Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:126

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở tìm hiểu lý luận, thực trạng sử dụng phương pháp dạy học theo tình huống, đề tài xây dựng quy trình thực hiện dạy học theo tình huống vào giảng dạy học phần “Công dân với pháp luật”, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM MA THỊ PHƢƠNG THẢO SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG VÀO DẠY HỌC PHẦN “CÔNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT” CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN PÁC NẶM, TỈNH BẮC KẠN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM MA THỊ PHƢƠNG THẢO SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG VÀO DẠY HỌC PHẦN “CÔNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT” CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN PÁC NẶM, TỈNH BẮC KẠN Ngành: LL & PPDH bộ môn Lý luận Chính trị Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ HOÀNG LAN THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Luận văn tốt nghiệp của tôi được sự hướng dẫn của cô giáo TS. Nguyễn Thị Hoàng Lan, tôi đã hoàn thành luận văn tốt nghiệp của mình. Tôi xin cam đoan luận văn này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi không trùng với bất kỳ công trình nghiên cứu nào của các tác giả khác, những số liệu trong luận văn là trung thực. Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020 Tác giả Ma Thị Phƣơng Thảo i
LỜI CẢM ƠN Để luận văn hoàn thành và được phép bảo vệ tôi đã nhận được sự quan tâm giúp đỡ của nhiều cá nhân và đơn vị. Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến: Cô giáo TS Nguyễn Thị Hoàng Lan - người đã dành nhiều thời gian quý báu để hướng dẫn, góp ý, chia sẻ… giúp tôi có định hướng đúng trong suốt thời gian thực hiện luận văn. Các nhà khoa học trong Hội đồng đánh giá luận văn đã có nhiều góp ý về mặt khoa học để tôi hoàn thiện luận văn được tốt hơn. Các thầy, cô giáo giảng dạy lớp cao học Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Lý luận chính trị - đã giúp tôi có nền tảng kiến thức để thực hiện luận văn. Trường THPT Bộc Bố, Trung tâm GDNN - GDTX huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình khảo sát và thực nghiệm làm luận văn. Sau cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến những người thân, những người trong gia đình luôn động viên, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi, giúp tôi hoàn thành luận văn. Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020 Tác giả Ma Thị Phƣơng Thảo ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii BẢNG DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ..................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ........................................................................ viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài ...................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 4 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 4 5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 4 6. Đóng góp của đề tài....................................................................................... 5 7. Kết cấu luận văn ............................................................................................ 6 PHẦN NỘI DUNG ........................................................................................... 7 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC TÌNH HUỐNG PHẦN “CÔNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT” TRONG CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12 ................................ 7 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ......................................................................... 7 1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài có liên quan đến đề tài ................... 7 1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở trong nước có liên quan đến đề tài ................... 9 1.2. Dạy học theo phương pháp tình huống phần “Công dân với pháp luật” trong chương trình Giáo dục công dân lớp 12 ....................................... 11 1.2.1. Quan niệm về phương pháp và phương pháp dạy học.......................... 11 1.2.2. Sự cần thiết của việc dạy học theo tình huống phần “Công dân với pháp luật” trong chương trình Giáo dục công dân lớp 12............................... 18 iii
1.3. Lý luận về môn học Giáo dục công dân lớp 12 ở trường phổ thông ....... 25 1.3.1. Nội dung phần “Công dân với pháp luật” ở trường Trung học phổ thông ... 25 1.3.2. Đặc điểm nhận thức của học sinh trường trung học phổ thông ............ 28 Kết luận chương 1 ........................................................................................... 31 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG VÀO DẠY HỌC PHẦN “CÔNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT” CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN PÁC NẶM, TỈNH BẮC KẠN ....................................... 32 2.1. Thực trạng việc sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn .......................................................................................... 32 2.1.1. Khái quát về các trường Trung học phổ thông ở huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn .................................................................................................... 32 2.1.2. Những kết quả đạt được của việc sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” chương trình Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn ......................................................................................... 38 2.1.3. Những hạn chế của việc sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” chương trình Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn ........... 40 2.2. Đề xuất quy trình sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” chương trình Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn ................ 45 2.2.1. Các nguyên tắc cần đảm bảo khi sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” chương trình Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn .................. 45 2.2.2. Quy trình thiết kế bài giảng................................................................... 49 2.2.3. Quy trình thực hiện bài giảng................................................................ 51 Kết luận chương 2 ........................................................................................... 60 iv
Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM VÀ ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ VIỆC SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG VÀO DẠY HỌC PHẦN “CÔNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT” CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN PÁC NẶM, TỈNH BẮC KẠN ....................................... 61 3.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm phương pháp tình huống trong dạy học phần “Công dân với pháp luật” chương trình Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn ........... 61 3.1.1. Giả thuyết thực nghiệm ......................................................................... 61 3.1.2. Mục đích thực nghiệm .......................................................................... 62 3.1.3. Địa điểm và thời gian tiến hành thực nghiệm ....................................... 62 3.2. Các bước tiến hành và phân tích kết quả thực nghiệm ............................ 62 3.2.1. Các bước tiến hành thực nghiệm........................................................... 62 3.2.2. Phân tích kết quả thực nghiệm .............................................................. 85 3.3. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” trong chương trình Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn ..................................................................................... 92 3.3.1. Nhóm giải pháp đối với các nhà quản lý giáo dục ................................ 92 3.3.2. Nhóm giải pháp đối với đội ngũ giáo viên............................................ 96 3.3.3. Nhóm giải pháp đối với học sinh ........................................................ 101 Kết luận chương 3 ......................................................................................... 105 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................. 106 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 108 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 110 v
BẢNG DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Từ, ngữ đầy đủ 1 GDCD Giáo dục công dân 2 GDNN - GDTX Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên 3 GV Giáo viên 4 HS Học sinh 5 NXB Nhà xuất bản 6 THPT Trung học phổ thông vi
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Quy mô học sinh ở các trường THPT trên địa bàn huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2014 - 2019 .................................... 33 Bảng 2.2. Cơ sở vật chất của các trường THPT huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn năm học 2019 - 2020 ...................................................... 34 Bảng 2.3. Kết quả học tập học kỳ I năm học 2019 - 2020 của học sinh khối 12 các trường THPT huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn ............ 36 Bảng 2.4. Mức độ hứng thú của HS lớp 12 các trường THPT trên địa bàn huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn đối với việc học môn GDCD (trước quá trình thực nghiệm) ........................................... 39 Bảng 2.5. Mức độ hứng thú của HS lớp 12 các trường THPT trên địa bàn huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn đối với việc học môn GDCD (sau quá trình thực nghiệm) .............................................. 39 Bảng 2.6. Kết quả điều tra về mức độ sử dụng phương pháp tình huống và các phương pháp dạy học khác ................................................ 41 Bảng 2.7. Kết quả tìm hiểu những khó khăn khi dạy học theo tình huống môn GDCD chương trình lớp 12 .................................................. 42 Bảng 3.1. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THPT Bộc Bố ......................................... 85 Bảng 3.2. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD ở lớp thực nghiệm và đối chứng ở trung tâm GDNN - GDTX .............................................. 86 Bảng 3.3. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm (12A1) và lớp đối chiếu (12A3) ở trường THPT Bộc Bố........................................... 87 Bảng 3.4. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm (12A2) và lớp đối chiếu (12A4) ở trường THPT Bộc Bố........................................... 88 Bảng 3.5. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trung tâm GDNN - GDTX ............................................................ 89 Bảng 3.6. Thái độ của học sinh đối với giờ học dạy học theo phương pháp tình huống ............................................................................. 89 vii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm (12A1) và lớp đối chiếu (12A3) ở trường THPT Bộc Bố ................................ 87 Biểu đồ 3.2. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm (12A2) và lớp đối chiếu (12A4) ở trường THPT Bộc Bố ................................ 88 viii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, cả dân tộc ta đang nỗ lực thực hiện một nhiệm vụ hết sức quan trọng là “phấn đấu đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại” [5, tr. 103]. Tại Đại hội XII của Đảng đã xác định đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo; phát triển nguồn nhân lực là một trong mười ba định hướng lớn để hiện thực hóa mục tiêu phấn đấu sớm đưa nước ta cơ bản trở thành nước theo hướng hiện đại. Đại hội XII khẳng định: “Giáo dục là quốc sách hàng đầu. Phát triển giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài”. Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh toàn cầu hóa đặt ra những yêu cầu mới cho sự nghiệp giáo dục là đào tạo đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ mới đang đặt ra ngày càng cấp thiết. Một trong những định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, kinh viện, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình thành năng lực và phẩm chất của người học, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Vì vậy, việc vận dụng và tổ chức có hiệu quả quá trình dạy học trong nhà trường phổ thông thì các phương pháp giảng dạy là một thành tố vô cùng quan trọng, vì việc vận dụng hợp lý các phương pháp dạy học là nhằm phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực làm việc cộng tác của người học. Đó cũng là những xu hướng quốc tế trong cải cách phương pháp dạy học ở nhà trường phổ thông. Giáo dục công dân là một bộ môn có vai trò quan trọng đối với việc giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh. Nó giúp học sinh có những kiến thức, kỹ năng để ứng xử phù hợp trong cuộc sống. Việc dạy học có hiệu quả môn Giáo dục công dân sẽ giúp giảm thiểu những tệ nạn xã hội đang hàng ngày hàng giờ diễn ra trong xã hội. Xây dựng môi trường văn hóa học đường 1
lành mạnh, không còn lối ứng xử thiếu văn hóa, không còn tình trạng bạo lực trong giáo dục. Các tri thức khoa học trong môn Giáo dục công dân là tri thức về triết học, chủ nghĩa xã hội khoa học, kinh tế chính trị học, đạo đức học, pháp luật học, đường lối chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam. Học sinh ở mỗi cấp học được làm quen với nhiều mảng kiến thức khác nhau, mỗi nội dung đều góp phần hình thành nhân cách cho các em, đặc biệt hình thành kỹ năng sống, thói quen sống khoa học đúng đắn. Trong chương trình Giáo dục công dân lớp 12 với chủ đề cơ bản “Công dân với pháp luật” nhằm giáo dục những kiến thức về pháp luật cho học sinh lớp 12. Đây là những kiến thức cơ bản nhằm giúp học sinh có những hiểu biết nhất định trong việc định hướng về mặt nhận thức cũng như hành động, biết sống tuân thủ pháp luật, biết phát huy quyền công dân, biết phê phán và đấu tranh với lối sống xem thường pháp luật nhằm góp phần vào sự nghiệp xây dựng đất nước. Trước yêu cầu đổi mới về chất lượng của giáo dục đào tạo nói chung, chất lượng giáo dục đối với học sinh trung học phổ thông nói riêng trong giai đoạn hiện nay thì môn Giáo dục công dân càng có vị trí quan trọng. Giáo dục công dân trước đây vốn được gắn liền với quan niệm là môn phụ nên học sinh cũng ít để tâm đến và không xem trọng nó. Trong những năm gần đây hiện tượng học sinh vi phạm pháp luật ngày càng có chiều hướng gia tăng với mức độ ngày càng nghiêm trọng. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng đó là do sự xuống cấp về đạo đức và sự thiếu hiểu biết về pháp luật của một bộ phận không nhỏ học sinh. Do đó vấn đề giáo dục pháp luật có vai trò hết sức quan trọng. Tuy đã có phương tiện dạy học hiện đại song phương pháp giảng dạy vẫn còn hạn chế, chủ yếu vẫn được diễn ra theo lối truyền thống truyền thụ thụ động, một chiều, thầy giảng trò ghi chép. Qua nhiều quá trình tìm tòi và thực nghiệm người nghiên cứu nhận thấy phương pháp dạy học tình huống là một phương pháp tích cực có nhiều ưu điểm nổi trội, giúp việc dạy học mang lại hiệu quả cao, làm tăng tính thực tiễn của môn học, giúp học sinh hình thành năng lực giải quyết các vấn đề thực tiễn và hứng thú học tập với môn học. 2
Các trường Trung học phổ thông trên địa bàn huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn là trường thuộc khu vực miền núi phía bắc, chất lượng đầu vào còn chưa cao, đa số các em học sinh học lực ở mức trung bình và trung bình khá do đó việc nhận thức của học sinh còn nhiều hạn chế. Chính vì vậy việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục được nhà trường hết sức quan tâm. Thực tế cho thấy muốn dạy và học có hiệu quả môn Giáo dục công dân thì không thể chỉ chú trọng đổi mới nội dung mà còn phải chú trọng đổi mới phương pháp. Việc áp dụng phương pháp tình huống vào giảng dạy chương trình Giáo dục công dân lớp 12 là cần thiết, góp phần đáng kể nhằm đạt được hiệu quả và mục đích của hoạt động giáo dục pháp luật. Từ những lý do trên, tôi đã lựa chọn đề tài: “Sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn” làm luận văn thạc sĩ, chuyên ngành Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Lý luận chính trị. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài 2.1. Mục đích nghiên cứu đề tài Trên cơ sở tìm hiểu lý luận, thực trạng sử dụng phương pháp dạy học theo tình huống, đề tài xây dựng quy trình thực hiện dạy học theo tình huống vào giảng dạy học phần “Công dân với pháp luật”, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài Để đạt được mục đích đề ra, đề tài tập trung thực hiện những vấn đề cơ bản sau: - Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc dạy học theo phương pháp tình huống; - Nghiên cứu thực trạng dạy học môn Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn; 3
- Xác lập quy trình và các giải pháp có hiệu quả việc sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn; - Tiến hành thực nghiệm dạy học theo phương pháp tình huống phần “Công dân với pháp luật” ở trường Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài Đề tài nghiên cứu quy trình thực hiện dạy học theo phương pháp tình huống phần “Công dân với pháp luật” trong chương trình Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn. 3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài - Phạm vi về không gian: nghiên cứu thực trạng sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” trong chương trình Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông trên địa bàn huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn. - Phạm vi về thời gian: Năm học 2019 - 2020 4. Giả thuyết khoa học Việc dạy học theo phương pháp tình huống phần “Công dân với pháp luật” cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn đã đạt được những kết quả nhất định, song việc vận dụng còn thiếu tính hệ thống, đồng bộ do giáo viên chưa đưa ra được hệ thống những tình huống hoàn chỉnh. Nếu các quy trình và giải pháp mà luận văn đưa ra được áp dụng sẽ góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện, nâng cao hiệu quả trong dạy học phần “Công dân với pháp luật” cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Trên cơ sở xác định mục đích, đối tượng nghiên cứu của đề tài, tác giả đã sử dụng một số nhóm phương pháp nghiên cứu sau: 4
Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết: + Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu: Trên cơ sở tổng hợp các tài liệu khoa học từ các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học, kết hợp với việc phân tích kết quả thực nghiệm việc dạy học theo phương pháp tình huống phần “Công dân với pháp luật” cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn. + Phương pháp lịch sử và logic: Trên cơ sở nghiên cứu các công trình khoa học về dạy học nói chung và dạy học theo phương pháp tình huống nói riêng, tác giả vận dụng để xây dựng hệ thống lý thuyết về dạy học theo phương pháp tình huống phần “Công dân với pháp luật” phục vụ cho công tác nghiên cứu của đề tài Phương pháp nghiên cứu thực tiễn + Phương pháp điều tra điều tra xã học: Sử dụng bảng ankét với các câu hỏi đóng và mở để phát cho giáo viên và học sinh được chọn khảo sát nhằm thu thập được ý kiến đánh giá, nhìn nhận của học sinh, giáo viên đối với phương pháp dạy học tình huống + Phương pháp thực nghiệm sư phạm: tiến hành thực nghiệm sư phạm để khẳng định được quy trình đưa ra đã phù hợp chưa và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học theo phương pháp tình huống Phương pháp bổ trợ: Sử dụng toán thống kê để xử lý kết quả nghiên cứu. 6. Đóng góp của đề tài - Đề tài góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc dạy học theo phương pháp tình huống phần “Công dân với pháp luật” cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn. - Đề tài đề xuất được quy trình và các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc dạy học theo phương pháp tình huống phần “Công dân với pháp luật” cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn. 5
- Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo tình huống, góp phần hỗ trợ cho giáo viên dạy học và học sinh học tập phần “Công dân với pháp luật” chương trình Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn. - Luận văn có thể được sử dụng là tài liệu tham khảo để giáo viên có thêm phương pháp dạy học môn Giáo dục công dân có hiệu quả hơn. 7. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương, 8 tiết. 6
PHẦN NỘI DUNG Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC TÌNH HUỐNG PHẦN “CÔNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT” TRONG CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Trong những năm gần đây, lý luận về phương pháp dạy học và đổi mới phương pháp dạy học là vấn đề được nhiều nhà khoa học quan tâm và nghiên cứu. Có không ít công trình bàn luận trực tiếp đến phương pháp dạy học và đổi mới phương pháp dạy học. Trong đó dạy học tình huống là hướng nghiên cứu khá phổ biến nhất là trong lĩnh vực giáo dục pháp luật. 1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài có liên quan đến đề tài Trong lịch sử phát triển của giáo dục, tình huống đã được sử dụng từ lâu trong lịch sử giáo dục thế giới, thậm chí từ thời cổ đại. Ở phương Đông, phương pháp xử lí tình huống đã được đề cập đến trong nhiều kinh sách, văn học cổ qua các thời đại của Trung Quốc mà tiêu biểu là Khổng Tử (551 - 487 TCN), với nhiều tình huống theo hướng nêu vấn đề đặc sắc, cá thể hóa tiếp nhận, phương pháp xử lí tình huống là những bài học quý báu về răn dạy con người, được xem là tấm gương về phương pháp giáo dục tích cực cho thế hệ sau. Nhật Bản cũng đã thực hiện phương pháp tình huống trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt trong ngành quản lý, du lịch. Bí quyết thành công trong xử lí tình huống của người Nhật Bản bao gồm bốn bước: Tình huống - Phân tích - Tổng hợp - Hành động [12, tr 34]. Với Hàn Quốc, để hướng tới một nền giáo dục hiện đại phục vụ cho việc phát triển đất nước, họ đã rất quan tâm đến việc giúp cho người học có năng lực giải quyết vấn đề. Ở phương Tây, Mĩ là nước sớm nghiên cứu và áp dụng tình huống trong giáo dục và đào tạo. Năm 1870, giáo sư Christopher Columbus Langdell đã khởi xướng phương pháp dạy học tình huống cho khoa Luật của trường 7
Đại học Kinh doanh Havard và đã được chấp nhận một vài năm sau đó. Năm 1919, Trường Đại học Western Ontario của Canada cũng đã bắt đầu áp dụng phương pháp tình huống trong dạy học kinh doanh nhờ sự dũng cảm tiên phong của W. Sherwood For - Trưởng khoa Cơ bản, và K.P.R Neville - Trưởng phòng Giáo dục. Đến nay, trường Kinh doanh Richard Ille của Đại học Western Ontarion đã trở thành cơ sở uy tín số một ở Canada trong việc áp dụng phương pháp tình huống vào giảng dạy. Tại Pháp, ngay đầu thế kỉ XX, phương pháp tình huống cũng đã được áp dụng rộng rãi nhưng tình huống đưa ra bấy giờ phần nhiều là giả định nên ít có sức thuyết phục. Từ những năm 1960, Gaston de Vilard đã xây dựng một giáo trình lý luận mà nội dung là những tình huống có thật, trong đó thầy giáo xác định một số vấn đề lý thuyết ngắn gọn, nêu tình huống cụ thể cho học sinh tranh luận với nhau, cuối cùng thầy là người đưa ra kết luận. Phương pháp này đã gây được tiếng vang trong toàn nước Pháp và sau đó được nghiên cứu, áp dụng trong nhiều ngành học khác nhau. Dạy học tình huống cũng được các nhà khoa học Liên Xô (cũ) và Ba Lan quan tâm. Tài liệu lí luận về dạy học của họ đã được dịch và phổ biến ở Việt Nam từ cuối những năm 60 của thể kỉ XX, điển hình như: T.V. Cudriaxep (1967); A.M. Machiiuskin (1972); ngoài ra còn có I.F. Khalarmôp, M.I. Kluglac, V.N. Nhikitrencô, E.N. Orlôva, O.A. Abbunhinna,… đặc biệt không thể không nhắc đến hai nhà nghiên cứu là V. Okôn (1967) và I.Ia. Lecne (1977). Nhìn chung kiểu dạy học sử dụng tình huống được các tác giả đề cập đến là dạy học nêu vấn đề và dạy học giải quyết vấn đề. Những kinh nghiệm sử dụng tình huống được nhấn mạnh vào mối quan hệ tương tác giữa giáo viên và học sinh, trong đó hoạt động của giáo viên được chú ý. Tình huống có vấn đề trong dạy học này không chỉ đơn thuần là những tình huống có thật trong thực tế cuộc sống mà còn bao gồm cả những tình huống có tính lí luận nảy sinh trong quá trình nhận thức tài liệu học tập. Từ dạng dạy học này, ứng dụng của phương pháp tình huống trong các ngành nghề, trong các 8
lĩnh vực quản lí, trong hoạt động sản xuất, trong hoạt động nghiên cứu khoa học và trong đào tạo nghề ngiệp dần dần được đặt ra. Nhiều tuyển tập, sách giáo khoa của các ngành học khác nhau được biên soạn nhằm phục vụ cho các giờ học có vận dụng tình huống. Từ cuối những năm 60 cho đến đầu những năm 80 của thế kỉ XX, một nhóm các nhà nghiên cứu khác lại đi sâu vào tìm hiểu các tình huống có vấn đề diễn ra trong giao tiếp sư phạm, trong giáo dục học sinh đó là tình huống sư phạm. T.N. Bônđarepxcaia với “Sự khéo léo đối xử sư phạm” (1969) nhấn mạnh một trong những biểu hiện rõ nét nhất của sự khéo léo đó là giải quyết các tình huống giáo dục. Tiếp sau đó là một loạt các công trình nghiên cứu của L.Ph. Xpirin, M.A. Xtrepinxki, M.L. Phrumxki (1974); N.E. Xalnhicôva (1975); B.D. Vunphôp (1983)… có tác giả đi sâu vào tình huống trong giáo dục gia đình, đó là E.I. Xecmaicơ. Như vậy, cho dù ở khía cạnh nào chúng ta đều dễ dàng nhận thấy rằng phương pháp tình huống đã có một chỗ đứng và ngày càng thể hiện được ưu thế của mình so với các phương pháp giáo dục khác. 1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở trong nước có liên quan đến đề tài Ở nước ta, từ một số năm trở lại đây, phương pháp dạy học tình huống đã được nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu và đưa vào áp dụng trong giảng dạy ở nhiều lĩnh vực. Trong giáo dục, phương pháp tình huống đã trở thành một phương pháp dạy học tích cực bên cạnh các phương pháp hiện đại khác như: thảo luận nhóm, nêu vấn đề, dạy học dự án, dạy học trải nghiệm… Tiêu biểu có thể kể đến một số công trình sau: Một là, những công trình về vận dụng tình huống trong dạy học “Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình và sách giáo khoa”, của Trần Bá Hoành (2007), Nhà xuất bản Đại học Sư phạm. Trần Văn Hà, “Lý thuyết tình huống và phương pháp xử lý tình huống trong hoạt động dạy học, nghiên cứu, quản lý, lãnh đạo”, Tạp chí Đại học và Giáo dục chuyên nghiệp, số 6/1996. 9
Nguyễn Thị Doan, “Vận dụng phương pháp tình huống trong giảng dạy đại học”, Tạp chí Đại học và Giáo dục chuyên nghiệp, số 5, 1994. Vũ Văn Tảo, Trần Văn Hà, Đặng Quốc Bảo, Dạy học giải quyết vấn đề, một hướng mới trong công tác giáo dục đào tạo, huấn luyện, Trường Cán bộ quản lý và đào tạo, Hà Nội, năm 1996. Phan Văn Tỵ, Vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn Giáo dục học ở học viện Chính trị Quân sự, Luận văn thạc sĩ Giáo dục học, Hà Nội, 2002. Đinh Tuấn Dũng, “Đổi mới phương pháp dạy học theo tình huống”, Kỷ yếu hội thảo nâng cao chất lượng đào tạo toàn quốc lần thứ III, Hà Nội, Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2020. Phan Thế Sủng - Lưu Xuân Mới, Tình huống và cách ứng xử tình huống trong quản lý giáo dục và đào tạo, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội, 2000. Hai là, những công trình nghiên cứu về tình huống trong dạy học môn giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông: Trần Thị Mai Phương, Dạy học giáo dục công dân theo phương pháp tích cực, Hà Nội, 2007. Hồ Thanh Diện, Vũ Xuân Vinh, Bài tập tình huống Giáo dục công dân 10, Nxb giáo dục, Hà Nội, 2007. Dương Thị Thúy Nga, Sử dụng tình huống trong dạy học môn Giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông, Bản tin giáo dục công dân số 3 tháng 7/2007, Diễn đàn của khoa giáo dục chính trị, Trường Đại học Sư phạm, Hà Nội. Thái Duy Tuyên, Phương pháp dạy học - truyền thống và đổi mới, Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam, 2010. “Sử dụng phương pháp tình huống kết hợp với phương pháp đóng vai trong dạy học môn giáo dục công dân lớp 12 (Qua khảo sát tại trường trung học phổ thông Lê Viết Thuật, thành phố Vinh”, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục của Đào Thị Hường (2011), Nghệ An. 10