Luận văn Thạc sĩ Khoa học: Nghiên cứu cơ sở khoa học phục vụ phân vùng chức năng môi trường tỉnh Thái Bình

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN<br /> ---------------------<br /> <br /> Nguyễn Thị Mỹ Hạnh<br /> <br /> NGHIÊN CỨU CƠ SỞ KHOA HỌC PHỤC VỤ PHÂN VÙNG<br /> CHỨC NĂNG MÔI TRƯỜNG TỈNH THÁI BÌNH<br /> <br /> Chuyên ngành: Quản lý tài nguyên và môi trường<br /> Mã số: 60 85 01 01<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC<br /> <br /> Hà Nội – 2016<br /> <br /> 1<br /> <br /> I. MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài<br /> Trong vài thập kỷ gần đây, cùng với xu thế phát triển mạnh mẽ<br /> kinh tế - xã hội, vấn đề suy thoái môi trường và suy kiệt tài nguyên<br /> thiên nhiên luôn trở thành vấn đề nổi cộm, đã và đang tác động mãnh<br /> mẽ đến đời sống dân sinh cũng như phát triển kinh tế - xã hội ở nhiều<br /> vùng lãnh thổ của nước ta.<br /> Thái Bình là một tỉnh ven biển thuộc khu vực đồng bằng sông<br /> Hồng, là vựa lúa lớn nhất miền Bắc gắn với tên gọi “miền quê lúa”.<br /> Những năm gần đây, tỉnh Thái Bình đang trong quá trình phát triển kinh<br /> tế mạnh mẽ gắn với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đô thị<br /> hóa. Vùng ven biển của tỉnh cũng đã được Chính phủ chấp thuận chủ<br /> trương cho xây dựng khu kinh tế biển, trở thành khu kinh tế biển thứ<br /> 15 của cả nước. Tuy nhiên, song hành với việc đẩy mạnh phát triển kinh<br /> tế là xu hướng gia tăng các vấn đề liên quan đến suy thoái tài nguyên và<br /> ô nhiễm môi trường trên địa bàn, đặc biệt ở vùng ven biển. Một trong<br /> những nguyên nhân của thực trạng trên là Thái Bình chưa sử dụng hợp<br /> l{ lãnh thổ, chưa hoạch định các không gian phát triển gắn kết phát<br /> triển kinh tế với bảo vệ môi trường. Để giải quyết bài toán trên, những<br /> năm tới đây tỉnh Thái Bình cần thiết phải xây dựng quy hoạch bảo vệ<br /> môi trường trong đó có nội dung phân vùng chức năng môi trường<br /> nhằm khai thác, sử dụng hợp l{ lãnh thổ, đồng thời cải thiện chất lượng<br /> môi trường, hướng tới phát triển bền vững.<br /> Xuất phát từ yêu cầu của thực tiễn nêu trên, học viên lựa chọn<br /> thực hiện đề tài “Nghiên cứu cơ sở khoa học phục vụ phân vùng chức<br /> năng môi trường tỉnh Thái Bình” góp phần phục vụ công tác lập quy<br /> hoạch bảo vệ môi trường tỉnh Thái Bình trong tương lai.<br /> 2<br /> <br /> 2. Mục tiêu nghiên cứu<br /> Làm rõ được cơ sở khoa học về tự nhiên, kinh tế - xã hội, môi<br /> trường phục vụ phân vùng chức năng môi trường và đề xuất các giải<br /> pháp khai thác, sử dụng hợp l{ tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi<br /> trường tỉnh Thái Bình theo các vùng chức năng.<br /> 3. Nội dung nghiên cứu<br /> - Tổng quan tài liệu về nghiên cứu có liên quan;<br /> - Xây dựng cơ sở l{ luận, phương pháp nghiên cứu và quy trình<br /> các bước phân vùng chức năng môi trường;<br /> - Phân tích đặc điểm và sự phân hóa điều kiện tự nhiên, kinh tế xã<br /> hội, môi trường và tai biến thiên nhiên;<br /> - Phân tích hiện trạng phát triển kinh tế gắn với khai thác, sử dụng<br /> tài nguyên thiên nhiên và chất lượng môi trường, các vấn đề môi<br /> trường bức xúc chung cho toàn tỉnh và riêng cho từng tiểu vùng;<br /> - Phân vùng môi trường lãnh thổ nghiên cứu;<br /> - Xác lập các chức năng môi trường của các vùng, tiểu vùng môi<br /> trường;<br /> - Xác định các không gian bảo vệ môi trường và đề xuất các giải<br /> pháp khai thác, sử dụng hợp l{ tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi<br /> trường theo các vùng, tiểu vùng.<br /> 4. Phạm vi nghiên cứu<br /> - Phạm vi không gian: Lãnh thổ nghiên cứu của đề tài là địa bàn<br /> hành chính tỉnh Thái Bình, phần đất liền gồm 8 huyện, thành phố và<br /> vùng biển ven bờ kéo dài đến độ sâu 6m.<br /> 3<br /> <br /> - Phạm vi khoa học: Đề tài giới hạn phạm vi nghiên cứu trong các<br /> vấn đề sau: Phân tích đặc điểm về điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên<br /> nhiên, các vấn đề môi trường và kinh tế - xã hội, quy trình các bước<br /> phân vùng chức năng môi trường tỉnh Thái Bình; Đề xuất các giải pháp<br /> quản l{ tài nguyên và bảo vệ môi trường tỉnh Thái Bình theo các tiểu<br /> vùng phục vụ cho định hướng phát triển bền vững của tỉnh.<br /> 5. Cơ sở dữ liệu<br /> - Các tài liệu về điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên tỉnh<br /> Thái Bình;<br /> - Các số liệu thống kê hiện trạng phát triển KT-XH và môi trường<br /> tỉnh Thái Bình;<br /> - Các báo cáo chuyên ngành, các quy hoạch phát triển có liên quan<br /> của tỉnh Thái Bình.<br /> - Các số liệu điều tra thực địa trong thời gian thực hiện luận văn.<br /> 6. Ý nghĩa khoa học, thực tiễn của đề tài<br /> - Ý nghĩa khoa học: Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần bổ<br /> sung phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu phân vùng chức<br /> năng môi trường.<br /> - Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu là tài liệu tham khảo bổ<br /> ích cho công tác QHBVMT, quy hoạch phát triển KT - XH tỉnh Thái Bình.<br /> II. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 2.1. Phân vùng môi trƣờng và chức năng môi trƣờng<br /> 2.1.1. Phân vùng môi trường<br /> <br /> 4<br /> <br /> Phân vùng môi trường là sự phân chia lãnh thổ thành các vùng,<br /> tiểu vùng riêng biệt, dựa vào tính khác biệt về điều kiện tự nhiên, điều<br /> kiện kinh tế - xã hội và các vấn đề môi trường đặc trưng.<br /> Vùng hay tiểu vùng môi trường là đơn vị phân chia lãnh thổ đặc<br /> trưng về tính đồng nhất về điều kiện tự nhiên, tính đặc thù trong phát<br /> triển kinh tế, khai thác sử dụng tài nguyên và tập hợp các vấn đề môi<br /> trường, tai biến thiên nhiên nảy sinh. Trong điều kiện đó đòi hỏi có giải<br /> pháp riêng để sử dụng hợp l{, hiệu quả tài nguyên và giảm thiểu, hạn<br /> chế tác động xấu của các vấn đề môi trường trong vùng.<br /> Tiêu chí xác định vùng/tiểu vùng môi trường gồm [9]:<br /> - Tính đồng nhất tương đối về điều kiện tự nhiên.<br /> - Tính đặc trưng trong phát triển kinh tế, khai thác, sử dụng tài<br /> nguyên.<br /> - Tập hợp các vấn đề nổi cộm về môi trường và tai biến thiên<br /> nhiên.<br /> 2.1.2. Chức năng môi trường<br /> Mỗi vùng/tiểu vùng môi trường có chức năng riêng đặc thù cho<br /> nó. Chức năng môi trường của vùng được hiểu là chức năng kinh tế sinh thái - môi trường, được xác định dựa vào 4 yếu tố cơ bản: (i) Điều<br /> kiện tự nhiên; (ii) Điều kiện kinh tế - xã hội; (iii) Các vấn đề môi trường<br /> và tai biến thiên nhiên; (iv) Vị trí địa l{ của vùng/tiểu vùng trong mối<br /> tương tác tự nhiên, phát triển kinh tế và quản l{ môi trường<br /> Chức năng môi trường của vùng không phải là bất biến mà có thể<br /> thay đổi phụ thuộc sự thay đổi hoạt động kinh tế - xã hội. Tuy nhiên,<br /> các hoạt động kinh tế - xã hội muốn đảm bảo được tính hiệu quả và lâu<br /> 5<br /> <br />