Luận văn Thạc sĩ Khoa học kinh tế: Đổi mới chính sách và hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh bảo hiểm ở Việt Nam

Chia sẻ: SuSan Weddy | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:102

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm vận dụng lý thuyết bảo hiểm trong nền kinh tế thị trường để phân tích tình hình, đặc điểm của chính sách kinh doanh bảo hiểm ở nước ta trong thời gian qua, từ đó đưa ra những cơ sở khoa học cho việc đổi mới chính sách và hoàn thiện cơ chế quản lý của nhà nước đối với hoạt động kinh doanh bảo hiểm ở Việt Nam trong thời gian tới. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học kinh tế: Đổi mới chính sách và hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh bảo hiểm ở Việt Nam

DAI HQC QUOC GIA HÁ NÓI TRirÓNG DAI HOC KHOA HOC XA HÓI VÁ NHÁN VAN Nguyén Thi Phi Nga DÓI MÓI CHÍNH SÁCH VÁ HOÁN THIEN CO CHE QUAN LY NHÁ NÜÓC DOI VÓI HOAT DONG KINH DOANH BAO HIEM Ó VIÉT NAM Chuyén ngánh : Kính té Chính tr¿ Xa hói Chü nghia Má hiéu : 50201 Luán án Thac sv Khoa hoc Kinh té Nguói huíTng din kh m hoc : PTS. Irán Anh Tai HÁ NÓI _ 1997
MUC LUC Trang Md dáu 1 Chuong 1 : Ca sa ly luán vé hoat dpng kinh doanh bao hiém 4 7.7. Bdn chat vá chúc náng cúa bao hiém trong nén kinh té thi truáng 4 1.1.1. Su can thie't vá bán chát cüa bao hiém 4 1.1.2. Chúc náng cüa bao hiém 11 7.2. Thi truáng bao hiém 15 1.2.1. Khái niem thi truóng bao hiém 15 1.2.2. Các thánh vien tham gia thi truóng bao hiém 16 7.i. Vai tro cúa nhá nuóc dói vái hoqt dóng kinh doanh bao hiém 20 7.4. Kinh nghiem cúa mót so nuóc vé quan ly nhá nuóc dói vái hoqt dóng kinh doanh bao hiém 23 1.4.1. Vé ca sa pháp ly cüa hoat dOng kinh doanh bao hiém 24 1.4.2. Ca che quán ly nhá nuóc ddi vói hoat dOng kinh doanh bao hiém ....30 1.4.3. Xu huóng phát trien cüa he thdng quán ly nhá nuóc vé hoat dóng kinh doanh bao hiém 32 1.4.4. Thi truóng bao hiém cüa mOt sd nuóc trong khu vuc 34 Chuong 2 : Thuc trang quán ly nhá nuóc vé hoat dpng kinh doanh bao hiém a Viet Nam 38 2.1. Giai doqn truác khi có nghi dinh lOOlCP cúa chính phú vé kinh doanh bao hiém 38 2.1.1. Sa iugc su hinh thánh vá phát trien cüa ngánh bao hiém Viet Nam...38 2.1.2. Thuc trang ca che quán ly nhá nuóc ddi vói hoai dóng kinh doanh bao hiém 43
2.2. Giai doqn sau khi có nghi dinh 100/CP cúa Chính phú den nay 49 2.2.1. Tinh hinh chung vé thi truóng bao hiém Viet Nam 49 2.2.2. Tinh hinh thuc hien vai tro quán ly nhá nuóc ddi vói hoat dOng kinh doanh bao hiém 66 Chuong 3 : Phuong huóng hoán thien co che quán ly nhá nuóc dói vói hoat dong kinh doanh bao hiém ó Viet Nam 69 3.1. Mót so muc tiéu, phuong huáng phát trien thi truáng bao hiém Viét Nam 69 3.1.1. Xác dinh mOt mó hinh thi truóng bao hiém cho Viet Nam 72 3.1.2. Quan diém chie'n Iugc trong viec xay dung thi truóng bao hiém Viet Nam 73 3.1.3. Các muc tieu phát trien cu thé 76 3.2. Hoán thien ca che quán ly nhá nuác dói vái hoqt dóng kinh doanh bao hiém 79 3.2.1. He thdng pháp luat 80 3.2.2. Bo máy quán ly nhá nuóc 82 3.2.3. Nói dung quán ly nhá nuóc ddi vói hoat dóng kinh doanh bao hiém 86 * 3.2.4. MOt sd dé xuát khác 93 Két luán 96 Tai liéu tham kháo 98
MO DÁU 1. Tính cap thiet cüa dé tai Hoat dOng kinh doanh bao hiém lá mót hoat dóng thucmg mai gán chát vói quá trinh phát trien cüa nén kinh té. Nó có vai tro rát tích cuc ddi vói viec ón dinh vá phát trien quá trinh san xuát vá dói sdng xa hOi. Day lá mOt hoat dOng ta't yéu khách quan trong nén kinh té thi truóng. Trong sudt mOt thói gian dái, cüng vói viec thuc hien nén kinh té ké hoach hoá tap trung, Nhá nuóc ta da xay dung vá phát trien ngánh bao hiém theo huóng dOc quyén vá khOng có tinh chat kinh doanh : chi thánh lap a Viet Nam mOt doanh nghiep bao hiém duy nhát thuOc sa huu nhá nuóc (Bao Viet). Su quán ly nhá nuóc vé hoat dOng kinh doanh bao hiém dugc hiéu dóng nghia vói su chí dao truc tiép cúa Bo Tai chính ddi vói hoat dOng cüa Bao Viet. Do dó thi truóng Bao hiém khOng có diéu kien hinh thánh; moi nhu cáu bao hiém bi han che vá khOng có khá náng dáp úng. Trong khi dó ngánh bao hiém a các nuóc, dác biet lá các nuóc có nén kinh té phát trien thi ngánh bao hiém da thuc su tro thánh mOt ngánh cOng nghiep - cOng nghiep "khOng có khói". Doanh thu phí bao hiém háng nám a mOt sd thi truóng bao hiém lón nhu My, Nhat, Cóng Hoá Lien Bang Dúc... len de'n háng trám ty USD, góp phán tích cuc váo su phát tnén chung cüa nén kinh té các nuóc dó. Trong nhung nám gán day, cúng vói viec chuyén dói tu nén kinh té ké hoach hoá tap trung sang nén kinh té thi truóng có su diéu tiét cüa nhá nuóc, ngánh bao hiém a nuóc ta cüng da có nhung chuyén dói ca bán theo ca che dó: xoá bó dOc quyén kinh doanh bao hiém, dóng thói xay dung mót thi truóng bao hiém vói nhiéu doanh nghiep thuOc nhiéu thánh phán kinh té tham gia, xay dung mOt ca che' canh tranh lánh manh duói su diéu tie't vá quán ly cüa Nhá nuóc. Trong diéu kien dó, viec quán ly nhá nuóc ddi vói hoat dOng kinh doanh bao hiém tát yéu phái có nhung thay dói ca bán cá vé cách thtic vá nOi dung quán ly. Nhá nuóc quán ly chü yéu thOng qua các cOng cu pháp
luat, chính sách vá các cóng cu kinh té khác. Day cüng chính lá nOi dung má luán van tap trung nghien cúu. 2. Tinh hinh nghien cúu Nhan thúc dugc vai tro ngáy cáng táng cüa linh vuc bao hiém ddi vói nén kinh té qudc dan, ké tu sau khi chính phü Viet Nam ban hánh Nghi dinh sd 100/CP (ngáy 18/12/1993) vé kinh doanh bao hiém, da có háng loat các cuóc hói tháo, các bái nghien cúu, trao dói, tranh luán xung quanh van dé bao hiém dugc dáng tai tren các tap chí chuyén ngánh. Song ddi vói Viet Nam, ngánh kinh doanh bao hiém con lá mót ngánh hep vá mói. chua mang tinh phó bien tói moi táng lóp dan cu nen các cOng trinh nghien cúu trong nuóc chü yéu lá cüa các tac giá trong ngánh bao hiém vá tai chính, nói dung con tan man vá chua he thdng. Cüng có mOl sd cOng trinh lón a dang dé tai khoa hoc ca'p bo nghien cúu vé linh vuc bao hiém trong nén kinh té thi truóng vá dé ra các giái pháp vi mO nham thúc dáy su phát trien cüa hoat dOng kinh doanh bao hiém. Tuy vay van con có rát nhiéu y kién khác nhau xung quanh va'n dé dói mói chính sách vá co che' quán ly nhá nuóc ddi vói ITnh vuc náy. Bai vay viec nghien cúu mOt cách có he thdng hoat dOng kinh doanh bao hiém vá vai tro quán ly cüa nhá nuóc ddi vói hoat dOng náy a Viet Nam van con lá mót va'n dé mói, chua dugc giái quye't thoá dáng. 3. Muc dích nghien cúu Van dung ly thuye't vé bao hiém trong nén kinh té thi truóng dé phan tích tinh hinh, dac diém cüa chính sách kinh doanh bao hiém nuóc ta trong thói gian qua, tú dó dua ra nhung ca sa khoa hoc cho viec dói mói chính sách vá hoán thien ca che quán ly cüa nhá nuóc ddi vói hoat dóng kinh doanh bao hiém a Viet Nam trong nhung nám tói. 4. Doi tugng vá pham vi nghien cúu Dé tai dugc nghien cúu tren giác dO kinh té chính tri hoc, do vay van dé dugc xem xét vá phan tích mang tính cha't tóng hgp han lá di sau váo các nghiep vu bao hiém. Vé mát thói gian, dé tai nghien cúu mOt cách he thdng tú 1964 (bát dáu thánh lap COng ty Bao hiém Viet Nam) den nay, dac biet nha'n manh ké tú
1994 Ira lai day (sau khi có nghi dinh sd 100/CP cüa Chính phü vé kinh doanh bao hiém). 5. Phuong pháp nghien cúu Luán án su dung các phuong pháp cúa chü nghia duy vat bien chúng vá duy vat lich su, phuong pháp trúu tugng hoá, két hgp lOgic vói üch su, thdng ke, so sánh, mO hinh hoá... 6. Dóng góp cüa luán án Trinh báy có he thdng co so ly luán vé hoat dOng kinh doanh bao hiém trong nén kinh té thi truóng. - Phan tích toan dien thuc trang quán ly nhá nuóc ddi vói hoat dOng kinh doanh bao hiém tú khi thánh lap ngánh bao hiém den nay. - Dua ra các giái pháp chü yéu vá có khá náng thuc hien dé nang cao hieu quá quán ly cüa Nhá nuóc ddi vói thi truóng bao hiém Viet Nam trong thói gian tói. 7. Két cáu cúa luán án Ngoái phán mcf dáu, ke't luán vá danh muc tham kháo, luán án chía lám 3 chuong : - Chuong 1 : Co so ly luán vé hoat dOng kinh doanh bao hiém. - Chuong 2 : Thuc trang quán ly nhá nuóc vé hoat dOng kinh doanh bao hiém o Viet Nam. - Chuong 3 : Phuong huóng hoán thien co che quán ly nhá nuóc ddi vói hoat dOng kinh doanh bao hiém o Viet Nam.
CHUONG 1 CO SÓ LY LUÁN VÉ HOAT DÓNG ^ KINH DOANH BAO HIEM l.L Bán chát vá chúc náng cúa bao hiém trong nén kinh té thi truóng LI,L Su can thiét vá bán chát cüa bao hiém Bao hiém theo dúng nghia cüa nó ra dói cüng vói su phát tnén cüa thuong mai háng hái váo thói Trung có, dác biet lá trong vúng Dia Trung Hái. Các thuong gia vay tién cüa các nhá báng dé mua háng vá thue thuyén cha háng di các noi. Hg có thé thoá thuan ráng néu táu dám, thuong gia khOng phái trá lai tién cho nhá bang, nhung néu chuyén buOn thánh cóng, hg phái trá cá gdc lán lai má lai náy dOi khi len tói 40% cüa giá tri háng hoá vá táu. Dan dan, các thuong gia nhan trá mOt sd tién dugc xác dinh truóc khi táu len duóng dé yen tam ráng néu cháng may táu dám, ho sé khOng phái gánh chiu các tÓn thát, má tón thát náy sé chuyén sang các ngán háng da nhan tién cüa ho. Hgp dóng cüa mót dich vu nhu thé có ten lá don bao hiém vá don bao hiém lau dói nhát con giü lai tói ngáy nay da dugc ca'p tai Cien (Itaüa) nám 1347. Sau bao hiém háng hái, da lán lugt ra dói nhung loai hinh bao hiém khác. Nhu vay bao hiém ra dói lá dé dáp úng mót nhu cáu cu thé cüa con nguói: dó lá dugc bao ve vé nguói vá tai san, yen tam sdng, lám viec, kinh doanh .... Dan dan, bao hiém da tro thánh mót cOng cu khOng thé thiéu dugc trong dói sdng kinh té cüa các qudc gia. Có nhiéu ly do dé giái thich su can thiét cüa bao hiém, song tuu trung lai có 3 yéu td quyét dinh su can thiét phái bao hiém. Dó lá:
1 - Yéu tó tu nhien: Lich sü loái nguói truóc hét lá lich su da'u tranh vói thien nhien, giánh giat cüa thien nhien tát cá nhúng gi can thiét cho su tón tai vá phát trien cüa minh. Trong quá trinh dó con nguói khOng chí tac dóng den thien nhien, túng buóc nhan thúc vá van dung các quy luat cúa thien nhien, chinh phuc vá cái tao thien nhien, má dóng thói con nguói cüng luOn chiu su tac dOng cüa thien nhien. Xa hOi khOng ngúng phát trien, con nguói ngáy cáng lám chü dugc thien nhien nhiéu hon, song các hien tugng thien tai luón van dOng vá phát trien háu nhu khOng theo mOt trinh tu hay chu ky. Chính vi thé, con nguói khó có thé nghien cúu vá nhan thúc các hien tugng náy mOt cách dáy dü. Tinh hinh dó dan tói su tac dóng cüa thien nhien dOi khi da tro thánh luc lugng con nguói khOng thé kiém soát nói, có súc manh tan phá vá huy hoai cüa cái, thánh quá lao dóng do con nguói sáng tao ra. Vi vay dáu tranh vói thien nhien, han che tac hai vá nhanh chóng khác phuc hau quá cüa thien tai luOn lá nhiem vu cap bách cüa moi thói dai. Nhung tú cá nhan rieng lé, don dOc thi khOng dü súc duong dáu vói thien nhien, khOng thé nhanh chóng khác phuc hau quá cüa thien tai. Tren thuc té, tát cá các nuóc tren thé giói da di den mót két luán: mudn khoi phuc lai mOt phán hoác toan bO nhúng tón that do thien tai gay ra chi có thé duy nhát báng mOl bien pháp kinh té, dó lá tie'n hánh bao hiém. Nghia lá nhiéu nguói cúng nhau góp tién lap ra mOt qul du tru chung dé khi có thien tai vá tai nan bát ngó thi tú qui chung dó bu dáp kip thói cho nhúng nguói bi nan do thien tai bát ngó gay ra. Tuy nhien qui du tru dó chí phát huy hieu quá cao nhát khi dó lá nguón du tru chung cüa toan bO nén kinh té qudc dan. 2 - Yéu tó ky thuat: Trong quá trinh dáu tranh vói thien nhien, dé tón tai vá phát trien, con nguói tao ra nhúng luc lugng san xuát ngáy cáng to lón vá hien dai. Máy móc vá ky thuat do con nguói sáng tao ra, mOt mat thúc dáy náng cao náng suát lao dóng, tao ra cüa cái vat chát ngáy cáng dói dáo, nang cao dói sdng con nguói, nhung mát khác cüng lá nguón gdc gay ra biét bao nhieu tai nan. Nhúng tón thát do thien tai gay ra lá cuc ky to lón, nhung nhúng tón thát do tai nan bát ngó gay ra trong quá trinh sü dung, van hánh các phuong tien máy móc ky thuat do chính con nguói sáng tao ra, cúng khOng kém phán nghiem trong.
Nguói ta da tính dugc ráng háng nám cú trung binh 2 ngáy lai có ít nhát 1 con táu trong tai tú 500 tan dáng ky tro len bi dám. Chi rieng thiet hai vé táu, háng nám các cóng ty bao hiém da phái bÓi thuong tói 400 trieu do la My. Nhúng thiet hai lón cúng xáy ra trong ngánh háng khOng dan dung, duóng sát... Tuy vay, Oto van lá nguón gay nguy hiém lón nhát. Theo sd üeu tính toan cüa My thi cú 1 ty km hánh khách có 16 nguói che't trong van tai Oto; 8,5 nguói chét trong van tai háng khOng; 1,2 nguói che't trong van tai duóng sát. Nhúng yéu td có tính chát ky thuat nói tren (gán lien chü yéu vói viéc su dung phuong tien van tai co giói) da ánh huang lón tói su phát trien các loai bao hiém con nguói, bao hiém xe hoi vá trách nhiem dan su chü xe. Hien nay, ó da sd các nuóc tren thé giói. yéu td ky thuat tac dOng de'n su phát trien cüa bao hiém con manh hon cá yéu td thien nhien. 3 - Yéu tó xa hói: Ngoái hai yéu td nói tren (thien nhien vá ky thuat), mói truóng xa hói cúng ánh huóng rát lón den su hinh thánh vá phát tnén cüa mOl sd loai bao hiém. Duói che do Tu bán chü nghia, bao hiém dugc thuc hien nham dé phóng hau quá cüa 3 loai hien tugng: thien tai, ky thuat vá xa hói; trong dó các hien tugng xa hOi giü mOt vai tro hét súc quan trong. Vói mOt doi quan thát nghiep dOng dáo, vói nhúng cuóc khüng hoáng có tính chu ky, nhiéu loai bao hiém khá dOc dáo có diéu kien phát trien a các nuóc Tu bán chü nghia, truóc hét lá nhúng loai bao hiém lien quan truc tiép den các hien tugng xa hói, nhu bao hiém tón thát do các loai toi pham (cuóp cüa, giét nguói...) gay ra, bao hiém nhúng tón thát phát sinh do thi giá chúng khoán thay dói... bao hiém nhúng tón thát do các cuOc xung dot chính tri vá xa hoi gay nen (bao hiém dinh cOng, bái cOng...) bao hiém thát nghiep vá các loai bao hiém khác. Dac biet, ngáy nay khi xa hOi ngáy cáng phát trien, tién bO, van minh thi cáng có nhiéu loai hinh bao hiém xuát hien, vi du bao hiém dOi chan, bao hiém gigng hát... Tú su phan tích tren day có thé rút ra két luán: có 3 yéu td quyét dinh su phát sinh vá phát trien cüa bao hiém. Ne'u yéu td thien nhien quyét dinh su ra
dói cüa bao hiém thi yéu td ky thuat vá ye'u td mOi truóng xa hOi lai quyét dinh su phát trien manh me cüa bao hiém. Nói den bao hiém khOng thé khOng dé cap den qui bao hiém (qui du trú) bói vi bao hiém dugc tién hánh lá nham lap ra qui bao hiém dé bói thuóng nhúng thiet hai do thien tai vá tai nan bát ngó gay ra. Viec thánh lap qui du trú báng tién vá hien vat lá diéu kien quan trong vá can thiét ddi vói viec thuc hien tdt các chuong trinh phát trien kinh té - xa hoi, nang cao tinh ón dinh, su chác chán vá hieu quá cüa quá trinh tai san xuát trong tát cá các linh vuc cüa nén kinh té qudc dan. Qui du trú có thé chía thánh 2 loai nhu sau: • Qui du trú chién Iugc: Day lá qui du trú lón cüa Nhá nuóc báng tién, vat tu. Nó dugc thánh lap mOt cách tap trung nham muc dich dám bao vá khuyén khích su phát trien cüa toan bo nén kinh té qudc dan mót cách can ddi, có hieu quá vá dám bao cho nén kinh té có dü khá nang chóng lai các tón thát lón. Qui náy dugc lap báng nguón vdn cüa nhá nuóc. Các qui náy thuóng dugc sü dung dé bú dáp nhúng tón thát do thien tai, dich hoa vá các tai nan khác gay ra vói qui mO lón cho nén kinh té qudc dan, cho san xuát vá dói sdng. • Qui dám bao: Day lá qui du trú báng tién vá hien vat dugc thánh lap mOt cách tap trung hoac phan tan nham bú dáp các tón thát vá thiet hai trong túng linh vuc kinh té qudc dan rieng biet, tirng nhá máy xí nghiep, túng tÓ chúc kinh té. Có 2 phuong pháp lap qui dám bao: - Phuong pháp "tu dám bao": Phuong pháp lap quT dám bao xuát hien sóm nhát lá phuong pháp tu dám bao, nghia lá túng cá nhan, don vi kinh té hoac tó chúc xa hói tu lap ra qui du trú rieng cüa mmh bang cách dé dánh tién, güi tién tiét kiem, du trú vat tu, háng hoá, luong thuc thuc phám ... dé sü dung khi có các nhu cáu dOt xuát, khi gap thien tai, tai nan bát ngó. Loai qui dám bao phan tan náy giúp ich khá nhiéu cho viec dé phóng vá khác phuc nhanh chóng hau quá cüa thien tai vá tai nan bát ngó. Song loai quT náy thuóng có qui mO nhó, vi vay khOng cho phép khác phuc các tón thát lón. Hon núa nó chí dóng khung trong pham vi mót cá nhan, don vi nen khóng co dOng vá khOng dáp úng dugc nhu cáu dám bao. Só tién trich lap qui du trú náy lá sd tién nám "chét" mOt chó, khOng thé dem dáu tu kinh doanh dugc vá có khi chua kip tích luy dü sd tién can thiét thi tón thát da xáy ra, vá lai
khOng phái cá nhan, don vi nao cüng có khá náng tai chính dé dánh dugc nhúng sd tién lón. Vi vay phuong pháp náy lá it hieu quá. - Phuong pháp "bao hiém"; Qui dám bao lap báng phuong pháp náy goi lá qui bao hiém. Qui bao hiém chi dugc thánh lap duói hinh thúc tién te tú su dóng góp cüa tap thé nhúng nguói tham gia bao hiém. PChác vói các qui dám bao khác ó chó nó dugc thánh lap khOng phái dé thoá man nhúng nhu cáu chung cüa xa hoi má lá dé dáp úng nhúng nhu cáu da xác dinh truóc. Dó lá nhúng nhu cáu tai chính phát sinh khi có thien tai vá tai nan bát ngó do các rüi ro dugc bao hiém gay ra. Vi vay viec sü dung qui bao hiém gán lien vói viec xáy ra su cd gay tdn thát dugc bao hiém. Tát cá các san phám bao hiém déu nham muc dích cung cap su bao ve ddi vói mót sd hau quá kinh té phát sinh tú các tón thát. Bai vay bao hiém dáp úng nhu cáu cüa moi nguói can tói su an toan. Các cOng ty bao hiém khOng ngúng thiét ké, süa ddi vá hoán thien các san phám bao hiém cüa minh nhám dáp úng nhu cáu náy. Hgp dóng bao hiém lá mOt hgp dóng có giá tri pháp ly, theo dó cóng ty bao hiém thoá thuan trá mOt khoán tién cho nguói dugc bao hiém khi xáy ra nhúng tón thát thuóc pham vi bao hiém cüa hgp dóng vói diéu kien cóng ty bao hiém da nhan dugc mót khoán tién tú nguói duoc bao hiém ggi lá phí bao hiém. Báng cách náy, rüi ro hay nói cách khác lá xác suát xáy ra tdn thát kinh té dugc chuyén tú nguói dugc bao hiém sang cOng ty bao hiém. Tát cá các san phám bao hiém déu dugc thiét ké theo các nguyen tac ca bán áp dung cho khái niem tón thát kinh té. Dé mOt tón thát có thé xáy ra dugc cóng ty bao hiém cháp nhan bao hiém thi tón thát dó phái có nhúng tính chát sau: + Tón thát phái xáy ra mót cách ngáu nhien. + Tón thát phái xác dinh dugc. + Múc do tón thát lá dáng ké. + Ty le tdn thát phái du doán dugc. + Tón thát khOng phái lá thám hoa do'ivói cOng ly bao hiém. Các tinh chát tren két hgp vói nguyen ly xác suát thdng ke vá luat sd dOng da tao nen co só chung cho hoat dOng kinh doanh bao hiém má dua váo dó các nuóc phát trien ngánh bao hiém cüa minh. Tuy nhien, mói nuóc lai có cách xay dung he thdng bao hiém khác nhau tuy thuóc váo tinh hinh cu thé cüa nuóc dó. 8
Vay bao hiém lá gi? Có nhiéu dinh nghia vé bao hiém: Bao hiém thuc chát lá mOt phuong pháp lap qui du trú báng tién do nhúng nguói cúng có mOt khá náng gap mOl loai rüi ro tón thát nao dáy dóng góp tao nen dé tú qui du trú dó bú dáp cho nguói tham gia lap qui nhúng tón thát do thien tai hoac tai nan bát ngó gay ra cho hp. Hay theo dinh nghia cüa tién si kinh té E. V. COlOnin thi: bao hiém lá phuong pháp chía nhó tón thát cüa mót nguói hay mót sd ít nguói cho nhiéu nguói cúng có khá náng gáp nhúng tón thát nhu vay, báng cách thu cüa hg mOt sd tién nao dáy tuy theo múc do rüi ro má hp có thé gáp dé lap ra mOt qui chung vá khi có thien tai, tai nan bát ngó thi tú qui chung dó bói thuóng cho hg nhúng tón thát má hp phái chiu. Sau day lá dinh nghia mang tính khái quát vá dúng vói các loai hinh bao hiém. "Bao hiém lá mót pham trú giá tri, bao góm các mdi quan he tai chính - tién te dé dáp úng các nhu cáu dám bao cüa xa hói vá lá mót bien pháp thánh lap qui du trú tai chính moi cách tap thé dua tren qui luat sd lón vá dugc phán phdi mOt cách rieng lé dé bú dáp các thiet hai do các rüi ro bát ngó gay ra". Trong nén kinh té thi truóng thi sir dám bao cüa bao hiém dugc xem nhu lá mOt thú háng hoá. Nó vúa có giá tri vá giá tri sü dung, dóng thói vúa có cung vá cáu. Song san phám bao hiém khóng phái lá mOt loai vat phám, má lá mOt loai dich vu. Han núa dich vu náy lai khá dác biet, khác vói nhiéu loai dich vu khác. Sau khi trá tién dé mua dich vu bao hiém, nguói mua van chua nhan dugc ngay su phuc vu nhu các dich vii "tién trao chao múc" khác má chí mói nhan dugc tám giáy chúng nhan bao hiém dé sé dugc bao hiém mOt khi khóng may xáy ra su cd bao hiém. Giá cá dich vu bao hiém (phí bao hiém) dugc aii dinh tren co só xác suát rüi ro, nen trong thiic té da sd nguói mua bao hiém sé khOng dugc phuc vu, hay dúng hon chi dugc phuc vu theo xác suát nói tren má thOi. Ngoái ra, háu nhu khóng có nguói mua nao mong mudn dugc phuc vu cá, bai vi khOng ai mudn ddi mát vói rüi ro. Dó cüng lá nét dac trung cüa dich vu bao hiém. 9
san pham bao hiém dáp úng nhu cáu an toan cho nguói dugc bao hiém. Vay giá tri vá giá tri su dung cüa nó lá gi? Giá phí bao hiém chính lá biéu hien cüa giá tri san phám bao hiém, lá sd tién phi bao hiém tuong úng vói mOt qui tac bao hiém cu thé do cOng ty bao hiém ban hánh vá bán ra. Giá phí bao hiém lá su ddi thoai truc tie'p giúa san phám bao hiém vói khách háng. Vay mót san phám bao hiém cu thé phái dugc cáu thánhür mOt qui lác bao hiém cu thé. Nhung rieng qui tac bao hiém chua dü dé ggi lá "san phám bao hiém", bói vi bán thán nhúng trang giáy qui tac bao hiém dó khóng thé thoá man dugc nhu cáu an toan cho nguói mua nó. Nhu cáu náy dugc thoá man nhó giá tri sü dung cüa san phám bao hiém. Vay giá tri sü dung cüa san phám bao hiém chính lá hieu quá cüa cOng lác dé phóng han che rüi ro, tón thát vá két quá cüa viec xü ly su cd bao hiém (do cóng ty bao hiém tién hánh cá truóc vá sau khi xáy ra su cd bao hiém). Vói nhúng ly do dó, cudi cúng, chúng ta có thé nói san phám bao hiém lá mót thú háng hoá có giá tri vá giá tri sü dung, hay nói cách khác san phám bao hiém bao góm : - Qui tac bao hiém. - Cóng tac dé phóng han che rüi ro lón thát. - Viec xü ly su cd bao hiém. Theo cách mO tá tren, ta tháy giá tri vá giá tri sü dung cüa san phám bao hiém khOng dugc biéu hien thdng nhát tren cúng mót khóng gian vá thói gian tón tai cüa nó. Day cüng chính lá tính dác thú cúa san phám bao hiém. Sé khóng dáy dü néu trong phán náy khOng dé cap tói sii khác biet giúa bao hiém xa hOi vá bao hiém thucmg mai. Khái niem xa hói vá thuong mai phán nao da nói len dugc su khác biet giúa hai pham trú náy, mác dú chúng có mOt muc dích chung lá ón dinh vá nang cao cuóc sdng cho nhan dan. Su khác biet giúa bao hiém xa hói vá bao hiém thuong mai có thé dugc hiéu nhu sau: 10
Bao hiém xa hOi Bao hiém thuong mai Nguón thánh lap qui - Dóng góp cüa nguói dugc bao - Dóng góp cüa nguói tham gia bao hiém hiém - Dóng góp cüa co quan, doanh nghiep - Trg cap cüa ngan sách nhá nuóc vá tién úng hO cüa các tó chúc qudc té Phuong pháp tién hánh - Bát buóc - Tu nguyen lá chü yéu (chi có mOt sd ít loai hinh bát buOc) Phuong pháp hach toan - Bao cap thu bú chi Kinh doanh thu lai Ddi tugng dugc bao hiém - Con nguói Con nguói Tai san Trách nhiem Co che hoat dóng - Tap trung - DOc quyén Canh tranh theo co che thi truóng. 1.1,2, Chúc náng cúa bao hiém Nhin chung, bao hiém trong nén kinh té thi truóng thuc hien các chúc náng co bán sau: Thú nhat: Chúc náng bói thuáng rüi ro Day lá chúc náng co bán cüa bao hiém. Chúc náng náy dugc quyét dinh bói su tham gia cüa nguói dugc bao hiém trong viec xay dung, hinh thánh qui bao hiém. Két quá bói thuóng dua tren co só múc do thiet hai vá múc dO dám bao cüa cOng ty bao hiém ddi vói nguói dugc bao hiém. Quan he bói thuóng 11
(phan phdi) cüa bao hiém thuc chát lá phan phdi lai thu nhap qudc dan vá mang dác diém sau: Vúa mang tính chát bói hoán vúa khOng mang tinh chát bói hoán cho nguói tham gia bao hiém. Mang tinh chát bói hoán thé hien: có dóng góp xay dung qui thi sé dugc tham gia phan phdi qui khi có thiei hai do rüi ro dugc bao hiém gay ra. Khóng mang tinh chát bói hoán thé hien : ddi vói các don vi vá cá nhan mac dú có tham gia xay dung qui, nhung khóng có thiet hai xáy ra thi khOng dugc bói thuóng. Mát khac viec phan phdi cüa bao hiém khOng phái lá dóng déu (khác vói chúc náng phan phdi cüa tai chính), moi nguói dugc quyén tham gia phan phdi qui sé dugc huóng nhúng sd tién khác nhau tuy thuóc váo múc dó lón thát vá chi phí dóng góp xay dung qui. Nhu vay, qui bao hiém dugc sü dung dé bói thuóng cho sd ít nguói tham gia bao hiém khóng may gáp phái thien tai, tai bien bát ngó, gay thiet hai den quá trinh san xuát hoác dói sdng con nguói. Chính nhó chúc náng náy má bao hiém da có nhúng ich Igi cii thé ddi vói con nguói: viec ban biél ráng trong truóng hgp rüi ro, cóng ty bao hiém sé thay ban gánh vác hau quá khién ban yen tam hon. Con cOng ty bao hiém có trách nhiem bói thuóng thiet hai nen hp rát quan tam den viec kiém soát rüi ro, nhám lám chúng ít xáy ra hon vá múc dO thiet hai cüng ít hon. Báng nhúng bien pháp van dóng, giái thich cho nguói tham gia bao hiém, thiét lap các bien pháp an toan, cOng ty bao hiém da góp phán tích cuc váoviec gíám các thiet hai kinh te' cüa mOt tdn thát vá tao nen thé ón dinh kinh té cho xa hói. « Thú hai: Chúc náng quán ly tai san Chúc náng náy dugc biéu hien ró nét qua nghiep vu bao hiém háng hoá xuát nhap kháu. Ben canh hái quan vá các co quan chuyén mOn khác, qua các hgp dóng bao hiém^các doanh nghiep bao hiém có thé giám sát các ddi tugng lá háng hoá xuát nhap kháu có ihuOc quyén só húu cüa nguói dugc bao hiém khOng, nguói dugc bao hiém có dugc phép xuát nhap kháu loai háng hoá dó khOng... Mal khác, thOng qua hoat dóng bao hiém có ihé xem xét, kiém tra doi tugng bao hiém lá háng cüa tu nhan tú nuóc ngoái güi vé vá viec van chuyén tú trong nuóc di có hgp pháp khOng, néu thuóc các tai san do nhá nuóc quán ly thi sé thOng bao cho hái quan dé có bien pháp ngán chan kip thói... Nhu vay thOng qua chúc náng náy bao hiém có tac dung tích cuc trong viec bao tón vá giú gin tai san chung cüa qudc gia. 12
Thú ba: Chúc náng trung gian tai chính Day lá chúc náng chuyén dÓi các khoán lien tiét kiem thánh các khoán dáu tu báng cách thu phí cüa nguói dugc bao hiém vá dáu tu các khoán du trú nghiep vu hoác cung cap vdn cho nhúng tÓ chúc di vay. Viec bao hiém lám chúc náng trung gian tai chính có nhiéu diém Igi, dó lá vdn dugc huy dóng tú trong nuóc do dó khOng lám ánh huóng tói can can thanh toan, diéu náy rát quan trpng ddi vói các nuóc mác ng cao. Thú tu : Chúc náng tích luy vá tiét kiem chi cho ngán sách nhá nuác Két quá cüa hoat dóng bao hiém mót phán cüng dugc dánh giá dua váo sd chenh lech giúa thu vá chi. Só chenh lech náy dugc xem nhu "lai" do két quá hoat dOng mang lai vá dugc nóp váo ngan sách nhá nuóc theo ty le qui dinh, góp phán táng tích luy cho nhá nuóc. Song lai bao hiém khOng phái lá nguón duy nhát góp phán táng tích luy ngan sách nhá nuóc. Phán có y nghia hon lá sd vdn bao hiém (dugc tap trung duói hinh thúc bán các san phám bao hiém) khi chua sü dung de'n dugc ngan háng sü dung dáu tu cho các hoat dóng khác nham táng cuóng phát trien nén kinh té. Tac dung táng tích luy cüa bao hiém con thé hien a chó : bang các nghiep vu bao hiém tránh dugc tinh trang ú dpng, láng phí vdn o các don vi vá cá nhan tham gia bao hiém. Giá thie't khóng có nghiep vu bao hiém, các don vi phái du trú mOt sd vat tu, tién vdn nhát dinh phóng khi có tai bien bát ngó xáy ra, má lugng du trú dó các don vi khOng bie't có sü dung den hay khOng, sü dung váo lúe nao, múc dO lón hay nhó... Ró ráng viec du trú dó lá khOng tránh khói tinh trang ú dpng vá láng phí vdn. Ngoái viec táng tích luy ra, hoat dóng bao hiém con có lác dung táng thu vá giám chi ngoai te cho nhá nuóc. That vay, giá sü néu nhá nuóc chua lám cOng lác bao hiém van chuyén duóng bien, thi lúe dó buóc chü táu, chü háng phái tham gia bao hiém cüa các cOng ty bao hiém nuóc ngoái. Vá nhu váy hp phái nóp phí bao hiém báng ngoai te vá duong nhien nhá nuóc sé mát di mOt lugng ngoai te mói nám. Nhung khi nhá nuóc la da có tó chúc bao hiém, cOng ty bao hiém khóng chí nhan bao hiém cho các ddi tugng trong nuóc má con nhan bao hiém cho các ddi tugng lá nguói nuóc ngoái. Khi dó nhá nuóc sé khóng bi mát di mOt khoán ngoai te nhu tren má con thu dugc nguón ngoai te do nguói nuóc ngoái dóng góp duói dang phí bao hiém. 13
Tuy vay, dé thuc hien tdt các chúc náng tren, khi tien hánh bát ky nghiep vu bao hiém nao déu phái quán triet nhúng nguyen tac co bán duói day: • Nguyén tac 1 : Chí bao hiém nhúng gi có tính chát thien tai, tai nan bát ngó khOng luong truóc dugc vé khóng gian, thói gian vá múc do. Nghia lá chi bao hiém rüi ro, khóng bao hiém nhúng cái gi chác chán sé xáy ra hoác da xáy ra. Rüi ro nhan bao hiém truóc hét phái lá rüi ro nguói dugc bao hiém khOng thé cd y gay ra. Bao hiém dugc thuc hien chính lá nhám ddi phó vói nhúng rüi ro ngoái y mudn cüa con nguói, con nguói khóng thé khdng che dugc hoác chi khóng che dugc phán nao. Bao hiém khOng thé nhan bao hiém nhúng rüi ro thuóc pham trú hánh vi cüa nguói dugc bao hiém. • Nguyén tac 2: Bao hiém khOng dugc bien thánh phuong tien dé nguói tham gia bao hiém truc Igi, lám giáu mót cách bát chính. Nghia lá: - Khi mót hgp dóng bao hiém dugc ky két, nguói tham gia bao hiém phái có mOt quan he hgp pháp nao dó vói ddi tugng dugc bao hiém. Cháng han mOt nguói khóng có Oto (hay khOng có mót quan he pháp ly nao khác ddi vói Oto) thi khóng thé ky két hgp dóng bao hiém Oto cüa nguói khác dé khi nó bi tón thát sé dugc bói thuóng. - Nguói tham gia bao hiém khóng thé dugc bói thuóng nhiéu hon quyén Igi bao hiém má hg có. Hay nguói tham gia bao hiém khóng dugc kie'm lói qua con duóng bao hiém, nhiéu nhát nguói dugc bao hiém cúng chí có thé dugc bói thuóng dáy dü chú khOng thé nhiéu hon múc dáy dü. • Nguyén tac 3 : Quyén Igi phái tuong xúng vói nghia vu hay ngugc lai, nghia vu phái tuong xúng vói quyén Igi. Diéu dó thé hien o chó phi bao hiém phái tuong xúng vói rüi ro bao hié'm. Rüi ro cáng cao (thé hien ó tan sd tón thát vá múc dO tón thát) thi phí bao hiém cáng cao vá ngugc lai. Phí bao hiém phái dáp úng các yeu cáu idi thiéu sau day: - Dü dé bói thuóng tón thát thuóc trách nhiem bao hiém vá trang trái các chi phí can thiét nhu chi quán ly, chi phi giao dich... 14
- Bao dám lai hgp ly. - Có khá náng canh tranh. Mudn dáp úng dugc các yeu cáu nói tren, khOng thé tính phi mOt cách tuy tien má phái dua tren co so sd üeu thdng ke tón thát cüa nhiéu nám truóc vá tú dó suy ra khá náng tdn thát trong nhúng nám sau, dóng thói can áp dung ly thuyét xác suát má mót trong nhúng quy lác co bán cüa nó lá quy luat sd lón. • Nguyén tac 4 : Bao hiém khóng có nghia lá trút hét trách nhiem cho nguói bao hiém. Diéu dó khOng có nghia lá khi da ky hgp dóng bao hiém rói thi nguói tham gia bao hiém khóng can quan tam den viec bao ve chu dáo ddi tugng bao hiém vói ly do moi tdn thát da có nguói bao hiém bói thuóng. Trái lai, nguói tham gia bao hiém phái áp dung moi bien pháp bao ve tai san dé tdn thát khOng xáy ra. Chí sau khi da hét súc cd gáng áp dung nhúng bien pháp can thiét vá hgp ly má tón thát van xáy ra thi bao hiém mói bói thuóng. Néu nguói tham gia bao hiém vi pham nguyen lác náy, nguói bao hiém có quyén tú chdi bói thuong toan bO hay mOt phán tdn thát. 1.2. Thi truóng bao hiém 7.2.7. Khái niem thi truáng bao hiém Viec nghien cúu thi truóng bao hiém lá mót viec lám có tám quan trong lón ddi vói viéc xay dung vá phát trien ngánh bao hiém. Nhiem vu cüa viec nghien cúu náy lá tim hiéu các quy luat cüa thi truóng, các yéu td ánh huang tói thi truóng vá chiéu huóng phái trien cüa nó dé dé ra các bien pháp vá chính sách phú hgp nhám dáp úng tdt các nhu cáu cüa thi truóng vá thuc hien mOt cách có hieu quá các chúc náng cüa bao hiém. Dé hiéu ró bán chát cüa thi truóng bao hiém, truóc hét phái xem xét bán chát, khái niem thi truóng nói chung. Duói góc do kinh té chính tri hpc thi thi truóng lá mót giai doan cüa quá trinh luu thOng háng hoá. Nó bao trúm len loan bo nén kinh té qudc dan vá lá cáu ndi giúa các nén kinh té cüa các nuóc vói nhau. Trong lác phám Phe phán chính tri - kinh té cüa Chü nghia Tu bán, Mác dinh nghia thi truóng la mOt hoat cánh cüa quá trinh trao dói má trong dó có hai quá trinh ddi ngugc nhau, nhung lai bó sung cho nhau dién ra: su 15
chuyén thé cüa háng hoá thánh tién te vá sur chuyén thé cüa tién te thánh háng hoá. Ó day tién vá háng biéu hien hai thái cuc cüa thi truóng: mOt mát lá cung vá mOl mát lá cáu. Mdi quan he náy khOng chi dúng lai o quan he giúa các vat thé má nó dugc xa hói hoá thánh quan he xa hói. Xuát phát tú quan diém dó vá cüng gidng nhu thi truóng háng hoá, thi truóng bao hiém biéu thi mOt dia diém vá mOt hoat cánh má a dó mát cung vá mat cáu vé bao hiém dugc xác dinh. Song diém khác nhau co bán giúa thi truóng bao hiém vá thi truóng háng hoá lá ó chó thi truóng bao hiém trao áói loai háng hoá vO hinh, khóng nhin tháy dugc, dó lá dich vii bao hiém. Tú dó khái niem thi truóng bao hiém dugc hiéu vói hai hinh thái sau: a/ Ddi vói mót nuóc vá tóng quát hon núa lá ddi vói mót vúng lánh thó nhát dinh, vi du nhu thi truóng bao hiém My, thi truóng bao hiém Anh... hoác thi truóng bao hiém chau Áu, DOng Nam A, nOi dung thi truóng bao hiém bao góm mal cung cüa tát cá các cóng ty bao hiém vá tai bao hiém hoat dóng tai dó (ké cá cóng ty nói dia vá cOng ty nuóc ngoái) vá tóng thé mal cáu cüa bao hiém vá tai bao hiém trong lánh thó dó. b/ Ddi vói mOt dia diém nhát dinh: vi du thi truóng Luán DOn, thi truóng Singapre... Ó day khái niem thi truóng mang y nghia qudc té sau sác. Nó lá trung tam giao dich cüa hoat dóng kinh doanh bao hiém vá tai bao hiém cüa các chau luc, lá noi hói tu cung - cáu qudc té vé hoat dóng bao hiém. Nhung day mói chí lá mát ky thuat cüa thi truóng bao hiém. Néu nhin sau hon, thi truóng bao hiém con lá noi thé hien các mdi quan he giúa các thánh vien tham gia thi truóng, dugc pháp ly hoá trong các diéu khoán cüa Luat bao hiém, diéu kien bao hiém vá trong hgp dóng bao hiém. Day chính lá mát xa hói cüa thi truóng bao hiém. 7.2.2. Các thánh vien tham gia thi truáng bao hiém Tren thi truóng bao hiém có nhiéu thánh vien tham gia hoat dóng: nguói tham gia bao hiém, cOng ty bao hiém gdc, cóng ty tai bao hiém, mói giói bao hiém vá các dai ly. al Nguái tham gia bao hiém: Bao góm tát cá các cá nhan, don vi kinh té, tó chúc xa hói, co quan nhá nuóc. Hp lá nhúng nguói mua vá lám phát sinh mát cáu cüa thi truóng bao hiém. Nhu cáu cüa ho rát da dang, phong phú vá lien quan den tát cá các loai hinh bao hiém. 16
bl Các cóng ty bao hiém góc vá tai bao hiém: Các cOng ty bao hiém gdc vá tai bao hiém lá các doanh nghiep chao bán dich vu bao hiém vá tai bao hiém. Hp thé hien mát cung cüa thi truóng bao hiém vá tai bao hiém. Các cóng ty bao hiém gdc vá tai bao hiém dugc tÓ chúc theo nhiéu hinh thúc khác nhau nhu doanh nghiep nhá nuóc, cóng ty cÓ phán, cOng ty trách nhiem húu han, hOi bao hiém tuong hó vá mOt sd tó chúc bao hiém dác biet nhu tap doán bao hiém Lloyd's (The Corporation of Lloyd's) vá các Hói bao hiém trách nhiem chü táu P vá I Club (The Protection & Indemnity Club). Theo sd lieu thdng ke, hien nay tren thé giói có khoáng hon 12.000 cOng ty bao hiém vá tai bao hiém hoat dóng. el Mói giái vá dqi ly bao hiém Dé thi truóng bao hiém hoat dOng có hieu quá, lao diéu kien cho nguói mua tiép xúc nhanh chóng vói nguói bán, cung dáp úng dugc cáu, các tó chúc mói giói vá dai ly bao hiém da dugc hmh thánh vá phát trien. MOi giói vá dai ly bao hiém lá nhúng nguói trung gian vá lá cáu ndi giúa các cOng ty bao hiém gdc, cOng ty tai bao hiém vá nguói tham gia bao hiém. MOi giói bao hiém thuóng dugc tÓ chúc duói dang cOng ty, con dai ly bao hiém thi háu hét lá các cá nhan rieng lé. Su khác biet giúa mói giói bao hiém vá dai ly bao hiém lá o chó: mói giói bao hiém dúng vé quyén Igi cüa nguói tham gia bao hiém, nám bát các yeu cáu cüa hp dé lira chpn cóng ty bao hiém gdc thu xép hgp dóng bao hiém cho phú hgp; con dai ly bao hiém lá do các cOng ty bao hiém tu tó chúc vá hp có nghia vu bán san phám bao hiém cüa cóng ty bao hiém gdc dó. Thi truóng bao hiém lá mOt tóng thé cüa nhiéu mdi quan he bao hiém vá lái chính. Các mdi quan he náy phu thuOc váo diéu kien, phuong thúc hoat dóng, trinh dó phát trien vá các quy dinh pháp luat cüa nén kinh té. Mdi quan he cüa thi truóng bao hiém dugc thé hien: • Mói quan hé giúa cóng ty bao hiém góc vá ngucri tham gia bao hiém: Mdi quan he náy dugc thiét lap dua tren viec dáp úng nhu cáu bao hiém cüa nguói tham gia bao hiém. Dé ón dinh san xuát kinh doanh vá dói sdng, mói cá nhan, tó chúc kinh té vá xa hOi déu có nhu cáu tham gia bao hiém. Qua dó chuyén các rüi ro có thé gay thiet hai sang các doanh nghiep bao hiém. Mdi quan he náy lá mói quan he giúa nguói mua bao hiém vá nguói bán bao hiém tren co so hgp dóng. Quy luat cung - cáu sé quyét dinh mdi quan he náy, nhung dóng thói quy íi7^ 'W t-!r::^-iM.!it