Luận văn Thạc sĩ Khoa học ngữ văn: Đặc điểm định danh từ vựng trong phương ngữ Nam bộ

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:124

Thêm vào BST

Báo xấu

189
lượt xem 43
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Khoa học ngữ văn: Đặc điểm định danh từ vựng trong phương ngữ Nam bộ đưa ra những nhận xét bước đầu về những đặc điểm có tính quy luật trong việc định danh hiện thực của tiếng nói Nam bộ. Đó cũng chính là đặc điểm ngôn ngữ - văn hóa của vùng đất này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học ngữ văn: Đặc điểm định danh từ vựng trong phương ngữ Nam bộ

BOÄ GIAÙO DUÏC - ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH  HOÀ VAÊN TUYEÂN ÑAËC ÑIEÅM ÑÒNH DANH TÖØ VÖÏNG TRONG PHÖÔNG NGÖÕ NAM BOÄ LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KHOA HOÏC NGÖÕ VAÊN Chuyeân ngaønh: Lí luaään ngoân ngöõ MAÕ SOÁ: 05. 04. 08 NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: PGS. TS TRÒNH SAÂM TP. Hoà Chí Minh - Naêm 2005
LÔØI MÔÛ ÑAÀU Ñònh danh laø moät vaán ñeà khaù môùi meû ñoái vôùi ngaønh ngoân ngöõ hoïc Vieät Nam. Moái quan heä vaên hoaù, ngoân ngöõ vaø tö duy theå hieän raát roõ trong ñònh danh ngoân ngöõ, ñaëc bieät laø ôû caáp ñoä töø vöïng. Vaán ñeà ñònh danh trong PNNB chöa ñöôïc nhieàu nhaø nghieân cöùu quan taâm moät caùch toaøn dieän. Vì vaäy, nghieân cöùu veà ñaëc ñieåm ñònh danh töø vöïng trong PNNB coù nhöõng trôû ngaïi, khoù khaên nhaát ñònh. Tuy nhieân, ñaây laø moät ñeà taøi lí thuù vaø voâ cuøng quan troïng ñoái vôùi coâng cuoäc tìm hieåu, phaùt trieån tieáng noùi daân toäc. Thöïc hieän ñeà taøi naøy, chuùng toâi chæ mong goùp theâm moät thöû nghieäm trong vieäc tìm hieåu ñaëc ñieåm ngoân ngöõ vuøng ñaát phöông Nam cuûa Toå quoác. Nhö ñaõ noùi, vaán ñeà coøn khaù môùi meû, taøi lieäu ít oûi, naêng löïc vaø thôøi gian coù haïn, luaän vaên chæ thöïc hieän ñöôïc moät phaàn nhaát ñònh. Maëc duø raát coá gaéng nhöng chaéc chaén coâng trình cuûa chuùng toâi khoâng traùnh khoûi nhöõng sai soùt. Kính mong ñöôïc söï goùp yù quyù baùu cuûa caùc Thaày, Coâ. Chuùng toâi xin baøy toû loøng bieát ôn saâu saéc ñeán PGS. TS Trònh Saâm – ngöôøi Thaày ñaõ daønh nhieàu thôøi gian, coâng söùc höôùng daãn chuùng toâi hoaøn thaønh luaän vaên. Chuùng toâi cuõng xin chaân thaønh caûm ôn ñeán quyù Thaày Coâ trong Khoa Ngöõ vaên Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm thaønh phoá Hoà Chí Minh, Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên thaønh phoá Hoà Chí Minh, Vieän Ngoân ngöõ hoïc… ñaõ taän tình chæ daãn, giuùp ñôõ chuùng toâi coù ñöôïc nhöõng tri thöùc caàn thieát trong thôøi gian hoïc taäp ñeå hoaøn thaønh luaän vaên naøy. Chuùng toâi cuõng xin chaân thaønh caûm ôn caùc Thaày Coâ cuûa Phoøng KHCN – SÑH, ñòa phöông nôi chuùng toâi coâng taùc v.v. ñaõ quan taâm, giuùp ñôõ chuùng toâi hoaøn thaønh luaän vaên. Thaønh phoá Hoà Chí Minh, naêm 2005
QUY ÖÔÙC TRÌNH BAØY -Vieát taét: ÑBSCL: Ñoàng baèng soâng Cöûu Long PNNB: Phöông ngöõ Nam Boä ÑNB: Ñoâng Nam Boä PNBB: Phöông ngöõ Baéc Boä GÑTTC: Gia Ñònh thaønh thoâng chí NXB GD: Nhaø xuaát baûn Giaùo duïc BB, NB, TB: Baéc Boä, Nam Boä, Trung Boä PGS-TS: Phoù giaùo sö - Tieán só tp HCM: thaønh phoá Hoà chí Minh -Trích daãn taøi lieäu: Taøi lieäu ñöôïc trích daãn ñöa vaøo ngoaëc vuoâng [ ], soá ñaàu ghi teân taøi lieäu, taùch vôùi soá trang baèng daáu ; . Neáu trang lieân tuïc thì duøng daáu phaåy ñeå ngaên caùch hoaëc duøng daáu noái; ví duï, [2; 23, 24]. Khoâng trích nguyeân vaên thì theâm phía tröôùc “theo”; ví duï [theo 75; 160]. Trích daãn laïi taøi lieäu thì ghi “daãn theo” phía tröôùc; ví duï: [daãn theo 52; 66]. Chæ daãn taøi lieäu khoâng daãn trang thì ñeå soá taøi lieäu trong ngoaëc vuoâng; ví duï [53]. Ñoái vôùi phaàn ñöôïc trích daãn töø nhieàu taøi lieäu khaùc nhau, soá thöù töï taøi lieäu ñöôïc ñaët ñoäc laäp trong töøng ngoaëc vuoâng; ví duï, [2], [5], [25]. Khi chæ neâu toùm taét yù kieán cuûa taùc giaû khaùc maø khoâng trích nguyeân vaên thì teân taùc giaû vaø naêm taøi lieäu xuaát baûn ñöôïc ghi trong ngoaëc ñôn keøm vôùi soá taøi lieäu ghi trong ngoaëc vuoâng, ví duï, (Nguyeãn Ñöùc Toàn, 2002) [123]. Thoâng tin ñaày ñuû veà taøi lieäu trích daãn ñöôïc ghi trong muïc Taøi lieäu tham khaûo cuoái luaän vaên (sau phaàn chính vaên).
DAÃN NHAÄP 0.1. Lí do choïn ñeà taøi 0.1.1. Nam Boä laø moät vuøng ñaát môùi cuûa ngöôøi Vieät ôû phöông nam. Do coù thuaän lôïi veà ñieàu kieän töï nhieân neân Nam Boä coù nhieàu tieàm naêng vaø lôïi theá ñeå phaùt trieån kinh teá. Tính caùch, taâm hoàn, neáp sinh hoaït cuûa con ngöôøi ôû ñaây cuõng coù nhöõng neùt raát rieâng so vôùi coäi nguoàn. Ñoù laø nhöõng con ngöôøi boäc tröïc, thaúng thaén, yeâu gheùt heát mình vaø vaãn giöõ ñöôïc ñöùc caàn cuø, chòu khoù, loøng yeâu nöôùc, thöông noøi voán coù cuûa daân toäc. Moät mieàn ñaát giaøu coù, truø phuù vôùi meânh mang soâng nöôùc vaø nhöõng con ngöôøi nhaân haäu laø söùc loâi cuoán nhöõng ai yeâu quyù vaø quan taâm ñeán cuoäc soáng con ngöôøi nôi ñaây. 0.1.2. Phöông ngöõ Nam Boä (PNNB), töø ñòa phöông Nam Boä khoâng nhöõng phaûn aùnh caùch phaân caét hieän thöïc cuûa ngöôøi Nam Boä maø noù coøn mang nhöõng neùt vaên hoaù raát ñaëc tröng cuûa vuøng ñaát môùi. Ñaây laø nguoàn ñeà taøi haáp daãn cho caùc nhaø vaên hoaù hoïc, ngoân ngöõ hoïc… Nghieân cöùu ñònh danh trong ngoân ngöõ chính laø nghieân cöùu moái quan heä giöõa vaên hoaù, ngoân ngöõ vaø tö duy. Moái quan heä naøy theå hieän ôû nhieàu caáp ñoä khaùc nhau trong ngoân ngöõ nhö ngöõ aâm, töø vöïng, ngöõ phaùp. Trong ñoù, caáp ñoä töø vöïng laø roõ raøng nhaát. Ñònh danh coù taàm quan troïng ñaëc bieät ñoái vôùi cuoäc soáng con ngöôøi. Neáu ñoái töôïng xung quanh con ngöôøi khoâng coù teân goïi thì con ngöôøi seõ maát phöông höôùng, aûnh höôûng ñeán giao tieáp vaø tö duy. “Maát caùi teân goïi con ngöôøi seõ maát moät trong nhöõng khaû naêng ñònh höôùng trong theá giôùi quanh mình” [9; 167]. Ñònh danh töø vöïïng trong PNNB laø moät vaán ñeà khaù thuù vò vaø chöa ñöôïc caùc nhaø Vieät ngöõ hoïc quan taâm. Qua vieäc nghieân cöùu veà ñaëc ñieåm ñònh danh töø vöïng, ñeà taøi thöû goùp phaàn lí giaûi moät phaàn ñaëc ñieåm cuûa PNNB. Ñoàng thôøi, qua ñoù hieåu theâm veà moâi tröôøn g töï nhieân, xaõ hoäi, thaáy ñöôïc neùt ñoäc ñaùo veà vaên hoaù cuûa mieàn ñaát taän cuøng Toå quoác naøy. 0.2. Phaïm vi nghieân cöùu Nghieân cöùu veà ñònh danh töø vöïng, luaän vaên taäp trung nghieân cöùu veà heä thoáng töø ngöõ goïi teân rieâng (nhö: ñòa danh, nhaân danh), heä thoáng töø ngöõ goïi teân chung (nhö: nhöõng saûn phaåm ñöôïc cheá bieán töø noâng saûn, thuyû saûn; caùc loaïi ñoäng thöïc vaät; nhöõng coâng cuï, phöông tieän lao ñoäng vaø sinh hoaït cuûa con ngöôøi; nhöõng ñôn vò ño löôøng daân gian vaø nhoùm töø lieân quan ñeán soâng nöôùc) sau khi tìm hieåu veà nhöõng vaán ñeà chung veà Nam Boä vaø veà ñònh danh. Nhö vaäy, ñoái töôïng khaûo
saùt cuûa chuùng toâi bao goàm töø vaø ngöõ ñònh danh. Luaän vaên cuõng chæ nghieân cöùu phöông thöùc ñònh danh tröïc tieáp, khoâng coù ñieàu kieän nghieân cöùu phöông thöùc giaùn tieáp. Sôû dó chuùng toâi giôùi haïn nhö vaäy vì moät maët, baûn thaân khoâng ñuû naêng löïc, khuoân khoå luaän vaên khoâng cho pheùp; maët khaùc, chæ khaûo saùt heä thoáng töø ngöõ noùi treân bôûi vì nhöõng töø ngöõ naøy ñöôïc söû duïng nhieàu trong ñôøi soáng coäng ñoàng ngöôøi daân Nam Boä, gaén boù vôùi moâi tröôøng töï nhieân, theå hieän ñöôïc ñaëc tröng vaên hoaù Nam Boä. 0.3. Muïc ñích vaø nhieäm vuï nghieân cöùu 0.3.1. Muïc ñích nghieân cöùu: Töø keát quaû nghieân cöùu tieáng noùi cuûa ngöôøi Nam Boä thoâng qua caùc taøi lieäu coù ñöôïc cuûa caùc taùc giaû ñi tröôùc, qua thöïc tieãn lôøi aên tieáng noùi haèng ngaøy cuûa ngöôøi daân ñòa phöông, luaän vaên nhaèm tìm hieåu veà ñònh danh töø vöïng cuûa PNNB, ñöa ra nhöõng nhaän xeùt böôùc ñaàu veà nhöõng ñaëc ñieåm coù tính quy luaät trong vieäc ñònh danh hieän thöïc cuûa tieáng noùi Nam Boä. Ñoù cuõng chính laø ñaëc ñieåm ngoân ngöõ – vaên hoaù cuûa vuøng ñaát naøy. 0.3.2. Nhieäm vuï nghieân cöùu: Ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích neâu treân, luaän vaên ñaët ra nhöõng nhieäm vuï sau: + Tìm hieåu veà ñaëc ñieåm veà töï nhieân vaø xaõ hoäi cuûa Nam Boä. + Tìm hieåu ñaëc tröng vaên hoaù cuûa Nam Boä. + Neâu leân nhöõng ñaëc ñieåm cuûa PNNB. + Nghieân cöùu veà söï tri nhaän hieän thöïc qua vieäc ñònh danh töø ngöõ trong PNNB. 0.4. Lòch söû vaán ñeà 0.4.1. Nghieân cöùu veà phöông ngöõ Nam Boä Nghieân cöùu PNNB coù caùc taùc giaû tieâu bieåu: - Hoaøng Thò Chaâu (1989) nghieân cöùu PNNB trong phöông ngöõ Nam (nhö caùch chia vuøng cuûa taùc giaû) vaø vôùi coâng trình Tieáng Vieät treân caùc mieàn ñaát nöôùc cuûa mình. Baø chuù yù ñaëc bieät ñeán vaán ñeà ngöõ aâm: “Taùc giaû... döïa vaøo nhöõng phöông phaùp cuûa ngoân ngöõ hoïc vaø phöông ngöõ hoïc ñeå mieâu taû, phaân tích, giôùi thieäu vôùi baïn ñoïc nhöõng bieán theå ñòa phöông cuûa tieáng Vieät, lí giaûi caùc nguyeân nhaân xaõ hoäi vaø caùc quy luaät bieán ñoåi ngöõ aâm ñaõ taïo ra söï ña daïng ñoù” [8; 5,6]. Taùc giaû cho raèng ñaây laø söï khaùc bieät ñaùng tin caäy vaø theå hieän lòch söû phaùt trieån cuûa tieáng Vieät. Tuy nhieân, vì ranh giôùi phaân vuøng cuûa taùc giaû veà phöông ngöõ Nam quaù roäng, do ñoù coù moät soá vaán ñeà veà ngöõ aâm, töø vöïng vaø ngöõ phaùp, taùc giaû ñaõ coù nhöõng nhaän xeùt khoâng chæ daønh rieâng cho PNNB.
- Nguyeãn Vaên AÙi (1994): Do caùch phaân vuøng cuûa taùc giaû khaùc vôùi Hoaøng Thò Chaâu - heïp hôn veàø phaïm vi ñòa lí, do ñoù oâng mieâu taû ñaëc tröng ngoân ngöõ vuøng naøy cuï theå hôn. Caùch xaùc ñònh vuøng PNNB cuûa taùc giaû truøng khôùp vôùi ranh giôùi ñòa lí hieän nay. Ñaây cuõng laø quan ñieåm phaân vuøng cuûa taùc giaû luaän vaên. Caùc coâng trình nghieân cöùu cuûa Nguyeãn Vaên AÙi veà PNNB khaù nhieàu. Tuy nhieân, cuoán ñöôïc giôùi nghieân cöùu nhaéc ñeán nhieàu hôn laø Töø ñieån phöông ngöõ Nam Boä. - Traàn Thò Ngoïc Lang (1995): Coâng trình khoa hoïc (PTS) cuûa baø nghieân cöùu töông ñoái toaøn dieän veà PNNB. Töø coâng trình naøy, taùc giaû ñaõ cho xuaát baûn cuoán Phöông ngöõ Nam Boä – nhöõng khaùc bieät veà töø vöïng – ngöõ nghóa so vôùi phöông ngöõ Baéc Boä. Ngoaøi ra, baø coøn coù nhieàu baøi vieát khaùc veà PNNB, trong ñoù ñaùng chuù yù laø baøi vieát Ñieåm khaùc bieät veà ngöõ phaùp cuûa phöông ngöõ Nam Boä (so saùnh vôùi Baéc Boä) (Taïp chí Ngoân ngöõ soá 2/ 2002). - Hoà Leâ (1992) cuøng vôùi nhoùm taùc giaû cuûa mình (Huyønh Löùa, Thaïch Phöông, Nguyeãn Quang Vinh) nghieân cöùu PNNB döôùi goùc nhìn vaên hoaù trong Vaên hoaù daân gian ngöôøi Vieät ôû Nam Boä. - Cao Xuaân Haïo (2001) laïi ñaëc bieät quan taâm tôùi heä thoáng aâm vò cuûa caùc phöông ngöõ. OÂng ñoái chieáu heä thoáng aâm vò cuûa PNNB vôùi phöông ngöõ Haø Noäi, Nam Trung Boä, caû phaùt aâm coå ñeå tìm ra neùt khu bieät cuûa heä thoáng aâm vò trong phöông ngöõ naøy. Ñaây laø yù kieán cuûa oâng trong baøi vieát “Hai vaán ñeà aâm vò hoïc cuûa phöông ngöõ Nam Boä” in trong Tieáng Vieät maáy vaán ñeà ngöõ aâm ngöõ phaùp ngöõ nghóa. - Buøi Khaùnh Theá (2001) vaø nhoùm coäng taùc trong Maáy vaán ñeà veà tieáng Vieät hieän ñaïi ñaõ daønh moät soá trang nghieân cöùu ñaëc ñieåm ngöõ aâm cuûa PNNB qua ñaëc ñieåm ngöõ aâm tieáng Saøi Goøn maø taùc giaû cho ñoù laø tieáng Nam Boä chuaån. - Huyønh Coâng Tín (1999) nghieân cöùu veà ngöõ aâm PNNB vôùi luaän aùn tieán só Heä thoáng ngöõ aâm tieáng Saøi Goøn (So saùnh vôùi phöông ngöõ Haø Noäi vaø moät soá phöông ngöõ khaùc ôû Vieät Nam). Ngoaøi ra, anh cuõng coù moät soá baøi vieát veà ngoân töø cuûa PNNB, caùch dieãn ñaït cuûa ngöôøi daân vuøng ÑBSCL. 0.4.2. Nghieân cöùu ñònh danh trong tieáng Vieät vaø trong phöông ngöõ Nam Boä - Nguyeãn Ñöùc Toàn (2002): Trong coâng tình Tìm hieåu ñaëc tröng vaên hoaù daân toäc cuûa ngoân ngöõ vaø tö duy ôû ngöôøi Vieät (trong söï so saùnh vôùi nhöõng daân toäc khaùc) cuûa mình, oâng ñaõ ñöa ra moät soá vaán ñeà veà lí thuyeát ñònh danh ngoân ngöõ; tìm hieåu ñaëc ñieåm daân toäc cuûa ñònh danh ñoäng
vaät, thöïc vaät, boä phaän cô theå ngöôøi… so saùnh vôùi ngoân ngöõ khaùc, ñaëc bieät laø tieáng Nga. Ñaây laø moät coâng trình nghieân cöùu theo höôùng lí thuyeát thuoäc veà lónh vöïc taâm lí – ngoân ngöõ hoïc toäc ngöôøi – moät lónh vöïc khaù môùi meû ñoái vôùi ngaønh ngoân ngöõ hoïc Vieät Nam. Tröôùc ñoù, oâng cuõng ñaõ coù moät baøi vieát Ñaëc tröng daân toäc cuûa tö duy ngoân ngöõ qua hieän töôïng töø ñoàng nghóa (Taïp chí Ngoân ngöõ soá 3/ 1993) ít nhieàu lieân quan ñeán lónh vöïc naøy. - Ñoã Höõu Chaâu (1998, 1999) trong Cô sôû ngöõ nghóa hoïc töø vöïng, Töø vöïng ngöõ nghóa tieáng Vieät ñaõ daønh nhieàu trang noùi veà chöùc naêng ñònh danh cuûa tín hieäu ngoân ngöõ. OÂng khaúng ñònh vai troø quan troïng cuûa ñònh danh trong giao tieáp vaø tö duy cuûa con ngöôøi, mieâu taû moät caùch cuï theå vaø thuyeát phuïc quaù trình ñònh danh trong tieáng Vieät. Tuy nhieân, oâng chæ thöøa nhaän ñònh danh ôû caáp ñoä töø, khoâng thöøa nhaän ñònh danh ôû caáp ñoä cuïm töø (tröø cuïm töø ôû daïng ñònh danh hoùa) vaø caâu. OÂng cho cuïm töø töï do chæ coù chöùc naêng bieåu vaät. - Lí Toaøn Thaéng (2002, 2005): Moät phaàn quan troïng trong cuoán Maáy vaán ñeà Vieät ngöõ hoïc vaø ngoân ngöõ hoïc ñaïi cöông vaø ñaëc bieät laø cuoán Ngoân ngöõ hoïc tri nhaän: Töø lí thuyeát ñaïi cöông ñeán thöïc tieãn tieáng Vieät cuûa oâng laø coâng trình veà ñaïi cöông ngoân ngöõ hoïc taâm lí vaø ngoân ngöõ hoïc tri nhaän. Phaàn naøy lieân quan ñeán lí thuyeát veà ñònh danh, veà söï phaân caét hieän thöïc cuûa con ngöôøi. - Leâ Trung Hoa (2002, 2003) ñaëc bieät chuù yù ñeán maûng ñòa danh, nhaân danh. Caùc cuoán saùch ñaùng chuù yù veà hai maûng naøy laø: Hoï vaø teân ngöôøi Vieät Nam, Tìm hieåu nguoàn goác ñòa danh Nam Boä vaø tieáng Vieät vaên hoïc, Töø ñieån ñòa danh Thaønh phoá Saøi Goøn – Hoà Chí Minh. - Trònh Saâm (2002): Cuoán saùch Ñi tìm baûn saéc tieáng Vieät cuûa oâng laø taäp hôïp nhöõng baøi vieát veà tieáng Vieät. Trong ñoù, PNNB vaø ñònh danh laø hai vaán ñeà coù lieân quan ñeán ñeà taøi khaûo saùt ôû ñaây. Ngoaøi ra, baûn saéc vaên hoaù Vieät ñöôïc oâng tìm hieåu qua ngoân ngöõ ñòa phöông Nam Boä. OÂng gôïi ra moät soá vaán ñeà thuù vò lieân quan ñeán ñònh danh trong baøi vieát “Veà cô cheá ngöõ nghóa – taâm lí trong toå hôïp song tieát chính phuï tieáng Vieät”. - Nguyeãn Thuyù Khanh (1994): Vôùi caùc baøi vieát veà ñònh danh ñoäng vaät ôû tieáng Vieät vaø tieáng Vieät so saùnh vôùi tieáng Nga, taùc giaû ñaõ cho ngöôøi ñoïc naém ñöôïc khaù cuï theå vaø saâu saéc veà moät lónh vöïc cuûa ñònh danh trong tieáng Vieät. Ñoù laø caùc baøi vieát: Ñaëc ñieåm ñònh danh teân goïi ñoäng vaät trong tieáng Vieät, Moät vaøi nhaän xeùt veà thaønh ngöõ so saùnh coù teân ñoäng vaät tieáng Vieät, Ñaëc ñieåm ñònh danh cuûa tröôøng teân goïi ñoäng vaät tieáng Nga trong söï ñoái chieáu vôùi tieáng Vieät... Trong luaän vaên cuûa mình, chuùng toâi muoán khaúng ñònh laïi nhöõng thaønh töïu cuûa caùc coâng trình ñi tröôùc. Tuy nhieân, tröôùc nhöõng vaán ñeà coøn tranh caõi, chuùng toâi cuõng choïn cho mình moät
quan nieäm maø theo chuùng toâi laø coù tính thuyeát phuïc vaø ñöôïc nhieàu ngöôøi ñoàng tình hôn. Chaúng haïn nhö phaân vuøng PNNB theo söï phaân vuøng ñòa lí nhö hieän nay, quan ñieåm voõ ñoaùn vaø phi voõ ñoaùn cuûa tín hieäu ngoân ngöõ. Ñoàng thôøi, chuùng toâi ñi saâu vaøo ñònh danh töø vöïng trong PNNB – vaán ñeà maø caùc taùc giaû ñi tröôùc chöa quan taâm nhieàu. 0.5. Phöông phaùp nghieân cöùu 0.5.1. Ñeà taøi tham khaûo caùc taøi lieäu lieân quan ñeán nhieàu lónh vöïc nhö: töï nhieân, lòch söû, vaên hoaù, xaõ hoäi, kinh teá cuûa ñoàng baèng Nam Boä; lieân quan ñeán caùc lónh vöïc ngoân ngöõ hoïc nhö töø vöïng hoïc, ngoân ngöõ hoïc tri nhaän, ngöõ phaùp hoïc, phong caùch hoïc, ngöõ duïng hoïc; ñeán caùc taøi lieäu nghieân cöùu veà tieáng Vieät noùi chung, PNNB noùi rieâng cuûa caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc uy tín. 0.5.2. Phöông phaùp chuû yeáu söû duïng ñeå thöïc hieän ñeà taøi laø phöông phaùp nghieân cöùu lieân ngaønh, phöông phaùp thoáng keâ – phaân loaïi, phöông phaùp so saùnh - ñoái chieáu, phöông phaùp mieâu taû: - Vaán ñeà ñònh danh töø vöïng coù lieân quan ñeán nhieàu ngaønh khoa hoïc khaùc nhau nhö: vaên hoaù hoïc, taâm lí hoïc, xaõ hoäi hoïc, daân toäc hoïc v.v. Do ñoù, khi thöïc hieän ñeà taøi, chuùng toâi vöøa phaûi coù söï vaän duïng toång hôïp kieán thöùc caùc chuyeân ngaønh, vöøa söû duïng phöông phaùp nghieân cöùu lieân ngaønh ñeå coù theå tìm hieåu ñaëc ñieåm ñònh danh töø vöïng trong PNNB moät caùch toaøn dieän vaø saâu saéc. - Tieán haønh taäp hôïp ngöõ lieäu thu thaäp ñöôïc qua caùc taøi lieäu khoa hoïc, qua ñieàn daõ ñeå laøm caên cöù trieån khai ñeà taøi hoaëc minh hoaï cho caùc luaän ñieåm. Thoáng keâ, phaân loaïi ngöõ lieäu, tö lieäu. - So saùnh caùc ngöõ lieäu, soá lieäu töø vöïng ñaõ thoáng keâ ñöôïc giöõa caùc vuøng phöông ngöõ khaùc, ñoái chieáu vôùi caùc thôøi kì khaùc nhau trong PNNB. - Mieâu taû nhöõng ngöõ lieäu minh hoaï cho nhöõng nhaän xeùt böôùc ñaàu veà ñònh danh caùc tröôøng töø vöïng trong PNNB. Caùc phöông phaùp treân chuùng toâi khoâng thöïc hieän rieâng leû, bieät laäp maø phoái hôïp vôùi nhau trong suoát quaù trình nghieân cöùu. 0.6. Boá cuïc luaän vaên Ngoaøi phaàn daãn nhaäp, phaàn keát luaän, taøi lieäu tham khaûo vaø phuï luïc, luaän vaên goàm ba chöông. Thöù töï teân caùc chöông nhö sau: Moät soá vaán ñeà veà Nam Boä vaø ñònh danh, Heä thoáng töø ngöõ goïi teân rieâng, Heä thoáng töø ngöõ goïi teân chung.
ÔÛ chöông moät, luaän vaên trình baøy caùc vaán ñeà veà ñaëc ñieåm töï nhieân nhö ñòa hình, ñaát ñai, khí haäu, thuyû vaên, heä thoáng soâng raïch, ñaûo, bôø bieån vaø röøng. Ñaây laø ñieàu kieän ñeå taïo neân nhöõng öu theá cuõng nhö haïn cheá veà moâi tröôøng ôû vuøng ñaát môùi. Noù taùc ñoäng, chi phoái ñeán ñôøi soáng sinh hoaït, ñeán taâm hoàn, tính caùch cuûa con ngöôøi nôi ñaây. ÔÛ chöông naøy, luaän vaên cuõng trình baøy moät soá vaán ñeà veà nguoàn goác daân cö, caùch toå chöùc xaõ hoäi raát rieâng cuûa Nam Boä; phaùc hoaï ñoâi neùt veà ñaëc tröng vaø söï giao thoa vaên hoaù ôû Nam Boä. Nhöõng ñieàu naøy, khoâng theå khoâng lieân quan tôùi ñaëc ñieåm ngoân ngöõ cuûa ngöôøi Vieät ôû phöông nam. Luaän vaên cuõng ñoàng quan ñieåm vôùi caùc taùc giaû ñi tröôùc veà khaùi nieäm phöông ngöõ, töø ñòa phöông. Chuùng toâi coá gaéng trình baøy moät caùch ngaén goïn veà vieäc phaân vuøng phöông ngöõ trong tieáng Vieät, ñöa ra quan nieäm maø chuùng toâi cho laø hôïp lí trong vieäc xaùc ñònh ranh giôùi vuøng PNNB ñeå tieän cho vieäc nghieân cöùu. Luaän vaên trình baøy cô sôû lí luaän veà ñònh danh, daãn ra nhöõng khaùi nieäm veà ñònh danh, ñònh danh töø vöïng. Ñaây laø nhöõng quan nieäm cuûa nhöõng nhaø ngoân ngöõ hoïc coù uy tín vaø ñöôïc nhieàu ngöôøi thöøa nhaän . Beân caïnh ñoù, chöông naøy coøn quan taâm ñeán caùc noäi dung nhö quy trình ñònh danh, moät soá ñaëc ñieåm trong ñònh danh töø vöïng, ñaëc tröng vaên hoaù trong ñònh danh. ÔÛ ñaây, chuùng toâi cuõng choïn cho mình moät quan nieäm veà cô sôû ñònh danh (voõ ñoaùn vaø phi voõ ñoaùn) tröôùc nhöõng quan nieäm traùi chieàu nhau. Phöông ngöõ vaø ñònh danh laø hai vaán ñeà coù tính chaát cô sôû coù theå coi laø ñieåm xuaát phaùt laøm ñònh höôùng cho vieäc trieån khai ñeà taøi ôû chöông hai vaø ba. Nhìn chung, noäi dung chöông moät khoâng môùi. Tuy nhieân, chuùng toâi coá gaéng trình baøy ngaén goïn, heä thoáng, choïn loïc nhöõng yù cô baûn vaø chæ nhaán maïnh ñeán nhöõng vaán ñeà phuïc vuï cho muïc ñích cuûa ñeà taøi. Maët khaùc, chöông naøy cuõng coù moät vaøi yù kieán nhoû ñöôïc nhìn nhaän theo quan ñieåm rieâng cuûa taùc giaû luaän vaên. Ñoùng goùp chuû yeáu cuûa luaän vaên taäp trung ôû chöông thöù hai vaø thöù ba. ÔÛ hai chöông naøy, chuùng toâi taäp trung trình baøy nhöõng vaán ñeà nhö: ñaëïc ñieåm nguoàn goác, ñaëc ñieåm caáu taïo, ñaëc ñieåm veà phöông thöùc bieåu thò, ñaëc ñieåm ngöõ nghóa trong ñònh danh töø vöïng. Luaän vaên laàn löôït trình baøy caùc ñoái töôïng ñònh danh maø chuùng toâi cho laø mang daáu aán raát nhieàu cuûa ngoân ngöõ vuøng ñaát Nam Boä.
Chöông moät MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ VEÀ NAM BOÄ VAØ ÑÒNH DANH 1.1. Moät soá vaán ñeà chung veà Nam Boä Nam Boä goàm 19 tænh thaønh, chia thaønh hai khu vöïc: mieàn Ñoâng Nam Boä (ÑNB) vaø Ñoàng baèng soâng Cöûu Long (ÑBSCL, coøn goïi laø Taây Nam Boä). ÑNB goàm caùc tænh Baø Ròa - Vuõng Taøu, Ñoàng Nai, Bình Döông, Bình Phöôùc, Taây Ninh vaø thaønh phoá Hoà Chí Minh; ÑBSCL goàm caùc tænh Long An, Tieàn Giang, An Giang, Kieân Giang, Caø Mau, Soùc Traêng, Baïc Lieâu, Ñoàng Thaùp, Beán Tre, Haäu Giang, Vónh Long, Traø Vinh vaø thaønh phoá Caàn Thô. Vò trí ñòa lí Nam Boä: phía baéc vaø taây - baéc giaùp Cam-pu-chia, taây - nam giaùp vònh Thaùi Lan; ñoâng vaø nam giaùp bieån Ñoâng; ñoâng - baéc giaùp Taây Nguyeân vaø Nam Trung Boä. Nam Boä coù dieän tích: 63.258 km2 (ÑNB: 23.545 km2, ÑBSCL: 39.713 km2), daân cö: 27,3 trieäu ngöôøi (ÑNB:10,8 trieäu ngöôøi; ÑBSCL: 16.5 trieäu ngöôøi) – (soá lieäu naêm 2001). Coù theå ñaùnh giaù chung veà Nam Boä nhö sau: “Vuøng ñaát Nam Boä bao goàm caû hai khu vöïc soâng Ñoàng Nai vaø soâng Cöûu Long – ñòa baøn ñònh cö cuoái cuøng cuûa nhöõng theá heä löu daân Vieät – laø moät vuøng thieân nhieân vöøa haøo phoùng vöøa khaéc nghieät, nôi haøm chöùa nhieàu tieàm naêng phong phuù, nôi khí haäu thuaän hoaø, soâng raïch chaèng chòt, coù nhieàu cöûa soâng lôùn thoâng ra ñaïi döông taïo neân nhöõng ñieàu kieän ñaëc thuø cho söï quaàn cö vaø saùng taïo ñôøi soáng coäng ñoàng, cho söï phaùt trieån kinh teá noâng nghieäp, khai thaùc thuyû haûi saûn, xaây döïn g caùc ngaønh ngheà tieåu thuû coâng nghieäp vaø môû roäng giao löu vôùi beân ngoaøi. Taát caû caùc nhaân toá töï nhieân vaø xaõ hoäi ñoù coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán söï hình thaønh tính caùch, taâm lí, phong caùch öùng xöû cuûa ngöôøi Vieät ôû nôi ñaây.” [52; 3] 1.1.1. Ñaëc ñieåm töï nhieân 1.1.1.1. Ñòa hình, ñaát ñai Neáu ÑNB ñòa hình thoaûi, coù ñoä cao trung bình thì ÑBSCL do thuoäc haï löu soâng Meâ Coâng neân ñòa hình thaáp vaø baèng phaúng. Ñoàng baèng Nam Boä coù dieän tích lôùn nhaát trong soá caùc ñoàng baèng cuûa caû nöôùc, roäng 36000 km2. Mieàn ÑNB laø ñoàng baèng boài tuï – xaâm thöïc roäng lôùn, coù ñoä cao khoaûng 100 m, laø phuø sa coå, ñaát xaùm ñöôïc naâng leân. Ngöôïc laïi, ÑBSCL laø vuøng ñoàng baèng thaáp, ngaäp nöôùc, ñang tieáp tuïc hình thaønh, coù ñoä cao trung bình khoaûng 2 m ñöôïc caáu taïo bôûi phuø sa môùi coù nguoàn goác soâng – bieån vaø chòu aûnh höôûng maïnh meõ cuûa thuyû trieàu. ÔÛ ñaây, haèng naêm nöôùc luõ traøn ra hai
beân caùc bôø soâng laøm ngaäp caû moät vuøng roäng lôùn haøng trieäu ha, nhieàu nôi ngaäp tôùi 2 m vaøo muøa luõ. Vuøng khoâng bò ngaäp coù dieän tích roäng lôùn, ñaát ñai phì nhieâu, laø vöïa luùa, vöïa caây traùi noåi tieáng Nam Boä. Ñaát ruoäng coù theå chia thaønh hai loaïi: ruoäng nuùi vaø ruoäng coû. Ruoäng nuùi coøn goïi laø sôn ñieàn, laø nôi ñaát cao, khoâ, nhieàu caây coái, taäp trung ôû caùc vuøng Baø Ròa, Bieân Hoaø (Ñoàng Nai), ôû caùc mieàn ñaát cao khu vöïc soâng Vaøm Coû, Myõ Tho… ÔÛ ñaây coù nhieàu baõi, gioàng ñaát maøu môõ, ít luõ luït, nöôùc ngoït quanh naêm. Ruoäng coû coøn goïi laø thaûo ñieàn, laø nôi ñaát thaáp, nhieàu coû laùc, sình laày, muøa khoâ nöùt neû loït baøn chaân, taäp trung nhieàu ôû taû ngaïn soâng Tieàn, Beán Tre, Vónh Long, Soùc Traêng, Traø Vinh, Raïch Giaù, Caø Mau, Baïc Lieâu… 1.1.1.2. Khí haäu, thuyû vaên Khí haäu Nam Boä laø khí haäu caän xích ñaïo, nhieät ñôùi noùng aåm quanh naêm. Ñoä aåm trung bình haèng naêm töø 80 – 90 %. Thôøi tieát hai muøa möa, naéng. Muøa möa keùo daøi töø thaùng tö ñeán thaùng möôøi. Löôïng möa doài daøo, 90% löôïng möa taäp trung vaøo muøa möa. ÑBSCL coù muøa nöôùc noåi (moãi naêm töø ba ñeán boán thaùng). Haèng naêm cöù khoaûng thaùng 10 aâm lòch coù hieän töôïng thuyû trieàu leân cao nhaát. Moät thaùng hai laàn nöôùc rong hay nöôùc lôùn (thöôøng vaøo ngaøy 15 vaø 30 aâm lòch) vaø hai laàn nöôùc keùm hay nöôùc roøng (thöôøng vaøo ngaøy 9, 10 vaø 24, 25 aâm lòch). Trong moãi ngaøy ñeàu coù nöôùc lôùn, nöôùc roøng… Nam Boä laø vuøng ñaát raát ña daïng sinh hoïc. Khí haäu - thuyû vaên ôû ñaây taïo ñieàu kieän cho ñoäng thöïc vaät sinh soâi naûy nôû, thích hôïp cho vieäc phaùt trieån nguoàn sinh vaät treân caïn vaø döôùi nöôùc, thuaän lôïi cho canh taùc noâng nghieäp, cho phaùt trieån thuyû haûi saûn. 1.1.1.3. Soâng raïch Maïng löôùi soâng ngoøi, keânh raïch (caû keânh töï nhieân vaø keânh ñaøo) ôû Nam Boä daøy ñaëc, chaèng chòt. Heä thoáng soâng Cöûu Long vôùi hai nhaùnh lôùn soâng Tieàn vaø soâng Haäu. Heä thoáng soâng naøy taïo ra chín cöûa soâng tröôùc khi hoaø vaøo bieån Ñoâng. Chín cöûa ñoù laø (tính theo thöù töï töø Baéc vaøo Nam): Tieåu, Ñaïi, Ba Lai, Haøm Luoâng, Coå Chieân, Cung Haàu (ñuùng ra laø Coàn Ngao) thuoäc soâng Tieàn vaø Ñònh An, Ba Thaéc, Traàn Ñeà (söï thöïc laø Traán Di) thuoäc soâng Haäu. [theo 66; 367]. Heä thoáng soâng Ñoàng Nai vôùi maïng löôùi soâng nhaùnh khaù daøy nhö soâng La Ngaø, soâng Beù, soâng Saøi Goøn… Caùc heä thoáng soâng ngoøi, keânh raïch naøy hình thaønh neân nhöõng vuøng chaâu thoå roäng lôùn. Nhöõng doøng soâng, keânh raïch aáy khoâng nhöõng mang phuø sa boài ñaép cho ñoâi bôø maø coøn mang
nöôùc ngoït töôùi maùt cho nhöõng vöôøn caây aên traùi sum seâ, nhöõng caùnh ñoàng thaúng caùnh coø bay. Soâng ngoøi, keânh raïch Nam Boä taïo neân moät neàn “vaên minh soâng nöôùc” phaùt trieån, moät maïng löôùi giao thoâng thuaän lôïi vaø moät tieàm naêng thuyû saûn doài daøo (soâng Cöûu Long haèng naêm coù theå cung caáp hôn chuïc nghìn taán caù). Vuøng soâng nöôùc aáy ñi vaøo tieáng noùi, lôøi ca cuûa con ngöôøi nôi ñaây. Chuùng ta coù theå baét gaëp raát nhieàu nhöõng caâu nhö: ”Nhaø Beø nöôùc chaûy chia hai”, “Vaøm nao soùng voã lao xao”, “soâng Cöûa Ñaïi hai chieàu nöôùc chaûy”, “soâng Tieàn caù loäi xoeø vi”, “Soâng daøi caù loäi bieät taêm”, “Soâng saâu nöôùc chaûy ngaäp kieàu”, “Bìm bòp keâu nöôùc lôùn anh ôi, buoân baùn khoâng lôøi cheøo choáng maûi meâ”… Theo Nguyeãn Chí Beàn thì hình aûnh soâng nöôùc xuaát hieän 85 laàn trong 550 baøi ca dao veà tình yeâu löùa ñoâi ôû Nam Boä [daãn theo 52; 66]. 1.1.1.4. Ñaûo, bôø bieån vaø röøng Nam Boä coøn coù nhöõng vuøng duyeân haûi vaø bieån vôùi khaù nhieàu ñaûo traûi daøi nhö ñaûo Phuù Quoác, ñaûo Thoå Chu, ñaûo Hoøn Khoai, ñaûo Hoøn Ngheä… Ñaûo khoâng chæ coù taùc duïng chaén soùng, taïo ra caùc baõi boài laøm taêng dieän tích ñaát noåi cho caû vuøng, maø ñaûo coøn cho con ngöôøi nhieàu laâm saûn quyù khaùc. Töø Vuõng Taøu ñeán Haø Tieân bôø bieån thaáp, baèng phaúng, nhieàu baõi trieàu buøn phuû kín röøng ngaäp maën, coù toác ñoä tieán ra bieån lôùn nhaát caû nöôùc. Ven bieån coù röøng ngaäp maën roäng lôùn. Töø Caø Mau ñeán Kieân Giang coù röøng nguyeân sinh U Minh Thöôïng, U Minh Haï. Röøng ôû ñaây coù nhieàu loaøi ñoäng thöïc vaät quyù hieám. Hình aûnh quen thuoäc laø nhöõng saân chim, keøo ong, seáu ñaàu ñoû; nhöõng meânh moâng röøng traøm, röøng ñöôùc vôùi moät tröõ löôïng than buøn khoång loà… Coù theå noùi, röøng ngaäp maën Nam Boä roäng lôùn nhaát, ña daïng vaø phong phuù nhaát treân baùn ñaûo Ñoâng Döông. 1.1.1.5. Do khí haäu, ñoä aåm, löôïng möa… coù nhieàu thuaän lôïi cho neân Nam Boä trôû thaønh moät vuøng ñaát truø phuù, maøu môõ, phì nhieâu; coù thaûm thöïc vaät, ñoäng vaät heát söùc ña daïng phong phuù: nhieàu loaøi caây coâng nghieäp quyù nhö cao su, tieâu, ñieàu…; nhieàu loaøi caây aên traùi ñaëc saûn noåi tieáng nhö: xoaøi caùt Hoaø Loäc, vuù söõa Vónh Kim, saàu rieâng Nguõ Hieäp, böôûi Naêm Roi, nhaõn Vónh Long, Baïc Lieâu, choâm choâm Chôï Laùch, quyùt Lai Vung, cam Phong Ñieàn, Tam Bình…; ñoäng vaät coù giaù trò nhö chim, ong maät, caù, toâm vaø nhieàu haûi saûn quyù khaùc.
Daáu aán veà moät vuøng ñaát “gaïo traéng nöôùc trong” in ñaäm trong nhöõng caâu tuïc ngöõ, ca dao: “Caàn Thô gaïo traéng nöôùc trong”, “Gaïo Caàn Ñöôùc, nöôùc Ñoàng Nai”, “Côm Nai, Ròa; caù Rí, Rang” hay: “Ai ôi veà mieät Thaùp Möôøi, Caù toâm saün baét, luùa trôøi saün aên” (ca dao) v.v. Trong Gia Ñònh thaønh thoâng chí (GÑTTC) coù ñoaïn: “Huyeän Kieán Hoaø ñaát maøu ruoäng toát, troâng baùt ngaùt khoâng cuøng, daân ñeàu laáy canh noâng laøm vieäc caên baûn, nhaø naøo cuõng coù kho chöùa luùa loä thieân, thoùc gaïo ñaày aép” [24; 51]. Nam Boä coù nhieàu caûnh ñeïp nhö: Vuõng Taøu, Haø Tieân, Long Haûi... “Traán Bieân Hoaø- nuùi ñeïp, nöôùc trong, tuïc haäu vieäc ít, só phu chuoäng thi thö, nhaân daân chaêm caøy deät, ñeàu coù nghieäp thöôøng caû. Vaên vaät, aùo quaàn, nhaø cöûa cuøng vôùi ngöôøi Kinh gioáng nhau” [24;150]. Soâng nöôùc laø caûnh quan noåi baät, chieám öu theá ôû ñaây, tieän lôïi cho vieäc phaùt trieån du lòch sinh thaùi. Nhieàu di tích lòch söû: Beán caûng Nhaø Roàng, ñòa ñaïo Cuû Chi, nhaø tuø Coân Ñaûo, Hoäi tröôøng Thoáng Nhaát… coøn ghi daáu maõi moät thôøi haøo huøng cuûa daân toäc. Thieân nhieân haøo phoùng nhöng cuõng voâ cuøng hieåm nguy vaø khaéc nghieät. Ñoù laø caûnh “huøm tha, saáu baét”, ”Muoãi keâu nhö saùo thoåi, ñæa loäi töïa baùnh canh”, vuøng nöôùc maën, ñaát pheøn khoù troàng caáy, gioù möa luõ luït quanh naêm v.v. Coù theå laáy nhaän xeùt cuûa nhaø baùo Phan Quang veà ÑBSCL ñeå noùi veà Nam Boä noùi chung: “…hieän ñaïi vaø hoang sô, bí aån vaø côûi môû, giaøu coù vaø khoù ngheøo chen laãn, Ñoàng baèng soâng Cöûa Long hieän leân tröôùc maét ta ngoàn ngoän söùc soáng” [68; 370]. 1.1.2. Ñaëc ñieåm xaõ hoäi 1.1.2.1. Nguoàn goác daân cö Nhöõng khaùm phaù khaûo coå hoïc treân ñaát Nam Boä cho chuùn g ta bieát raèng: töø thuôû xa xöa, ít nhaát laø caùch ngaøy nay töø 2500 ñeán 4000 naêm, con ngöôøi ñaõ coù maët treân vuøng ñaát môùi naøy. Hoï coù maët ñaàu tieân ôû vuøng phuø sa coå (ÑNB), sau ñoù môùi tieáp tuïc haønh trình xuoáng phía taây nam – vuøng phuø sa môùi (chaâu thoå soâng Cöûu Long). Chuû nhaân ñaàu tieân coù maët ôû vuøng ñaát Nam Boä laø ngöôøi Phuø Nam, ngöôøi Chaân Laïp: “Chuû nhaân ban ñaàu cuûa vuøng ñaát Nam Boä laø ngöôøi Phuø Nam maø saùch Taán thö cuûa Trung Hoa moâ taû laø”ñen vaø xaáu xí, toùc quaên, ôû traàn, ñi ñaát, tính tình moäc maïc, thaúng thaén, khoâng troäm caép” vôùi
hoaït ñoäng noâng nghieäp vaø giao thoâng ñöôøng thuyû raát phaùt trieån. Roài ñeán theá kæ VI thì Phuø Nam noâng nghieäp ñaõ bò ngöôøi Chaân Laïp döông tính hôn thoân tính.” [89; 603]. Töø theá kæ XVII trôû ñi, Nam Boä xuaát hieän ngöôøi Khôme, ngöôøi Vieät. Ngöôøi Vieät laø nhöõng löu daân töø mieàn Baéc vaø mieàn Trung vaøo. Ñaây laø nhöõng ngöôøi daân baàn cuøng hoaëc muoán traùnh cuoäc phaân tranh Trònh – Nguyeãn ñaãm maùu keùo daøi (theá kæ XVII). Hoï ra ñi ñeå kieám soáng vaø cuõng mong ñöôïc an thaân. Lôùp noâng daân ngheøo khaùc cuõng tieán vaøo Nam theo chính saùch ñinh ñieàn cuûa nhaø Nguyeãn. “Trong söï nghieäp 300 naêm môû mang, khai phaù vuøng laõnh thoå phía Nam cuûa ñaát nöôùc, lôùp lôùp theá heä ngöôøi Vieät töø vuøng ñaát sinh tuï laâu ñôøi cuûa mình laø chaâu thoå soâng Hoàng, soâng Maõ vaø daûi ñaát ven bieån mieàn Trung ñaõ noái tieáp nhau ñeán laäp nghieäp ngaøy caøng ñoâng taïi ñòa baøn Nam Boä ngaøy nay.” [52; 3] Nhöõng ngöôøi daân ngheøo naøy chinh phuïc vuøng ñaát phía Nam baèng baøn tay khoái oùc cuûa mình, baèng söï caàn cuø, lam luõ: “Hoï laø nhöõng toaùn tieân phong vuõ trang baèng oùc phieâu löu maïo hieåm, baèng caùn buùa, löôõi caøy, taám löôùi” [59; 60]. Hoaëc “Nam Kì ñöôïc chinh phuïc khoâng phaûi baèng thanh göôm voù ngöïa moãi ngaøy ñi haøng chuïc daëm maø baèng löôõi caøy ñoâi traâu ñi töøng böôùc moät” [59; 60]. Thôøi kì naøy, coøn coù lính traùng, caùc toäi ñoà bò trieàu ñình baét buoäc vaøo Nam laäp ñoàn ñieàn, baûo veä bieân cöông moät vuøng ñaát nöôùc. Theá kæ XVII, XVIII, ngöôøi Hoa töø caùc tænh Trieàu Chaâu, Phuùc Kieán, Quaûng Ñoâng, Quaûng Taây, Haûi Nam (Trung Quoác) daét díu nhau nhaäp cö vaøo ÑBSCL laäp nghieäp. Moät soá khaùc voán laø quan quaân nhaø Minh khoâng chòu khuaát phuïc trieàu Maõn Thanh ñeán ñaây tò naïn, laøm aên. Giöõa theá kæ XVIII, ngöôøi Chaêm (ôû Chaân Laïp – cuoái theá kæ XVII) chuyeån veà vuøng nuùi Baø Ñen. Caû ngöôøi Phaùp, Anh, Maõ Lai, AÁn Ñoä… cuõng coù maët ôû Nam Boä: “Gia Ñònh laø ñaát mieàn Nam cuûa nöôùc Vieät, khi baét ñaàu khai thaùc, daân löu taùn cuûa nöôùc ta vaø ngöôøi Ñöôøng (tuïc xöng ngöôøi Ñaïi Thanh laø ngöôøi Ñöôøng, cuõng nhö rôï Ri xöng ngöôøi Trung Quoác laø ngöôøi Haùn, chöù khoâng phaûi Haùn cuûa löu Haùn, Ñöôøng cuûa Lí Ñöôøng. Ngöôøi Quaûng Ñoâng töï nhaän laø Ñöôøng cuûa ñôøi Ñöôøng Ngu khoâng phaûi quaù khoe). Ngöôøi Taây Döông (caùc nöôùc Phuù Laõng Sa, Hoàng Mao, Maõ Cao (AÙo Moân), caùc nöôùc phöông Taây goïi laø Taây Döông), ngöôøi Cao Mieân, ngöôøi Chaø Vaø (phaøm 36 caûng ôû Maõn Laït Ña (Malucca) goïi laø haûi ñaûo. Ngöôøi Sôn Nam theo ñaïo Baùi Nhaät (thôø maët trôøi, toùm goïi laø Chaø Laø). Caùc nöôùc Kieàu nguï phaàn nhieàu ôû xen laãn nhau, maø aùo maëc ñoà duøng ñeàu nöôùc naøo theo loái nöôùc aáy” [24; 143].
Theá kæ XIX, löu daân Vieät coù maët ngaøy caøng ñoâng ôû phía nam soâng Haäu nhö Long Xuyeân, Raïch Giaù… Hoï ñaõ chinh phuïc vaø bieán caûi cô baûn vuøng ñaát môùi vaø thu ñöôïc nhöõng keát quaû to lôùn. Hoï ñaõ bieán moät vuøng hoang daïi thaønh vuøng ñaát truø phuù, caây traùi sum seâ. Sau naøy vaøo phöông Nam coøn coù lôùp daân di cö töø caùc tænh phía Baéc naêm 1954 vaø nhöõng ngöôøi ñi xaây döïng vuøng kinh teá môùi sau 1975. 1.1.2.2. Ñôøi soáng vaø toå chöùc xaõ hoäi Ngöôøi môùi ñeán tieán haønh khai hoang, ñaøo keânh, laäp laøng môùi. Ñaëc tröng chung cuûa laøng Nam Boä mang tính môû, khoâng kheùp kín nhö kieåu laøng Baéc Boä, Trung Boä. Thoân aáp cuûa noâng daân Vieät ôû Nam Boä ñöôïc trieån khai töï do, thoaùng ñaõng doïc theo caùc keânh raïch, soâng ngoøi chaèng chòt, lôïi duïng nhöõng ñieàu töï nhieân thuaän lôïi, traùnh nhöõng ñieàu baát lôïi. Vì soáng trong moät moâi tröôøng meânh mang soâng nöôùc neân ngöôøi daân sinh hoaït “treân beán döôùi thuyeàn” taáp naäp, ñi laïi chuû yeáu baèng thuyeàn baèng ghe, thaäm chí thuyeàn, ghe ñöôïc duøng nhö laø ngoâi nhaø cuûa ngöôøi daân ôû ñaây. “ÔÛ Gia Ñònh choã naøo cuõng coù thuyeàn ghe hoaëc laáy thuyeàn laøm nhaø, hoaëc laáy thuyeàn ñeå ñi chôï, thaêm baø con, chôû cuûi gaïo, ñi buoân baùn laïi caøng tieän lôïi. Thuyeàn ghe ñaày soâng, ñi laïi ñeâm ngaøy, muõi thuyeàn ñuoâi thuyeàn lieàn nhau” [24; 148]. Nam Boä laø nôi quaàn cö cuûa nhieàu daân toäc anh em: ngöôøi Vieät (Kinh), ngöôøi Hoa, ngöôøi Chaêm, ngöôøi AÁn, ngöôøi Khôme… Lôùp daân cö môùi ñoâng nhaát vaãn laø ngöôøi Vieät. Nôi taäp trung ñoâng nhaát cuûa hoï laø nhöõng vuøng ñaát deã laøm, coù nöôùc ngoït, thuaän lôïi cho vieäc troàng luùa nöôùc. Ñoù laø nhöõng vuøng gaàn soâng Vaøm Coû, soâng Tieàn, laø ñaát Baø Ròa, Ñoàng Nai, Beán Ngheù… Ngöôøi Khôme laø daân toäc ñoâng thöù hai ôû Nam Boä. Hoï thöôøng ñònh cö, canh taùc treân nhöõõng nôi ñaát cao, maøu môõ nhö gioàng, cuø lao… thuoäc caùc tænh ven bieån, nhieàu nhaát ôû hai tænh Traø Vinh vaø Soùc Traêng. Caùc daân toäc laäp laøng, döïng nhaø caïnh nhau, ñoaøn keát, yeâu thöông, giuùp ñôõ nhau trong cuoäc soáng, phaùt huy truyeàn thoáng toát ñeïp cuûa daân toäc Vieät töø thuôû vua Huøng. Daân toäc naøo theo phong tuïc daân toäc ñoù. Tuy coù aûnh höôûng nhau nhöng khoâng nhieàu. Buoåi ñaàu cuoäc soáng coù phaàn thoaûi maùi, “laøm chôi aên thaät”. Con ngöôøi tin caäy vaøo söï haøo phoùng cuûa thieân nhieân: - “Heát gaïo thì coù Ñoàng Nai, Heát cuûi thì coù Taân Saøi chôû voâ” (ca dao)
- “Gioù ñöa gioù ñaåy, veà raãy aên coøng Veà soâng aên caù, veà ñoàng aên cua” (ca dao) Ñôøi soáng daân chuùng deã chòu, khoâng phaûi lo caùi aên caùi maëc: “Thaønh Gia Ñònh Vieät Nam ta, ñaát roäng löông thöïc nhieàu, khoâng lo veà ñoùi reùt, cho neân ít chöùa saün, tuïc daân sa hoa, keû só ñua nhau taøi gioûi. Ngöôøi boán phöông ôû laãn nhau, moãi nhaø töï coù tuïc rieâng” [24; 141], “Ngöôøi Gia Ñònh ngaøy aên ba böõa ñeàu aên côm caû, chaùo gaïo cuõng ít aên, huoáng chi laø thöù khaùc, do thoùc gaïo thöøa thaõi, haèng naêm khoâng maát muøa ñoùi keùm neân nhö theá” [24; 155]. Tuy nhieân, cuoäc soáng cuûa hoï buoåi ñaàu khoâng phaûi khoâng coù nhöõng khoù khaên. Khoù khaên moät phaàn do coâng cuï lao ñoäng coøn thoâ sô, chæ coù caùi caøy, caùi cuoác, caây röïa, caùi leng… Phaàn nöõa, do thieân nhieân gaây khoâng ít khoù khaên vaø aån chöùa nhieàu hieåm nguy. Vieäc khai phaù vuøng ñaát hoang, ban ñaàu thöôøng laø khoaûnh ñaát naèm loït giöõa moät vuøng raäm raïp, laày truõng, con ngöôøi luoân phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõng moái nguy hieåm nhö huøm beo, caù saáu, raén reát… Maët khaùc, muøa nöôùc noåi thì “caù nhieàu gaïo thieáu”. Coâng taùc thuyû lôïi luoân ñaët ra ñeå khaéc phuïc tình traïng ngaäp uùng. Muøa khoâ (naéng) ngöôøi noâng daân soáng baèng ngheà “ñoåi nöôùc”, chaên vòt ngoaøi ñoàng. Nhöõng nôi ñaát pheøn maën naêng xuaát luùa thaáp, laøm moãi naêm chæ ñöôïc moät vuï. Söï xaâm nhaäp cuûa nöôùc maën vaø söï khan hieám nöôùc ngoït thöôøng xuyeân xaûy ra aûnh höôûng nhieàu ñeán saûn xuaát vaø sinh hoaït cuûa con ngöôøi. Ñôøi soáng ngöôøi noâng daân khoaûng ñaàu theá kæ naøy thaät cöïc khoå maø nguyeân nhaân coøn laø söï boùc loät cuûa boïn phong kieán, thöïc daân: “Haøng ngaøy saùng ra loùt loøng sô vôùi muoái meø (vöøng), tröa vaø chieàu hai böõa ñaïm baïc caù maém canh rau, quaàn boá aùo vaûi, no buïng aám thaân thì thoâi… Con nít baûy taùm tuoåi chæ maëc moät caùi aùo phuû ñeán troân, chöa cho maëc quaàn, chín tuoåi môùi maëc quaàn cuït, möôøi tuoåi ñuû trí nhôù, con nhaø giaøu cho ñeán ôû nhaø thaày maø hoïc taäp, con nhaø ngheøo thì chòu doát, cho neân thuôû xöa ít coù ngöôøi bieát chöõ” [68; 481]. Sau naøy, chính con ngöôøi ñaõ laøm cho thieân nhieân noåi giaän. Naïn chaùy röøng, saên baét ñoäng vaät quyù hieám, khai thaùc taøi nguyeân theo kieåu huyû dieät, laøm oâ nhieãm moâi tröôøng… khieán cho taøi nguyeân ngaøy caøng caïn kieät, ñôøi soáng daân chuùng ngaøy caøng khoù khaên. Nam Boä coù löïc löôïng lao ñoäng doài daøo, ngöôøi daân kieân cöôøng baát khuaát, caàn cuø, naêng ñoäng saùng taïo, linh hoaït trong saûn xuaát haøng hoùa, thích öùng vôùi luõ haèng naêm, luoân tìm caùch ñeå laøm cuoäc soáng cuûa mình ngaøy moät toát hôn.
ÑNB laø vuøng phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi raát naêng ñoäng. Ñoù laø keát quaû khai thaùc toång hôïp lôïi theá cuûa vò trí ñòa lí, ñieàu kieän töï nhieân vaø taøi nguyeân thieân nhieân treân ñaát lieàn, treân bieån. Ñaây laø vuøng coù cô caáu kinh teá phaùt trieån nhaát so vôùi caùc vuøng khaùc trong nöôùc. Coâng nghieäp (khai thaùc daàu khí, hoaù daàu, cô khí, ñieän töû, coâng ngheä cao, cheá bieán noâng saûn, haûi saûn xuaát khaåu, haøng tieâu duøng…) vaø dòch vuï (thöông maïi, du lòch, xuaát nhaäp khaåu, vaän taûi, böu chính vieãn thoâng…) chieám tæ troïng cao nhaát trong GDP, taäp trung ôû thaønh phoá ôû Chí Minh, Bieân Hoaø, Vuõng Taøu. Saûn xuaát noâng nghieäp chieám tæ troïng nhoû nhöng giöõ vai troø quan troïng. ÑNB laáy ngheà troàng luùa khoâ (luùa raãy) laøm hoaït ñoäng saûn xuaát chính trong noâng nghieäp. ÑBSCL laø vuøng troïng ñieåm saûn xuaát löông thöïc, thöïc phaåm lôùn nhaát caû nöôùc. Vuøng daân cö hai beân bôø soâng Tieàn vaø soâng Haäu (mieät vöôøn) chuû yeáu laøm ngheà troàng luùa, laøm vöôøn. Vuøng daân cö ven bieån (mieät bieån): troàng luùa nöôùc, ñaùnh baét haûi saûn, “baùn vaøm”, laøm ngheà “aên ong”... Laøng xoùm ôû ñaây thöa thôùt, cuoäc soáng leä thuoäc nhieàu vaøo thieân nhieân. Vuøng töù giaùc Long Xuyeân vaø Ñoàng Thaùp Möôøi moãi naêm chòu ngaäp luït 3 - 4 thaùng, ñoàng ruoäng meânh moâng coû laùc. Cuoäc soáng ngöôøi daân vaát vaû, leä thuoäc vaøo moâi tröôøng töï nhieân. Ñaùnh baét caù, laøm thueâ, laøm möôùn laø ngheà chính ôû ñaây. Ñieàu kieän töï nhieân ñaõ taïo cho ngöôøi daân Nam Boä soáng baèng nhieàu ngheà khaùc nhau. Ngheà thuû coâng ñöôïc toå chöùc thaønh phöôøng thôï, coù haøng traêm phöôøng thôï nhö: chieáu, tieän, ñinh, daàu, vaïn ñoø, chæ, goám, voâi, soài, buoàm, boät… Neáu tröôùc ñaây “9 ngöôøi laøm ruoäng môùi coù moät ngöôøi buoân baùn” [24; 151] thì sau naøy ngheà buoân baùn ôû ñaây laïi raát phaùt trieån. “Trong khi ngöôøi noâng daân Baéc Boä coi buoân baùn laø ngheà xaáu thì ngöôøi Vieät ôû Nam Boä khoâng nhöõng ñaõ chaáp nhaän maø coøn coi buoân laø moät “ñaïo”, coøn laø moät ñaïo “vui” (…) Bieåu töôïng cuûa cuûa Saøi Goøn laø chôï Beán Thaønh; Saøi Goøn –Tp Hoà Chí Minh noùi rieâng vaø Nam Boä noùi chung laø nôi coù nhieàu chôï nhaát trong caû nöôùc” [89; 199]. 1.1.3. Ñaëc tröng vaên hoùa Nam Boä 1.1.3.1. Vaên hoaù vaø caùc thaønh toá vaên hoaù - Khaùi nieäm vaên hoaù: “Vaên hoaù laø moät heä thoáng höõu cô caùc giaù trò vaät chaát vaø tinh thaàn do con ngöôøi saùng taïo vaø tích luyõ qua quaù trình hoaït ñoäng thöïc tieãn, trong söï töông taùc giöõa con ngöôøi vôùi moâi tröôøng töï nhieân vaø moâi tröôøng xaõ hoäi cuûa mình” [89; 25].
- Theo Traàn Ngoïc Theâm, vaên hoaù goàm boán thaønh toá sau ñaây: vaên hoaù nhaän thöùc, vaên hoaù toå chöùc coäng ñoàng, vaên hoaù öùng xöû vôùi moâi tröôøng töï nhieân (taän duïng vaø ñoái phoù vôùi moâi tröôøng) vaø vaên hoaù öùng xöû vôùi moâi tröôøng xaõ hoäi [theo 89; 28, 29]. “Vaên hoaù vuøng laø moät phaïm vi, moät khu vöïc ñòa lí – vaên hoaù coù ñaëc ñieåm vaø baûn saé c rieâng” [76; 5]. Nam Boä laø moät vuøng vaên hoaù. Chuùng ta seõ tìm neùt ñaëc tröng cuûa vaên hoaù Nam Boä theo goùc nhìn töø caùc thaønh toá vaên hoaù treân. 1.1.3.2. Ñaëc tröng vaên hoaù Nam Boä Treân con ñöôøng Nam tieán, ngöôøi Vieät ñaõ mang theo mình moät neàn vaên hoùa Vieät. Tröôùc ñieàu kieän soáng khaéc nghieät, con ngöôøi ñaõ coù caùch öùng xöû thích öùng vôùi moâi tröôøng môùi, hoaøn caûnh soáng môùi, nhanh choùng naém baét ñöôïc quy luaät töï nhieân, thích nghi vôùi noù vaø baét noù phaûi phuïc vuï con ngöôøi. Neàn vaên hoaù Vieät ñöôïc ngöôøi Vieät ôû Nam Boä vaän duïng, mang tính ñoäng hôn, vaø ñaõ hình thaønh neân moät vuøng vaên hoùa ñaëc saéc Nam Boä, laøm phong phuù vaø toâ ñaäm theâm neàn vaên hoùa Vieät Nam noùi chung. Coù theå phaùc thaûo vaøi neùt ñaëc tröng veà vaên hoaù Nam Boä nhö sau: “Vuøng vaên hoaù Nam Boä coù hai tieåu vuøng: Ñoâng Nam Boä (löu vöïc soâng Ñoàng Nai vaø soâng Saøi Goøn) vaø Taây Nam Boä (löu vöïc soâng Cöûu Long), vôùi khí haäu hai muøa (khoâ – möa), vôùi meânh moâng soâng nöôùc vaø keânh raïch. Caùc cö daân Vieät, Chaêm, Hoa, tôùi khai phaù ñaõ nhanh choùng hoaø nhaäp vôùi thieân nhieân vaø cuoäc soáng cuûa cö daân baûn ñòa (Khmer, Ma, Xtieâng, Chôro, Mnoâng). Nhaø ôû coù khuynh höôùng traûi daøi ven keânh, ven loä; böõa aên giaøu thuyû saûn; tính caùch con ngöôøi öa phoùng khoaùng; tín ngöôõng, toân giaùo heát söùc phong phuù vaø ña daïng; sôùm tieáp caän vaø ñi ñaàu trong trong quaù trình giao löu hoäi nhaäp vôùi vaên hoaù phöong Taây…” [89; 63] Trong caùch öùng xöû vôùi töï nhieân, ngöôøi Vieät ôû Nam Boä vaãn giöõ ñöôïc neáp soáng hoaø hôïp vaø toân troïng. Tuy nhieân, döôùi moät khung trôøi khaùc, möa naéng khaùc, soâng nuùi coû caây khaùc, nhöõng löu daân Vieät ñaõ choïn cho mình moät caùch soáng phuø hôïp vôùi ñieàu kieän cuûa mình, phuø hôïp vôùi moâi tröôøng hoaøn toaøn môùi. Sinh hoaït vaø saûn xuaát ôû Nam Boä luoân gaén boù vôùi nhöõng ñoåi thay, bieán ñoäng cuûa con nöôùc, cuûa doøng soâng vaø cuûa thuûy trieàu. Nhöõng bieåu hieän cuûa vaên minh soâng nöôùc theå hieän roõ trong phöông thöùc lao ñoäng, trong nhòp soáng sinh hoaït, trong tín ngöôõng, trong phong tuïc vaø ngoân ngöõ…
Trong loái öùng xöû xaõ hoäi, ngöôøi Vieät phöông nam vaãn giöõ ñöôïc söï meàm deûo, hieàn hoaø cuûa con ngöôøi goác noâng nghieäp. Hoï thích öùng vôùi moâi tröôøng linh hoaït hôn, ít caâu neä vaø ña daïng trong sinh hoaït haèng ngaøy, thieát laäp nhöõng quan heä ñöôïc quy ñònh bôûi ñieàu kieän soáng. Chôï thöôøng ñöôïc ñaët nôi beán soâng. Xoùm laøng thöôøng ñöôïc laäp treân ñaát khai hoang, naèm treân caùc goø ñoài hay nhöõng gioàng ñaát cao. Laøng Nam Boä “ôû taûn ra doïc theo nhöõng con keânh, con loä ñeå tieän laøm aên”, moät thieát cheá xaõ hoäi cuõng ñaõ thoaùng hôn. “Laøng xaõ Nam Boä khoâng coù nhöõng thieát cheá quaù chaët cheõ (nhieàu laøng khoâng coù höông öôùc, thaàn tích, thaàn phaû) thaàn thaønh hoaøng chæ laø moät khaùi nieäm “thaàn hoaøng boån caûnh” chung chung” [89; 198]. Thoân aáp thuôû ban ñaàu coù moät ñaëc ñieåm laø “deã hôïp deã tan”. Nhöõng ngöôøi töù phöông ñeán laäp laøng laäp aáp, thaáy laøm aên khoù thì laïi ra ñi kieám choã “ñaát laønh” khaùc. “Thaønh phaàn daân cö cuûa Nam Boä thöôøng hay bieán ñoäng, ngöôøi daân khoâng bò gaén chaët vôùi queâ höông nhö ôû laøng Baéc Boä” [89; 198]. Nhaø ôû mieàn ÑNB, coät keøo thöôøng ñöôïc laøm baèng goã toát. Ngöôïc laïi, ÑBSCL keøo coät laø nhöõng loaïi caây nhoû nhö traøm, ñöôùc, chaø laø; lôïp baèng laù döøa nöôùc. Thaäm chí ôû ñaây coù caû loaïi “nhaø ñaïp, nhaø ñaù” – moät loaïi nhaø toài taøn, taïm bôï. Höôùng nhaø cuõng khoâng caàn phaûi “Laáy vôï ñaøn baø, laøm nhaø höôùng nam” nhö ngoaøi Baéc, ngoaøi Trung maø thöôøng quay maët ra soâng, chæ coát thuaän tieän. Tính caùch con ngöôøi Nam Boä laø söï bieåu hieän cuûa baûn chaát con ngöôøi Vieät Nam trong nhöõng hoaøn caûnh töï nhieân vaø xaõ hoäi nhaát ñònh. Ñoù laø ñöùc caàn cuø, laø söï ñoaøn keát giuùp ñôõ, thöông yeâu nhau. “Duø laøm aên deã daõi, ngöôøi noâng daân Nam Boä vaãn giöõ neáp caàøn cuø. Duø kinh teá haøng hoaù phaùt trieån, ngöôøi Vieät Nam Boä vaãn coi troïng tính coäng ñoàng” [89; 199]. Ñaët chaân ñeán vuøng ñaát môùi, nhöõng löu daân ñaõ nhanh choùng keát thaønh choøm xoùm. Hoï döïa vaøo nhau laøm aên, sinh soáng, choáng laïi thuù döõ, troäm cöôùp, choáng laïi cöôøng haøo aùc baù, giuùp nhau trong nhöõng luùc khoù khaên, beänh hoaïn… Hoï vaãn coøn mang trong mình loøng yeâu nöôùc noàng naøn, tinh thaàn baát khuaát. Bieát bao göông anh huøng nhö Tröông Ñònh, Nguyeãn Trung Tröïc… ñaõ khoâng hoå danh vôùi nhöõng danh nhaân vuøng ñaát khaùc cuûa ñaát nöôùc. Chuû nhaân ôû Nam Boä töøng laø nhöõng löu daân ngheøo khoå, töøng bò aùp böùc boùc loät vaø chính trong gian khoù, hieåm nguy cuûa quaù trình môû mang mieàn ñaát môùi ñaõ taïo neân tính caùch can tröôøng, gan goùc, khoâng luøi böôùc tröôùc baát kì trôû ngaïi naøo cuûa töï nhieân cuõng nhö nhöõng baát coâng, voâ lí cuûa xaõ hoäi. Bôûi vì “Ñeán ñaây laø sôn cuøng thuyû taän roài. Ñeán ñaây laø ñeán treân bôø Thaùi Bình Döông, vònh Xieâm La mòt muø roài. Ñeán ñaây chæ coøn coù hai con ñöôøng, moät laø khoâng ñuû nghò löïc soáng nöõa
thì thì ñaâm ñaàu xuoáng bieån maø cheát, hai laø coá baùm laïi ñaáu tranh ñeå soáng” (Nguyeãn Vaên Boång) [theo 68; 613]. OÂng cha ta ñaõ choïn con ñöôøng thöù hai: ñaáu tranh ñeå soáng. Trong giao tieáp, ngöôøi Nam Boä boäc tröïc, chaát phaùc, thaúng thaén, ít noùi vaên hoa, raøo ñoùn. Taùc giaû Traàn Vaên Giaøu vieát: “Ngöôøi daân ñoàng baèng soâng Cöûu Long – Ñoàng Nai vaãn chaân thaät trung tín, côûi môû boäc tröïc, tình caûm (laém khi coù tính chaát nguyeân thuyû), xöû söï vôùi ngöôøi ngay moät caùch khoâng suy tính thieät hôn. Hoï cuõng ñoøi hoûi keû khaùc cuõng nhö vaäy ñoái vôùi hoï” [59; 161, 162]. Ngöôøi Nam Boä ít chòu söï raøng buoäc cuûa cuûa ñaïo ñöùc Khoång Maïnh, ít thuaàn phuïc quyeàn uy phong kieán. Moät quaù khöù vôùi bao khuoân pheùp goø boù, cöùng nhaéc, nhöõng quan nieäm coå huû ñaõ ñöôïc “hoï côûi boû laïi ñaèng sau ñeå saùng taïo ra moät phong caùch soáng töï do, phoùng khoaùng hôn vaø laøm cho neàn ñaïo lí giaøu tính nhaân aùi cuûa daân toäc aùnh leân nhöõng saéc maøu ñoäc ñaùo. Hoï khoâng khuaát phuïc tröôùc cöôøng quyeàn, saün saøng cöùu khoán, phoø nguy, soáng caùi ñaïo laøm ngöôøi “Kieán ngaõi baát voâ vi duõng daõ” [52; 68]. Ngöôøi Nam Boä raát hieáu khaùch. Söï hieáu khaùch voán laø baûn chaát con ngöôøi Vieät Nam, khi ñieàu kieän soáng coù phaàn deã chòu hôn thì noù môùi ñöôïc theå hieän moät caùch roõ neùt nhaát. “ÔÛ Gia Ñònh, khaùch ñeán thì môøi aên traàu tröôùc, theát nöôùc cheø roài ñeán aên côm aên baùnh, coát phaûi phong haäu. Khoâng keå ngöôøi thaân hay sô, laï hay quen, tung tích theá naøo, ñaõ ñeán taát phaûi tieáp nhaän theát ñaõi. Cho neân ngöôøi ñi chôi phaàn nhieàu khoâng mang löông thöïc, maø ngöôøi laäu soå, ngöôøi troán traùnh khaù nhieàu vì coù choã nuoâi khaùch” [24; 146]. Ngöôøi Vieät Nam Boä ít nhieàu coù ñaàu oùc phieâu löu maïo hieåm. Hoï daùm chaáp nhaän hieåm nguy, coi nheï tính maïng, troïng nghóa khinh taøi, giaøu nghóa khí. Taùc giaû GÑTTC lí giaûi:“Ñaát thuoäc veà Döông Chaâu, gaàn maët trôøi, khí trôøi phaùt döông, ôû nôi chính khí, bao ngaäm vaên minh, cho neân ngöôøi chuoäng tieát nghóa” [24; 141]. Hoï cuõng soáng raát thöïc teá, linh hoaït, thoâng minh vaø saùng taïo. Ñaùnh giaù khaùi quaùt veà ngöôøi Vieät phöông nam, Traàn Baïch Ñaèng vieát: “Thöïc teá lòch söû hoaït ñoäng maáy traêm naêm qua, thôøi caän ñaïi cuõng nhö hieän ñaïi treân ñaát phöông Nam ñaõ chöùng minh raát roõ tính naêng ñoäng, saùng taïo laø neùt ñaëc thuø noåi baät trong tö duy vaø phöông thöùc xöû lí caùc vaán ñeà trong cuoäc soáng cuûa con ngöôøi Nam Boä noùi rieâng vaø mieàn Nam noùi chung” [60; 7]. Maëc duø soáng ôû mieàn queâ môùi, xa caùch ñaát toå, ngöôøi Nam Boä vaãn theo tuïc cuõ cuûa Giao Chæ: “… daân thöôøng thì huùi toùc, ñi chaân khoâng. Nam nöõ ñeàu maëc aùo coå cöùng, tay aùo ngaén, aùo ñeàu may lieàn ôû hai naùch; khoâng coù quaàn daøi, quaàn ñuøi, ñaøn oâng duøng moät loaïi vaûi quaán töø löng xuoáng ñeán ñít, buoäc thaét ôû roán, goïi laø caùi khoá; con gaùi maëc vaùy khoâng coù loùt, ñoäi caùi noùn to; huùt thuoác