Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số tỉnh Lào Cai

Chia sẻ: Tomcangxanh90 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:130

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là hoạt động giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt và quản lý giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số cấp tiểu học tỉnh Lào Cai, đề xuất biện pháp phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số nhằm nâng cao chất lượng dạy học tiếng Việt, nâng cao ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số cấp tiểu học tỉnh Lào Cai.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số tỉnh Lào Cai

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRẦN THỊ MINH THU QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGÔN NGỮ TIẾNG VIỆT CHO HỌC SINH TIỂU HỌC NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TỈNH LÀO CAI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRẦN THỊ MINH THU QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGÔN NGỮ TIẾNG VIỆT CHO HỌC SINH TIỂU HỌC NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TỈNH LÀO CAI Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Vũ Lan Hương THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 11 năm 2018 Tác giả luận văn Trần Thị Minh Thu i
LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, em xin bày tỏ lòng biết ơn và sự kính trọng tới Lãnh đạo trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên, các Thầy giáo Cô giáo đã tham gia giảng dạy và cung cấp những kiến thức cơ bản, sâu sắc, tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu tại nhà trường. Đặc biệt, với tấm lòng thành kính, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến TS. Vũ Thị Lan Hương, người đã trực tiếp hướng dẫn khoa học và tận tình giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn Lãnh đạo Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Lào Cai, lãnh đạo Phòng Giáo dục Tiểu học tỉnh Lào Cai, các phòng Giáo dục và Đào tạo: Sa Pa, Mường Khương, Bảo Thắng, Bát Xát cùng bạn bè, người thân đã tạo điều kiện cả về thời gian, vật chất, tinh thần cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, mặc dù bản thân em đã luôn cố gắng nhưng chắc chắn không tránh khỏi những khiếm khuyết. Kính mong được sự góp ý, chỉ dẫn của các Thầy, các Cô và các bạn đồng nghiệp. Em xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 11 năm 2018 Tác giả luận văn Trần Thị Minh Thu ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ ............................................................................. v MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu.......................................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .................................................................................. 2 4. Giả thuyết khoa học ........................................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................................... 3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu đề tài .................................................................................. 3 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................................... 4 8. Cấu trúc của luận văn ......................................................................................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGÔN NGỮ CHO HỌC SINH TIỂU HỌC NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ................. 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................................... 5 1.2. Một số khái niệm cơ bản ............................................................................................ 8 1.2.1. Quản lý ............................................................................................................... 8 1.2.2. Giáo dục ............................................................................................................. 9 1.2.3. Dạy học ............................................................................................................ 10 1.2.4. Tiếng Việt, giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt ...................................................... 11 1.2.5. Học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số ......................................................... 13 1.2.6. Giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số ....... 13 1.3. Một số vấn đề lý luận về hoạt động giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số ........................................................................ 15 1.3.1. Đặc điểm tâm lý của học sinh dân tộc thiểu số cấp tiểu học ........................... 15 1.3.2. Mục tiêu Giáo dục ngôn ngữ cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số.... 16 1.3.3. Nội dung giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho học sinh dân tộc thiểu số .......... 17 1.3.4. Phương pháp giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số ................................................................................................ 21 iii
1.4. Khó khăn dạy học Tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số ....... 24 1.4.1. Về phía học sinh............................................................................................... 24 1.4.2. Về phía giáo viên ............................................................................................. 24 1.4.3. Điều kiện môi trường, cơ sở vật chất, trang thiết bị ........................................ 25 1.4.4. Việc phối kết hợp giữa nhà trường và gia đình, xã hội ................................... 25 1.5. Quản lý giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số của Sở GD&ĐT ........................................................................................................ 26 1.5.1. Lập kế hoạch giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số ............................................................................................................. 26 1.5.2. Tổ chức giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số trong trường tiểu học ................................................................................... 27 1.5.3. Chỉ đạo giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số....... 28 1.5.4. Kiểm tra việc thực hiện kế hoạch giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số ........................................................................... 28 1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số ................................................................................... 29 1.6.1. Các yếu tố chủ quan ......................................................................................... 29 1.6.2. Các yếu tố khách quan ..................................................................................... 30 Kết luận chương 1 ....................................................................................................... 32 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGÔN NGỮ TIẾNG VIỆT CHO HỌC SINH DÂN TỘC THIỂU SỐ CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC TỈNH LÀO CAI ............................................................................ 33 2.1. Khái quát về giáo dục tiểu học tỉnh Lào Cai........................................................... 33 2.1.1. Về quy mô trường, lớp, học sinh ..................................................................... 33 2.1.2. Về đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên: ............................................................. 33 2.1.3. Về cơ sở vật chất .............................................................................................. 33 2.1.4. Chất lượng giáo dục ......................................................................................... 34 2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng ............................................................................. 35 2.2.1. Mục đích khảo sát ............................................................................................ 35 2.2.2. Nội dung khảo sát ............................................................................................ 35 2.2.3. Phương pháp khảo sát ...................................................................................... 35 2.2.4. Địa bàn và quy mô khảo sát ............................................................................. 36 2.2.5. Đối tượng khảo sát ........................................................................................... 36 iv
2.3. Thực trạng hoạt động giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số tỉnh Lào Cai ................................................................................... 36 2.3.1. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh về Mục tiêu, ý nghĩa, tầm quan trọng của việc giáo dục ngôn ngữ cho học sinh tiểu học người DTTS................................................................................................................ 36 2.3.2. Thực trạng thực hiện mục tiêu giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số tỉnh Lào Cai ........................................... 37 2.3.3. Thực trạng các phương pháp giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số ........................................................................ 38 2.3.4. Thực trạng các hình thức giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số ............................................................................... 41 2.3.5. Thực trạng chất lượng môn học Tiếng Việt của học sinh DTTS.................... 44 2.4. Thực trạng quản lý giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số tỉnh Lào Cai ................................................................. 48 2.4.1. Thực trạng lập kế hoạch giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho học sinh người dân tộc thiểu sô ...................................................................................... 48 2.4.2. Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số ................................ 51 2.4.3. Thực trạng chỉ đạo triển khai kế hoạch giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số.......................................................... 53 2.4.4. Thực trạng kiểm tra đánh giá hoạt động giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học người DTTS tỉnh Lào Cai ............................................. 55 2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số .................................... 56 2.6. Đánh giá thực trạng quản lý dạy học tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số: Ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân .............................................. 57 2.6.1. Ưu điểm và nguyên nhân ................................................................................. 57 2.6.2. Hạn chế và nguyên nhân .................................................................................. 59 Kết luận chương 2 ....................................................................................................... 60 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC TIẾNG VIỆT CHO HỌC SINH TIỂU HỌC DÂN TỘC THIỂU SỐ TRONG CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC TỈNH LÀO CAI ........................................................................ 61 3.1. Nguyên tắc đề xuất ................................................................................................... 61 v
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .................................................................. 61 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ ................................................................... 61 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả................................................................... 61 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ..................................................................... 61 3.2. Biện pháp quản lý hoạt động giáo dục ngôn ngữ dạy tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số tỉnh Lào Cai ..................................................................... 62 3.2.1. Tổ chức bồi dưỡng năng lực quản lý và năng lực chuyên môn cho cán bộ quản lý, giáo viên dạy tiếng Việt cho học sinh dân tộc thiểu số...................... 62 3.2.2. Biện pháp 2: Chỉ đạo xây dựng kế hoạch giáo dục nhà trường theo hướng tự chủ về thời gian, thời lượng, dạy học tiếng Việt và tổ chức các hoạt động trải nghiệm giúp phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh DTTS ...... 65 3.2.3. Chỉ đạo nâng cao chất lượng dạy học phân môn tiếng Việt cho học sinh dân tộc thiểu số ................................................................................................ 68 3.2.4. Chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số ................................................................................................ 75 3.2.5. Xây dựng môi trường giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số ...................................................................................... 78 3.2.6. Chỉ đạo kiểm soát chất lượng dạy và học tiếng Việt cho học sinh dân tộc thiểu số ............................................................................................................. 82 3.2.7. Tổ chức phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong hoạt động giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số ............. 85 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .............................................................................. 88 3.4. Khảo sát tính cần thiết và tính khả thi của biện pháp quản lý dạy học tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số............................................................. 89 3.5. Kết quả khảo sát........................................................................................................ 90 Kết luận chương 3 ....................................................................................................... 96 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 97 1. Kết luận ................................................................................................................... 97 2. Khuyến nghị ............................................................................................................ 99 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 101 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CBQL : Cán bộ quản lý CHXHCN : Cộng hòa xã hội chủ nghĩa DTTS : Dân tộc thiểu số GD&ĐT : Giáo dục và đào tạo GD : Giáo dục GV : Giáo viên HS : Học sinh NN : Ngôn ngữ QTDH : Quá trình dạy học QTGD : Quá trình giáo dục SL : Số lượng TX : Thường xuyên iv
DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ Bảng: Bảng 2.1. Thực trạng thực hiện mục tiêu giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số ................................ 37 Bảng 2.2. Thực trạng phương pháp dạy học tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số ........................................................................... 39 Bảng 2.3. Thực trạng cách thức dạy tiếng Việt cho học sinh dân tộc thiểu số ..... 40 Bảng 2.4. Thực trạng các hình thức giáo dục phát triển ngôn ngữ cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số ..................................................... 42 Bảng 2.5. Các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp giúp phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh dân tộc thiểu số ............................................... 43 Bảng 2.6. Đánh giá mức độ thực hiện lập kế hoạch giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh dân tộc thiểu số ........................................................ 49 Bảng 2.7. Đánh giá thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch (Chương trình) giáo dục ngôn ngữ cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số tỉnh Lào Cai........................................................................................... 51 Bảng 2.8. Đánh giá mức độ chỉ đạo triển khai giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh dân tộc thiểu số hiện nay ................................................. 54 Bảng 2.9. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số ................................ 56 Bảng 3.1. Mẫu khảo sát đánh giá tính cần thiết và khả thi.................................... 90 Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm về tính cần thiết các biện pháp quản lý dạy tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số ................................. 91 Bảng 3.3. Kết quả khảo nghiệm về tính khả thi của các biện pháp quản lý dạy tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số .......................... 93 Bảng 3.4. Mối quan hệ giữa tính cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lý dạy tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số ...................... 94 Sơ đồ: Sơ đồ 2.1. Bản đồ ngôn ngữ và kết quả học tậpcủa học sinh tiểu học tỉnh Lào Cai ... 34 Sơ đồ 3.1. Mối quan hệ giữa các biện pháp quản lý dạy học tiếng Việt cho học sinh dân tộc thiểu số ............................................................... 91 v
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Xuất phát từ tầm quan trọng của ngôn ngữ tiếng Việt: Tiếng Việt là tiếng phổ thông, ngôn ngữ chính được dùng trong nhà trường “Tiếng Việt được coi là phương tiện ngôn ngữ chính thức dùng trong hệ thống giáo dục của Việt Nam” (Điều 7, Luật Giáo dục) [21]. Tiếng Việt cũng là phương tiện tối quan trọng để giao tiếp và chiếm lĩnh tri thức. Để nắm bắt được kiến thức do giáo viên truyền thụ, đối với học sinh ở cấp tiểu học, phải biết nói và sử dụng tiếng Việt thành thạo bởi học sinh không phân biệt dân tộc, vùng, miền sẽ phải tiếp nhận một chương trình học mang tính quốc gia. Xuất phát từ những khó khăn về tiếng Việt của học sinh DTTS, Tiếng Việt lại không phải là tiếng mẹ đẻ của học sinh dân tộc thiểu số, ở các xã, bản vùng sâu, vùng xa ngôn ngữ được dùng trong sinh hoạt cộng đồng, hội họp, người địa phương chỉ sử dụng ngôn ngữ mẹ đẻ, ít sử dụng và không sử dụng tiếng Việt. Ở các trường mầm non, nhiều nơi mới chỉ dừng lại ở việc trông nom mà chưa chú trọng nhiều đến việc cho trẻ có những tiếp xúc ban đầu với Tiếng Việt. Đây là một thiệt thòi lớn của học sinh miền núi so với học sinh vùng đồng bằng, thành phố. Khi vào học tiểu học, do không nói được tiếng phổ thông, nhiều học sinh tỏ ra e dè, nhút nhát, thiếu tự tin. Nhận định của UNESCO năm 2003: “Một sự thật hiển nhiên nhưng thường chưa được công nhận là nếu người học phải học bằng một ngôn ngữ không phải tiếng mẹ đẻ thì những khó khăn đối với họ sẽ nhân lên gấp đôi: không những phải học một ngôn ngữ mới mà còn phải học kiến thức mới có trong ngôn ngữ ấy. Những thách thức này càng tăng bội phần nếu như người học thuộc nhóm cộng đồng đang chịu nguy cơ hay sức ép về giáo dục, chẳng hạn: Dân tộc bị thất học, nhóm dân tộc thiểu số, nhóm tị nạn” (dẫn theo [8]). Xuất phát từ thực tế giáo dục Tiểu học của tỉnh Lào Cai với 72,6% học sinh tiểu học là người dân tộc thiểu số, trong số đó chiếm đến 60% các em ở những thôn bản vùng cao khó khăn, dân cư sống dàn trải, phân tán, điều kiện học tập và giao tiếp ngôn ngữ Tiếng Việt còn hạn chế, công tác dạy học và quản lý hoạt động giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt, đặc biệt là dạy học môn Tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số tại tỉnh Lào Cai mặc dù đã được quan tâm và đạt được một số kết quả, nhưng còn nhiều hạn chế, chất lượng giáo dục thực sự chưa được như mong đợi (còn học sinh tiểu học bỏ học, còn học sinh đọc chậm viết chậm so với chuẩn kiến thức kĩ năng môn Tiếng Việt, khả năng giao tiếp hạn chế, nói ngọng, nói chưa đúng trật tự câu và chưa hiểu nghĩa trong giao tiếp còn khá phổ biến...). 1
Trong khi đó rất ít giáo viên tiểu học và THCS biết tiếng dân tộc thiểu số, bởi phần lớn trong số họ đều từ những nơi khác tới. Số giáo viên này cũng chưa từng được tiếp cận với chương trình đào tạo liên quan đến ngôn ngữ dân tộc thiểu số, hoặc phương pháp dạy học Tiếng Việt như ngôn ngữ thứ 2 tại các trường Sư phạm. Tình trạng bất đồng ngôn ngữ giữa người học và người dạy, giáo viên nói học sinh không hiểu diễn ra khá phổ biến. Học sinh không sử dụng thành thạo tiếng Việt sẽ khó nắm được kiến thức từ chương trình học. Chất lượng giáo dục vì vậy mà bị ảnh hưởng dẫn đến học sinh lưu ban hoặc bỏ học. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới Chương trình theo định hướng phát triển năng lực, tỉnh Lào Cai cũng như các tỉnh có nhiều học sinh dân tộc thiểu số nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số là yêu cầu cấp thiết đồng nghĩa với việc đảm bảo cho các em một điều kiện tiên quyết để có thể nắm bắt, tiếp thu các môn học khác đạt hiệu quả cao nhất, giúp các em phát triển nhân cách một cách toàn diện. Vì vậy đề tài: “Quản lý hoạt động giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số tỉnh Lào Cai” nhằm góp phần thực hiện tốt hơn công tác dạy tiếng Việt cho người dân tộc phát triển giáo dục miền núi, đặc biệt là giáo dục vùng dân tộc thiểu số, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và phân tích thực trạng hoạt động giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt và quản lý giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số cấp tiểu học tỉnh Lào Cai, đề xuất biện pháp phát triển ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số nhằm nâng cao chất lượng dạy học tiếng Việt, nâng cao ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số cấp tiểu học tỉnh Lào Cai. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số tỉnh Lào Cai. 2
4. Giả thuyết khoa học Nếu biết dựa vào những thành tựu nghiên cứu về hoạt động giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số trong và ngoài nước, đồng thời với thực tiễn nghiên cứu giáo dục vùng dân tộc thiểu số tỉnh Lào Cai thì có thể thiết kế được một chuỗi giải pháp có tính chiến lược, hợp lý, phù hợp thực tiễn, khả thi, hiệu quả góp phần nâng cao hiệu quả dạy học Tiếng Việt, năng lực ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo cấp tiểu học tỉnh Lào Cai. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số. 5.2. Khảo sát thực trạng quản lý hoạt động giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số tại các trường tiểu học của tỉnh Lào Cai. 5.3. Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số tại các trường tiểu học của Sở Giáo dục Lào Cai nhằm nâng cao chất lượng dạy học trong các trường tiểu học vùng dân tộc đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh dân tộc thiểu số của Sở Giáo dục và Đào tạo. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu đề tài 6.1. Giới hạn về đối tượng nghiên cứu - Đề tài tập trung nghiên cứu các biện pháp quản lý của Sở Giáo dục và Đào tạo đối với hoạt động giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số tỉnh Lào Cai thông qua hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ở trường tiểu học theo chương trình của Bộ GD&ĐT và hoạt động giáo dục. 6.2. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu Đề tài được triển khai nghiên cứu ở Sở Giáo dục và Đào tạo và 71 trường tiểu học trên địa bàn 4 huyện Bắc Hà, Sa Pa, Mường Khương, Bát Xát tỉnh Lào Cai. 6.3. Giới hạn về khách thể khảo sát - Nhóm 1: Cán bộ quản lý, chỉ đạo chuyên môn cấp Tiểu học của Phòng Giáo dục và Đào tạo: 3 người. - Nhóm 2: Hiệu trưởng các trường tiểu học có học sinh dân tộc: 71 người. - Nhóm 3: Giáo viên tiểu học: 139 người. 3
6.4. Giới hạn về thời gian - Thời gian nghiên cứu khảo sát từ tháng 10/2017 đến 8/2018. - Số liệu nghiên cứu lấy từ năm học 2015 - 2016 đến 2017 - 2018. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các văn bản, tài liệu, công trình nghiên cứu về quản lý hoạt động giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học dân tộc thiểu số nhằm xây dựng cơ sở lý luận đề tài nghiên cứu. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phỏng vấn trực tiếp. - Phương pháp quan sát. - Điều tra bằng phiếu hỏi. - Phương pháp trò chuyện. 7.3. Phương pháp xử lý kết quả khảo sát - Phương pháp thống kê mô tả. - Phương pháp sử dụng phần mềm tin học để xử lý số liệu. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài Mở đầu, Kết luận kiến nghị, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số tỉnh Lào Cai. Chương 3: Biện pháp quản lý quản lý hoạt động giáo dục ngôn ngữ tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số tỉnh Lào Cai. 4
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGÔN NGỮ CHO HỌC SINH TIỂU HỌC NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề Đề tài luận văn nghiên cứu Giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số là một lĩnh vực rất rộng, xuất phát từ quan niệm là giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt thì dạy học Tiếng Việt là vấn đề cốt lõi, vì vậy tổng quan nghiên cứu vấn đề sẽ đi theo các hướng: tổng quan các công trình nghiên cứu về dạy học và quản lý hoạt động dạy học, dạy học môn tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu. Trên thế giới: Chủ nghĩa tư bản xuất hiện cuối thế kỷ XIV với những thay đổi mạnh mẽ về khoa học kỹ thuật, đòi hỏi con người phải có những am hiểu về kỹ thuật, lúc này vấn đề dạy học và quản lý dạy học đã được nhiều nhà giáo dục quan tâm, tiêu biểu là Jan.Amos. Comenxki (1592-1670 ông đã đưa ra các nguyên tắc dạy học trực quan, nhất quán, nguyên tắc đảm bảo tính khoa học, tính hệ thống. Ông nhấn mạnh hiệu quả dạy học có liên quan rất lớn đến chất lượng người dạy trong việc vận dụng các nguyên tắc dạy học. Tác phẩm kinh điển của chủ nghĩa Mác -Lênin ra đời đã thực sự định hướng cho hoạt động giáo dục là các qui luật về “sự hình thành cá nhân con người”, “tính quy định về kinh tế xã hội đối với giáo dục”,... Các quy định đó đặt ra các yêu cầu đối với quản lý giáo dục và tính ưu việt của xã hội đối với việc tạo ra phương tiện điều kiện cần thiết cho giáo dục. Những tiến bộ trong nhận thức khoa học và tâm lí giáo dục của Jean Piaget và Lev Semenovich Vygotsky trong nửa đầu của thế kỉ đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến lí thuyết dạy tiếng trong những năm 60 và 70. Khuynh hướng mới ưa chuộng quan điểm nhân văn hơn và tập trung nhằm vào người học và sự tương tác xã hội, đã nhượng bộ tiến trình tự nhiên (ở Mĩ) và tiến trình giao tiếp (ở Anh). “Học ngôn ngữ cộng đồng” của nhà tâm lí học Charles Curran và “Tiến trình tự nhiên” của Terrell và Krashen (trong những năm 80) là những công trình rất tiêu biểu của khuynh hướng gần đây nhất trong dạy tiếng.” (Ricardo Schytz). Một số quan điểm về sự phát triển của ngôn ngữ trẻ em như Lý thuyết hành vi chủ nghĩa: B.F Skinner trong tác phẩm Hành vi bằng lời cho rằng - ngôn ngữ của trẻ 5
cũng như mọi hành vi khác được hình thành do thao tác quyết định, và sự “bắt chước” là rất quan trọng. Những thao tác về ngôn ngữ cùng với sự giúp đỡ của người lớn sẽ cho trẻ nhanh chóng trưởng thành về ngôn ngữ. Lý thuyết tự nhiên chủ nghĩa Noam Chomxky cho rằng: Trẻ em đóng vai trò chính là nhân tố chính trong sự phát triển nhân ngôn ngữ của mình. Ông coi ngôn ngữ có cơ sở sinh học của nó. Thành tựu chỉ có ở con người, con người có cơ quan sản sinh ngôn ngữ trong não bộ, chỉ cần có sự tác động thêm từ bên ngoài (môi trường nói năng) là ngôn ngữ có cơ hội xuất hiện. Dường như suy nghĩ là có sẵn, được tập. Ông còn cho rằng trẻ có kho chứa ngữ pháp toàn cầu, chỉ cần sử dụng đúng lúc là có thể giải mã được tiếng mẹ đẻ của nó. * Lý thuyết phát triển của ngôn ngữ là nhận thức của Piaget lại cho rằng ngôn ngữ không quan trọng lắm đối với sự phát triển của tư duy, theo ông tư duy phát triển được là nhờ trẻ hành động với các vật thể vật chất, phát hiện ra những thiếu sót trong tư duy hiện có, luyện tập để sáng tạo ra phương thức tư duy phù hợp với hiện thực Ông cũng cho rằng mọi trẻ em đều trải qua quá trình phát triển như nhau nhưng lại với tốc độ khác nhau, vì vậy giáo viên phải nỗ lực tổ chức hoạt động cho từng cá nhân, hoặc nhóm chứ không phải theo cả lớp. * Trong lý thuyết xã hội hoá của mình Vưgotxky lại cho rằng ngôn ngữ như là một nền tảng của tất cả các quá trình tư duy bậc cao như: điều khiển, ghi nhớ có chủ định, phân loại, kế hoạch hoá hoạt động, giải quyết vấn đề, trẻ càng lớn càng thấy các hoạt động dễ dần, ngôn ngữ tự điều chỉnh sẽ chuyển đần vào bên trong thành lời nói thầm. Trong lý thuyết về vùng phát triển gần Vưgotxky đề cập đến một loại bài tập mà trẻ không thể giải quyết được nếu không có sự giúp đỡ của người lớn hay bạn bè lớn hơn. Khi tham gia vào hoạt động giao tiếp trẻ học được ngôn ngữ của bạn lớn, người lớn và biến chúng thành ngôn ngữ cá nhân, lại dùng nó để tổ chức hành động của các nhân theo cách tương tự. Từ những quan điểm trên đã được được giáo dục hiện đại đưa vào chương trình giáo dục của mình và áp dụng một cách linh hoạt trong dạy học, bên cạnh một số điểm hạn chế thì nó cũng có rất nhiều ưu điểm - nó đã đưa đến một cách nhìn mới trong dạy học. Ở Việt Nam: Nâng cao chất lượng giáo dục đối với học sinh dân tộc thiểu số từ lâu đã trở thành vấn đề quan tâm của toàn Đảng, toàn dân, nhằm đào tạo nguồn nhân lực đáp 6
ứng yêu cầu phát triển kinh tế- xã hội của mỗi quốc gia. Để nâng cao chất lượng giáo dục nói chung, vai trò của giáo dục cho học sinh dân tộc thiểu số vùng kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn là vô cùng quan, đây là vấn đề luôn được các nhà khoa học giáo dục trong và ngoài nước quan tâm. Trong thời gian qua, trên địa bàn cả nước đã có nhiều công trình nghiên cứu về và về ngôn ngữ như: Đề tài Nghiên cứu ngôn ngữ trẻ em trước tuổi học đường (1971 - 1974) trong khuôn khổ đề tài cấp Nhà nước “Xây dựng chuẩn về tâm lí, sinh lí trẻ em Việt Nam” do Uỷ ban bảo vệ Bà mẹ và Trẻ em Trung ương chủ trì (với sự tham gia của Đoàn Thiện Thuật, Nguyễn Thiện Giáp, Lê Quang Thiêm…) Đề tài Nghiên cứu thực hành tiếng Việt trong nhà trường (1972 -1974) với kết quả là công trình Hỏi và đáp về Ngữ pháp tiếng Việt hiện đại (Nguyễn Tài Cẩn chủ biên và các đồng tác giả là Bùi Khánh Thế, Đinh Văn Đức, Đoàn Thiện Thuật) đề tài Giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt (1972) với kết quả là công trình Chuẩn hoá tiếng Việt (1979) và nhiều bài báo về vấn đề này (Mấy vấn đề về chuẩn hoá tiếng Việt, Nguyễn Hàm Dương, 1975; Một số vấn đề lí thuyết và thực tiễn của việc chuẩn hoá tiếng Việt, 1979; Đề tài Thực trạng giáo dục ngôn ngữ ở vùng dân tộc miền núi ba tỉnh phía Bắc Việt Nam của Trần Trí Dõi (NXB ĐHQG Hà Nội 2004); Tính thực tiễn trong chính sách giáo dục ngôn ngữ của Đảng và Nhà nước ta đối với vùng dân tộc thiểu số, Ngôn ngữ và đời sống của Trần Trí Dõi và Nguyễn Văn Thiện (2001); Mấy vấn đề về giáo dục ngôn ngữ và phát triển văn hóa ở vùng đồng bào các dân tộc thiểu số của Việt Nam hiện nay của Hoàng Văn Hành (1994) hay các đề tài nghiên cứu về tâm lý học sinh dân tộc thiểu số như các đề tài: Cần hiểu tâm lý của học sinh dân tộc thiểu số khi dạy học tiếng Việt của thạc sĩ Lê Hoàng Giang, Trung tâm nghiên cứu Giáo dục Phổ thông - Viện Nghiên cứu Giáo dục. Ngày 30 tháng 12 năm 2014, văn phòng Chính phủ có công văn 10512/VPCP- V.III về việc thực hiện chương trình công tác năm 2014, trong đó Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ Giáo dục và Đào tạo xây dựng Đề ăn Tăng cường tiếng Việt cho trẻ mầm non, học sinh tiểu học vùng dân tộc thiểu số, trình Thủ tướng xem xét, ban hành tháng 12 năm 2015, nhằm thực hiện chương trình hành động Chiến lược công tác dân tộc đến năm 2020 [dẫn theo 10]. Về dạy học Tiếng Việt, có một số tài liệu, tác giả đề cập đến như: - Một số vấn đề cơ bản của chương trình giáo dục tiểu học mới- Đỗ Đình Hoan; 7
- Tài liệu tham khảo cho giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục tiểu học về dạy học và phát huy tính tích cực của học sinh trong môn Toán, Tiếng Việt- Bộ GD&ĐT. - Giáo trình phương pháp dạy học Tiếng Việt - Lê Phương Nga, Đỗ Xuân Thảo,.. Tuy nhiên, những tài liệu này chỉ đề cập đến đặc trưng bộ môn Tiếng Việt hoặc phương pháp dạy học Tiếng Việt ở bậc tiểu học nói chung. Ngoài ra, cũng có một số luận văn thạc sỹ đề cập đến phương diện quản lý cấp cơ sở giáo dục quận, huyện như: - Biện pháp quản lý của Phòng Giáo dục và Đào tạo với hoạt động dạy học ở các trường tiểu học vùng dân tộc thiểu số huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai - Nguyễn Thanh Nhạn (2011). - Các biện pháp chỉ đạo đổi mới phương pháp giảng dạy bộ môn Tiếng Việt bậc tiểu học ở quận Thủ Đức, thành phố Hồ Chí Minh -Trần Thị Sáu (2006). - Biện pháp quản lý hoạt động dạy học đối với trường tiểu học của Phòng giáo dục quận 11 thành phố Hồ Chí Minh - Nguyễn Thanh Tịnh (2006). - Biện pháp quản lý dạy học môn Văn ở trường trung học phổ thông Trần Nguyên Hãn, TP Hải Phòng - Vũ Duy Nhân (2013). Song, các đề tài trên chỉ đề cập đến mặt lý luận cũng như thực tiễn của vấn đề dạy học chương trình tiểu học hoặc phương pháp dạy học Tiếng Việt đại trà và chủ yếu tập trung vào đối tượng học sinh dân tộc Kinh học tiếng Việt. Nhưng những công trình nghiên cứu được đề cập ở trên là những tư liệu cần thiết trong quá trình nghiên cứu xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài này. Nghiên cứu về việc giáo dục ngôn ngữ Tiếng Việt cho học sinh tiểu học người dân tộc thiểu số tỉnh Lào Cai là vấn đề chưa có công trình nào nghiên cứu. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Quản lý Quản lý: Bàn về khái niệm quản lý có rất nhiều ý kiến của các nhà khoa học trong các lĩnh vực khoa học khác nhau như tâm lý học, giáo dục học, điều khiển học, kinh tế học... ở trong và ngoài nước. Từ ý kiến của các nhà khoa học ngoài nước A.V Aunapu, A.P Aphanaxep, M.I Kônđacốp, Harold Koontz, Cyril Odonnell và Heinz Veihrich, Frederick Wins TayLor , Mary Parker Pollett... và ý kiến của các nhà khoa học trong nước như Nguyễn Minh Đạo, Đặng Quốc Bảo, Trần Kiểm - Nguyễn Xuân Thức, Trần Khánh Đức, Nguyễn Ngọc Quang... Có thể nhận thấy khi bàn về quản lý các tác giả đều thống nhất một số điểm cơ bản sau: 8
- Đó là trả lời câu hỏi: Ai quản lý? (chủ thể quản lý); quản lý ai?(khách thể quản lý)? quản lý cái gì (nội dung quản lý); quản lý như thế nào? (phương thức quản lý); Quản lý bằng cái gì? (công cụ quản lý); Quản lý để làm gì? (mục tiêu quản lý). - Đều nhấn mạnh các điểm sau: + Quản lý là quá trình tác động có mục đích, có tính hướng đích. + Quản lý thể hiện mối quan hệ giữa chủ thể quản lý và đối tượng quản lý, đây là quan hệ không đồng cấp và có tính bắt buộc. Chủ thể quản lý là cá nhân hay một nhóm, một tổ chức. Đối tượng quản lý là con người hay một nhóm, một tổ chức. + Quản lý là hoạt động thực tiễn nhằm đạt đến mục tiêu công việc qua sự phối hợp giữa con người, bộ phận trong tổ chức. + Hiệu quả công tác quản lý thuộc vào các yếu tố: Chủ thể quản lý, khách thể quản lý và mục đích công tác quản lý phụ thuộc vào tác động từ chủ thể đến khách thể quản lý nhờ công cụ và phương pháp quản lý. Mục đích hay mục tiêu chung của công tác quản lý có thể do chủ thể áp đặt, do yêu cầu khách quan của xã hội hay do sự cam kết, thỏa thuận giữa chủ thể và khách thể quản lý, từ đó nảy sinh các mối quan hệ tác động tương hỗ với nhau giữa chủ thể và khách thể quản lý. Trên cơ sở phân tích, nghiên cứu các vấn đề lí luận trên, luận văn xác định và sử dụng khái niệm: Quản lý quá trình tác động(lập kế hoạch tổ chức, điều khiển, kiểm tra) có định hướng, có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý trong một tổ chức nhằm làm cho tổ chức vận hành đạt hiệu quả mong muốn và đạt được mục tiêu đề ra. 1.2.2. Giáo dục Giáo dục theo từ tiếng Hán thì giáo có nghĩa là dạy, là rèn luyện về đường tinh thần nhằm phát triển tri thức và huấn luyện tình cảm đạo đức; dục là nuôi, là săn sóc về mặt thể chất. Vậy giáo dục là một sự rèn luyện con người về cả ba phương diện trí tuệ, tình cảm, thể chất. Theo phương Tây thì từ education vốn xuất phát từ chữ educare của tiếng Latinh. Động từ educare là dắt dẫn để làm phát khởi ra những khả năng tiềm tàng. Sự dắt dẫn này nhằm đưa con người từ không biết đến biết, từ xấu đến tốt, từ thấp kém đến cao thượng, từ chưa hoàn thiện đến hoàn thiện. Ngày nay, khái niệm giáo dục được hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau. 9
1.2.2.1. Giáo dục (theo nghĩa rộng) Giáo dục (theo nghĩa rộng) là hoạt động giáo dục tổng thể hình thành và phát triển nhân cách được tổ chức một cách có mục đích, có kế hoạch nhằm phát triển tối đa những tiềm năng (sức mạnh thể chất và tinh thần) của con người. Như vậy, giáo dục là một bộ phận của quá trình xã hội hình thành cá nhân con người, bao gồm những nhân tố tác động có mục đích, có tổ chức của xã hội, do những người có kinh nghiệm, có chuyên môn gọi là nhà giáo dục, nhà sư phạm đảm nhận. Nơi tổ chức hoạt động giáo dục một cách có hệ thống có kế hoạch chặt chẽ nhất là nhà trường. Với nghĩa rộng như trên, giáo dục là một hoạt động tổng thể bao gồm giáo dục trí tuệ, giáo dục đạo đức, giáo dục thể chất, giáo dục thẩm mỹ, giáo dục lao động do nhà trường phụ trách trước xã hội. 1.2.2.2. Giáo dục (nghĩa hẹp) Giáo dục (nghĩa hẹp) là một bộ phận của hoạt động giáo dục (nghĩa rộng), là hoạt động giáo dục nhằm hình thành thế giới quan khoa học, tư tưởng chính trị, đạo đức, thẩm mỹ, lao động, phát triển thể lực, những hành vi và thói quen ứng xử đúng đắn của cá nhân trong các mối quan hệ xã hội. Theo nghĩa này giáo dục (nghĩa hẹp) bao gồm các bộ phận: đức dục, mỹ dục, thể dục, giáo dục lao động. Việc hình thành lý tưởng, niềm tin, thái độ, những hành vi và thói quen ứng xử… là thế mạnh của quá trình giáo dục và được tiến hành thông qua sinh hoạt tập thể, các hoạt động xã hội, lao động công ích… trong và ngoài nhà trường. 1.2.3. Dạy học Dạy học là một bộ phận của giáo dục (nghĩa rộng),là quá trình tác động qua lại giữa giáo viên và học sinh nhằm truyền thụ và lĩnh hội những kinh nghiệm lịch sử xã hội loài người (kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo…) để phát triển những năng lực và phẩm chất cuả người học theo mục đích giáo dục. Quá trình này là một bộ phận hữu cơ của quá trình giáo dục tổng thể, trong đó: - Vai trò của nhà sư phạm là định hướng tổ chức, thực hiện việc truyền thụ tri thức, kỹ năng và kỹ xảo đến người học một cách hợp lý, khoa học, do đó luôn luôn có vai trò và tác dụng chủ đạo. - Người học tiếp thu một cách có ý thức độc lập và sáng tạo hệ thống kiến thức, kỹ năng và kỹ xảo, hình thành năng lực và thái độ đúng đắn. Người học là chủ thể sáng tạo của việc học, của việc hình thành nhân cách của bản thân. 10