Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Chất lượng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Bình Phước

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:107

Thêm vào BST

Báo xấu

35
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận về chất lượng nguồn nhân lực và phân tích thực trạng chất lượng nguồn nhân lực ở tỉnh Bình Phước, luận văn nhằm hướng tới việc đưa ra những quan điểm và giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa của tỉnh trong tới gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Chất lượng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Bình Phước

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- NGUYỄN THÀNH DANH CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA Ở TỈNH BÌNH PHƢỚC LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ Hà Nội – Năm 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- NGUYỄN THÀNH DANH CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA Ở TỈNH BÌNH PHƢƠC Chuyên ngành : Kinh tế chính trị Mã số: 60 31 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ THỊ HỒNG ĐIỆP XÁC NHẬN CỦA XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CÁN BỘ HƯỚNG DẪN CHẤM LUẬN VĂN TS. LÊ THỊ HỒNG ĐIỆP PGS.TS PHẠM VĂN DŨNG Hà Nội – Năm 2015
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa được sử dụng ở bất kỳ công trình khoa học nào. Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. TÁC GIẢ LUẬN VĂN BÙI THỊ MỸ HẠNH
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến Tiến sỹ Lê Thị Hồng Điệp đã nhiệt tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến toàn thể các thầy giáo, cô giáo trong Khoa Kinh tế chính trị, Trường đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội đã quan tâm, tham gia đóng góp ý kiến và hỗ trợ tôi trong quá trình nghiên cứu, giúp tôi có cơ sở kiến thức và phương pháp nghiên cứu để hoàn thiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn tới các cơ quan như : Tỉnh ủy, Ủy ban nhân tỉnh Bình Dương, Cục thống kê tỉnh Bình Dương, Sở Lao động, Thương binh và Xã hội tỉnh Bình Dương và các cơ quan hữu quan khác đã hỗ trợ, cung cấp tài liệu, tạo điều kiện cho tôi có cơ sở số liệu để nghiên cứu hoàn thành luận văn. Hà Nội, ngày 10 tháng 5 năm 2015
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 BLĐTBXH Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội 2 CĐ Cao đẳng 3 CMKT Chuyên môn kỹ thuật 4 CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa 5 CNKT Công nhân kỹ thuật 6 ĐH Đại học 7 USD Đô la Mỹ 8 GDP Giá trị tổng sản phẩm quốc nội 9 KH&CN Khoa học công nghệ 10 LĐ, TB và XH Lao động, Thương binh và Xã hội 11 LLLĐ Lực lượng lao động 12 NNL Nguồn nhân lực 13 THCN Trung học chuyên nghiệp 14 THCS Trung học cơ sở 15 THPT Trung học phổ thông 16 UBND Ủy ban nhân dân
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1. Dân số trung bình phân theo giới tính và theo thành thị và nông thôn ................. 43 Bảng 3.2. Chỉ số phát triển dân số tỉnh Bình Phước .............................................................. 43 Bảng 3.3. Biến động dân số và lực lượng lao động trên địa bàn tỉnh ................................... 45 Bảng 3.4. Cơ cấu lao động đang làm việc chia theo ngành kinh tế ....................................... 46 Bảng 3.5. Tỷ lệ dân số từ 15 tuổi biết chữ ở tỉnh Bình Phước ............................................. 50 Bảng 3.6. Số lượng NNL từ 15 tuổi trở lên chia theo trình độ học vấn ................................ 50 Bảng 3.7. Số lượng NNL lực từ 15 tuổi trở lên chia theo trình độ CMKT ........................... 54 Bảng 3.8. Nguồn nhân lực từ 15 tuổi trở lên có trình độ chuyên môn kỹ thuật chia theo bậc học .................................................................................................................................. 56 Bảng 3.9. Cơ cấu lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật đang làm việc chia theo lĩnh vực đào tạo ............................................................................................................................. 57 Bảng 3.10. NNL có trình độ chuyên môn kỹ thuật (có bằng hoặc chứng chỉ) đang làm việc chia theo lĩnh vực đào tạo và bậc đào tạo năm 2013 ............................................................. 58 Bảng 3.11. Nguồn nhân lực trong độ tuổi lao động chia theo trình độ chuyên môn kỹ thuật và nhóm tuổi năm 2013 ......................................................................................................... 59
MỤC LỤC MỞ ĐẦU........................................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài............................................................................................. 1 2. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................................... 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài.......................................................... 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 3 5. Những đóng góp của luận văn .................................................................................. 4 6. Kết cấu của luận văn .................................................................................................. 4 CHƢƠNG 1:TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA ............................................... 6 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ....................................................................... 6 1.2. Những vấn đề lý luận về chất lƣợng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ........................................................................................... 12 1.2.1. Những khái niệm cơ bản ................................................................................... 12 1.2.2. Vai trò của chất lượng nguồn nhân lực đối với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ................................................................................................................... 17 1.2.3. Những nội dung của chất lượng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa........................................................................................................... 19 1.2.4. Các yếu tố tác động đến chất lượng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa .............................................................................................. 24 1.2.5. Mối quan hệ giữa công nghiệp hóa, hiện đại hóa với chất lượng nguồn nhân lực ................................................................................................................................. 29 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP VÀ THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU .................. 31 2.1. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng ............................................................. 31 2.2. Địa điểm và thời gian thực hiện nghiên cứu ..................................................... 33 2.3. Các công cụ được sử dụng ................................................................................... 34
CHƢƠNG 3:THỰC TRẠNG CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA Ở TỈNH BÌNH PHƢỚC GIAI ĐOẠN 2005 – 2013 ............................................................ 35 3.1. Giới thiệu khái quát về tỉnh Bình Phƣớc ....................................................... 35 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên.............................................................................................. 35 3.1.2. Tình hình phát triển kinh tế - xã hội................................................................. 36 3.1.3. Khái quát quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa của tỉnh Bình Phước .... 36 3.1.4. Vai trò của Đảng bộ, chính quyền địa phương tỉnh Bình Phước về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực .......................................................................................... 40 3.2. Thực trạng chất lƣợng nguồn nhân lực ở tỉnh Bình Phƣớc giai đoạn 2005 – 2013 ..............................................................................................................4242 3.2.1. Khái quát về số lượng và cơ cấu nguồn nhân lực tỉnh Bình Phước.............. 42 3.2.2. Tình hình chất lượng nguồn nhân lực ở tỉnh Bình Phước ............................. 47 3.2.3. Tình hình chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức tỉnh Bình Phước .............. 61 3.3. Đánh giá chất lượng nguồn nhân lực ở tỉnh Bình Phước.................................. 61 3.3.1. Những ưu điểm nổi bật về chất lượng của nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Bình Phước .................................................... 61 3.3.2. Những hạn chế về chất lượng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Bình Phước .......................................................................... 63 3.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế ..................................................................... 66 CHƢƠNG 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC CHO CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA Ở TỈNH BÌNH PHƯỚC TRONG THỜI GIAN TỚI.............................................................. 71 4.1. Những quan điểm nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực tỉnh Bình Phƣớc trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa .................................................... 71
4.1.1. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là nhân tố đóng vai trò quyết định thành công của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa.......................................... 71 4.1.2. Đẩy nhanh quá trình cải cách giáo dục và đào tạo một cách đúng đắn là điều kiện quyết định việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ...................................... 71 4.1.3. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực phải gắn với sử dụng có hiệu quả nguồn nhân lực trong phát triển kinh tế xã hội, tiến bộ khoa học – công nghệ và an ninh quốc phòng ........................................................................................................... 73 4.1.4. Đổi mới cơ chế quản lý về sử dụng và bồi dưỡng nguồn lao động là nhân tố đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực............... 73 4.1.5. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực phải gắn liền với phát huy bản sắc văn hóa, truyền thống dân tộc, nhất là trong điều kiện hội nhập quốc tế và khu vực ... 74 4.1.6. Chất lượng nguồn nhân lực phụ thuộc vào ý thức phấn đấu, ý thức trách nhiệm của từng cá nhân trong cộng đồng, do đó phải tạo điều kiện để từng con người, mọi thành phần kinh tế và toàn xã hội tham gia sự nghiệp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực .................................................................................................. 75 4.2. Những giải pháp chủ yếu nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Bình Phƣớc trong thời gian tới... 75 4.2.1. Ổn định quy mô dân số và chăm sóc sức khỏe, nâng cao thể lực cho người dân.................................................................................................................................. 75 4.2.2. Giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục – đào tạo ......................................... 77 4.2.3. Giải pháp đào tạo nghề, nâng cao kỹ năng và trình độ chuyên môn kỹ thuật cho người lao động....................................................................................................... 80 4.2.4. Đổi mới quản lý nhà nước về phát triển, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực .................................................................................................................................. 86 4.2.5. Giải pháp thu hút và sử dụng hiệu quả nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn kỹ thuật cao, nhất là nguồn nhân lực khoa học công nghệ ............................ 89
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đối với sự tồn tại và phát triển của một quốc gia, một địa phương hay một tổ chức, … nguồn nhân lực là yếu tố đóng vai trò quyết định quan trọng nhất. Đặc biệt, gắn với xu thế phát triển của kinh tế tri thức – xu thế tri thức thay thế vốn và tài nguyên hữu hình quyết định sự thịnh vượng và sức mạnh của mỗi quốc gia thì vai trò của nguồn nhân lực có chất lượng hay nói cách khác là chất lượng nguồn nhân lực sẽ ngày càng lớn và quyết định hơn nhiều so với nguồn vốn tài chính và các tài sản hữu hình như đất đai, nhà xưởng …đối với mọi quá trình phát triển. Đối với những nước nghèo về vốn, nghèo về lượng tài sản hữu hình như Việt Nam, nếu biết nâng cao chất lượng nguồn nhân lực thì vẫn có cơ hội theo kịp xu hướng phát triển của thời đại, tránh được tụt hậu và đứng ngoài lề của cuộc đua ở trình độ của kinh tế tri thức. Trong gần 30 năm đổi mới vừa qua (1986 – 2015), Đảng và Nhà nước luôn nhấn mạnh quan điểm: Phải đặt con người vào vị trí trung tâm của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, lấy việc phát huy nguồn lực con người làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh và bền vững. Quan điểm đó đã được thể hiện một cách nhất quán trong các văn kiện của Đảng và Nhà nước từ Đại hội VI đến Đại hội XI của Đảng. Việc thể chế hóa và tổ chức thực hiện quan điểm đúng đắn này đã mang lại những kết quả không thể phủ nhận. Kết quả sau những năm đổi mới, nguồn nhân lực ở nước ta đã có những bước phát triển rõ rệt. Tuy nhiên, một trong những vấn đề lớn nhất đối với công cuộc phát triển của Việt Nam trong giai đoạn hiện nay là chất lượng nguồn nhân lực còn thấp so với các nước trong khu vực và thế giới. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng (tháng 1-2011) đã nêu rõ: “Thể chế kinh tế thị trường, chất lượng nguồn nhân lực, kết cấu hạ tầng vẫn là 1
những điểm nghẽn cản trở sự phát triển. Nền tảng để Việt Nam trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại chưa được hình thành đầy đủ” [13, tr 93-94] Bình Phước là một tỉnh biên giới, miền núi, thuộc miền Đông Nam bộ, có 260,4 km đường biên giới tiếp giáp với vương quốc Campuchia. Theo quy hoạch xây dựng và phát triển kinh tế thì tỉnh thuộc vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, nằm ở vị trí là cửa ngõ, cầu nối giao lưu kinh tế, văn hóa, xã hội của vùng Đông Nam bộ với Tây Nguyên và Vương quốc Campuchia. Thế mạnh kinh tế nổi bật của tỉnh Bình Phước là các ngành công nghiệp chế biến sản phẩm nông – lâm nghiệp, thương mại và dịch vụ. Với những thuận lợi trên, tỉnh Bình Phước có vai trò quan trọng trong việc góp phần thực hiện phát triển kinh tế - xã hội để sớm hoàn thành sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa của vùng miền Đông Nam bộ nói riêng, của cả nước nói chung; và cũng như bất cứ địa phương nào, tỉnh Bình Phước cần phát triển nguồn nhân lực và nguồn nhân lực có chất lượng cao để đáp ứng yêu cầu đó. Tuy nhiên thực tiễn cho thấy, nguồn nhân lực tỉnh Bình Phước chất lượng còn rất thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn mới, chưa là động lực để đưa tỉnh Bình Phước phát triển xứng đáng với tiềm năng và thế mạnh của mình. Theo số liệu của Sở Lao động – Thương binh và Xã hội Bình Phước, thì lực lượng lao động của tỉnh năm 2013 là 562.200 người, trong đó có 193.128 lao động đã qua đào tạo, chiếm 34,7% (cả nước khoảng 50%), 369.072 lao động chưa qua đào tạo, chiếm 65,3%. Trong 562.200 lao động thì những người có nhóm tuổi từ 15 – 49 chiếm trên 79% [33, tr 33-34]. Từ kết quả này cho thấy nguồn nhân lực của tỉnh Bình Phước trẻ và dồi dào nhưng trình độ tay nghề và chuyên môn kỹ thuật còn thấp. Đây là một trở ngại lớn cho việc chuyển đổi cơ cấu lao động và chuyển đổi cơ cấu kinh tế nhanh, cũng như sẽ gặp nhiều khó khăn trong quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, 2
hiện đại hóa trong thời gian tới. Vì vậy, việc nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về chất lượng nguồn nhân lực để phục vụ cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Bình Phước là hết sức cần thiết. Xuất phát từ những lý do này, tác giả chọn đề tài “Chất lượng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Bình Phước” để thực hiện luận văn thạc sĩ kinh tế, chuyên ngành kinh tế chính trị. 2. Câu hỏi nghiên cứu: Chất lượng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Bình Phước hiện nay đang như thế nào? Cần phải làm gì để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Bình Phước? 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận về chất lượng nguồn nhân lực và phân tích thực trạng chất lượng nguồn nhân lực ở tỉnh Bình Phước, luận văn nhằm hướng tới việc đưa ra những quan điểm và giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa của tỉnh trong tới gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận về chất lượng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. - Phân tích, đánh giá thực trạng chất lượng nguồn nhân lực trong quá trình CNH, HĐH ở tỉnh Bình Phước. - Đề xuất hệ thống quan điểm và giải pháp góp phần thúc đẩy việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong quá trình CNH, HĐH ở tỉnh Bình Phước trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu 3
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là chất lượng nguồn nhân lực trong quá trình CNH, HĐH ở tỉnh Bình Phước. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về thời gian: Nghiên cứu chất lượng nguồn nhân lực trong giai đoạn 2005 – 2013. - Phạm vi về không gian: Nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Bình Phước. - Phạm vi về nội dung: Chất lượng NNL bao gồm: thể lực, trí lực, tâm lực (phẩm chất đạo đức, kỷ luật công việc), tuy nhiên, trong phạm vi của đề tài, tác giả tập trung phân tích sâu hơn về khía cạnh trí lực của NNL. 5. Những đóng góp của luận văn - Góp phần hệ thống hóa những vấn đề lý luận về chất lượng nguồn nhân lực trong quá trình CNH, HĐH. - Góp phần phân tích và đánh giá được thực trạng chất lượng nguồn nhân lực ở tỉnh Bình Phước trong quá trình CNH, HĐH trên một số bình diện quan trọng, trong giai đoạn 2005 – 2013. - Đề xuất được những quan điểm và giải pháp cơ bản nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong quá trình CNH, HĐH ở tỉnh Bình Phước. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, mục lục, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn có kết cấu 04 chương. Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và những vấn đề lý luận về chất lượng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa Chương 2: Phương pháp và thiết kế nghiên cứu Chương 3: Thực trạng chất lượng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Bình Phước giai đoạn 2005-2013 4
Chương 4: Quan điểm và giải pháp nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Bình Phước trong thời gian tới 5
CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Từ nhiều năm nay vấn đề nguồn nhân lực nói chung và chất lượng nguồn nhân lực nói riêng đã được các học giả và những nhà hoạch định chính sách quan tâm nghiên cứu rộng rãi ở nhiều góc độ khác nhau. Trong giới hạn khả năng nghiên cứu của mình, tác giả đã tiếp cận tư liệu trên những nhóm chủ đề như sau: Thứ nhất, các công trình nghiên cứu chung về nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa Các công trình tiêu biểu nghiên cứu về chủ đề này bao gồm: Sách “Đào tạo và sử dụng nhân lực trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam”, tác giả Phan Văn Kha; Sách “Phát triển nguồn nhân lực thông qua giáo dục và đào tạo, kinh nghiệm Đông Á” của tác giả Lê Thị Ái Lâm; Sách “Nguồn lực trí tuệ trong sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam” của tác giả Bùi Thị Ngọc Lan; Sách “Về phát triển toàn diện con người thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa” của tác giả Phạm Minh Hạc (chủ biên); Sách “Nghiên cứu con người và nguồn nhân lực đi vào công nghiệp hóa, hiện đại hóa” của tác giả Phạm Minh Hạc; Luận văn “Nguồn nhân lực cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Đăk Nông” của tác giả Đinh Khắc Đính… Ở các công trình nêu trên, với những mức độ nông sâu, rộng hẹp khác nhau, các tác giả đã phân tích và làm rõ được những vấn đề cơ bản sau: - Đã hệ thống hóa được những vấn đề lý luận chung về nguồn lực con người và nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Công trình “Nghiên cứu con người và nguồn nhân lực đi vào công nghiệp hóa, hiện 6
đại hóa”, tác giả Phạm Minh Hạc đã trình bày khái quát quá trình lịch sử hình thành và phát triển của ngành khoa học và xã hội nghiên cứu về con người; nêu rõ khái niệm về nguồn lao động, nguồn nhân lực, đội ngũ lao động; phân tích sâu về quản lý phát triển nguồn nhân lực, nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa; theo tác giả nguồn lực con người là số dân và chất lượng con người, bao gồm cả thể chất và tinh thần, sức khỏe và trí tuệ, năng lực và phẩm chất. Vì vậy cần phải tập trung chăm sóc, bồi dưỡng, đào tạo, phát huy sức mạnh của con người Việt Nam thành lực lượng lao động xã hội, lực lượng sản xuất có đủ bản lĩnh và kỹ năng nghề nghiệp, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước. Cùng vấn đề này, trong công trình “về phát triển toàn diện con người thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa”, tác giả Phạm Minh Hạc đã đưa ra một số khái miện về phát triển con người, phát triển nguồn nhân lực; phân tích làm rõ yêu cầu của công nghiệp hóa, hiện đại hóa đối với phát triển nguồn nhân lực. Trên cơ sở đó, tác giả nêu lên một số định hướng chiến lược và một số giải pháp lớn nhằm phát triển con người Việt Nam về mặt đạo đức, trí tuệ, thẩm mỹ, thể chất… - Các công trình cũng đã tổng kết kinh nghiệm phát triển nguồn nhân lực của một số quốc gia. Tác giả Lê Thị Ái Lâm đã tổng kết kinh nghiệm phát triển nguồn nhân lực thông qua giáo dục và đào tạo ở một số nước Đông Á, từ đó đúc rút kinh nghiệm và gợi ý một số vấn đề đối với Việt Nam. Những bài học kinh nghiệm quan trọng được tác giả này đúc kết bao gồm: tăng đầu tư hơn nữa cho giáo dục để sự nghiệp phát triển giáo dục – đào tạo được hưởng đúng vị thế là một trong những quốc sách hàng đầu; mở rộng và phát triển hệ thống giáo dục – đào tạo nghề, đặc biệt các hình thức giáo dục nghề nghiệp dài hạn, nhằm giải quyết sự chênh lệch giữa các loại kỹ năng trong vấn đề cung cấp lao động; tiếp tục củng cố và mở rộng giáo dục nhằm đáp ứng 7
những nhiệm vụ tiếp theo của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa; tạo khả năng tích ứng lớn hơn cho đội ngũ nhân lực với bối cảnh của nền kinh tế tri thức và toàn cầu hóa (trong đó cần phải kiến tạo xã hội học tập suốt đời và thực hiện cải cách các quá trình dạy và học cũng như chương trình đào tạo theo hướng khuyến kích sự sáng tạo và nâng cao năng lực thực tiễn cho người học); củng cố chất lượng đào tạo, đặc biệt đối với giáo dục đại học; cải cách hệ thống đãi ngộ và sử dụng lao động bằng cách hướng tới một hệ thống tiền lương khuyến kích tự đào tạo và nâng cao trình độ nhân lực. Thứ hai, các công trình nghiên cứu sâu về chất lượng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa Tiêu biểu là, sách “Phát huy nguồn lực con người để công nghiệp hóa, hiện đại hóa, kinh nghiệm quốc tế và thực tiễn Việt Nam” của tác giả Vũ Bá Thể; sách “Khai thác và phát triển tài nguyên nhân lực Việt Nam” của tác giả Nguyễn Văn Phúc, Mai Thị Thu (đồng chủ biên); Luận án “Nguồn lực con người trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam” tác giả Đoàn Văn Khái; Luận án “Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tiếp cận kinh tế tri thức” tác giả Lê Thị Ngân; Luận văn “Nguồn nhân lực cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở thành phố Hà Nội” tác giả Phạm Thị Thơm; Luận văn “Xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao ở tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn hiện nay” của tác giả Dương Thị Hà, … Những công trình này, nghiên cứu nhấn mạnh đến các vấn đề sau: - Đã hệ thống những vấn đề chung về lý luận nguồn nhân lực, nêu rõ khái niệm nguồn nhân lực, phân loại nguồn nhân lực, vai trò của nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đặc biệt phân tích sâu về chất lượng nguồn nhân lực. Công trình của tác giả Vũ Bá Thể đưa ra những định lượng về chất lượng nguồn nhân lực, thể hiện qua một số các chỉ tiêu: Chỉ tiêu phản ánh tình trạng sức khỏe của người lao động; Chỉ tiêu biểu hiện 8
trình độ học vấn của người lao động; Chỉ tiêu biểu hiện trình độ chuyên môn kỹ thuật của người lao động; ngoài những chỉ tiêu có thể lượng hóa được như trên, tác giả còn xem xét chất lượng nguồn lao động qua chỉ tiêu năng lực phẩm chất của người lao động (chỉ tiêu này được xem xét thông qua các mặt: truyền thống dân tộc, truyền thống về văn hóa văn minh dân tộc, phong tục tập quán, lối sống …). Công trình của tác giả Đoàn Văn Khái đã luận giải khá sâu sắc về đặc trưng, sức mạnh của nguồn lực con người và vai trò của nó trong quan hệ với các nguồn lực khác; khẳng định vai trò trí tuệ, phẩm chất đạo đức – tinh thần trong chất lượng nguồn lực con người; nêu rõ chất lượng nguồn lực con người bao gồm nhiều yếu tố như sức khỏe, mức sống, trình độ giáo dục đào tạo, về văn hóa và chuyên môn, nghề nghiệp, trình độ học vấn, năng lực sáng tạo, khả năng thích ứng, kỹ năng lao động, văn hóa lao động, đạo đức … khái quát lại gồm: thể lực, trí lực và những phẩm chất đạo đức – tinh thần của con người. Về chất lượng nguồn nhân lực và vai trò của nó cũng được tác giả Lê Thị Ngân nghiên cứu và phân tích khá sâu sắc, theo tác giả chất lượng nguồn nhân lực chính là động lực trực tiếp cho sự phát triển kinh tế xã hội; thông qua chất lượng nguồn nhân lực thể hiện rõ trình độ phát triển kinh tế xã hội của mỗi quốc gia, chất lượng cuộc sống của dân cư hay mức độ văn minh của một xã hội; còn chất lượng nguồn nhân lực bao gồm nhiều yếu tố thể hiện ở các tiêu chí sau: Trí lực, thể lực, phẩm chất đạo đức, nhân cách, truyền thống văn hóa, trong đó trí lực là tiêu chí quan trọng nhất trong các tiêu chí đánh giá về chất lượng nguồn nhân lực (Trí lực nguồn nhân lực được biểu hiện ở trình độ học vấn, trình độ chuyên môn kỹ thuật, kỹ năng nghề nghiệp của lực lượng lao động xã hội). 9
- Các công trình cũng đã phân tích thực trạng chất lượng nguồn nhân lực Việt Nam trong thời gian qua. Những tồn tại, hạn chế rút ra từ phân tích thực trạng chất lượng nguồn nhân lực tập trung chủ yếu vào những vấn đề sau: Tỷ lệ lao động đã qua đào tạo còn ít; lao động được đào tạo không cân đối giữa các trình độ, ngành nghề và các vùng miền; …; và nguyên nhân của nó là do: nền giáo dục đào tạo còn yêu kém về công tác quản lý, về đội ngũ giảng viên, về nội dung và phương pháp giáo dục đào tạo, về cơ sở vật chất, trang thiết bị, về khả năng thích ứng và đổi mới; chính sách sử dụng lao động, đặc biệt là lao động chuyên môn kỹ thuật cao, nhân tài còn nhiều hạn chế. - Ngoài ra, các công trình cũng đã kiến nghị và đề xuất một số giải pháp phát triển nguồn nhân lực, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội, cũng như để thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa vào năm 2020. Công trình của tác giả Vũ Bá Thế đưa ra một số giải pháp sau: Phát triển giáo dục phổ thông, giáo dục cao đẳng, đại học và trên đại học; nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn nhân lực hiện có; nâng cao trạng thái sức khỏe của nguồn nhân lực,… Thứ ba, các công trình nghiên cứu về các yếu tố tác động đến chất lượng nguồn nhân lực Tiêu biểu là, Luận án “Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tiếp cận kinh tế tri thức” tác giả Lê Thị Ngân; Luận văn “Nguồn nhân lực cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Đăk Nông” của tác giả Đinh Khắc Đính; Luận văn “Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Ninh Bình” của tác giả Nguyễn Thị Hiền,… Những công trình này đã phân tích sâu và làm rõ các yếu tố tác động đến chất lượng nguồn nhân lực. Chỉ ra nhiều yếu tố tác động đến chất lượng nguồn nhân lực, nhưng tập trung chủ yếu vào một số yếu tố, có ý nghĩa quyết định, đó là: trình độ phát triển kinh tế - xã hội; trình độ phát triển giáo dục và 10
đào tạo; tốc độ tăng dân số; truyền thống dân tộc và phát triển của nền văn hóa; trình độ phát triển y tế và các dịch vụ chăm sóc sức khỏe; chính sách kinh tế xã hội của cơ quan nhà nước, … Ngoài ra, các công trình trên cũng đã kiến nghị và đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, cụ thể: tăng cường cải cách giáo dục, đào tạo đối với giáo dục phổ thông (tăng cường cải cách giáo dục phổ thông, nâng cao chất lượng đào tạo trung học chuyên nghiệp và dạy nghề, chất lượng cao đẳng, đại học và sau đại học); nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn nhân lực hiện có (giảm tỷ lệ lao động không có việc làm, sử dụng có hiệu quả nguồn nhân lực đã qua đào tạo,…)… Như vậy, qua tham khảo tác giả nhận thấy, ở những công trình nghiên cứu trên đã hệ thống khái quát lý luận chung về nguồn nhân lực, chất lượng nguồn nhân lực, các yếu tố cấu thành và vai trò của nó đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam. Đa số công trình nghiên cứu có hướng tập trung xem xét vấn đề phát triển nguồn nhân lực ở tầm vĩ mô hoặc phát triển chất lượng nguồn nhân lực gắn với nền kinh tế tri thức. Ngoài ra, nội dung của các công trình trên cũng tập trung nghiên cứu, phân tích đánh giá và dự báo xu hướng phát triển nguồn nhân lực của Việt Nam và một số tỉnh thành trong nước. Những vấn đề bất cập của nguồn nhân lực, chất lượng nguồn nhân lực đã được gợi mở cho những công trình nghiên cứu đề xuất một số giải pháp để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho CNH, HĐH ở Việt Nam nói chung, ở một số địa phương nói riêng. Song riêng Bình Phước chưa có công trình nghiên cứu mang tính hệ thống từ đó chỉ rõ những yêu cầu, những hạn chế đối với chất lượng nguồn nhân lực để đáp ứng yêu cầu trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở địa phương. 11