¨n g× trong viÖc vËn dông

kiÕn thøc vµo bµi lµm v¨n cña m×nh.

Sù tÝch luü, ghi nhËn khèi l­îng kiÕn thøc v¨n häc c¶ trong n­íc vµ ngoµi

n­íc trªn mét chiÒu dµi lÞch sö hµng chôc thÕ kû kh«ng ph¶i lµ ®iÒu dÔ dµng v×

thÕ viÖc ghi nhí cÇn cã lùa chän, s¾p xÕp, cã ®Þnh h­íng, ®Þnh l­îng nh÷ng vÊn

®Ò, nh÷ng néi dung c¬ b¶n, cèt lâi lµ thÓ hiÖn ph­¬ng ph¸p häc tËp khoa häc.

TÝch lòy nguån kiÕn thøc v¨n häc lµ tiÒm lùc cho viÖc vËn dông kiÕn thøc v¨n

häc vµo bµi lµm v¨n NLVH, nguån kiÕn thøc Êy khi ®­îc l­u tr÷ theo hÖ thèng

l¹i lµ mét ®iÒu kiÖn hÕt søc thuËn lîi ®Ó huy ®éng kiÕn thøc vµo bµi lµm mét

c¸ch nhanh chãng, chÝnh x¸c, ®Çu ®ñ. Tr­íc mét ®Ò bµi NLVH, viÖc huy ®éng

kiÕn thøc còng lµ mét c«ng ®o¹n mµ häc sinh cÇn ®­îc h­íng dÉn tõ gi¸o viªn.

Nguån kiÕn thøc mµ c¸c em cã ®­îc ngµy mét nhiÒu, phong phó, ®a d¹ng

song tr­íc mét yªu cÇu cña ®Ò v¨n NLVH kh«ng ph¶i lóc nµo còng liªn quan

®Õn toµn bé nguån kiÕn thøc c¸c em ®ang së h÷u. ChÝnh v× thÕ, khi huy ®éng

kiÕn thøc, c¸c em cÇn x¸c ®Þnh râ huy ®éng kiÕn thøc theo môc tiªu, yªu cÇu nµo

vµ trong giíi h¹n nµo theo yªu cÇu cña mçi ®Ò bµi cô thÓ. C©u hái th­êng ®­îc

®Æt ra lµ: Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Æt ra trong ®Ò bµi liªn quan ®Õn ph¹m trï t­ liÖu

kiÕn thøc nµo? Møc ®é ®Õn ®©u? Ba lo¹i kiÕn thøc v¨n häc trong mét bµi NLVH

lµ ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu nh­ng râ rµng khi ®Ò bµi hái vÒ vÊn ®Ò thuéc nhãm bµi

NLVH nµo th× lo¹i kiÕn thøc v¨n häc Êy sÏ trë thµnh kiÕn thøc trùc tiÕp, chiÕm vÞ

trÝ ­u thÕ trong bµi lµm, cßn lo¹i kiÕn thøc v¨n häc kh¸c trë thµnh kiÕn thøc gi¸n

tiÕp, bæ trî cho bµi viÕt. Mét ®Ò bµi thuéc nhãm NLVH vÒ ph¹m vi lý luËn v¨n

häc: Trong truyÖn ng¾n Tr¨ng s¸ng, Nam Cao viÕt: “Chao «i, nghÖ thuËt kh«ng

ph¶i lµ ¸nh tr¨ng lõa dèi, kh«ng nªn lµ ¸nh tr¨ng lõa dèi, nghÖ thuËt chØ lµ tiÕng

®au khæ kia, tho¸t ra tõ nh÷ng kiÕp lÇm than”; vµ ë truyÖn ng¾n §êi thõa, «ng

cho r»ng mét t¸c phÈm cã gi¸ trÞ “ph¶i chøa ®ùng mét c¸i g× lín lao, m¹nh mÏ,

võa ®au ®ín l¹i võa phÊn khëi. Nã ca tông lßng th­¬ng, t×nh b¸c ¸i, sù c«ng b×nh

.... Nã lµm cho ng­êi gÇn ng­êi h¬n”. Anh (chÞ) hiÓu ý kiÕn trªn nh­ thÕ nµo?

Víi ®Ò bµi nµy, häc sinh ph¶i huy ®éng nguån kiÕn thøc lý luËn v¨n häc, cô thÓ

lµ nh÷ng hiÓu biÕt vÒ lßng nh©n ®¹o, tÝnh hiÖn thùc trong nguyªn t¾c ph¶n ¸nh

cña v¨n ch­¬ng. Bªn c¹nh néi dung c¬ b¶n nh÷ng kiÕn thøc lý luËn v¨n häc mµ

häc sinh tr×nh bµy trùc tiÕp th× hai nguån kiÕn thøc v¨n häc sö, t¸c phÈm v¨n häc

cô thÓ sÏ ®­îc häc sinh kÕt hîp ®Ó bµi viÕt thªm s©u s¾c phong phó. Nh÷ng hiÓu

biÕt vÒ cuéc ®êi cña nhµ v¨n, ý thøc nghÒ nghiÖp vÒ thiªn chøc ng­êi cÇm bót

cña t¸c gi¶ Nam Cao cã t¸c dông lµm s¸ng tá, bæ sung gi÷a cuéc ®êi thùc víi

v¨n ch­¬ng nh»m t¨ng thªm søc thuyÕt phôc cña bµi lµm vµ n©ng cao tÝnh thùc

tiÔn cña lý thuyÕt lý luËn v¨n häc. Trong qu¸ tr×nh viÕt bµi, häc sinh khÐo lÐo kÕt

hîp viÖc ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a tÝnh nh©n ®¹o vµ tÝnh hiÖn thùc qua mét sè

t¸c phÈm cña Nam Cao: §êi thõa, Tr¨ng s¸ng, Sèng mßn vµ qua mét sè t¸c

phÈm kh¸c cña c¸c nhµ v¨n kh¸c nh­: Hai ®øa trÎ cña Th¹ch Lam, Sè ®á cña Vò

Träng Phông ®Ó t¨ng søc thuyÕt phôc cho bµi viÕt.

Khi huy ®éng kiÕn thøc vµo bµi viÕt, häc sinh ph¶i sö dông nhiÒu ®Õn trÝ

nhí. Mét ®Æc tÝnh cña trÝ nhí c¸c em cÇn n¾m ®­îc lµ khi ta cÇn ®Õn nã th× nã

kh«ng ®Õn, kh«ng sao nhí ra ®­îc, khi kh«ng cÇn th× nã l¹i cã mÆt, hiÓn hiÖn râ

rµng trong trÝ ãc cña chóng ta, l¹i cã khi nã xuÊt hiÖn rÊt nhanh nh­ng v× chñ

quan kh«ng ghi l¹i, nã l¹i biÕn mÊt mµ sau nµy cè nhí mµ kh«ng sao nhí l¹i

®­îc. Tõ kinh nghiÖm thùc tÕ nµy, chóng t«i l­u ý tíi c¸c em häc sinh, ngay tõ

khi b¾t ®Çu ®äc ®Ò bµi cho ®Õn khi b¾t ®Çu lµm dµn ý nÕu b¾t gÆp nguån kiÕn

thøc nµo trong trÝ nhí phï hîp víi néi dung yªu cÇu cña ®Ò bµi th× h·y ghi ngay

vµo giÊy. C«ng viÖc ghi chÐp lóc nµy cã thÓ cßn lén xén, ch­a thµnh c©u có

nh­ng lµ cÇn thiÕt ®Ó tr¸nh kiÕn thøc ch¹y trèn mµ ta kh«ng b¾t l¹i ®­îc. Khi

nguån kiÕn thøc ®· ®­îc huy ®éng ®Çy ®ñ, t­¬ng xøng víi yªu cÇu cÇn gi¶i

quyÕt th× tiÕn hµnh s¾p xÕp, chän läc, hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc theo tõng luËn

®iÓm lín nhá sao cho c¸c luËn ®iÓm cã tÝnh logic víi nhau vµ cïng ®Þnh h­íng

vµo ®óng mét yªu cÇu nhÊt ®Þnh cña luËn ®Ò. Chóng ta cïng ®Õn víi qu¸ tr×nh

vËn dông trÝ nhí t×m dÉn chøng ®Ó chøng minh cho c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau cña

luËn ®Ò qua ®Ò bµi sau: Cã ý kiÕn cho r»ng: “Hå Xu©n H­¬ng ®­îc mÖnh danh lµ

bµ chóa th¬ N«m, lµ c©y bót ®¶ kÝch s¾c s¶o, t¸o tîn ®Çy c¸ tÝnh, lµ mét hiÖn

t­îng ®Æc biÖt cña th¬ ca trung ®¹i ViÖt Nam, nh­ng tr­íc hÕt, Hå Xu©n H­¬ng

lµ nhµ th¬ cña phô n÷”. H·y lµm s¸ng tá nhËn ®Þnh ®ã. LuËn ®Ò cÇn lµm râ cña

®Ò v¨n nµy lµ: Hå Xu©n H­¬ng: nhµ th¬ cña phô n÷.

Qu¸ tr×nh t×m ý, vµ t×m dÉn chøng cã thÓ lµ nh­ sau:

- C¶m th«ng víi nçi khæ lµm lÏ (LÊy chång chung)

- Ngîi ca vÎ ®Ñp thanh t©n (§Ò tranh tè n÷, ThiÕu n÷ ngñ ngµy)

- Bªnh vùc t×nh yªu (Kh«ng chång mµ chöa)

- Ca ngîi phÈm chÊt ng­êi phô n÷ (B¸nh tr«i n­íc)

- Kh¸t väng mét t×nh yªu ch©n thµnh (Mêi trÇu)

- Kh¸t väng h¹nh phóc ®êi th­êng (Tù t×nh II)

- Th«ng c¶m víi nh÷ng ng­êi phô n÷ go¸ chång (Dç ng­êi ®µn bµ khãc

chång)

- Tµi n¨ng ng­êi phô n÷ (§Ò ®Òn SÇm Nghi §èng)

Sau khi t×m ý vµ t×m dÉn chøng, häc sinh tiÕn hµnh s¾p xÕp c¸c ý theo

mét hÖ thèng hîp lý, logic nh­ sau:

a) Th¬ Hå Xu©n H­¬ng lµ tiÕng nãi ca ngîi vÎ ®Ñp vµ tµi n¨ng cña ng­êi

phô n÷.

- Ca ngîi vÎ ®Ñp thanh t©n.

... §«i løa nh­ in tê giÊy tr¾ng,

Ngh×n n¨m cßn m·i c¸i xu©n xanh

(§Ò tranh tè n÷)

L­îc tróc láng cµi trªn m¸i tãc

YÕm ®µo trÔ xuèng d­íi n­¬ng long

§«i gß bång ®¶o s­¬ng cßn ngËm

Mét l¹ch ®µo nguyªn suèi chöa th«ng

-ThiÕu n÷ ngñ ngµy-

- Ca ngîi phÈm chÊt kiªn trinh, trong s¹ch.

... R¾n n¸t mÆc dÇu tay kÎ nÆn,

Mµ em vÉn gi÷ tÊm lßng son

(B¸nh tr«i n­íc)

- Ca ngîi tµi n¨ng, trÝ tuÖ cña ng­êi phô n÷:

…VÝ ®©y ®æi phËn lµm trai ®­îc,

Th× sù anh hïng h¸ bÊy nhiªu

(§Ò ®Òn SÇm Nghi §èng)

b) Th¬ Hå Xu©n H­¬ng lµ tiÕng nãi cña kh¸t väng t×nh yªu vµ h¹nh phóc

cña ng­êi phô n÷.

- Kh¸t väng mét t×nh yªu ch©n thµnh.

…Cã ph¶i duyªn nhau th× th¾m l¹i

§õng xanh nh­ l¸ b¹c nh­ v«i

(Mêi trÇu)

- Kh¸t väng vÒ h¹nh phóc ®êi th­êng.

Mâ th¶m kh«ng khua mµ còng cèc.

Chu«ng sÇu ch¼ng ®¸nh cí sao om?

Tr­íc nghe nh÷ng tiÕng thªm rÇu rÜ,

Sau giËn v× duyªn ®Ó mâm mßm,

Tµi tö v¨n nh©n ai ®ã t¸?

Th©n nµy ®©u ®· chÞu giµ tom!

-Tù t×nh II-

c) Th¬ Hå Xu©n H­¬ng lµ tiÕng nãi c¶m th«ng, bªnh vùc cho sè phËn bÊt

h¹nh cña ng­êi phô n÷:

- Th«ng c¶m víi th©n phËn lµm lÏ cña ng­êi phô n÷.

KÎ ®¾p ch¨n b«ng kÎ l¹nh lïng,

... Cè ®Êm ¨n x«i, x«i l¹i hÈm,

CÇm b»ng lµm m­ín, m­ín kh«ng c«ng

(LÊy chång chung)

- Th«ng c¶m víi nh÷ng ng­êi go¸ chång

…V¨ng v¼ng tai nghe tiÕng khãc chång

NÝn ®i kÎo thÑn víi non s«ng

(Dç ng­êi ®µn bµ khãc chång)

- Bªnh vùc mét t×nh yªu v­ît ra ngoµi lÔ gi¸o phong kiÕn.

C¸i nghÜa tr¨m n¨m chµng nhí chöa?

M¶nh t×nh mét khèi thiÕp xin mang

Qu¶n bao miÖng thÕ lêi chªnh lÖch,

Kh«ng cã, nh­ng mµ cã míi ngoan

-Kh«ng chång mµ chöa-

Tr­íc mçi bµi lµm, c«ng viÖc lËp ý lµ quan träng, cã ý nghÜa tíi chÊt

l­îng cña bµi viÕt. §èi víi häc sinh, giai ®o¹n lËp ý t­¬ng øng víi c«ng ®o¹n

huy ®éng kiÕn thøc v× c¸c ý trong bµi lµm cña c¸c em chñ yÕu lµ lÊy tõ nh÷ng

kiÕn thøc cña thÇy c« gi¶ng ë trªn líp vµ tõ s¸ch. Nh­ phÇn trªn ®· nãi, víi mçi

mét ®Ò bµi thuéc nh÷ng nhãm ®Ò bµi kh¸c nhau viÖc vËn dông ba lo¹i kiÕn thøc

v¨n häc còng ë møc ®é kh¸c nhau. Tõ ®©y dÉn ®Õn c¸ch huy ®éng kiÕn thøc cho

mçi nhãm ®Ò còng cã nh÷ng nÐt riªng. N¾m ®­îc nh÷ng ®iÓm ®Æc tr­ng cña mçi

nhãm ®Ò sÏ gióp cho häc sinh cã ®Þnh h­íng vµ lµm chñ trong c¸ch huy ®éng

kiÕn thøc cña m×nh.

Víi viÖc lËp ý cho ®Ò nghÞ luËn vÒ v¨n häc sö, häc sinh cÇn hiÓu néi dung

mét bµi kh¸i qu¸t v¨n häc sö cã thÓ lµ bµi kh¸i qu¸t vÒ mét giai ®o¹n v¨n häc,

bµi kh¸i qu¸t vÒ mét t¸c phÈm v¨n häc, bµi kh¸i qu¸t vÒ mét t¸c gia v¨n häc lu«n

cung cÊp cho ta nh÷ng th«ng tin c¬ b¶n, tæng qu¸t vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã nªn khi

lËp ý cho ®Ò bµi NLVH sö cÇn ®Æt yªu cÇu cña ®Ò vµo tõng lo¹i kh¸i qu¸t kh¸c

nhau ®Ó cã c¸ch lËp ý chuÈn x¸c. Mét ®Ò bµi NLVH víi néi dung v¨n häc sö vÒ

mét giai ®o¹n v¨n häc, häc sinh ph¶i huy ®éng kiÕn thøc theo nh÷ng yªu cÇu néi

dung sau: Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña giai ®o¹n v¨n häc nµy trong bèi

c¶nh ph¸t triÓn qua mÊy thêi kú? Giai ®o¹n v¨n häc Êy cã sù ph©n chia thµnh

nh÷ng khuynh h­íng s¸ng t¸c v¨n häc kh¸c nhau kh«ng? Cã nh÷ng t¸c gi¶, t¸c

phÈm nµo tiªu biÓu? Nh÷ng thµnh c«ng vµ h¹n chÕ cña giai ®o¹n v¨n häc ®ã vµ

sù ®ãng gãp cho nÒn v¨n häc d©n téc.

§èi víi mét ®Ò kiÓm tra kiÕn thøc v¨n häc sö vÒ mét t¸c gi¶ v¨n häc, häc

sinh huy ®éng kiÕn thøc theo h­íng: Quan ®iÓm nghÖ thuËt cña nhµ v¨n lµ g×,

thÓ hiÖn qua cuéc ®êi cÇm bót nh­ thÕ nµo? Sù nghiÖp s¸ng t¸c cña nhµ v¨n tr¶i

qua mÊy thêi kú? Mçi thêi kú cã t¸c phÈm nµo lín? Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ néi dung

vµ nghÖ thuËt, t­ t­ëng vµ phong c¸ch s¸ng t¸c cña nhµ v¨n cã ®Æc ®iÓm bao

trïm g×?

Nhãm ®Ò NLVH sö hái vÒ t¸c phÈm v¨n häc th­êng l¹i ph¶i h­íng tíi

hoµn c¶nh ra ®êi, ý nghÜa v¨n häc sö cña t¸c phÈm, nh÷ng gi¸ trÞ néi dung vµ

nghÖ thuËt cña t¸c phÈm Êy.

Khi lËp ý cho nhãm ®Ò nghÞ luËn v¨n häc vÒ lý luËn v¨n häc, häc sinh cÇn

hiÓu yªu cÇu cña lo¹i ®Ò nµy lµ nh»m kiÓm tra nh÷ng tri thøc b¶n chÊt cña v¨n

häc, ®­îc hái d­íi d¹ng trùc tiÕp (nªu nh÷ng kh¸i niÖm lý luËn v¨n häc cÇn tr×nh

bµy) vµ hái gi¸n tiÕp (d­íi nh÷ng c¸ch nãi kh¸c nhau, ng­êi häc ph¶i t×m ra c¸c

kh¸i niÖm lý luËn v¨n häc mµ ®Ò muèn kiÓm tra). KiÕn thøc lý luËn v¨n häc lµ

nh÷ng kh¸i niÖm nªn cÇn tr×nh bµy chÝnh x¸c, ph©n tÝch c¸c kh¸i niÖm ®ã b»ng

c¸ch soi chiÕu qua c¸c t¸c phÈm v¨n häc cô thÓ trªn c¶ hai ph­¬ng diÖn néi dung

vµ h×nh thøc.

Cßn viÖc lËp ý cho ®Ò c¶m vµ hiÓu t¸c phÈm v¨n häc l¹i phô thuéc vµo

tõng t¸c phÈm cô thÓ ®­îc hái. Tuy nhiªn viÖc tr×nh bµy cÇn ®­îc x©y dùng trªn

nguyªn t¾c sau: LËp ý theo néi dung yªu cÇu cña ®Ò bµi nh­ng cÇn tr×nh bµy

trong sù g¾n kÕt gi÷a néi dung vµ h×nh thøc nghÖ thuËt.

Tãm l¹i, ®èi víi biÖn ph¸p ®Çu tiªn mµ chóng t«i tr×nh bµy gãp phÇn ph¸t

triÓn n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n NLVH cña häc sinh

ë tr­êng THPT lµ nh»m h­íng dÉn häc sinh tÝch luü vèn tri thøc v¨n häc mét

c¸ch khoa häc vµ kü n¨ng huy ®éng vËn dông, sö dông c¸c lo¹i kiÕn thøc mét

c¸ch linh ho¹t, ®óng lóc, ®óng chç theo nh÷ng c¸ch riªng cña yªu cÇu ®Ò bµi.

§èi víi lÜnh vùc v¨n ch­¬ng nãi chung vµ víi bµi v¨n NLVH nãi riªng häc sinh

cÇn cã ý thøc râ lµ kh«ng chØ ra mét c«ng thøc cøng nh¾c ®¬n ®iÖu cña c¸ch lµm

bµi nh­ng trªn v­ên hoa ®Çy mµu s¾c Êy vÉn cã nh÷ng nguyªn t¾c, tÝnh môc ®Ých

râ rµng cña mçi lo¹i bµi.

2. Hướng dẫn học sinh tích hợp kiến thức lý thuyết làm bài văn NLVH

với kiến thức về tác phẩm văn học cụ thể, văn học sử, lý luận văn học.

Ngµy nay, d¹y häc tÝch hîp trë thµnh mét trong nh÷ng ph­¬ng ph¸p d¹y

häc tÝch cùc, khoa häc ®èi víi tÊt c¶ c¸c m«n häc trong nhµ tr­êng. ë ®©y, ng­êi

viÕt muèn nhÊn m¹nh ®Õn mèi quan hÖ gi÷a ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch hîp ë ba

giê häc vÒ c¸c t¸c phÈm v¨n häc cô thÓ, v¨n häc sö, lý luËn v¨n häc víi viÖc t¹o

®iÒu kiÖn vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n NLVH cña häc sinh ë nhµ

tr­êng.

Nh­ chóng ta ®· thÊy, khi häc gi¶ng v¨n, c¸c em ®­îc tiÕp xóc víi c¸c thÓ

lo¹i v¨n häc kh¸c nhau: Tù sù (tiÓu thuyÕt, truyÖn ng¾n, truyÖn võa, anh hïng ca,

ngô ng«n), tr÷ t×nh (tr÷ t×nh t©m c¶nh, tr÷ t×nh phong c¶nh, tr÷ t×nh thÕ sù, tr÷

t×nh c«ng d©n ...), kÞch (bi kÞch, hµi kÞch, chÝnh kÞch ...). §Ó chiÕm lÜnh, tiÕp nhËn

®­îc nh÷ng t¸c phÈm thuéc c¸c thÓ lo¹i v¨n häc kh¸c nhau nµy, c¸c em häc sinh

sÏ ®­îc häc trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp vÒ ®Æc ®iÓm cña c¸c thÓ lo¹i v¨n häc. §ã

chÝnh lµ kiÕn thøc lý luËn v¨n häc. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c thÓ lo¹i

v¨n häc còng cã nghÜa lµ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña v¨n häc qua c¸c giai

®o¹n theo nhu cÇu ho¹t ®éng v¨n ho¸. §ã l¹i lµ kiÕn thøc v¨n häc sö mµ khi häc

thÓ lo¹i v¨n häc nµo häc sinh ph¶i n¾m ®­îc thÓ lo¹i v¨n häc Êy. Ng­îc l¹i, khi

tiÕp thu nh÷ng kiÕn thøc lý thuyÕt míi trong giê häc lý luËn v¨n häc, v¨n häc sö

l¹i ph¶i dïng ®Õn c¸c t¸c phÈm v¨n häc cô thÓ ®Ó minh häa cho lý thuyÕt. Khi

h­íng dÉn häc sinh lý thuyÕt lµm v¨n thùc chÊt lµ h­íng dÉn häc sinh kü n¨ng

viÕt v¨n theo c¸c thÓ lo¹i v¨n häc. ë ®©y chóng ta chØ bµn ®Õn viÖc h­íng dÉn

häc sinh lý thuyÕt lµm v¨n NLVH. NÕu ph¶i lµm mét bµi v¨n NLVH vÒ ph©n

tÝch nh©n vËt, ph©n tÝch t¸c phÈm hay b×nh gi¶ng c©u th¬, ®o¹n th¬, bµi th¬, ®o¹n

v¨n ... viÖc häc gi¶ng v¨n hµng ngµy còng chÝnh lµ tËp c¸c thao t¸c ®ã. Khi

h­íng dÉn häc sinh tiÕp nhËn c¸c t¸c phÈm, gi¸o viªn sÏ lý gi¶i viÖc chiÕm lÜnh

t¸c phÈm b»ng nh÷ng con ®­êng kh¸c nhau lµ tuú theo tõng t¸c phÈm cô thÓ

chÝnh lµ dùa trªn nh÷ng quy luËt s¸ng t¸c v¨n häc cña mçi thÓ lo¹i vµ dông ý

nghÖ thuËt riªng cña mçi nhµ v¨n, nhµ th¬.

VÝ nh­ trong giê ph©n tÝch nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù hay trong giê lý

thuyÕt h­íng dÉn häc sinh lµm bµi v¨n NLVH vÒ d¹ng bµi ph©n tÝch nh©n vËt

trong t¸c phÈm v¨n häc, gi¸o viªn sÏ g¾n kÕt viÖc vËn dông c¸c lo¹i kiÕn thøc

v¨n häc kh¸c nhau trong c¸c giê häc. Trong giê gi¶ng v¨n h·y dµnh mét vµi phót

®Ó tr×nh bµy c¬ së cña vÊn ®Ò b»ng kiÕn thøc lý luËn v¨n häc, v¨n häc sö. Giê

h­íng dÉn tËp lµm v¨n còng ­u tiªn mét l­îng thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó chøng

minh lý thuyÕt b»ng nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc cô thÓ. Chóng t«i cã thÓ dÉn ra mét

dÉn chøng minh ho¹ cho mèi liªn hÖ cña c¸c lo¹i kiÕn thøc trong ph©n m«n Ng÷

v¨n nh­ sau: Qu¸ tr×nh d¹y häc mét t¸c phÈm trong v¨n ch­¬ng thuéc thÓ lo¹i tù

sù, chóng ta quan t©m ®Õn nh©n vËt vµ th­êng lµ ph©n tÝch nh©n vËt trong t¸c

phÈm ®ã. Råi mét bµi lµm v¨n NLVH còng cã d¹ng ph©n tÝch nh©n vËt trong

mét t¸c phÈm v¨n häc. Víi nh÷ng giê häc kh¸c nhau Êy, chóng ta nªn dµnh

nh÷ng kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó giíi thuyÕt cho c¸c em ý thøc ®­îc c«ng

viÖc m×nh lµm lµ cã lý do cña nã b»ng chÝnh nguån kiÕn thøc lý luËn v¨n häc vµ

v¨n häc sö. §èi víi c¸c t¸c phÈm tù sù, nhµ v¨n "nãi" qua nh©n vËt. Nh©n vËt lµ

ph­¬ng tiÖn mang chë néi dung ph¶n ¸nh t­ t­ëng chñ ®Ò cña t¸c phÈm, ®ång

thêi qua nh©n vËt, nhµ v¨n ký th¸c quan niÖm vÒ con ng­êi, vÒ nh©n sinh. Do ®ã,

muèn hiÓu ®­îc nh÷ng gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm, nhËn ra lý

t­ëng thÈm mü cña nhµ v¨n, kh«ng cã con ®­êng nµo kh¸c ngoµi con ®­êng

ph©n tÝch nh©n vËt trong t¸c phÈm. Trong khi ph©n tÝch t¸c phÈm, ®Ó tr¸nh xa rêi

chñ ®Ò, xa rêi trung t©m thÈm mü cña t¸c phÈm cÇn ph¶i cã nh÷ng hiÓu biÕt vÒ

nh©n vËt chÝnh, nh©n vËt phô nh»m x¸c ®Þnh tróng vai trß, vÞ trÝ, ý nghÜa nh©n vËt

trong hÖ thèng c¸c nh©n vËt trong t¸c phÈm. KÕ ®ã lµ gióp häc sinh biÕt ph©n

tÝch mét nh©n vËt trong t¸c phÈm, biÕt nhËn ra nh÷ng ®iÓm s¸ng nghÖ thuËt mµ

qua ®ã t¸c gi¶ göi g¾m néi dung cÇn ph¶n ¸nh. Th­êng nhµ v¨n ®Ó nh©n vËt béc

lé qua: Lai lÞch, ngo¹i h×nh, ng«n ng÷, néi t©m, cö chØ hµnh ®éng vµ qua mèi

quan hÖ víi c¸c nh©n vËt kh¸c. Lêi giíi thiÖu, hay sù tr×nh bµy lai lÞch cña nh©n

vËt, trong lý luËn v¨n häc ®­îc gäi lµ “nh÷ng dÊu hiÖu ®Ó nhËn ra”. VÝ nh­ KiÒu

trong truyÖn KiÒu ®­îc giíi thiÖu:

…Lµn thu thuû, nÐt xu©n s¬n

Hoa ghen thua th¾m, liÔu hên kÐm xanh…

dù b¸o mét cuéc ®êi sãng giã. ChÝ PhÌo trong truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo cña Nam

Cao xuÊt th©n lµ mét ®øa trÎ bÞ bá r¬i, kh«ng biÕt bè mÑ, kh«ng ng­êi th©n

thÝch, kh«ng nhµ cöa ®· gãp phÇn t¹o nªn sè phËn c« ®éc thª th¶m cña ChÝ.

Nh­ vËy, khi sö dông ph­¬ng ph¸p tÝch hîp trong c¸c giê häc kh¸c nhau

cña m«n Ng÷ v¨n, chóng ta ®· chøng minh cho häc sinh thÊy mèi quan hÖ gi÷a

ba lo¹i kiÕn thøc v¨n häc. Tõ ®ã khi lµm bµi v¨n NLVH, häc sinh sÏ ý thøc ®­îc

viÖc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi viÕt cña m×nh.

3. Hướng dẫn học sinh luôn có ý thức đặt vấn đề cần giải quyết trong

mối quan hệ hữu cơ với những kiến thức về tác giả, tác phẩm, dòmg văn

học, ...

Chóng ta ®Òu biÕt r»ng, hÇu hÕt c¸c t¸c phÈm v¨n häc trong nhµ tr­êng

c¸c em ®Òu ®­îc häc trän vÑn, chØ mét sè Ýt c¸c t¸c phÈm qóa dµi ®­îc häc theo

trÝch ®o¹n. Nh­ng khi lµm bµi kiÓm tra, do thêi gian cã h¹n, c¸c em chØ ®­îc hái

cã thÓ lµ mét phÇn, mét khÝa c¹nh cña chñ ®Ò t¸c phÈm, mét nh©n vËt, mét ®o¹n

v¨n, ®o¹n th¬. Tuy ®­îc häc nhiÒu, kiÓm tra Ýt nh­ng khi lµm bµi c¸c em vÉn tá

ra lóng tóng, khã kh¨n v× chØ viÕt kho¶ng mét hai trang giÊy ®· kh«ng cßn g× ®Ó

viÕt. KÕt qu¶ bµi lµm chØ ®­îc ®iÓm bèn, n¨m, s¸u. VÊn ®Ò lµ ë chç c¸c em

kh«ng biÕt c¸ch lµm bµi. ë phÇn trªn chóng t«i ®· chØ ra nguyªn nh©n yÕu kÐm

trong khi lµm bµi khiÕn néi dung bµi viÕt lu«n nghÌo nµn, thiÕu c¬ së lµ do c¸c

em kh«ng biÕt vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi viÕt cña m×nh. ë ®©y, chóng

t«i chØ ra cho c¸c em biÖn ph¸p cô thÓ h­íng dÉn viÖc vËn dông kiÕn thøc v¨n

häc vµo qu¸ tr×nh viÕt bµi. ViÖc ®Ò ra biÖn ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong mèi

quan hÖ h÷u c¬ víi nh÷ng kiÕn thøc vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm, dßng v¨n häc v× do

TPVH lµ mét chØnh thÓ nghÖ thuËt, cã nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a hoµn c¶nh x· héi,

®êi sèng c¸ nh©n víi néi dung ph¶n ¸nh trong t¸c phÈm. Cho nªn muèn hiÓu

®­îc nh©n vËt, mét khÝa c¹nh cña néi dung t¸c phÈm, mét ®o¹n v¨n, ®o¹n th¬,

mét t×nh huèng truyÖn kh«ng thÓ kh«ng ®Æt trong c¬ thÓ sèng Êy.

Mét ®Ò v¨n NLVH nh­ sau: H·y ph©n tÝch t©m tr¹ng ®îi tµu cña hai chÞ

em Liªn trong truyÖn ng¾n Hai ®øa trÎ cña Th¹ch Lam. §Ò bµi nµy chØ yªu cÇu

ph©n tÝch mét khÝa c¹nh cña néi dung t¸c phÈm: T©m tr¹ng ®îi tµu cña hai chÞ

em Liªn. Muèn thÓ hiÖn phÇn tr×nh bµy theo yªu cÇu cña ®Ò ®­îc tèt, häc sinh

ph¶i ®Æt yªu cÇu t×m hiÓu trong toµn bé chØnh thÓ t¸c phÈm ®Ó lý gi¶i do ®©u mµ

dÉn tíi t©m tr¹ng ®îi tµu. Còng nh­ lµ cÇn n¾m ®­îc phong c¸ch truyÖn ng¾n

Th¹ch Lam ®Ó hiÓu s©u h¬n vÒ nghÖ thuËt tr×nh bµy cña Th¹ch Lam trong truyÖn

ng¾n nµy, ®Æc biÖt qua ®o¹n miªu t¶ t©m tr¹ng ®îi tµu cña hai chÞ em Liªn. Khi

ph©n tÝch t©m tr¹ng ®îi tµu cña hai chÞ em Liªn, c¸c em sÏ c¶m nhËn ®­îc sù hoµ

®iÖu nh÷ng cung bËc t©m tr¹ng gi÷a sù mong mái, kh¾c kho¶i ®an xen víi nh÷ng

hoµi niÖm vµ ­íc m¬. Ph¸t hiÖn ®­îc nh÷ng ®iÖu t©m tr¹ng trong c¶nh ®îi

chuyÕn tµu ®ªm cña hai chÞ em Liªn häc sinh cÇn ý thøc ®­îc r»ng nã ®­îc b¾t

nguån tõ nh÷ng diÕn biÕn t©m tr¹ng cña Hai ®øa trÎ ®· ®­îc nªu tõ nh÷ng ®o¹n

v¨n tr­íc: C¶nh phè huyÖn lóc chiÒu tèi, con ng­êi vµ c¶nh vËt n¬i ®©y gîi lªn

vÎ tµn lôi, bãng tèi cña phè huyÖn th× ngËp dÇn vµ c¸i buån cña buæi chiÒu quª

thÊm vµo t©m hån ng©y th¬ cña Liªn. Liªn c¶m thÊy lßng buån man m¸c tr­íc

c¸i giê kh¾c cña ngµy tµn; TiÕp ®ã lµ chi tiÕt t¸c gi¶ ®· ®Ó cho hai chÞ em Liªn

nhí l¹i kû niÖm h¹nh phóc cña gia ®×nh khi sèng ë Hµ Néi, Hµ Néi huyªn n¸o,

nhiÒu ¸nh s¸ng - mét thÕ giíi ®èi lËp víi phè huyÖn nghÌo, im l×m, x¬ x¸c hiÖn

®ang lµ chèn m­u sinh cña gia ®×nh Liªn; ViÖc chÞ em Liªn tuy buån ngñ “rÝu c¶

m¾t” nh­ng ®ªm vÉn cè thøc ®Ó ®îi chuyÕn tµu ®i qua dï chØ trong chèc l¸t, chÞ

em Liªn còng c¶m thÊy ®­îc tho¸t khái cuéc sèng buån tÎ n¬i phè huyÖn. Ngoµi

ra, ®Ó hiÓu hÕt gi¸ trÞ thÈm mü nghÖ thuËt cña t¸c phÈm, nh÷ng hiÓu biÕt vÒ con

ng­êi, phong c¸ch nghÖ thuËt truyÖn ng¾n Th¹ch Lam lµ kh«ng thÓ thiÕu. Häc

sinh ®· tõng häc vµ ®äc c¸c t¸c phÈm “Giã l¹nh ®Çu mïa”, “D­íi bãng hoµng

lan”, vµ tiÕp ®Õn lµ “Hai ®øa trΔ gióp c¸c em cã ®­îc nh÷ng kÕt luËn c¬ b¶n vÒ

phong c¸ch nghÖ thuËt cña Th¹ch Lam. Th¹ch Lam lµ mét nhµ v¨n ®· cã nh÷ng

®ãng gãp rÊt ®¸ng kÓ vµo thµnh tùu kh«ng chØ cho mét trµo l­u, mét khuynh

h­íng nh­ v¨n xu«i l·ng m¹n 1930 - 1945 mµ cho c¶ nÒn v¨n häc ViÖt Nam.

Còng tõ mét hiÖn thùc nh­ng nh÷ng vÊn ®Ò cña cuéc sèng ®Æt ra trong t¸c

phÈm cña Th¹ch Lam kh«ng gièng víi nhiÒu nhµ v¨n kh¸c. Nh÷ng t¸c phÈm cña

Th¹ch Lam kh«ng gay g¾t ®Æt ra bÊt cø mét vÊn ®Ò x· héi nh­ t¸c phÈm cña

Nam Cao, Ng« TÊt Tè hay Vò Träng Phông, ch¼ng h¹n nh­ mét c¬ chÕ ¸p bøc,

bãc lét, ®Ì nÐn ë n«ng th«n hay sù tha ho¸ vÒ ®¹o ®øc tr­íc c¬ chÕ x· héi ®ång

tiÒn ë thµnh thÞ. T¸c phÈm cña Th¹ch Lam kh«ng chèi tõ thùc t¹i, kh«ng xuÊt

ph¸t tõ mét ý muèn chñ quan. VÒ c¬ b¶n nh÷ng t¸c phÈm cña Th¹ch Lam ®­îc

xem nh­ cña mét nhµ v¨n thuéc khuynh h­íng l·ng m¹n, nh­ng tõ nh÷ng chÊt

liÖu ®Ó x©y dùng nªn t¸c phÈm th× ta thÊy «ng gÇn víi trµo l­u hiÖn thùc h¬n.

Nh÷ng t¸c phÈm cña Th¹ch Lam thùc ra nÕu ®ßi hái cña nhµ v¨n hiÖn thùc ph¶i

t¸i t¹o mét bøc tranh nghiÖt ng·, l¹nh lïng, lÊy hiÖn thùc kh¸ch quan lµm ®èi

t­îng miªu t¶ th× t¸c phÈm cña Th¹ch Lam ®· diÔn ra mét biÕn tÊu. Nguyªn

nh©n lµ do toµn bé hiÖn thùc ®­îc miªu t¶ d­êng nh­ ®· ®­îc khóc x¹ b»ng mét

c¸i nh×n riªng, nhÊt lµ ®­îc nghe b»ng tr¸i tim ®a c¶m - Th¹ch Lam. ThÕ giíi

hiÖn thùc chØ lµ c¸i cí cßn ®êi sèng néi t©m cña c¸c nh©n vËt míi lµ ®èi t­îng

miªu t¶ cña Th¹ch Lam. C¸i tµi cña «ng lµ tõ nh÷ng chi tiÕt b×nh th­êng cña ®êi

sèng, cña con ng­êi mµ t¹o nªn søc kh¬i gîi thËt lín nhê sù kÕt hîp tµi t×nh gi÷a

chÊt thùc víi chÊt th¬. Cã thÓ gäi Th¹ch Lam lµ nhµ v¨n cña c¶m gi¸c mÆc dï

«ng dïng thÓ lo¹i truyÖn ng¾n lµm ph­¬ng thøc thÓ hiÖn. Nh­ng ®ã lµ nh÷ng

truyÖn ng¾n giµu chÊt th¬, truyÖn kh«ng cã cèt truyÖn. Tõ nh÷ng hiÓu biÕt chung

sÏ më ra mét con ®­êng dÉn häc sinh ®i s©u vµo thÕ giíi nghÖ thuËt trong t¸c

phÈm vµ ®Æc biÖt hiÓu ®­îc t©m tr¹ng vµ ý nghÜa ®îi tµu cña hai chÞ em Liªn

thªm phÇn s©u s¾c.

§· trë thµnh nhµ v¨n, nhµ th¬ tµi n¨ng nghÜa lµ mçi nhµ v¨n nhµ th¬ Êy ®·

h×nh thµnh cho m×nh mét phong c¸ch nghÖ thuËt æn ®Þnh, riªng kh«ng lÉn víi ai.

Bëi nghÖ thuËt ®ßi hái ph¶i: riªng, míi, ®éc ®¸o. ChÝnh v× thÕ khi t×m hiÓu dï chØ

mét phÇn néi dung, mét khÝa c¹nh vÊn ®Ò trong t¸c phÈm th× viÖc ®Æt phÇn cÇn

t×m hiÓu Êy trong chØnh thÓ t¸c phÈm, lÊy nh÷ng hiÓu biÕt vÒ t¸c gi¶, phong c¸ch

nghÖ thuËt, dßng v¨n häc soi s¸ng cho qu¸ tr×nh viÕt bµi lµ mét biÖn ph¸p gióp

häc sinh vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi viÕt cña m×nh. §ång thêi ®ã còng

lµ ph­¬ng ph¸p lµm viÖc khoa häc, ®Æt vÊn ®Ò ph¶i t×m hiÓu trong hÖ thèng, t×m

hiÓu vÊn ®Ò trong mèi quan hÖ gi÷a c¸i cô thÓ víi c¸i kh¸i qu¸t, ph¸t hiÖn mèi

quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¸c vÊn ®Ò víi nhau.

4. Hướng dẫn học sinh sử dụng biện pháp so sánh trong quá trình viết

bài.

Gi¸o s­ NguyÔn §¨ng M¹nh ®· viÕt trong cuèn “Muèn viÕt ®­îc bµi v¨n

hay”: so s¸nh trong v¨n häc cã thÓ tån t¹i nh­ mét kiÓu bµi nghÞ luËn, vµ nã

t­¬ng ®­¬ng víi kiÓu bµi chøng minh, gi¶i thÝch, ph©n tÝch, b×nh luËn. HoÆc so

s¸nh v¨n häc ®­îc xem nh­ mét biÖn ph¸p tu tõ ®Ó t¹o h×nh ¶nh cho c©u v¨n

trong bµi viÕt. Nh­ng ë ®©y, ng­êi viÕt muèn giíi h¹n vµ khu biÖt so s¸nh v¨n

häc lµ mét thao t¸c t­ duy logic, lµ mét ph­¬ng ph¸p, mét c¸ch thøc tr×nh bµy

khi viÕt bµi NLVH. VËn dông kü n¨ng so s¸nh trong bµi v¨n NLVH chÝnh lµ ®Ó

ph¸t huy kh¶ n¨ng vËn dông linh ho¹t kiÕn thøc v¨n häc trong mçi bµi lµm v¨n

NLVH cña c¸c em häc sinh.

So s¸nh lµ mét thao t¸c cña t­ duy logic gióp con ng­êi trong qu¸ tr×nh

nhËn thøc thÕ giíi kh¸ch quan ph¸t hiÖn ra nh÷ng c¸i míi, c¸i kh¸c biÖt, c¸i

chung vµ c¸i riªng. §èi víi mçi bµi v¨n NLVH, so s¸nh lµ ®Ó thÊy chç gièng

nhau, chç kh¸c nhau nh»m t×m ra nh÷ng nÐt riªng, nÐt ®éc ®¸o, s¸ng t¹o, nh÷ng

®ãng gãp cô thÓ cña nhµ v¨n ®Ó thÊy ®©u lµ mÆt kÕ thõa, truyÒn thèng ®©u lµ mÆt

®æi míi cña t¸c phÈm. Ngoµi ra thao t¸c t­ duy so s¸nh cßn gióp ph¸t hiÖn nh÷ng

quy luËt chung gi÷a c¸c t¸c phÈm, c¸c t¸c gi¶ hoÆc c¸c giai ®o¹n v¨n häc. ViÖc

rót ra nh÷ng quy luËt chung gióp nhËn thøc cña con ng­êi vÒ mét vÊn ®Ò, mét

néi dung v¨n häc ®­îc v÷ng vµng vµ s©u s¾c h¬n.

Sö dông thao t¸c t­ duy logic so s¸nh trong bµi lµm v¨n NLVH cã thÓ ë

nhiÒu møc ®é kh¸c nhau: So s¸nh hai nÒn v¨n häc, hai giai ®o¹n v¨n häc, hai

thêi kú v¨n häc, gi÷a c¸c t¸c gi¶, c¸c khuynh h­íng s¸ng t¸c, gi÷a c¸c t¸c phÈm,

gi÷a c¸c chi tiÕt h×nh ¶nh nghÖ thuËt .… Sö dông thao t¸c so s¸nh v¨n häc th­êng

xuyªn cã t¸c dông rÊt lín trong viÖc lµm s¸ng tá vÊn ®Ò cÇn nghÞ luËn. Chóng ta

cã thÓ ®Õn víi mét sè cÊp ®é so s¸nh th­êng gÆp trong khi lµm bµi v¨n NLVH

nh­ sau:

-CÊp ®é ®Ò tµi.

So s¸nh ë cÊp ®é ®Ò tµi tá ra rÊt ®¾c dông. §èi víi v¨n ch­¬ng ®iÒu quan

träng kh«ng ph¶i lµ ®Ò tµi mµ c¸ch xö lý ®Ò tµi cña mçi t¸c gi¶. Qua viÖc xö lý ®Ò

tµi cña t¸c gi¶, ng­êi ®äc cã thÓ hiÓu ®­îc ®Æc ®iÓm phong c¸ch nghÖ thuËt,

quan niÖm nghÖ thuËt, lý t­ëng s¸ng t¸c cña nhµ v¨n hoÆc nhËn ra sù biÕn

chuyÓn ë mét nhµ v¨n qua nh÷ng giai ®o¹n s¸ng t¸c kh¸c nhau.

Nãi ®Õn NguyÔn Tu©n, b¹n ®äc chóng ta nhí ngay ®Õn mét ch©n dung

cuéc ®êi, v¨n häc rÊt ®çi tµi hoa, ®éc ®¸o. §èi víi NguyÔn Tu©n c¸i ®Ñp sÏ lµ

nguån c¶m høng v« tËn. TÊt c¶ nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Tu©n tr­íc vµ sau

c¸ch m¹ng, chóng ta ®Òu nhËn ra ®èi t­îng miªu t¶ cña «ng lµ c¸i ®Ñp mµ «ng

say mª h­íng tíi. Tõ nh÷ng hiÓu biÕt rÊt kh¸i qu¸t vÒ ®Æc ®iÓm phong c¸ch nghÖ

thuËt cña NguyÔn Tu©n cã thÓ lµ mét gîi ý cho häc sinh khi ph¶i lµm mét ®Ò v¨n

NLVH nh­ sau: Ph©n tÝch vÎ ®Ñp nh©n vËt ng­êi l¸i ®ß trong “Ng­êi l¸i ®ß s«ng

§µ” cña NguyÔn Tu©n. Sau khi häc sinh ph©n tÝch vÎ ®Ñp nh©n vËt ng­êi l¸i ®ß,

®Ó bµi v¨n cña m×nh thªm s©u s¾c vµ cã nh÷ng ph¸t hiÖn míi mÎ, häc sinh nªn so

s¸nh vÎ ®Ñp cña nh©n vËt «ng l¸i ®ß víi nh©n vËt Hu©n Cao trong t¸c phÈm Ch÷

ng­êi tö tï ®Ó thÊy ®­îc sù thèng nhÊt vµ kh¸c biÖt trong c¸ch nh×n vÒ con ng­êi

cña NguyÔn Tu©n tr­íc vµ sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m. Häc sinh sÏ chØ ra tÝnh

thèng nhÊt vµ sù kh¸c biÖt trong quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng­êi c¶ tr­íc vµ

sau c¸ch m¹ng trong s¸ng t¸c cña NguyÔn Tu©n. TÝnh thèng nhÊt trong viÖc lùa

chän nh÷ng con ng­êi tµi hoa, uyªn b¸c; Nh÷ng con ng­êi ®øng v÷ng, lµm chñ

hoµn c¶nh. Sù kh¸c biÖt trong c¸ch tiÕp cËn c¸i vÎ ®Ñp cña nh©n vËt gi÷a giai

®o¹n tr­íc vµ sau c¸ch m¹ng: Tr­íc c¸ch m¹ng, NguyÔn Tu©n h­íng vÒ nh÷ng

nh©n vËt con ng­êi siªu viÖt, hiÕm hoi, nh÷ng tÝnh c¸ch phi th­êng, t×m nh÷ng

h×nh ¶nh trong qu¸ khø cßn “vang bãng mét thêi”. Sau c¸ch m¹ng «ng nh×n thÊy

vÎ ®Ñp cña con ng­êi trong cuéc sèng th­êng nhËt, nh÷ng con ng­êi lao ®éng rÊt

®çi b×nh th­êng; Tr­íc c¸ch m¹ng, NguyÔn Tu©n nh×n c¸i ®Ñp d­íi con m¾t cña

mét “c¸i t«i” tµi tö, bÕ t¾c, næi lo¹n, “l¹c loµi” th× sau c¸ch m¹ng «ng vÉn nh×n

®êi b»ng “c¸i t«i”, nh­ng lµ con m¾t cña “c¸i t«i tr÷ t×nh” ®Çy tÝnh chÊt hµo hoa

nghÖ sÜ. V× thÕ mµ «ng h­íng tíi nh÷ng c¸i ®Ñp réng h¬n: C¸i ®Ñp cña cuéc ®êi,

nh×n c¸i ®Ñp d­íi gãc ®é x· héi. B»ng thao t¸c so s¸nh më réng nh­ trªn, häc

sinh sÏ thÓ hiÖn ®­îc sù hiÓu biÕt s©u s¾c kiÕn thøc t¸c phÈm ch¾c ch¾n cña m×nh

trong qu¸ tr×nh viÕt bµi.

- CÊp ®é t¸c phÈm

So s¸nh ë cÊp ®é t¸c phÈm th­êng lµ ®Ó thÊy sù kÕ thõa, c¸ch t©n, nÐt ®éc

®¸o hay ph¸t hiÖn ra mét quy luËt chung gi÷a nh÷ng t¸c phÈm cïng thêi hoÆc

kh¸c thêi, gi÷a c¸c t¸c gi¶ kh¸c nhau hay trong cïng mét t¸c gi¶.

TËp th¬ NhËt ký trong tï cña Hå ChÝ Minh ®­îc viÕt b»ng phong c¸ch

nghÖ thuËt t­¬ng ®èi æn ®Þnh. Trong mçi bµi th¬ ®Òu lµ sù hoµ ®iÖu gi÷a c¸i t«i

cæ ®iÓn vµ c¸i t«i hiÖn ®¹i, gi÷a c¸i t«i thi sÜ vµ c¸i t«i chiÕn sÜ, kh«ng gian, thêi

gian lu«n lu«n vËn ®éng theo quy luËt tõ bãng tèi ®Õn ¸nh s¸ng .… ChÝnh v× vËy,

khi lµm bµi v¨n NLVH vÒ bÊt kú mét bµi th¬ nµo trong tËp NhËt ký trong tï cña

B¸c, häc sinh nªn liªn hÖ, so s¸nh ®Õn mét vµi t¸c phÈm kh¸c trong tËp NhËt ký

trong tï ®Ó t¨ng thªm søc thuyÕt phôc cho bµi v¨n nghÞ luËn cña m×nh. Khi ph¶i

ph©n tÝch mét trong ba bµi th¬ ë s¸ch gi¸o khoa “ChiÒu tèi”, “Gi¶i ®i sím”,

“C¶nh chiÒu h«m” cña B¸c, häc sinh sÏ so s¸nh c¸c t¸c phÈm víi nhau ®Ó cã thÓ

®i ®Õn mét kÕt luËn, kh«ng gian vµ thêi gian trong th¬ B¸c lu«n vËn ®éng theo

quy luËt ®i lªn cña v¹n vËt vµ con ng­êi, tÊt c¶ ®Òu h­íng vÒ ¸nh s¸ng , h­íng vÒ

t­¬ng lai.

ChiÒu tèi

Chim mái vÒ rõng t×m chèn ngñ,

Kh«ng gian chøa ®Çy sù vËn ®éng: Chim bay, m©y tr«i Chßm m©y tr«i nhÑ gi÷a tÇng kh«ng;

C« em xãm nói say ng« tèi,

X©y hÕt, lß than ®· rùc hång

Gi¶i ®i sím

I

Gµ g¸y mét lÇn ®ªm chöa tan,

Kh«ng gian trong sù chuyÓn ®éng cña tr¨ng sao Chßm sao n©ng nguyÖt v­ît lªn ngµn;

Ng­êi ®i cÊt b­íc trªn ®­êng th¼m

R¸t mÆt, ®ªm thu, trËn giã hµn

II

Ph­¬ng ®«ng mµu tr¾ng chuyÓn sang hång,

Bèng tèi ®ªm tµn, sím s¹ch kh«ng;

H¬i Êm bao la trïm vò trô, Kh«ng gian trong sù vËn ®éng cña mµu s¾c, thêi gian, kh«ng gian

Ng­êi ®i, thi h÷ng bçng thªm nång.

§Æc biÖt tÊt c¶ nh÷ng kh«ng gian chuyÓn ®éng nµy g¾n víi nh÷ng c©u sau

®Òu thÓ hiÖn mét quan niÖm sèng l¹c quan, mét niÒm tin v÷ng ch¾c vµo t­¬ng lai

t­¬i ®Ñp cña B¸c.

- CÊp ®é h×nh ¶nh

§· nãi ®Õn nghÖ thuËt lµ nãi ®Õn c¸i míi, l¹, kh¸c biÖt trong s¸ng t¹o. V¨n

ch­¬ng còng lµ mét nghÖ thuËt. ChÊt liÖu ®Ó x©y dùng nªn nh÷ng t¸c phÈm nghÖ

thuËt v¨n ch­¬ng cã thÓ lµ cò nh­ng nhÊt thiÕt ph¶i gãi gÐm trong ®ã mét néi

dung míi dï chØ lµ mét h×nh ¶nh. Do ®ã, so s¸nh ë cÊp ®é h×nh ¶nh khi lµm bµi

v¨n NLVH lµ ®Ó thÊy ®­îc sù phong phó, c¸i ®éc ®¸o trong cïng mét h×nh ¶nh

theo nh÷ng c¸ch diÔn ®¹t kh¸c nhau cña mçi nhµ v¨n nhµ th¬.

Cïng sö dông h×nh ¶nh vÇng tr¨ng ®Ó chØ nçi buån cña sù chia ly nh­ng

gi÷a hai nhµ th¬ l¹i béc lé mét c¶m nhËn riªng vÒ vÇng tr¨ng. Ngµy x­a, Tr­¬ng

Cöu Linh, mét nhµ th¬ §­êng viÕt: “Nhí chµng nh­ m¶nh tr¨ng ®Çy, §ªm ®ªm

vÇng s¸ng hao gÇy ®ªm ®ªm… lµ ®Ó diÔn t¶ sù tr«ng ®îi hao mßn, hao khuyÕt

cïng víi vÇng tr¨ng cña ng­êi thiÕu phô. Cßn NguyÔn Du trong truyÖn KiÒu viÕt:

…VÇng tr¨ng ai xÎ lµm ®«i. Nöa in gèi chiÕc, nöa soi dÆm tr­êng… th× chØ ra c¸i

nghÞch lý cña tr¨ng trong nçi c« ®¬n. Tr¨ng vÉn ®Êy, tr¨ng vÉn ®Çy nh­ng lµ víi

nh÷ng kÎ kh«ng c« ®¬n. Cßn víi Thóc Sinh vµ Thóy KiÒu cho dï mçi ®Çu xa

c¸ch hä vÉn thÊy tr¨ng nh­ng vÇng tr¨ng bªn hä chØ cã mét nöa mµ th«i, mét nöa

tr¨ng khuyÕt. VÇng tr¨ng chØ trßn ®Çykhi kh«ng xa c¸ch, khi nµo sum häp.

B»ng h×nh thøc so s¸nh nh­ trªn ng­êi ®äc nhËn ra lèi liªn t­ëng trong hai

c©u th¬ cña NguyÔn Du rÊt gÇn gòi víi lèi t­ duy th¬ hiÖn ®¹i vµ h¬n thÕ n÷a

chóng ta c¶m nhËn ®­îc ngßi bót nh©n v¨n cña NguyÔn Du ®èi víi con ng­êi

s©u s¾c biÕt bao nhiªu!

Ngoµi nh÷ng cÊp ®é so s¸nh ë trªn, trong khi lµm bµi v¨n NLVH c¸c em

cã thÓ so s¸nh trªn nhiÒu ph­¬ng diÖn mµ thùc tÕ ë mçi ®Ò v¨n sÏ chØ ra cô thÓ.

§Ò v¨n cã thÓ yªu cÇu so s¸nh gi÷a hai néi dung hiÖn thùc, hai néi dung nh©n

®¹o trong hai t¸c phÈm kh¸c nhau.

§Õn ®©y chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh, bÊt kú ai, muèn viÕt ®­îc v¨n sinh

®éng, phong phó vµ cã søc thuyÕt phôc th× kh«ng thÓ bá qua thao t¸c so s¸nh. So

s¸nh lµ ®Ó ®­a ra nh÷ng kÕt luËn, ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh nhËn thøc cña ng­êi viÕt vµ

cßn lµ rÌn luyÖn n¨ng lùc t­ duy vµ n¨ng lùc c¶m thô, ph¸t hiÖn nh÷ng vÎ ®Ñp

v¨n ch­¬ng. Nh­ng ®Ó cã thÓ liªn hÖ so s¸nh trong bµi viÕt cña m×nh, häc sinh

ph¶i cã vèn tri thøc rÊt réng vÒ v¨n ch­¬ng. Vèn hiÓu biÕt v¨n ch­¬ng phong phó

chÝnh lµ nguån nguyªn liÖu ®Ó ng­êi viÕt thiÕt kÕ nh÷ng c«ng tr×nh so s¸nh v¨n

häc trong bµi lµm cña m×nh. So s¸nh lµ mét biÖn ph¸p cÇn thiÕt quan träng trong

bµi v¨n NLVH. Qua so s¸nh, vÊn ®Ò nghÞ luËn ®­îc lµm s¸ng tá mét c¸ch nhanh

chãng.

5. Giáo viên đổi mới cách ra đề và cách đánh giá bài làm của học sinh

Trªn lµ bèn biÖn ph¸p gi¸o viªn h­íng dÉn häc sinh nh»m x©y dùng vµ

ph¸t triÓn n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n

häc. BiÖn ph¸p thø n¨m nµy lµ biÖn ph¸p cã ý nghÜa lµ chÊt xóc t¸c, kÝch thÝch

®èi víi qu¸ tr×nh vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n NLVH cña häc

sinh.

§æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc còng cã nghÜa lµ g¾n liÒn víi ®æi míi c©u

hái trong giê häc. §Ò v¨n trong ph©n m«n lµm v¨n cña bé m«n Ng÷ v¨n chÝnh lµ

c©u hái, mét c©u hái lín. NÕu tr­íc ®©y qu¸ tr×nh d¹y häc chñ yÕu cña chóng ta

lµ ph­¬ng ph¸p gi¸o viªn ®­a th«ng tin cßn häc sinh tiÕp nhËn th× nay ph­¬ng

ph¸p d¹y míi yªu cÇu häc sinh ph¶i lµ ng­êi chñ ®éng häc, ®éc lËp trong suy

nghÜ, s¸ng t¹o trong c«ng viÖc. V× thÕ, tõ chç häc sinh khi lµm bµi v¨n chØ cÇn

®¶m b¶o viÖc t¸i hiÖn l¹i néi dung kiÕn thøc ®· häc th× nay khi viÕt ®ßi hái häc

sinh ph¶i suy nghÜ nhiÒu h¬n vµ biÕt vËn dông kiÕn thøc khi tæ chøc bµi viÕt cña

m×nh. Qu¸ tr×nh ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc diÔn ra khã kh¨n, chËm ch¹p nh­

thÕ nµo th× viÖc thay ®æi c¸ch thøc ra ®Ò v¨n NLVH còng diÔn ra nh­ vËy. ThËm

chÝ giê häc ®· thay ®æi theo ph­¬ng ph¸p d¹y häc míi nh­ng cã thÓ ®Ò v¨n ®Ó

häc sinh thùc hµnh vÉn ch­a cã sù ®æi míi. Khã kh¨n nµy chóng ta cã thÓ c¶m

th«ng vµ chia sÎ. VÒ mÆt lý thuyÕt, chóng ta cã thÓ ®­a ra nh­ thÕ nµy lµ mét ®Ò

v¨n hay, mét ®Ò v¨n s¸ng t¹o, nh­ thÕ kia lµ mét ®Ò v¨n dë, ch­a chuÈn x¸c

nh­ng khi b¾t tay ra mét ®Ò v¨n l¹i kh«ng dÔ tr¸nh khái nh÷ng sai lÇm, thiÕu sãt.

Thùc tÕ cho thÊy ngay c¶ nh÷ng ®Ò bµi thi häc sinh giái, thi ®¹i häc, thi tèt

nghiÖp chø ch­a nãi g× lµ ®Ò v¨n thuéc c¸c giê kiÓm tra ë trªn líp còng kh«ng

ph¶i lµ kh«ng cã vÊn ®Ò.

§Ó ra ®­îc mét ®Ò v¨n hay lµ c«ng viÖc khã kh¨n vµ phøc t¹p nh­ng l¹i lµ

mét yªu cÇu tÊt yÕu ®ßi hái gi¸o viªn nghiªm tóc lµm viÖc ®Ó lu«n cã nh÷ng ®Ò

v¨n tèt cho häc sinh lµm bµi.

G¾n liÒn víi giíi h¹n cña ®Ò tµi luËn v¨n, trong phÇn tr×nh bµy nµy ng­êi

viÕt chØ ®­a ra nh÷ng kiÕn gi¶i bµn b¹c vÒ mét ®Ò v¨n nh­ thÕ nµo th× sÏ kÝch

thÝch ®­îc häc sinh vËn dông tæng hîp kiÕn thøc v¨n häc vµo tõng lo¹i bµi v¨n

NLVH cña m×nh.

Mét ®Ò v¨n ®Ó häc sinh ý thøc ®­îc viÖc vËn dông kiÕn thøc, theo chóng

t«i ph¶i g©y ®­îc høng thó cho häc sinh. Høng thó lµ mét giai ®o¹n c¶m xóc cÇn

thiÕt tr­íc khi tiÕn hµnh c«ng viÖc. C¸c nhµ t©m lý ®· cho thÊy ngay c¶ nh÷ng

c«ng viÖc nghiªn cøu khoa häc kÐo dµi trong nhiÒu n¨m còng rÊt cÇn ®Õn høng

thó. Høng thó ë ®©y cã nghÜa lµ gi¸o viªn kh«ng chiÒu theo c¶m høng riªng lÎ

cña häc sinh mµ gi¸o viªn ra ®Ò dùa trªn mét c¬ së t©m lý chung, mét tr×nh ®é

kiÕn thøc mµ häc sinh ®· ®­îc tÝch luü vµ trªn c¬ së thuéc vÒ ph­¬ng ph¸p gi¸o

dôc bé m«n. VÒ mÆt c¬ së t©m lý mµ nãi, ®Ò v¨n nªn h¹n chÕ nh÷ng c©u mÖnh

lÖnh b¾t ®Çu kiÓu nh­: H·y nªu, h·y ph©n tÝch, h·y b×nh gi¶ng, h·y chØ ra, h·y

lµm s¸ng tá, h·y chøng minh .… BiÕt r»ng khi gi¸o viªn ra ®Ò th× cã nghÜa lµ häc

sinh ph¶i lµm bµi theo ®Ò v¨n ®ã nh­ng nh÷ng c©u mÖnh lÖnh kiÓu nh­ thÕ nµy

th­êng g©y nªn mét “khã chÞu” t©m lý. Thùc ra nh÷ng ®Ò nµy còng lµm mÊt ®i

h­¬ng vÞ v¨n ch­¬ng bëi víi v¨n ch­¬ng ph¶i lµ c«ng viÖc b¾t ®Çu tõ t×nh c¶m.

§Ò v¨n lµ mét c©u hái th× c©u hái Êy bªn c¹nh viÖc ®¶m b¶o tÝnh võa søc cÇn t¹o

ra mét chót khã kh¨n ®Ó häc sinh ph¶i nç lùc suy nghÜ, cã thÕ míi t¹o høng thó

trong c«ng viÖc. §Ó ®¸p øng yªu cÇu cña mét bµi v¨n NLVH lµ ph¶i vËn dông

kiÕn thøc th× ®Ò v¨n ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh s¸ng t¹o, ®­îc thÓ hiÖn c¸

tÝnh, t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh vËn dông kiÕn thøc chø kh«ng ph¶i lµ mét ®Ò bµi

t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh sao chÐp. Tãm l¹i mét ®Ò v¨n cÇn ph¶i cã yªu cÇu néi

dung: N©ng cao vèn hiÓu biÕt, vèn sèng cho häc sinh; yªu cÇu vÒ kü n¨ng: ph¸t

triÓn t­ duy; yªu cÇu th¸i ®é: gi¸o dôc thÈm mü vµ t­ t­ëng.

Gãp phÇn h×nh thµnh ý thøc vËn dông tæng hîp kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi

lµm v¨n NLVH cña häc sinh cßn phô thuéc vµo c¸ch ®¸nh gi¸, chÊm bµi cña

gi¸o viªn.

Bµi lµm v¨n lµ kÕt qu¶ lao ®éng cña mçi c¸ nh©n häc sinh, v× vËy qua c¸ch

chÊm bµi, gi¸o viªn sÏ chØ cho häc sinh cña m×nh thÊy bµi lµm cña c¸c em ®­îc

tr©n träng nh­ thÕ nµo. Gi¸o viªn cho ®iÓm bµi lµm cña c¸c em dùa trªn t­¬ng

quan gi÷a yªu cÇu ®Æt ra vµ sù ®¸p øng yªu cÇu thÓ hiÖn qua bµi lµm tõ phÝa c¸c

em. V× ®©y lµ c¸ch chÊm bµi liªn quan ®Õn vÊn ®Ò vËn dông tæng hîp kiÕn thøc

trong bµi viÕt nªn gi¸o viªn cÇn ph¶i chØ râ møc ®é cña tõng lo¹i kiÕn thøc v¨n

häc cÇn ®­îc vËn dông: Chç nµo vËn dông lµ thÝch hîp, chç nµo vËn dông ®¹t

yªu cÇu vµ chç nµo vËn dông cßn sai, cßn rêi r¹c. Gi¸o viªn cÇn cã ý kiÕn ®¸nh

gi¸ cô thÓ. C«ng viÖc chÊm bµi cña gi¸o viªn cµng cÈn thËn, chu ®¸o th× cµng

gióp Ých cho nhiÒu häc sinh nhËn thÊy nh÷ng sai sãt, yÕu kÐm ®Ó söa ch÷a còng

nh­ thÊy ®­îc nh÷ng ­u ®iÓm ®Ó ph¸t huy. ý nghÜa viÖc chÊm bµi cña gi¸o viªn

kh«ng chØ ®Ó häc sinh thÊy bµi lµm ®­îc mÊy mµ quan träng lµ gióp c¸c em ph©n

tÝch ®­îc bµi lµm cña m×nh trªn nh÷ng ­u ®iÓm, khuyÕt ®iÓm ®Ó rót kinh

nghiÖm, ®ång thêi v¹ch ra ph­¬ng h­íng phÊn ®Êu cho lÇn lµm bµi sau. C¸ch

chÊm bµi cña gi¸o viªn nªn ®æi míi theo h­íng ®æi míi c¸ch ra ®Ò. V× ®Ò bµi

lµm v¨n giê ®©y quan t©m ®Õn tÝnh s¸ng t¹o, ®Õn yªu cÇu vËn dông kiÕn thøc nªn

gi¸o viªn chÊm bµi kh«ng dùa trªn mét ®¸p ¸n cøng nh¾c. §iÒu quan träng cÇn

quan t©m trong khi ®¸nh gi¸ lµ kh¶ n¨ng s¸ng t¹o trong khi vËn dông kiÕn thøc

®¹t ë møc ®é nµo.

H­íng dÉn ®Ó häc sinh ®¹t kÕt qu¶ tèt trong viÖc lµm v¨n lµ viÖc khã.

C«ng viÖc nµy cÇn cã sù hîp t¸c nhiÖt t×nh cña c¶ thÇy vµ trß. §Æc biÖt trong giai

®o¹n hiÖn nay khi mµ chóng ta ®ang cè g¾ng n©ng cao chÊt l­îng lµm v¨n cña

c¸c em häc sinh th× nh÷ng c«ng ®o¹n h­íng dÉn, ra ®Ò, chÊm bµi cña gi¸o viªn

l¹i cÇn ®­îc l­u ý ë nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau ®Ó c«ng viÖc gi÷a thÇy vµ trß phèi

hîp ®­îc nhÞp nhµng nh»m ®¹t ®­îc môc ®Ých Gi¸o dôc §µo t¹o ®· ®Ò ra.

CHƯƠNG 3: THIẾT KẾ THỂ NGHIỆM

1. Mục đích thể nghiệm

Tõ kÕt qu¶ kh¶o s¸t bµi lµm v¨n NLVH cña c¸c em häc sinh ë tr­êng

THPT vµ trªn c¬ së lý luËn khoa häc cña viÖc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo

bµi lµm v¨n NLVH ®èi víi viÖc n©ng cao chÊt l­îng lµm v¨n cña häc sinh,

chóng t«i tiÕn hµnh thiÕt kÕ gi¸o ¸n thÓ hiÖn theo h­íng vËn dông c¸c biÖn ph¸p

®· ®Ò xuÊt ë ch­¬ng II nh»m n©ng cao kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo

bµi lµm v¨n NLVH cña häc sinh ë tr­êng THPT ®Ó kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n,

thiÕt thùc vµ kh¨ n¨ng thùc thi cña ®Ò tµi.

2. Nội dung thể nghiệm

Lµm v¨n lµ ph©n m«n cã tÝnh thùc hµnh, v× thÕ néi dung thÓ nghiÖm cña

chóng t«i còng h­íng tíi ®Æc tr­ng c¬ b¶n ®ã. Néi dung thÓ nghiÖm cña chóng

t«i lµ thiÕt kÕ gi¸o ¸n h­íng dÉn häc sinh lËp ý cho mét ®Ò bµi cô thÓ theo h­íng

vËn dông tæng hîp kiÕn thøc theo yªu cÇu cña ®Ò v¨n. Chóng t«i lùa chän thiÕt

kÕ kiÓu bµi thuéc mét trong ba nhãm ®Ò cña d¹ng bµi NLVH: HiÓu vµ c¶m

TPVH thuéc ch­¬ng tr×nh THPT.

3. Phương pháp thể nghiệm

Bµi lµm v¨n lµ kÕt qu¶ tæng hîp cña c¸c giê häc gi¶ng v¨n, v¨n häc sö, lý

luËn v¨n häc nªn khi lùa chän ®Ò v¨n thÓ nghiÖm, chóng t«i dùa trªn nh÷ng ®¬n

vÞ kiÕn thøc mµ häc sinh ®· ®­îc häc, cã thÓ lµ nh÷ng kiÕn thøc võa häc vµ cã

thÓ lµ nh÷ng kiÕn thøc ®· häc qua mét thêi gian. Trªn c¬ së nguån kiÕn thøc Êy,

chóng t«i h­íng dÉn c¸c em tõng b­íc håi cè kiÕn thøc h­íng vµo lËp ý gi¶i

quyÕt vÊn ®Ò cÇn nghÞ luËn. §Æc biÖt trong thiÕt kÕ gi¸o ¸n, t¸c gi¶ cã nh÷ng lêi

dÉn vµ nh÷ng c©u hái cô thÓ buéc häc sinh ph¶i vËn dông tæng hîp kiÕn thøc

v¨n häc ®Ó tr¶ lêi c©u hái, ®Þnh h­íng cho viÖc hoµn thiÖn bµi viÕt

4. Thiết kế thể nghiệm

§Ò bµi: Ph©n tÝch vÎ ®Ñp cña ®o¹n v¨n sau ®©y:

(...) §ªm h«m Êy, lóc tr¹i giam tØnh S¬n chØ cßn v¼ng cã tiÕng mâ trªn väng

canh, mét c¶nh t­îng x­a nay ch­a tõng cã, ®· bµy ra trong mét buång tèi chËt

hÑp, Èm ­ít, t­êng ®Çy m¹ng nhÖn, ®Êt bõa b·i ph©n chuét, ph©n gi¸n.

Trong mét kh«ng khÝ khãi to¶ nh­ ®¸m ch¸y, ¸nh s¸ng ®á rùc cña mét bã

®uèc tÈm dÇu räi lªn ba c¸i ®Çu ng­êi ®ang ch¨m chó trªn mét tÊm lôa b¹ch cßn

nguyªn vÑn lÇn hå. Khãi bèc to¶ cay m¾t, lµm hä dôi m¾t lia lÞa.

Mét ng­êi tï, cæ ®eo g«ng, ch©n v­íng xiÒng ®ang dËm t« nÐt ch÷ trªn

tÊm lôa tr¾ng tinh c¨ng trªn m¶nh v¸n. Ng­êi tï viÕt xong mét ch÷, viªn qu¶n

ngôc l¹i véi khóm nóm cÊt nh÷ng ®ång tiÒn kÏm ®¸nh dÊu « ch÷ ®Æt trªn phiÕn

lôa ãng. Vµ c¸i thÇy th¬ l¹i gÇy gß, th× run run b­ng chËu mùc. Thay bót con, ®Ò

xong l¹c kho¶n, «ng HuÊn Cao thë dµi, buån b· ®ì viªn qu¶n ngôc ®øng th¼ng

ng­êi dËy vµ ®Ünh ®¹c b¶o:

- ë ®©y lÉn lén. Ta khuyªn thÇy qu¶n nªn thay chç ë ®i. Chç nµy kh«ng

ph¶i lµ n¬i ®Ó treo mét bøc lôa tr¾ng víi nh÷ng nÐt ch÷ vu«ng t­¬i t¾n nã nãi lªn

nh÷ng hoµi b·o tung hoµnh cña mét ®êi con ng­êi. Thoi mùc, thÇy mua ë ®©u

mµ tèt vµ th¬m qu¸. ThÇy cã thÊy mïi th¬m cña chËu mùc bèc lªn kh«ng? ... T«i

b¶o thùc ®Êy, thÇy qu¶n nªn t×m vÒ nhµ quª mµ ë ®·, thÇy h·y tho¸t khái c¸i

nghÒ nµy ®i ®·, råi h·y nghÜ ®Õn chuyÖn ch¬i ch÷. ë ®©y, khã gi÷ thiªn l­¬ng

cho lµnh v÷ng vµ råi còng ®Õn nhem nhuèc mÊt c¶ ®êi l­¬ng thiÖn ®i.

Löa ®ãm ch¸y rõng rùc, löa rông xuèng nÒn ®Êt Èm phßng giam, tµn löa

t¾t nghe xÌo xÌo.

Ba ng­êi nh×n bøc ch©m, råi l¹i nh×n nhau.

Ngôc quan c¶m ®éng, v¸i ng­êi tï mét v¸i, ch¾p tay nãi mét c©u mµ dßng

n­íc m¾t rØ vµo kÏ miÖng lµm cho nghÑn ngµo: "KÎ mª muéi nµy xin b¸i lÜnh".

(NguyÔn Tu©n - Ch÷ ng­êi tö tï, v¨n häc 11, tËp mét, NXB Gi¸o dôc, S¸ch

chØnh lý hîp nhÊt n¨m 2000).

§èi t­îng: Líp 12

Thêi gian: 1 tiÕt

A- Môc ®Ých - yªu cÇu cña thiÕt kÕ gi¸o ¸n thÓ nghiÖm

- RÌn luyÖn kü n¨ng lµm bµi v¨n NLVH. Cô thÓ lµ kiÓu bµi NLVH: Ph©n

tÝch mét ®o¹n v¨n trong mét t¸c phÈm tù sù

- Gióp häc sinh n¾m ®­îc c¸ch thøc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo yªu

cÇu cña ®Ò bµi.

- Gióp häc sinh kh¸m ph¸ néi dung ®o¹n v¨n th«ng qua vÎ ®Ñp cña h×nh

thøc nghÖ thuËt. §o¹n v¨n chÝnh lµ sù kÕt tinh chñ ®Ò cña t¸c phÈm: Sù chiÕn

th¾ng cña ¸nh s¸ng ®èi víi bãng tèi, cña c¸i ®Ñp ®èi víi sù nh¬ bÈn, cña thiªn

l­¬ng ®èi víi sù bÊt l­¬ng, cña chÝnh nghÜa ®èi víi c­êng quyÒn phi nghÜa.

B- ThiÕt kÕ cô thÓ cña gi¸o ¸n

* Lêi vµo bµi

Chóng ta ®· cã nh÷ng giê häc t×m hiÓu vÒ t¸c gi¶ NguyÔn Tu©n vµ t¸c

phÈm: “Ch÷ ng­êi tö tï” cña «ng. Giê ®©y dùa trªn nh÷ng hiÓu biÕt vÒ t¸c gi¶,

t¸c phÈm ®· ®­îc häc, chóng ta cïng vËn dông vµo yªu cÇu cña ®Ò v¨n NLVH

trªn: Ph©n tÝch vÎ ®Ñp cña ®o¹n v¨n ®­îc trÝch dÉn tõ t¸c phÈm Ch÷ ng­êi tö tï

cña NguyÔn Tu©n.

* B­íc mét: H­íng dÉn häc sinh t×m hiÓu ®Ò

T×m hiÓu ®Ò lµ c«ng viÖc quan träng gióp c¸c em häc sinh tr¸nh gÆp ph¶i

nh÷ng sai sãt khi lµm bµi nh­ l¹c ®Ò, lÖch ®Ò ®ång thêi ngay tõ b­íc ®Çu ®Þnh

h­íng ®­îc râ rµng c«ng viÖc mµ c¸c em ph¶i tËp trung lµm s¸ng tá.

C©u hái: Tõ nh÷ng yªu cÇu chung cña viÖc t×m hiÓu mét ®Ò v¨n, dùa vµo ®ã c¸c

em h·y x¸c ®Þnh yªu cÇu ®Ò bµi trªn?

§Þnh h­íng häc sinh tr¶ lêi:

Cã ba yªu cÇu cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®èi víi viÖc t×m hiÓu ®Ò nãi chung cô thÓ

®èi víi ®Ò v¨n trªn lµ:

- X¸c ®Þnh kiÓu bµi: NLVH - Ph©n tÝch ®o¹n v¨n trong t¸c phÈm tù sù.

- X¸c ®Þnh néi dung luËn ®Ò: Ph©n tÝch vÎ ®Ñp cña ®o¹n v¨n ®­îc ®­a ra

trong ®Ò bµi. Tøc lµ tõ viÖc ph©n tÝch h×nh thøc nghÖ thuËt cña ®o¹n v¨n ®Ó ®i

®Õn hiÓu néi dung ®o¹n v¨n. §o¹n v¨n ®ã chÝnh lµ kÕt tinh chñ ®Ò cña t¸c phÈm.

- X¸c ®Þnh ph¹m vi lý lÏ cña dÉn chøng: Chñ yÕu lÊy tõ t¸c phÈm “Ch÷

ng­êi tö tï” cña NguyÔn Tu©n vµ nh÷ng hiÓu biÕt vÒ con ng­êi vµ sù nghiÖp v¨n

ch­¬ng cña nhµ v¨n.

* B­íc hai: H­íng dÉn häc sinh lËp dµn ý.

* H­íng dÉn häc sinh lËp ý cho phÇn ®Æt vÊn ®Ò:

Cã nhiÒu c¸ch ®Ó viÕt phÇn ®Æt vÊn ®Ò cho mét bµi v¨n nãi chung vµ víi

mét bµi v¨n NLVH nãi riªng nh­ng yªu cÇu cèt yÕu kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi

phÇn më bµi lµ: HÊp dÉn, ng¾n gän, nªu tróng vÊn ®Ò cÇn nghÞ luËn.

ë phÇn nµy gi¸o viªn sÏ ®Æt c©u hái cho häc sinh biÕt vËn dông tæng hîp

kiÕn thøc v¨n häc theo yªu cÇu cña mét bµi v¨n NLVH ph©n tÝch vÎ ®Ñp cña

®o¹n v¨n trong t¸c phÈm tù sù.

C©u hái: (C©u hái cã ý nghÜa h­íng dÉn häc sinh vËn dông c¶ kiÕn thøc v¨n

häc sö, lý luËn v¨n häc vµ nh÷ng hiÓu biÕt cô thÓ vÒ t¸c phÈm khi tr¶ lêi

nh»m gîi ý cho c«ng viÖc viÕt phÇn më bµi võa s©u l¹i võa kh¸i qu¸t) Em

h·y cho biÕt vÞ trÝ, vai trß, néi dung cña ®o¹n v¨n cÇn ph©n tÝch trong mèi t­¬ng

quan víi chØnh thÓ t¸c phÈm. Nhµ v¨n NguyÔn Tu©n ®· thÓ hiÖn ®Æc tr­ng

phong c¸ch nghÖ thuËt cña m×nh nh­ thÕ nµo qua ®o¹n v¨n cÇn ph©n tÝch?

§Þnh h­íng cho häc sinh tr¶ lêi:

§o¹n v¨n n»m cuèi t¸c phÈm “Ch÷ ng­êi tö tï” cña NguyÔn Tu©n nh­ng

l¹i lµ ®o¹n v¨n thÓ hiÖn râ nhÊt t­ t­ëng chñ ®Ò, c¶m høng vµ bót ph¸p l·ng m¹n

cña t¸c phÈm.

- Nhµ nghiªn cøu L¹i Nguyªn ©n ®· nhËn xÐt: “Nãi ®Õn NguyÔn Tu©n mµ

chØ gäi gän ghÏ lµ nhµ v¨n theo ý nghÜa th«ng th­êng ®Çy vinh dù cña ch÷ ®ã, e

vÉn thÊy thiªu thiÕu thÕ nµo (...). NguyÔn Tu©n - ®ã lµ mét hiÖn t­îng v¨n ho¸

phong c¸ch, mét hiÖn t­îng v¨n ho¸ nh©n c¸ch. Con ng­êi «ng, phong c¸ch «ng

còng ®Ñp mét c¸ch ®éc ®¸o nh­ c©u v¨n «ng, lo¹i c©u v¨n cã mét kh«ng hai

trong nghÖ thuËt ng«n tõ tiÕng ViÖt”. §o¹n v¨n ®· thÓ hiÖn bót lùc tµi hoa nghÖ

sÜ cña mét nhµ v¨n, mét nhµ ®iÖn ¶nh, mét nhµ ®iªu kh¾c, mét nhµ héi ho¹.

- T¸c gi¶ ®· khai th¸c triÖt ®Ó vµ tèi ®a nguyªn t¾c vµ ­u thÕ cña bót ph¸p

l·ng m¹n trong nghÖ thuËt x©y dùng c¶nh - ng­êi cña ®o¹n v¨n. §ã lµ “c¶nh

t­îng x­a nay ch­a cã”.

- §©y lµ sù chiÕn th¾ng cña ¸nh s¸ng ®èi víi bãng tèi, cña c¸i ®Ñp ®èi víi

sù nh¬ bÈn, cña thiªn l­¬ng ®èi víi sù bÊt l­¬ng, cña chÝnh nghÜa ®èi víi c­êng

quyÒn phi nghÜa.

* H­íng dÉn häc sinh lËp ý cho phÇn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.

Gi¸o viªn (Th«ng qua lêi dÉn d¾t mµ «n l¹i kiÕn thøc lÝ luËn v¨n häc

cho häc sinh). T¸c phÈm v¨n häc lµ mét chØnh thÓ nghÖ thuËt cã sù thèng nhÊt

cao gi÷a h×nh thøc vµ néi dung ®Ó t¹o nªn hiÖu qu¶ ph¶n ¸nh ®èi víi ®êi sèng

còng nh­ viÖc thÓ hiÖn t­ t­ëng cña nhµ v¨n. Chóng ta ph©n tÝch vÎ ®Ñp cña

®o¹n v¨n nµy chÝnh lµ ph©n tÝch biÖn ph¸p nghÖ thuËt mµ t¸c gi¶ ®· dïng lµm

ph­¬ng tiÖn ®Ó truyÒn t¶i néi dung ®ång thêi khi ph©n tÝch ®o¹n v¨n nªn l­u ý

®Õn viÖc ®Æt ®o¹n v¨n trong sù thèng nhÊt víi toµn bé t¸c phÈm …Ch÷ ng­êi tö

tï….

C©u hái: Chóng ta ®Òu biÕt ®©y lµ ®o¹n v¨n miªu t¶ c¶nh cho ch÷, c¶nh nµy,

chÝnh nhµ v¨n gäi lµ …mét c¶nh t­îng x­a nay ch­a tõng cã…. VËy nh÷ng h×nh

thøc nghÖ thuËt nµo ®· ®­îc sö dông trong ®o¹n v¨n nµy?

§Þnh h­íng cho häc sinh tr¶ lêi.

Nh÷ng h×nh thøc nghÖ thuËt mµ nhµ v¨n NguyÔn Tu©n ®· sö dông trong

®o¹n v¨n nµy lµ: NghÖ thuËt t¹o t×nh huèng, nghÖ thuËt c¸ tÝnh ho¸ nh©n vËt,

nghÖ thuËt ®èi lËp cña bót ph¸p l·ng m¹n, nghÖ thuËt sö dông ng«n tõ.

1. VÎ ®Ñp h×nh thøc nghÖ thuËt

a. NghÖ thuËt t¹o t×nh huèng

C©u hái: (H­íng dÉn häc sinh vËn dông kiÕn thøc lÝ luËn v¨n häc). §èi víi

t¸c phÈm tù sù nghÖ thuËt t¹o t×nh huèng cã vai trß nh­ thÕ nµo ®èi víi viÖc thÓ

hiÖn néi dung t¸c phÈm?

§Þnh h­íng häc sinh tr¶ lêi.

Nãi ®Õn v¨n häc kh«ng thÓ thiÕu nh©n vËt, ®Æc biÖt lµ ®èi víi t¸c phÈm tù

sù, bëi ®ã lµ h×nh thøc c¬ b¶n ®Ó qua ®ã v¨n häc miªu t¶ thÕ giíi mét c¸ch h×nh

t­îng. Khi x©y dùng nh©n vËt, viÖc thÓ hiÖn tÝnh c¸ch vµ sè phËn nh©n vËt l¹i

®­îc béc lé râ rµng s©u s¾c nhÊt khi nhµ v¨n ®Æt nh©n vËt cña m×nh tr­íc t×nh

huèng truyÖn. T×nh huèng truyÖn ®­îc hiÓu lµ hoµn c¶nh bÊt b×nh th­êng ®ang

thö th¸ch con ng­êi, ®Æt con ng­êi vµo t×nh thÕ mµ qua ®ã nh©n vËt sÏ béc lé

mét c¸ch ch©n x¸c n¨ng lùc vµ b¶n chÊt cña m×nh. T×nh huèng truyÖn g¾n chÆt

víi cèt truyÖn, cã ý nghÜa lµ b­íc ngoÆt, lµ sù ph¸t triÓn cña cèt truyÖn vµ cã t¸c

®éng trùc tiÕp tíi nh©n vËt. T×nh huèng truyÖn chÝnh lµ ®iÓm s¸ng thÈm mü nghÖ

thuËt thÓ hiÖn tµi nghÖ cña nhµ v¨n.

C©u hái: ë ®o¹n v¨n nµy nhµ v¨n NguyÔn Tu©n ®· thÓ hiÖn sù tµi hoa cña m×nh

nh­ thÕ nµo trong viÖc t¹o t×nh huèng truyÖn?

§Þnh h­íng häc sinh tr¶ lêi.

Còng gièng nh­ nhiÒu truyÖn ng¾n kh¸c cña NguyÔn Tu©n, t×nh huèng

truyÖn mµ NguyÔn Tu©n x©y dùng ®Òu ®¬n gi¶n vÒ chi tiÕt, sù kiÖn nh­ng l¹i rÊt

s©u s¾c, giµu ý nghÜa. T×nh huèng truyÖn ë ®©y chØ lµ viÖc HuÊn Cao ®ång ý cho

ch÷ ngôc qu¶n vµ c¶nh cho ch÷ ®· diÔn ra. Nh­ng l¹i lµ mét t×nh huèng ®éc ®¸o,

hi h÷u “x­a nay ch­a tõng cã”.

- Th­ ph¸p nghÖ thuËt thanh cao, thiªng liªng, cao quý chØ diÔn ra ë

nh÷ng n¬i ®Ñp ®Ï, cao sang nh­ th­ phßng, th­ s¶nh. Cßn ë ®©y l¹i xÈy ra ë tr¹i

giam trong phßng tö tï mµ ë ®ã h«i h¸m, chËt hÑp, Èm ­ít, t¨m tèi, ®Çy m¹ng

nhÖn, nÒn nhµ bõa b·i ph©n chuét, ph©n gi¸n. §©y lµ mét kh«ng gian mµ kh«ng

ai cã thÓ ngê c¸i §Ñp l¹i cã thÓ sinh ra tõ ®©y.

- Ng­êi xin ch÷ vµ ng­êi cho ch÷ thuéc vÞ thÕ ®èi nghÞch. Ng­êi nghÖ sÜ

cã tµi viÕt ch÷ ®Ñp lµ Hu©n Cao th× l¹i lµ ng­êi tö tï, lµ “giÆc” cña triÒu ®×nh,

ng­êi cã së nguyÖn ch¬i ch÷ ®Ñp l¹i lµ viªn qu¶n ngôc, lµ quan l¹i cña triÒu ®×nh.

Hai con ng­êi ë hai vÞ trÝ ®èi lËp t­ëng chõng kh«ng ®Õn ®­îc víi nhau th× hä l¹i

trë thµnh tri ©m tri kû cña nhau. Hä gÆp nhau ë c¸i n¬i kh«ng chØ xa l¹, mµ cßn

®èi nghÞch víi c¸i ®Ñp, c¸i thiªn l­¬ng cña con ng­êi.

C©u hái: (H­íng dÉn häc sinh vËn dông kiÕn thøc v¨n häc sö). VÒ t×nh huèng

cña c¶nh cho ch÷, em nµo nhí ®­îc nh÷ng nhËn xÐt cña c¸c nhµ nghiªn cøu khi

viÕt vÒ ®o¹n v¨n nµy?

§Þnh h­íng häc sinh tr¶ lêi.

Gi¸o s­ NguyÔn §¨ng M¹nh cã viÕt: “Ch÷ ng­êi tö tï ®· dùng lªn mét

thÕ giíi tèi t¨m, tï ngôc (...). Trªn c¸i tèi t¨m Êy, hiÖn lªn ba ®èm s¸ng lÎ loi c«

®¬n: HuÊn Cao, ng­êi Qu¶n ngôc vµ viªn Th¬ l¹i - nh÷ng ng­êi cã tµi, cã nghÜa

khÝ vµ biÕt träng nghÜa khÝ. Hä t×nh cê gÆp nhau trong mét t×nh thÕ o¸i o¨m, tõ

chç ngê vùc nhau, ®èi nghÞch nhau, dÇn dÇn ®i ®Õn chç hiÓu nhau vµ trë thµnh tri

kû... ba ®èm s¸ng c« ®¬n Êy cuèi cïng tô l¹i, t¹o thµnh ngän löa ngïn ngôt rùc

s¸ng gi÷a chèn ngôc tõ”. Tõ t×nh huèng, nghÞch c¶nh gÆp nhau ®Çy trí trªu mµ

nh÷ng t©m hån thanh cao ®­îc ®ång ®iÖu vµ to¶ s¸ng. HuÊn Cao - ng­êi cho ch÷

thùc sù thanh th¶n vÒ câi vÜnh h»ng, cßn ngôc quan - ng­êi xin ch÷ võa ®¹t ®­îc

së nguyÖn, võa t×m ®­îc lÏ sèng cã ý nghÜa cho qu·ng ®êi cßn l¹i cña m×nh.

b. NghÖ thuËt c¸ tÝnh ho¸ nh©n vËt

Gi¸o viªn: Cung cÊp thªm kiÕn thøc lÝ luËn v¨n häc cho häc sinh. C¸

tÝnh ho¸ nh©n vËt lµ “biÖn ph¸p nghÖ thuËt lµm cho nh©n vËt cã c¸ tÝnh ®éng vµ

trë nªn con ng­êi cô thÓ, x¸c ®Þnh (...). Do vËy, c¸ tÝnh ho¸ nh©n vËt ®ßi hái nhµ

v¨n kh¸m ph¸ nh÷ng ®Æc tr­ng vµ biÓu hiÖn ®éc ®¸o vÒ t©m lý, khÝ chÊt, t¸c

phong, ng«n ng÷, ... t­¬ng ®èi æn ®Þnh cña mét tÝnh c¸ch nµo ®ã vµ trong qu¸

tr×nh miªu t¶ ph¶i tu©n theo c¸c quy luËt ph¸t triÓn néi t¹i cña chóng trong nh÷ng

®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh” [16].

C©u hái: (H­íng dÉn häc sinh ý thøc vÒ tÝnh chØnh thÓ trong t¸c phÈm). Tõ

kh¸i niÖm c¸ tÝnh ho¸ nh©n vËt, c¸c em h·y chØ ra nghÖ thuËt c¸ tÝnh ho¸ nh©n

vËt ®­îc kÕt tinh ë ®o¹n v¨n miªu t¶ c¶nh cho ch÷ cña nhµ v¨n?

§Þnh h­íng häc sinh tr¶ lêi.

Hai nh©n vËt HuÊn Cao vµ ngôc quan ®· ®­îc nhµ v¨n NguyÔn Tu©n thÓ

hiÖn c¸ tÝnh ho¸ trong sù thèng nhÊt gi÷a c¸i tµi víi c¸i t©m, c¸i mü víi c¸i thiÖn

trong suèt toµn bé t¸c phÈm vµ kÕt tinh ë ®o¹n v¨n miªu t¶ c¶nh cho ch÷.

- Nh©n vËt HuÊn Cao hiÖn lªn võa trùc tiÕp võa gi¸n tiÕp (qua lêi t¸c gi¶,

lêi qu¶n ngôc vµ th¬ l¹i, qua chÝnh sù béc lé cña HuÊn Cao) ®Òu thèng nhÊt

trong h×nh ¶nh lµ mét ng­êi anh hïng hiªn ngang, bÊt khuÊt, uy nghi, tµi hoa,

uyªn b¸c, träng nghÜa, khinh lîi dï khi sèng tù do ë bªn ngoµi hay ë trong nhµ

tï.

+ H×nh ¶nh HuÊn Cao hïng dòng b­íc vµo nhµ tï: “S¸u ph¹m nh©n mang

chung mét chiÕc g«ng dµi t¸m th­íc (...) HuÊn Cao ®øng ®Çu g«ng (...) HuÊn

Cao l¹nh lïng tróc mòi g«ng nÆng, khom m×nh thóc m¹nh ®Çu thang g«ng xuèng

thÒm ®¸ t¶ng ®¸nh thïng mét c¸i”.

+ HuÊn Cao tá th¸i ®é “kho¶nh” vµ uy dòng khi sèng trong ngôc tï: “«ng

HuÊn Cao vÉn th¶n nhiªn nhËn r­îu thÞt, coi ®ã nh­ lµ viÖc vÉn lµm, lóc ch­a bÞ

giam cÇm”. “Ng­¬i hái ta muèn g×? Ta chØ muèn cã mét ®iÒu. Lµ nhµ ng­êi

®õng ®Æt ch©n vµo ®©y”. “Khi nãi c©u mµ «ng cè ý lµm ra khinh b¹c ®Õn ®iÒu,

«ng HuÊn Cao ®· ®îi mét trËn l«i ®×nh b¸o thï vµ nh÷ng thñ ®o¹n tµn b¹o cña

quan ngôc bÞ sØ nhôc. §Õn c¸i c¶nh chÕt chÐm «ng cßn ch¼ng sî n÷a lµ nh÷ng trß

tiÓu nh©n thi oai nµy”.

+ HuÊn Cao tá th¸i ®é, quan ®iÓm cho ch÷ thÓ hiÖn mét con ng­êi chÝnh

trùc träng nghÜa, khinh lîi: “TÝnh «ng vèn kho¶nh, trõ chç tri kû, «ng Ýt chÞu cho

ch÷”, “Ta nhÊt sinh kh«ng v× vµng ngäc hay quyÒn thÕ mµ Ðp m×nh viÕt c©u ®èi

bao giê”. “§êi ta kh«ng chØ viÕt cã hai bé tø b×nh vµ mét bøc trung ®­êng cho ba

ng­êi b¹n th©n cña ta th«i”, “cè ý khinh b¹c ®Õn ®iÒu” khi nghÜ hµnh ®éng xin

ch÷ cña qu¶n ngôc còng chØ lµ líp vá ngoµi cña nh÷ng kÎ “sèng b»ng tµn nhÉn,

lõa läc”. Khi HuÊn Cao biÕt ®­îc tÊm lßng trong s¸ng cña qu¶n ngôc ®· xóc

®éng: “Ta c¶m thÊy tÊm lßng biÖt nhìn liªn tµi cña c¸c ng­¬i. Nµo ta cã biÕt ®©u

mét ng­êi nh­ thÇy qu¶n ®©y, mµ l¹i cã së nguyÖn cao quý nh­ vËy. ThiÕu chót

n÷a, ta phô mÊt mét tÊm lßng trong thiªn h¹”.

+ HuÊn Cao trong lêi khuyªn víi thÇy qu¶n: “ë ®©y lÉn lén. Ta khuyªn

thÇy qu¶n thay chç ë ®i. Chç nµy kh«ng ph¶i lµ chç ®Ó treo bøc lôa tr¾ng víi

nh÷ng nÐt ch÷ vu«ng t­¬i t¾n nã nãi lªn nh÷ng c¸i hoµi b·o tung hoµnh cña mét

®êi con ng­êi. Thoi mùc, thÇy mua ë ®©u mµ tèt vµ th¬m qu¸. ThÇy cã thÊy mïi

th¬m ë chËu mùc bèc lªn kh«ng? ... T«i b¶o thùc ®Êy, thÇy qu¶n nªn t×m vÒ nhµ

quª mµ ë ®·, thÇy h·y tho¸t khái c¸i nghÒ nµy ®i ®·, råi h·y nghÜ ®Õn chuyÖn

ch¬i ch÷. ë ®©y khã gi÷ thiªn l­¬ng cho lµnh v÷ng vµ råi còng ®Õn nhem nhuèc

mÊt c¶ ®êi l­¬ng thiÖn ®i”.

H×nh t­îng HuÊn Cao tõ t­ thÕ, suy nghÜ ®Õn c¸ch øng xö, hµnh ®éng ®Òu

thèng nhÊt trong mét nh©n c¸ch hiªn ngang bÊt khuÊt, tµi ®øc vÑn toµn - Nh©n

vËt viªn qu¶n ngôc trong suèt toµn bé t¸c phÈm, ®Æc biÖt qua c¶nh cho ch÷ ®·

hiÖn diÖn trong t­ c¸ch lµ mét con ng­êi biÕt kÝnh träng c¸i tµi, c¸i ®Ñp.

+ Th¸i ®é b¨n kho¨n, th­¬ng tiÕc khi biÕt HuÊn Cao lµ mét trong s¸u tªn

tï ¸n chÐm: “N¬i gãc chiÕn ¸n th­ cò ®· nhît mµu vµng son mét c©y ®Ìn ®Ó leo

lÐt räi vµo mét khu«n mÆt nghÜ ngîi. Ngôc quan b¨n kho¨n ngåi bãp th¸i d­¬ng”

+ B¶n chÊt l­¬ng thiÖn, träng nghÜa khÝ cña viªn quan coi ngôc: “Trong

hoµn c¶nh ®Ò lao, ng­êi ta sèng b»ng tµn nhÉn, b»ng lõa läc, tÝnh c¸ch dÞu dµng

vµ lßng biÕt gi¸ ng­êi, biÕt träng ng­êi ngay cña viªn quan coi ngôc nµy lµ mét

thanh ©m trong trÎo chen vµo gi÷a mét b¶n ®µn mµ nh¹c luËt ®Òu hçn lo¹n x«

bå”.

+ Lßng biÖt ®·i HuÊn Cao vµ th¸i ®é nhÉn nhôc chÞu ®ùng tr­íc hµnh

®éng vµ lêi nãi cña HuÊn Cao, ngôc quan: “xin lÜnh ý”.

+ Trong c¶nh cho ch÷, th¸i ®é cña viªn qu¶n ngôc thËt tr©n träng, ®Çu ãc

cña «ng nh­ c¨ng ra ®Çy xóc ®éng: “Ng­êi tï viÕt xong mét ch÷, viªn qu¶n ngôc

l¹i khóm nóm cÊt nh÷ng ®ång tiÒn kÏm ®¸nh dÊu « ch÷ ®Æt trªn phiÕn lôa ãng?”

+ Ngôc quan xóc ®éng nøc në, nghÑn ngµo xin nghe theo lêi d¹y cña

HuÊn Cao “Ngôc quan c¶m ®éng, v¸i ng­êi tï mét v¸i, ch¾p tay nãi mét c©u mµ

dßng n­íc m¾t rØ vµo kÏ miÖng lµm cho nghÑn ngµo: KÎ mª muéi nµy xin b¸i

lÜnh”.

Hai nh©n vËt: HuÊn Cao vµ viªn qu¶n ngôc lµ nh÷ng nh©n vËt ®· ®­îc

NguyÔn Tu©n x©y dùng theo nghÖ thuËt c¸ tÝnh ho¸ nh©n vËt. ë ®ã tõ phong th¸i,

cèt c¸ch, th¸i ®é, tÝnh c¸ch t©m tr¹ng, cö chØ, giäng ®iÖu, ng«n ng÷ ®Òu thuéc vÒ

d¸ng dÊp con ng­êi cña “mét thêi vang bãng”.

c. NghÖ thuËt ®èi lËp cña bót ph¸p l·ng m¹n

C©u hái: (H­íng dÉn häc sinh vËn dông kiÕn thøc v¨n häc sö vÒ t¸c gi¶)

Tr­íc c¸ch m¹ng nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Tu©n ®­îc viÕt chñ yÕu b»ng bót

ph¸p l·ng m¹n. Em cã hiÓu biÕt g× vÒ bót ph¸p l·ng m¹n cña nhµ v¨n?

§Þnh h­íng häc sinh tr¶ lêi.

Nh÷ng nh©n vËt trong t¸c ph©m cña «ng chÝnh lµ sù ph©n th©n cña chÝnh

nhµ v¨n. §ã lµ h×nh ¶nh mét con ng­êi tµi hoa, nhiÒu t×nh c¶m, kinh lÞch nhiÒu,

sèng kü l­ìng, sèng réng r·i, kh«ng bao giê chÞu gß bã vµo mét khu«n khæ nµo.

§ã lµ h×nh ¶nh con ng­êi rÊt cã ý thøc vÒ kh¶ n¨ng cña m×nh lµ lu«n khao kh¸t

®­îc sèng mét cuéc sèng thËt ®Çy ®ñ nh­ng do hoµn c¶nh kh«ng ®¹t ®­îc ­íc

nguyÖn nªn thµnh con ng­êi cã th¸i ®é khinh b¹c víi ®êi, tho¸t ly vµo mét thø c¸

nh©n chñ nghÜa tét bùc. §èi víi mäi h×nh t­îng cuéc sèng «ng ®Òu tiÕp nhËn tõ

gãc ®é v¨n ho¸ nghÖ thuËt. Nhµ v¨n cè t×nh viÕt vµ sèng cho thËt kh¸c ®êi b»ng

sù uyªn b¸c vµ tµi hoa cña m×nh.

C©u hái: Em h·y chØ ra nghÖ thuËt ®èi lËp cña bót ph¸p l·ng m¹n mµ nhµ v¨n

®· sö dông trong ®o¹n v¨n miªu t¶ c¶nh cho ch÷ nµy?

§Þnh h­íng häc sinh tr¶ lêi.

Sù ®èi lËp gi÷a c¸c ph¹m trï mÜ häc: ¸nh s¸ng - bãng tèi; c¸i ®Ñp, c¸i cao

c¶ - c¸i ph¹m tôc, d¬ bÈn; thiªn l­¬ng - v« l­¬ng.

- Sù ®èi lËp gi÷a c¸i nhµ ngôc ®Çy bãng tèi, ®Çy rÖp, muçi, ph©n chuét,

ph©n gi¸n víi ngän ®uèc löa rõng rùc ch¸y vµ s¸ng trªn tÊm lôa b¹ch cßn nguyªn

vÑn hå.

- Sù ®èi lËp gi÷a nhµ tï lµ n¬i giam cÇm, ®Çy ®o¹ con ng­êi, lµ n¬i ®­a

con ng­êi ®Õn c¸i chÕt th× c¸i ®Ñp l¹i ®­îc sinh ra, ng­êi ta vÉn tù do, vÉn b×nh

th¶n ngåi viÕt ch÷ tÆng nhau.

- Sù ®èi lËp gi÷a ng­êi cho ch÷ l¹i lµ ng­êi tö tï, cæ ®eo g«ng ch©n bÞ

xiÒng mµ vÉn ung dung viÕt ch÷, nÐt ch÷ thËt vu«ng v¾n, t­¬i t¾n, thËt ®Ñp cßn

thÇy th¬ l¹i vµ ngôc quan vèn lµ ng­êi coi tï l¹i “khóm nóm”, “run run”. Ng­êi

tö tï l¹i cã hµnh ®éng khuyªn b¶o vµ ®ì viªn qu¶n ngôc ®øng th¼ng ng­êi dËy

cßn viªn qu¶n ngôc th× ch¾p tay, b¸i lÜnh.

- Sù ®èi lËp gi÷a nÐt ch÷ rÊt vu«ng, t­¬i t¾n chøa ®ùng hoµi b·o tung

hoµnh cña ®êi ng­êi víi cuéc sèng “tµn nhÉn”, “lõa läc” chèn tr¹i giam. ë ®©y

tÊt c¶ nh÷ng vÎ ®Ñp, h×nh ¶nh, chi tiÕt ®Òu ®­îc n©ng lªn ë møc tuyÖt ®èi thÓ

hiÖn quan ®iÓm thÈm mÜ nh»m t«n vinh c¸i ®Ñp, c¸i cao c¶.

d. NghÖ thuËt sö dông ng«n tõ.

Gi¸o viªn: (H­íng dÉn häc sinh vËn dông kiÕn thøc lÝ luËn v¨n häc).

C¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt ®Òu cÇn ®Õn chÊt liÖu ®Ó lµm c¬ së cho s¸ng t¹o nghÖ

thuËt. V¨n häc lùa chän ng«n tõ lµm chÊt liÖu cho m×nh. Ng«n tõ kh«ng ph¶i lµ

nh÷ng yÕu tè h×nh thøc thuÇn tuý mµ lµ nh÷ng ph­¬ng tiÖn cã néi dung. Tõ ng«n

tõ ng­êi ®äc sÏ nhËn ra h×nh t­îng nh©n vËt hay h×nh t­îng ng­êi kÓ chuyÖn.

Mét t¸c phÈm thµnh c«ng ®¹t ®Õn gi¸ trÞ nghÖ thuËt cao lµ hoµn toµn phô thuéc

vµo kh¶ n¨ng sö dông ng«n tõ cña nhµ v¨n.

Gi¸o viªn: (H­íng dÉn häc sinh vËn dông kiÕn thøc v¨n häc sö).

Trong sè nh÷ng ng­êi lµm nghÖ thuËt sö dông ng«n tõ lµm chÊt liÖu trong s¸ng

t¸c cña m×nh, NguyÔn Tu©n ®­îc gi¸o s­ NguyÔn §¨ng M¹nh kh¼ng ®Þnh:

“Trong v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i Ýt ai s¸nh kÞp «ng vÒ vèn tõ vùng vµ sù sµnh

sái trong c¸ch ®Æt c©u, dïng tõ, vÏ ng­êi, dùng c¶nh. «ng xøng ®¸ng h¬n ai hÕt

víi danh hiÖu: nghÖ sÜ ng«n tõ”.

C©u hái: Em h·y ph©n tÝch nghÖ thuËt sö dông ng«n tõ trong ®o¹n v¨n nµy?

§Þnh h­íng häc sinh tr¶ lêi.

- NguyÔn Tu©n thÓ hiÖn kh¨ n¨ng nh¹y c¶m vÒ ng÷ nghÜa cña tõ, ng÷ ®iÖu

cña c©u. NguyÔn Tu©n ®· thÓ hiÖn mét vèn tõ tiÕng mÑ ®Î phong phó. Trong ®ã

cã líp tõ cæ ®· t¹o hiÖu qu¶ cao cho viÖc t¸i hiÖn mét c¸ch rÊt cô thÓ - lÞch sö, rÊt

héi ho¹, ®iªu kh¾c, vµ ®iÖn ¶nh nh÷ng c¶nh vµ ng­êi gÇn tr¨m n¨m tr­íc.

- §ã lµ hÖ thèng cña tõ cæ vµ tõ H¸n ViÖt ®­îc sö dông t¹o kh«ng khÝ cæ

x­a xuyªn suèt t¸c phÈm chø kh«ng riªng ë c¶nh cho ch÷: PhiÕn tr¸t, ®èc bé

®­êng, th¬ l¹i, thÇy b¸t, ngôc tèi, ¸n th­, thuÇn khiÕt, t­ lù, biÖt ®·i, khinh b¹c,

kho¶nh, biÖt nhìn, xiÒng, l¹c kho¶n, thiªn l­¬ng, bøc ch©m, b¸i lÜnh.

- §ã lµ mét hÖ thèng tõ ng÷ gîi h×nh kh¾c ¶nh vµ nhiÒu khi dïng ng«n tõ

khoa tr­¬ng, phãng ®¹i ®Ó t¹o kh«ng khÝ vµ kh¾c ho¹ ch©n dung nh©n vËt theo

bót ph¸p l·ng m¹n: v¼ng cã tiÕng, väng canh, khãi to¶ nh­ ®¸m ch¸y nhµ, ¸nh

s¸ng ®á rùc, dËm t« nÐt ch÷, khóm nóm, gÇy gß, run run, nÐt ch÷ vu«ng tu¬i t¾n,

nhem nhuèc, rõng rùc, xÌo xÌo, n­íc m¾t rØ vµo kÏ miÖng, nghÑn ngµo, kÎ mª

muéi.…

- §ã lµ sù lùa chän tõ ng÷ tinh tÕ thÓ hiÖn ®­îc th¸i ®é, tÊm lßng c¶m

kÝch, tr©n träng cña NguyÔn Tu©n ®èi víi nh©n vËt cña m×nh. T¸c gi¶ ®· nhiÒu

chç kh«ng viÕt “viªn qu¶n ngôc” mµ l¹i viÕt “ngôc quan”, kh«ng viÕt tªn tï mµ

l¹i viÕt “ngôc tï”.

2. VÎ ®Ñp chiÒu s©u néi dung t¸c phÈm.

C©u hái: Qua mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt mµ nhµ v¨n ®· sö dông cho

®o¹n v¨n miªu t¶ …c¶nh t­îng x­a nau ch­a tõng cã… t¸c gi¶ ®· göi g¾m néi

dung g× tíi b¹n ®äc?

§Þnh h­íng häc sinh tr¶ lêi.

- §o¹n v¨n lµ sù kÕt tinh g¾n liÒn víi quan niÖm vÒ con ng­êi ®éc ®¸o cña

NguyÔn Tu©n: §ã lµ nh÷ng con ng­êi “sinh ra ®Ó lµm nghÖ thuËt víi hai ch÷ viÕt

hoa” nh­ng ®ång thêi còng gióp b¹n ®äc hiÓu nhµ v¨n h¬n khi mµ chóng ta lÇm

t­ëng NguyÔn Tu©n lóc nµo còng lµ nhµ v¨n cña quan ®iÓm duy mü.

- §o¹n v¨n thÓ hiÖn sù chiÕn th¾ng huy hoµng cña c¸i ®Ñp, c¸i thiÖn, c¸i

cao c¶ tr­íc c­êng quyÒn vµ tµn ¸c. C¸i ®Ñp ®· cøu vít con ng­êi, gióp con

ng­êi xÝch l¹i gÇn nhau.

- §o¹n v¨n cho chóng ta thÊy mét c¸i nh×n, mét c¸ch nghÜ cã tÝnh triÕt lÝ:

Trong con ng­êi lu«n tån t¹i nh÷ng mÆt ®èi lËp: thiªn l­¬ng - v« l­¬ng, thiªn

thÇn - ¸c quû, sù kiªu b¹c - sù thµnh t©m, ¸nh s¸ng - bãng tèi. Cã nh÷ng lóc con

ng­êi ta ®· yÕu ®uèi ®Ó phÇn v« l­¬ng, ¸c quû, bãng tèi, sù kiªu b¹c lµm chñ con

ng­êi m×nh nh­ng b¶n chÊt cña con ng­êi lu«n h­íng tíi ®¹o ®øc, cao ®Ñp cña

thiªn l­¬ng, cña ¸nh s¸ng. C¸i ®Ñp kh«ng bao giê mÊt ®i ®ång thêi c¸i ®Ñp kh«ng

sèng chung cïng víi c¸i ¸c, c¸i ®Ñp lu«n ®i ®«i víi c¸i thiÖn. Muèn tiÕp cËn ®­îc

c¸i ®Ñp th× t©m hån chóng ta ph¶i thanh cao, trong s¸ng.

*H­íng dÉn häc sinh lËp ý cho phÇn kÕt thóc vÊn ®Ò.

Trªn c¬ së h­íng dÉn häc sinh ph©n tÝch vÎ ®Ñp cña ®o¹n v¨n, ë phÇn nµy

giao viªn h­íng dÉn häc sinh kh¼ng ®Þnh l¹i nh÷ng gi¸ trÞ néi dung h×nh thøc ®·

®­îc ph©n tÝch ë bªn trªn b»ng nh÷ng ®¸nh gi¸, kÕt luËn, nhËn ®Þnh cã tÝnh kh¸i

qu¸t.

C©u hái: (Yªu cÇu cã tÝnh tæng hîp trong viÖc vËn dông kiÕn thøc khi ®· tr¶

lêi).

Dùa vµo nh÷ng hiÓu biÕt vÒ bót ph¸p l·ng m¹n cña phong c¸ch nghÖ thuËt

NguyÔn Tu©n, em h·y ®­a ra nh÷ng nhËn xÐt ®¸nh gi¸, nhËn xÐt kh¸i qu¸t cho

®o¹n v¨n võa ph©n tÝch.

§Þnh h­íng häc sinh tr¶ lêi.

NguyÔn Tu©n lµ nhµ v¨n cã phong c¸ch, c¸ tÝnh sinh ®éng vµ s¸ng t¸c

mang ®Ëm “c¸i T«i” ®éc ®¸o. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn cô thÓ qua c¸ch t¹o t×nh

huèng, x©y dùng nh©n vËt, c¸ch vÏ ng­êi dùng c¶nh cña c©y bót ®­îc mÖnh

danh lµ “mét bËc thÇy vÒ nghÖ thuËt ng«n tõ” trong lµng v¨n ch­¬ng.

- Nh÷ng ®èi lËp gay g¾t ®­îc miªu t¶ trong c¶nh cho ch÷ gãp phÇn kh¾c

s©u vµo lßng ng­êi ®äc c¸i bi tr¸ng cña “c¶nh t­îng x­a nay ch­a tõng cã” cña

nghÖ thuËt th­ ph¸p, mµ ý nghÜa Èn n¸u trong ®ã lµ sù chiÕn th¾ng cña nh©n c¸ch

vµ tµi hoa ®èi víi c¸i xÊu xa thÊp hÌn. NguyÔn Tu©n ®· cho chóng ta thÊy mét

quy luËt ®au lßng: th©n phËn kh«ng ph¶i lµ hÖ qu¶ cña vËt chÊt.

- Thµnh qu¶ cña NguyÔn Tu©n ®· ®¹t ®­îc qua nh÷ng trang v¨n cña m×nh

cã lÏ nµo l¹i kh«ng ph¶i lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh lao ®éng nghÖ thuËt hÕt m×nh,

víi t×nh yªu tha thiÕt ng«n ng÷ vµ nÒn v¨n ho¸ l©u ®êi cña d©n téc.

PHẦN KẾT LUẬN

1. NhËn thøc ®óng ®¾n vai trß cña kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc trong

häc tËp nãi chung vµ qu¸ tr×nh vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n

NLVH nãi riªng cña häc sinh hoµn toµn phï hîp víi chiÕn l­îc cña gi¸o

dôc hiÖn ®¹i lµ ph¸t huy cao ®é tiÒm n¨ng s¸ng t¹o cña nh­êi häc.

Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ë c¸c tr­êng häc còng nh­ t¹i c¸c c¬ së Gi¸o dôc

§µo t¹o, ng­êi ta rÊt quan t©m tíi kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc trong qu¸ tr×nh

häc tËp cña c¸c em häc sinh. Kh¨ n¨ng vËn dông nguån kiÕn thøc ®­îc tÝch luü

®Ó gi¶i quyÕt vµo nh÷ng t×nh huèng cô thÓ lµ th­íc ®o chÊt l­îng d¹y häc cña

gi¸o viªn vµ häc sinh. Ngµy nay, häc sinh kh«ng ph¶i lµ “b×nh chøa” ®Ó gi¸o

viªn “rãt” kiÕn thøc, nhiÖm vô cña gi¸o viªn chØ lµ ng­êi tæ chøc, h­íng dÉn,

®iÒu khiÓn ®Ó häc sinh tù häc vµ tù lµm. Kh©u vËn dông kiÕn thøc chÝnh lµ giai

®o¹n chøng minh qu¸ tr×nh tù häc, tù lµm cña ng­êi häc. Víi tèc ®é ph¸t triÓn

khoa häc, kü thuËt nhanh nh­ ngµy nay th× kh«ng cã biÖn ph¸p d¹y häc nµo tèi

­u h¬n ph­¬ng ph¸p d¹y cho ng­êi häc c¸ch tù häc. Kh¸c víi qu¸ tr×nh häc thô

®éng, khi chñ ®éng häc, ng­êi häc lu«n nghÜ ®Õn tÝnh thùc tiÔn, gi¸ trÞ cña tri

thøc ®ang häc vµo nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ nghÜa lµ ng­êi häc sÏ nghÜ ®Õn kh¶

n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo nh÷ng t×nh huèng, nh÷ng yªu cÇu cã thÓ ®­îc ®Æt

ra trong cuéc sèng.

Bµi lµm v¨n NLVH còng ®ßi hái ng­êi viÕt ph¶i cã n¨ng lùc tæng hîp

kiÕn thøc v¨n häc. Mét ®Ò bµi cña bµi v¨n NLVH dï hái ë d­íi gãc ®é nµo th×

ng­êi viÕt còng cÇn ph¶i l­u ý ®Õn nh÷ng ®¬n vÞ kiÕn thøc kh¸c nhau sÏ ®­îc

vËn dông trong qu¸ tr×nh viÕt bµi. Bµi lµm v¨n NLVH cã tÝnh thùc hµnh cao vµ

thÓ hiÖn c¸ tÝnh cña mçi ng­êi viÕt mét c¸ch s©u s¾c. V× thÕ, trong nhµ tr­êng,

th«ng qua bµi lµm v¨n ®Ó gi¸o dôc t­ t­ëng, t×nh c¶m nh©n c¸ch vµ rÌn luyÖn t­

duy logic, t­ duy biÖn chøng cho häc sinh. Kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc v¨n häc

trong bµi lµm v¨n NLVH cña c¸c em ®¹t ë møc ®é nµo sÏ ph¶n ¸nh t­ duy s¸ng

t¹o, n¨ng lùc nhËn thøc cña ng­êi häc ®Õn ®ã.

Thay ®æi mét thãi quen kh«ng ph¶i lµ dÔ, nh÷ng thãi quen ®äc - chÐp

trong d¹y häc, thãi quen lµm bµi theo mÉu, theo lêi thÇy c« cña bé m«n lµm v¨n

®· tån t¹i nhiÒu n¨m nay. Giê ®©y ®Ó thay ®æi thãi quen lµm h¹n chÕ tÝnh s¸ng

t¹o, n¨ng ®éng cña c¸c em trong häc tËp nãi chung vµ trong lµm v¨n NLVH nãi

riªng, c¶ thÇy vµ trß cÇn cã sù chuyÓn biÕn vÒ nhËn thøc tr­íc khi thay ®æi c¸ch

lµm. Dùa trªn nguyªn lý chung nµy, t¸c gi¶ luËn v¨n ®· chØ ra tÇm quan träng

cña kh©u vËn dông kiÕn thøc th«ng qua c¬ së lý luËn vµ c¬ së thùc tiÔn ®Ó gióp

ng­êi d¹y vµ ng­êi häc nhËn thøc ®­îc vai trß cña kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc

trong qu¸ tr×nh viÕt bµi lµm v¨n NLVH ë nhµ tr­êng THPT.

2. N©ng cao chÊt l­îng bµi lµm v¨n NLVH cña häc sinh lµ c«ng viÖc

quan träng vµ khã kh¨n cña gi¸o viªn nh­ng ®ã lµ h­íng ®i cã nhiÒu høa

hÑn khi chóng ta biÕt lùa chän nh÷ng biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó kh¾c phôc

nh÷ng yÕu kÐm, h¹n chÕ mµ häc sinh th­êng m¾c ph¶i.

G¾n liÒn víi thùc tr¹ng häc sinh ch¸n häc v¨n lµ chÊt l­îng bµi lµm v¨n

NLVH cña c¸c em rÊt kÐm. M«n Ng÷ v¨n trong nhµ tr­êng l¹i lµ mét m«n häc

quan träng, cã nhiÒu träng tr¸ch trong viÖc gi¸o dôc nh©n c¸ch con ng­êi. V× thÕ

mµ chóng ta ph¶i ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc Ng÷ v¨n. Môc ®Ých cña viÖc ®æi

míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc lµ ®Ó gi¸o viªn høng thó víi viÖc d¹y, cßn häc sinh

yªu thÝch, say mª häc v¨n. Nh»m n©ng cao chÊt l­îng d¹y v¨n häc v¨n, c¸c nhµ

nghiªn cøu ®· ®­a ra kh¸ nhiÒu ph­¬ng ph¸p d¹y häc Ng÷ v¨n. Gãp phÇn vµo

ch­¬ng tr×nh ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc Ng÷ v¨n, t¸c gi¶ cña nhiÒu luËn v¨n

®· cè g¾ng t×m ra nh÷ng yÕu tè míi ®Ó c¶i thiÖn mét phÇn nhá trong m«n Ng÷

v¨n - ph©n m«n lµm v¨n.

Nh÷ng ®ãng gãp cña luËn v¨n cho ph©n m«n lµm v¨n lµ ®­a ra mét sè

biÖn ph¸p h×nh thµnh, rÌn luyÖn n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc cña häc

sinh trong bµi lµm v¨n NLVH ë tr­êng THPT. ChÊt l­îng bµi lµm v¨n NLVH

cña c¸c em häc sinh phô thuéc rÊt nhiÒu yÕu tè song do tr×nh ®é cã h¹n nªn

ng­êi viÕt chØ tËp trung lµm s¸ng tá t¸c dông viÖc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc

vµo bµi lµm v¨n NLVH tøc giai ®o¹n xö lý nguån kiÕn thøc ®· ®­îc tÝch luü vµo

mét t×nh huèng cô thÓ. Sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a nh÷ng bµi lµm v¨n cã chÊt

l­îng cao thÊp lµ ë kh¶ n¨ng ng­êi viÕt biÕt vËn dông ba lo¹i kiÕn thøc v¨n häc:

KiÕn thøc v¨n häc sö, kiÕn thøc lý luËn v¨n häc, kiÕn thøc vÒ c¸c t¸c phÈm cô

thÓ ë møc ®é nµo trong mét bµi viÕt. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn râ ë nh÷ng bµi lµm

v¨n NLVH ®o¹t gi¶i ë c¸c kú thi häc sinh giái. Trong nh÷ng bµi v¨n nµy, tr­íc

mét vÊn ®Ò v¨n häc, c¸c em lu«n nh×n thÊy mèi liªn hÖ, sù héi tô cña c¸c lo¹i

kiÕn thøc v¨n häc cïng ®­îc sö dông ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Æt ra. Theo chóng t«i,

n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc lµ nguyªn nh©n chÝnh yÕu ¶nh h­ëng ®Õn

chÊt l­îng bµi lµm v¨n NLVH cña c¸c em häc sinh vµ nguyªn nh©n nµy cã thÓ

kh¾c phôc ®­îc nÕu cã sù kÕt hîp cña c¶ hai phÝa: gi¸o viªn vµ häc sinh. Trong

phÇn kh¶o s¸t c¸ch chÊm bµi cña gi¸o viªn vµ bµi lµm v¨n NLVH cña häc sinh,

chóng t«i ®· nhËn ra kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm ®· kh«ng

®­îc quan t©m, chó ý c¶ ë gi¸o viªn vµ häc sinh. §iÒu ®ã cã thÓ ®­îc hiÓu, häc

sinh ch­a thÓ vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo qu¸ tr×nh viÕt bµi v¨n NLVH lµ do

ch­a ®­îc chØ dÉn cô thÓ. T¸c gi¶ luËn v¨n ®· cè g¾ng nghiªn cøu ®­a ra n¨m

biÖn ph¸p nh­ sù gîi ý ®Ó gi¸o viªn h­íng dÉn häc sinh h×nh thµnh, rÌn luyÖn kü

n¨ng vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n NLVH nh»m kh¾c phôc nh÷ng

thiÕu sãt ®ång thêi më ra mét h­íng lµm bµi míi cho häc sinh.

Th«ng qua ch­¬ng III, ng­êi viÕt ®· cô thÓ ho¸ n¨m biÖn ph¸p h×nh thµnh,

rÌn luyÖn kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n NLVH b»ng

nh÷ng c©u hái cô thÓ khi h­íng dÉn häc sinh lËp dµn ý cho mét ®Ò bµi cña bµi

v¨n NLVH. Häc tËp bao giê còng lµ mét qu¸ tr×nh kÐo dµi tõ khi b¾t ®Çu lÜnh héi

kiÕn thøc ®Õn tiÕn tr×nh luyÖn tËp nhiÒu lÇn råi míi biÕn ®æi thµnh kü n¨ng, kü

x¶o.T¸c gi¶ cña luËn v¨n khi ®­a ra biÖn ph¸p ph¸t triÓn n¨ng lùc vËn dông kiÕn

thøc v¨n häc cña häc sinh trong bµi lµm v¨n NLVH ë nhµ tr­êng THPT nghÜ

r»ng ®Ó ®¹t ®­îc kÕt qu¶ cÇn ph¶i ®­îc luyÖn tËp nhiÒu lÇn th«ng qua nh÷ng bµi

viÕt cô thÓ.

3. NhÊn m¹nh vai trß cña viÖc ph¸t triÓn n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc

v¨n häc trong giê lµm v¨n NLVH, chóng t«i kh«ng nghÜ r»ng ®©y lµ mét

ho¹t ®éng biÖt lËp víi nhiÒu ho¹t ®éng kh¸c cña gi¸o viªn vµ häc sinh trong

qu¸ tr×nh d¹y häc Ng÷ v¨n.

Bµi lµm v¨n NLVH cña häc sinh thùc chÊt lµ kÕt qu¶ cña c¸c giê häc kh¸c

nhau cña bé m«n Ng÷ v¨n. Qua qu¸ tr×nh nghiªn cøu, t¸c gi¶ luËn v¨n ph¸t hiÖn

n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc trong lµm v¨n NLVH lµ nguyªn nh©n quan träng

¶nh h­ëng tíi chÊt l­îng bµi lµm v¨n NLVH cña c¸c em. Tõ ®©y t¸c gi¶ ®· ®Ò

xuÊt nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó gi¸o viªn h­íng dÉn häc sinh biÕt c¸ch vËn dông

kiÕn thøc v¨n häc vµo lµm v¨n NLVH cho tèt. Tuy nhiªn chóng ta kh«ng nªn ®Ò

cao mét c¸ch tuyÖt ®èi hoÆc biÖt lËp vai trß cña viÖt ph¸t triÓn n¨ng lùc vËn dông

kiÕn thøc trong lµm v¨n NLVH víi c¸c ho¹t ®éng kh¸c mµ gi¸o viªn vµ häc sinh

cÇn h­íng tíi trong c¸c giê häc kh¸c nhau. MÆt kh¸c n¨ng lùc vËn dông cßn

®­îc h×nh thµnh ph¸t triÓn qua nhiÒu ho¹t ®éng häc tËp trong giê häc t¸c phÈm,

bµi häc v¨n häc s­, lÝ luËn v¨n häc. §©y lµ mèi quan hÖ biÖn chøng vµ hoµn toµn

phï hîp víi ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch hîp mµ chóng ta cÇn ý thøc trong khi d¹y

häc. H¬n n÷a, nhiÖm vô cña nhµ tr­êng h­íng ®Õn con ng­êi ph¸t triÓn toµn

diÖn, n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc còng chØ lµ mét phÈm chÊt mµ ng­êi häc sinh

ph¶i tiÕn tíi.

4. Nh÷ng biÖn ph¸p ph¸t triÓn n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc

cña häc sinh vµo lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc cã ®¹t ®­îc kÕt qu¶ hay kh«ng

cßn tuú thuéc vµo sù ®æi míi ®ång bé nhiÒu mÆt nh­ sù nhËn thøc míi cña

gi¸o viªn vµ häc sinh vÒ vai trß m«n lµm v¨n còng nh­ sù thay ®æi quan

niÖm vµ c¸ch thøc kiÓm tra ®¸nh gi¸ häc tËp vµ thi cö–.

Khi luËn v¨n hoµn thµnh chóng t«i nghÜ ®Õn nh÷ng yÕu tè cã ¶nh h­ëng

m¹nh mÏ ®Õn tÝnh thùc thi cña ®Ò tµi. Chóng ta quan t©m ®Õn n¨ng lùc vËn dông

kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n NLVH cña häc sinh còng ®ång thêi chóng ta

kh«ng thÓ thõa nhËn nh÷ng c¸ch d¹y häc, c¸ch kiÓm tra ®¸nh gi¸ thi cö lµm

ph­¬ng h¹i ®Õn t­ duy n¨ng ®éng s¸ng t¹o, tù lËp, tù chñ cña ng­êi häc. Mét

quan niÖm míi vÒ vai trß quan träng cña m«n lµm v¨n trong qu¸ tr×nh d¹y häc

bé m«n Ng÷ v¨n cÇn ®­îc nhËn thøc. Bµi lµm v¨n NLVH ph¶i ®­îc nh×n nhËn lµ

s¶n phÈm s¸ng t¹o cña c¸ nh©n ng­êi viÕt thÓ hiÖn ®Çy ®ñ n¨ng lùc cña mét t­

duy ph¸t triÓn vµ mét nh©n c¸ch hoµn thiÖn. Tõ c¸ch nghÜ nµy chóng ta míi g¹t

bá ®­îc nh÷ng ch­íng ng¹i vËt g©y nªn t×nh tr¹ng d¹y v¨n häc v¨n ngµy mét sa

sót. Tõ l©u “ bÖnh” thµnh tÝch trong thi cö ®· g©y søc Ðp cho ng­êi d¹y ph¶i

“nhåi” thËt nhiÒu thËt nhanh kiÕn thøc cho häc sinh. V× võa muèn truyÒn ®¹t ®¹t

®­îc nhiÒu kiÕn thøc võa ph¶i ®¶m b¶o thêi gian nªn thÇy kh«ng d¸m vËn dông

ph­¬ng ph¸p ph¸t huy trÝ lùc häc sinh. C¸ch ra ®Ò hiÖn nay ch­a cã sù ®æi míi,

cßn nÆng vÒ yªu cÇu nh¾c l¹i kiÕn thøc, ch­a cã ®Ò hay hoÆc nh÷ng ®Ò ®· qu¸

mßn, quen thuéc. S¸ch tham kh¶o, s¸ch h­íng dÉn lµm v¨n tuy nhiÒu nh­ng

kh«ng h­íng dÉn häc sinh suy nghÜ mµ th­êng chØ cã ®¸p ¸n gi¶i s½n. Häc sinh

®i häc thªm nhiÒu nh­ng n¨ng lùc viÕt bµi vÉn kÐm v× thÇy ®äc trß chÐp. Thªm

vµo ®ã lµ c¸ch coi thi, chÊm thi béc lé nhiÒu yÕu kÐm, h¹n chÕ. NhiÒu gi¸m thÞ

coi thi kh«ng nghiªm tóc ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh quay cãp, sao chÐp tµi

liÖu. C¸ch chÊm bµi cøng nh¾c theo ®¸p ¸n kh«ng khÝch lÖ tÝnh s¸ng t¹o khi lµm

bµi cña häc sinh. Kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n trªn kh«ng dÔ nh­ng chóng ta hoµn

toµn cã thÓ lµm ®­îc ®Ó thay ®æi thùc tr¹ng d¹y v¨n häc v¨n hiÖn nay.

XuÊt ph¸t tõ lßng yªu nghÒ víi nh÷ng tr¨n trë muèn t×m mét h­íng ®i c¶i

thiÖn thùc tr¹ng yÕu kÐm cña c¸c em häc sinh THPT khi viÕt bµi lµm v¨n NLVH,

ng­êi viÕt rÊt t©m ®¾c víi ®Ò tµi nµy. Nh­ng do giíi h¹n vÒ thêi gian vµ tr×nh ®é,

ng­êi viÕt ch­a thùc sù b»ng lßng víi nh÷ng g× tr×nh bµy trong luËn v¨n. Song

t¸c gi¶ luËn v¨n mong t×m ®­îc sù ®ång c¶m, gãp ý còng nh­ nh÷ng lêi ®éng

viªn, khÝch lÖ cña c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o, c¸c nhµ nghiªn cøu, c¸c b¹n ®ång

nghiÖp vµ c¶ nh÷ng ai ®·, ®ang vµ sÏ quan t©m ®Õn lÜnh vùc nµy ngâ hÇu ®Ó

ng­êi viÕt cã dÞp hoµn thiÖn, kh¾c phôc nh÷ng thiÕu sãt cña m×nh ë mét ®Ò tµi

khoa häc kh¸c. T¸c gi¶ luËn v¨n ch©n thµnh c¶m ¬n!

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Lª B¶o

Th¹ch Lam – Hå DzÕch. NXB Gi¸o dôc, 1999

2. NguyÔn Ngäc B¶o

Ph¸t triÓn tÝnh tÝch cùc, tÝnh tù lùc cña häc sinh trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o vô gi¸o viªn, 1995

3. NguyÔn Duy B×nh

D¹y v¨n d¹y c¸i hay c¸i ®Ñp. NXB Gi¸o dôc, 1983

4. Berd Meier

Con ®­êng n©ng cao chÊt l­îng c¶i c¸ch c¸c c¬ së ®µo t¹o gi¸o viªn, 1995

5. §×nh Cao, Lª A

Lµm v¨n. NXB Gi¸o dôc, 1989

6. NguyÔn H÷a Ch©u (Chñ biªn)

Vò Quèc Chung, Vò ThÞ S¬n

Ph­¬ng ph¸p, ph­¬ng tiÖn, kü thuËt vµ h×nh thøc tæ chøc d¹y häc trong nhµ tr­êng. NXB §HSP, 2005

7. Tr­¬ng ChÝnh

D¹y tËp lµm v¨n ë tr­êng s­ ph¹m. T¹p chÝ NCGD, sè 3/1984

8. NguyÔn §×nh Chó – TrÇn H÷u T¸

(Chñ biªn)

V¨n häc 11.TËp 1, Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o, NXB Gi¸o dôc, 2000

9. NguyÔn ViÕt Ch÷

Ph­¬ng ph¸p d¹y hoc t¸c phÈm v¨n ch­¬ng (theo lo¹i thÓ). NXB §HSP, 2005

10. Hå Ngäc §¹i

D¹y tËp lµm v¨n. T¹p chÝ NCGD, sè 1/1984

11. TrÇn Thanh §¹m (Chñ biªn),

Lµm v¨n 10. NXB Gi¸o dôc, 2000

L­¬ng Duy C¸n

12. Phan Cù §Ö, TrÇn §×nh H­îu,

NguyÔn Tr¸c, NguyÔn Hoµnh Khung,

V¨n häc ViÖt Nam (1990-1945). NXB Gi¸o dôc, 2000

Lª ChÝ Dòng, Hµ V¨n §øc

13. Ph¹m V¨n §ång

D¹y v¨n lµ mét qu¸ tr×nh rÌn luyÖn toµn diÖn. T¹p chÝ NCGD, sè 28/1973

14. Hµ Minh §øc

Th¬ t×nh Xu©n DiÖu. NXB Gi¸o dôc, 1995

15. NhiÒu t¸c gi¶

N©ng cao kü n¨ng lµm v¨n nghÞ luËn. NXB Gi¸o dôc, 2005

16. Lª B¸ H¸n, TrÇn §×nh Sö, NguyÔn

Kh¾c Phi

Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc. NXB Gi¸o dôc, 2004

17. Hoµng Ngäc HiÕn

V¨n häc vµ t¸c dông gi¸o dôc chiÒu s©u nh©n c¸ch, T¹p chÝ NCGD, sè 6/1998

18. §Æng HiÓn

D¹y v¨n häc v¨n. NXB Gi¸o dôc, 2001

19. NguyÔn Träng Hoµn

RÌn luyÖn t­ duy s¸ng t¹o trong d¹y häc t¸c phÈm v¨n ch­¬ng. NXB Gi¸o dôc, 2001

20. §Æng V¨n Ho¹t (Chñ biªn), Hµ ThÞ

§øc

Lý luËn d¹y häc §¹i häc. NXB §HSP, 2003

21. §ç Kim Håi

RÌn luyÖn kü n¨ng lµm v¨n cho häc sinh phæ th«ng trung häc. T¹p chÝ NCGD, sè 7/1984

22. §ç Kim Håi

Vµi ý nghÜ xung quanh vÊn ®Ò kiÓu bµi v¨n nghÞ luËn. TËp san NCGD cÊp III, sè 1/1986

23. Phan §¨ng Hïng

Gi¶ng d¹y m«n tËp lµm v¨n ë phæ th«ng trung häc. TËp san NCGD cÊp III, sè 2/1984

24. NguyÔn Thanh Hïng

HiÓu v¨n D¹y v¨n. NXB Gi¸o dôc, 2003

25. NguyÔn Thanh Hïng

§äc vµ tiÕp nhËn v¨n ch­¬ng. NXB Gi¸o dôc, 2002

26. NguyÔn Thanh Hïng

Mét sè vÊn ®Ò vÒ v¨n nghÞ luËn ë cÊp II. Bé gi¸o dôc vµ §µo t¹o, vô gi¸o viªn, 1995

27. NguyÔn ThÞ Thanh H­¬ng

Ph­¬ng ph¸p tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc ë tr­êng phæ th«ng trung häc. NXB Gi¸o dôc, 1998

28. NguyÔn ThÞ Thanh H­¬ng

D¹y v¨n häc ë tr­êng phæ th«ng. NXB §HQG Hµ Néi, 2001

29. Ngäc Kh¸nh

BÝ quyÕt giái v¨n. NXB Gi¸o dôc, 1995

30. Kharlam«p I.F

Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh nh­ thÕ nµo. Ng­êi dÞch: §ç ThÞ Trang, NguyÔn Ngäc Quang, NXB Gi¸o dôc, 1978

31. Lecne I.Ia

D¹y häc nªu vÊn ®Ò. Ng­êi dÞch : Phan TÊt §¾c. NXB Gi¸o dôc, 1977

32. NguyÔn V¨n Lª

C¬ së khoa häc cña sù s¸ng t¹o. NXB Gi¸o dôc, 1998

33. Phan Träng LuËn

Ph­¬ng ph¸p d¹y häc v¨n. NXB §HQG Hµ Néi, 1996

34. Phan Träng LuËn

RÌn luyÖn t­ duy qua gi¶ng d¹y v¨n häc, NXB Gi¸o dôc, 1969

35. Phan Träng LuËn

Mét sè vÊn ®Ò vÒ m«n lµm v¨n vµ s¸ch lµm v¨n 11phæ th«ng trung häc. NXB SP Hµ Néi, 1991

36. Phan Träng LuËn

X· héi - V¨n häc - Nhµ tr­êng. NXB §HQG Hµ Néi, 2002

37. Phan Träng LuËn

V¨n ch­¬ng - b¹n ®äc s¸ng t¹o. NXB §HQG Hµ Néi, 2002

38. Phan Träng LuËn (Tæ ng chñ biªn) Ng÷ v¨n 11, ban KHXH, SGK thÝ ®iÓm,

tËp 1,2, Bé 2, NXB Gi¸o dôc, 2005

39. Ph­¬ng Lùu, TrÇn §×nh Sö, NguyÔn

LÝ luËn v¨n häc. NXB Gi¸o dôc, 2002

Xu©n Nam, Lª Ngäc Trµ, La Kh¾c Hoµ,

TrÇn ThÕ Th¸i B×nh

40. NguyÔn §¨ng M¹nh

Con ®­êng ®i vµo thÕ giíi nghÖ thuËt cña nhµ v¨n. NXN Gi¸o dôc, 2002

41. NguyÔn §¨ng M¹nh (Chñ biªn)

Muèn viÕt ®­îc bµi v¨n hay. NXN Gi¸o dôc, 1993

42. T«n Th¶o Miªn

NguyÔn Tu©n vÒ t¸c gi¶vµ t¸c phÈm. NXN Gi¸o dôc, 2000

43. Muszynski Bernhard

Con ®­êng n©ng cao chÊt l­îng c¶i c¸ch c¸c c¬ së ®µo t¹o gi¸o viªn. ng­êi dÞch : NguyÔn ThÞ Ph­¬ng Hoa. NXB §HSP,

2004

44. Vò ThÞ Nho

T©m lý häc ph¸t triÓn, NXB §HQG Hµ Néi, 1999

45. Vâ ThuÇn Nho ( Tæng chñ biªn), Hµ

ThÕ Ng÷ ( Phã tæng chñ biªn)

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ gi¸o dôc. TËp 1. NXN Gi¸o dôc, 1983

46. Vâ ThuÇn Nho ( Tæng chñ biªn)

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ gi¸o dôc. TËp 2. NXN Gi¸o dôc, 1984

47. NguyÔn Quang Ninh

Ph­¬ng ph¸p v¨n b¶n vµ viÖc d¹y lµm v¨n. NXN Gi¸o dôc, 1985

48. NguyÔn Quang Ninh

Quan ®iÓm giao tiÕp vµ viÖc d¹y häc lµm v¨n. T¹p chÝ NCGD, sè 1/1995

49. OK«n.V.

Nh÷ng c¬ së cña viÖc d¹y häc nªu vÊn ®Ò. Ng­êi chän läc, hiÖu ®Ýnh vµ giíi thiÖu : Ph¹m Hoµng Gia. NXN Gi¸o dôc, 1976

50. Petrovski A.V. (Chñ biªn)

T©m lý häc løa tuæi vµ t©m lý häc s­ ph¹m. Ng­êi dÞch : §ç V¨n. TËp 1,2. NXN Gi¸o dôc, 1982

51. TrÇn H÷u Phong

VÒ ph­¬ng h­íng ®­a lý thuyÕt lËp luËn trong v¨n nghÞ luËn vµo m«n lµm v¨n ë THPT. T¹p chÝ NCGD, sè 12/1999

52. Vò D­¬ng Quü

NguyÔn ¸i Quèc – Hå ChÝ Minh, NXN Gi¸o dôc, 1999

53. Rez Z.Ia

Ph­¬ng ph¸p luËn d¹y v¨n häc. Ng­êi dÞch : Phan ThiÒu. NXN Gi¸o dôc, 1983

54. TrÇn V¨n S¸u, §Æng V¨n Kh­¬ng

NghÞ luËn v¨n ch­¬ng líp 9. NXB TrÎ, 1995

55. TrÇn §×nh Sö (Chñ biªn)

LuyÖn viÕt bµi v¨n hay. NXN Gi¸o dôc, 2004

56. TrÇn §×nh Sö

§äc v¨n. NXN Gi¸o dôc, 2003

57. TrÇn §×nh Sö (Tæng chñ biªn)

Ng÷ v¨n líp 11, ban KHTN, SGK thÝ ®iÓm, tËp 1,2. Bé 1, NXN Gi¸o dôc, 2004

58. TrÇn §×nh Sö

Thi ph¸p v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam.

NXB §HQG Hµ Néi, 2005

59. TrÇn §×nh Sö

DÉn luËn thi ph¸p häc. Tµi liÖu ®¸nh m¸y. N¨m 2003

NXB Gi¸o dôc, 1982

60. Tµi liÖu tham kh¶o h­íng dÉn tËp lµm v¨n bËc phæ th«ng trung häc 61. Minh T©n, Thanh Nghi, Xu©n L·m Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt. NXB Thanh Ho¸,

1998

62. Vò ThÞ Hång Th¾m

H­íng dÉn häc sinh líp 11 phæ th«ng trung häc vËn dông lý luËn v¨n häc vµo bµi lµm v¨n. LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc gi¸o dôc chuyªn ngµnh ph­¬ng ph¸p d¹y häc v¨n Tr­êng §HSP Hµ Néi, 2001

63. §ç Ngäc Thèng

VÒ m«n lµm v¨n ë tr­êng phæ th«ng trung häc. T¹p chÝ NCGD, sè 1/1994

64. §ç Ngäc Thèng

VÎ ®Ñp cña v¨n nghÞ luËn. T¹p chÝ v¨n häc vµ tuæi trÎ, sè 4,5/2005

65. §ç Ngäc Thèng

Kü n¨ng lËp ý cho häc sinh phæ th«ng trung häc ë lo¹i bµi nghÞ luËn v¨n häc. LuËn ¸n PTS Ng÷ v¨n. §HSP Hµ Néi, 1994

66. §ç Ngäc Thèng

T×m hiÓu ch­¬ng tr×nh vµ s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n THPT. NXB Gi¸o dôc, 2006

67. Cao §øc TiÕn

D¹y vµ häc lý luËn v¨n ch­¬ng ë tr­êng phæ th«ng. T¹p chÝ NCGD, sè 5/1986

68. NguyÔn C¶nh Toµn (Chñ biªn),

Häc vµ d¹y c¸ch häc. NXB §HSP, 2003

NguyÔn Kú, Lª Kh¸nh B»ng, Vò V¨n

T¶o

69. NguyÔn Hoµng Tuyªn

Lµm v¨n nghÞ luËn nh­ thÕ nµo. NXB Hµ TÜnh, 1987