Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Cơ chế truyền dẫn từ việc phá giá tiền đồng đến lạm phát Việt Nam

Chia sẻ: Diệp Nhất Thiên | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:89

Thêm vào BST

Báo xấu

33
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài này nghiên cứu xác định mực độ ảnh hưởng của các yếu tố vĩ mô như: độ lệch GDP ((GDP deviation from an estimated trend), tỷ giá hối đoái thực ((RER – Real exchage rate), môi trường lạm phát ban đầu, độ mở của của nền kinh tế (oppenness) ảnh hưởng đến mức độ truyền dẫn của tỷ giá hối đoái (ERPT) vào lạm phát của Việt Nam. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Cơ chế truyền dẫn từ việc phá giá tiền đồng đến lạm phát Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH Phan Thành Hưng CƠ CHẾ TRUYỀN DẪN TỪ VIỆC PHÁ GIÁ TIỀN ĐỒNG ĐẾN LẠM PHÁT VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2012
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH Phan Thành Hưng CƠ CHẾ TRUYỀN DẪN TỪ VIỆC PHÁ GIÁ TIỀN ĐỒNG ĐẾN LẠM PHÁT VIỆT NAM Chuyên ngành : KINH TẾ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG Mã số : 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. Trần Thị Hải Lý TP. Hồ Chí Minh – Năm 2012
Lời cam đoan Tôi xin cam đoan Luận văn Thạc Sỹ Kinh Tế với đề tài “CƠ CHẾ TRUYỀN DẪN TỪ VIỆC PHÁ GIÁ TIỀN ĐỒNG ĐẾN LẠM PHÁT VIỆT NAM” là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của TS. Trần Thị Hải Lý. Các số liệu, kết quả trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi sẽ chịu trách nhiệm về nội dung tôi đã trình bày trong luận văn này. Phan Thành Hưng
Con xin ghi nhớ công ơn của Bố và Mẹ đã chắp cánh cho con những ước mơ, hoài bảo và khát vọng. Phan Thành Hưng
i Mục lục Mục lục ...........................................................................................................................i Danh mục từ viết tắt và ký hiệu ...................................................................................iv Danh mục các hình ........................................................................................................ v Danh mục các bảng .....................................................................................................vii Phụ lục ....................................................................................................................... viii TÓM LƯỢC .................................................................................................................. 1 M Ở Đ Ầ U ....................................................................................................................... 2 1. Vấn đề nghiên cứu................................................................................................. 3 2. Mục tiêu nghiên cứu.............................................................................................. 3 3. Dữ liệu nghiên cứu ................................................................................................ 3 4. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................... 4 5. Kết cấu đề tài ......................................................................................................... 4 6. Những đóng góp của đề tài ................................................................................... 5 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN LÝ THUYẾT VỀ TÁC ĐỘNG TRUYỀN DẪN CỦA TỶ GIÁ ĐẾN LẠM PHÁT .............................................................................. 5 1.1 Các lý thuyết về tác động truyền dẫn của tỷ giá (ERPT – Exchange rate pass through) ................................................................................................................ 5 1.1.1 Cơ chế tác động của tỷ giá đến giá trong nước ............................................... 5 1.1.2 Lý thuyết ngang giá sức mua (PPP) và những nguyên nhân làm cho tỷ giá lệch khỏi PPP........................................................................................................ 7 1.1.3 Sự khác biệt về hệ số truyền dẫn (ERPT) ....................................................... 9 1.2 Các bằng chứng thực nghiệm về tác động truyền dẫn của tỷ giá đến lạm phát ... 11
ii 1.2.1 Bằng chứng thực nghiệm trên thế giới .......................................................... 11 1.2.2 Bằng chứng thực nghiệm tại Việt Nam ......................................................... 14 CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU ............................... 20 2.1 Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................... 20 2.1.1 Nghiên cứu định tính ..................................................................................... 20 2.1.1 Nghiên cứu định lượng .................................................................................. 20 2.1.1.1 Mô hình nghiên cứu ................................................................................... 20 2.1.1.2 Các bước thực hiện ..................................................................................... 23 2.2 Dữ liệu nghiên cứu ............................................................................................... 24 CHƯƠNG 3: LẠM PHÁT TẠI VIỆT NAM VÀ CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ... 28 3.1 Diễn biến Lạm phát Việt Nam trong giai đoạn 2000 - 2011 ................................ 28 3.2 Các nhân tố tác động tới lạm phát Việt Nam........................................................ 30 3.2.1 Sự sụt giảm tỷ giá (Depreciation) ................................................................. 30 3.2.2 Tỷ giá thực (Real Exchange Rate) và độ chênh lệch tỷ giá thực .................. 35 3.2.3 Độ mở cửa của nền kinh tế (Oppeness) ........................................................ 38 3.2.4 Chênh lệch sản lượng (Output gap) .............................................................. 40 3.2.5 Phương pháp tính .......................................................................................... 41 3.2.6 Kỳ vọng lạm phát .......................................................................................... 43 3.3 Tranh luận về nguyên nhân lạm phát trong giai đoạn nghiên cứu ....................... 43 CHƯƠNG 4: KIỂM ĐỊNH CƠ CHẾ TRUYỀN DẪN TỪ VIỆC PHÁ GIÁ TIỀN ĐỒNG TỚI LẠM PHÁT VIỆT NAM TRONG GIAI ĐOẠN 2000 – 2011 ........ 46 4.1 Mô tả số liệu ......................................................................................................... 46 4.2 Ước lượng các giá trị cân bằng ............................................................................ 47 4.3 Kiểm định nghiệm đơn vị ..................................................................................... 49
iii 4.4 Tác động của sụt giảm tỷ giá đến lạm phát .......................................................... 53 4.5 Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ............................................................... 58 Tài liệu tham khảo Phụ lục
iv Danh mục từ viết tắt và ký hiệu Viết tắc Tên tiếng Việt Tên tiếng Anh ADB Ngân hàng phát triển Châu Á Asia Development Bank IMF Quỹ tiền tệ quốc tế International Monetary Fund USD Đồng đô la Mỹ United States dollar VND Việt Nam Đồng Viet Nam Dong WB Ngân hàng Thế giới World Bank WTO Tổ chức Thương mại Thế giới World Trade Organization ERPT Cơ chế truyền dẫn từ tỷ giá Exchange rate pass throught FDI Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài Foreign Direct Investment ODA Hỗ trợ phát triển chính thức Official Development Assistance FPI Đầu tư gián tiếp nước ngoài Foreign Portfolio Investment IFS Thống kê tài chính quốc tế International Financial statistics INS Hệ thống thông tin cảnh báo Information Notice System GSO Tổng cục thống kê General Statistics Office Ký hiệu Tên tiếng Việt Tên tiếng Anh π Lạm phát Inflation CPI Chỉ số giá tiêu dùng Consumer Price Index RER Tỷ giá hối đoái thực ban đầu Real Exchange rate ADF Kiểm định ADF Augmented Dickey - Fuller VAR Mô hình tự hồi quy Vectơ ECM Mô hình sai số ECM Error correction terms GDP de GDP điều chỉnh GDP deflator GDPN GDP danh nghĩa Nominal GDP GDPR GDP thực Real GDP OPEN Độ mở của của nền kinh tế Openness ê Mức độ sụt giảm tỷ giá Exchange rate depreciation
v Danh mục các hình Hình 1.1: Cơ chế truyền dẫn của tỷ giá đến lạm phát ................................................... 5 Hình 2.1: Các kênh tác động đến lạm phát ................................................................. 23 Hình 3.1: Lạm phát Việt Nam tính theo CPI và GDP deflator 2000 - 2010 (%) ........ 28 Hình 3.2: Tỷ lệ lạm phát hàng tháng ở Việt Nam trong giai đoạn 2000 - 2010 (%) .. 30 Hình 3.3: Tỷ giá danh nghĩa VND/USD (bên trái) và lạm phát ở Việt Nam (bên phải), 2000 – 2011 ................................................................................................................. 31 Hình 3.4: Tỷ giá VND/USD theo ngày và biên độ, 2008-2011 .................................. 32 Hình 3.5: Tỷ giá chính thức và tỷ giá thị trường tự do theo ngày, VND/USD, 2008 - 2011 ............................................................................................................................. 34 Hình 3.6: Mối quan hệ tỷ giá danh nghĩa VND/USD (bên trái) và lạm phát Việt Nam (bên phải), 2000 - 2011 .............................................................................................. 35 Hình 3.7: Tỷ giá thực và tỷ giá danh nghĩa VND/USD (%) theo quý 2000-2011 (Quý I năm 2000 là kỳ gốc) .................................................................................................... 36 Hình 3.8: Độ chênh lệch tỷ giá hối đoái thực Việt Nam, 2000 – 2011 ....................... 37 Hình 3.9: Mối quan hệ tỷ giá hối đoái thực VND/USD (bên trái) và lạm phát Việt Nam (bên phải), 2000 - 2011 .............................................................................................. 37 Hình 3.10: Độ mở cửa nền kinh tế Việt Nam theo quý 2000 – 2011 .......................... 38 Hình 3.11: Mối quan hệ độ mở cửa của nền kinh tế (bên trái) và lạm phát Việt Nam (bên phải), 2000 - 2011 .............................................................................................. 39 Hình 3.12: GDP thực và GDP tiềm năng ở Việt Nam, 2000 – 2011 ........................... 40 Hình 3.13: Mối quan hệ giữa GDP thực (%, bên trái) và lạm phát ở Việt Nam (%, bên phải), 2000 - 2011 ...................................................................................................... 41
vi Hình 3.14: Giá dầu thế giới trong giai đoạn 2000 - 2010 (USD/Thùng) .................... 44 Hình 4.1: Giá trị cân bằng của RER và GDP 2001Q1 – 2011Q4 ............................... 48 Hình 4.2: RER Misalignment và GDP gap dạng mức và I(1)..................................... 51 Hình 4.3: IFL và ERD dạng mức và I(1), I(2) ........................................................... 53
vii Danh mục các bảng Bảng 2.1: Các biến cơ sở và ký hiệu sử dụng ............................................................. 26 Bảng 3.1: Chỉ số giá tiêu dùng theo tháng giai đoạn 2003-2010 (%) ......................... 42 Bảng 4.1: Tóm tắt thống kê các biến ........................................................................... 46 Bảng 4.2: Kết quả kiểm định ADF các biến ước lượng giá trị cân bằng .................... 49 Bảng 4.3: Giá trị tới hạn của thống kê cho mẫu nghiên cứu .................................... 50 Bảng 4.4: Kết quả kiểm định ADF các biến đưa vào phương trình hồi quy............... 52 Bảng 4.5: Kỳ vọng về dấu các biến ............................................................................. 54 Bảng 4.6: Kết quả ước lượng cơ chế truyền dẫn thời gian t đến t + 3 ........................ 54 Bảng 4.7: Kết quả ước lượng cơ chế truyền dẫn thời gian t đến t + 6 ........................ 55 Bảng 4.8: Kết quả ước lượng cơ chế truyền dẫn thời gian t đến t + 9 ........................ 55 Bảng 4.9: Kết quả ước lượng cơ chế truyền dẫn thời gian t đến t + 12 ...................... 56
viii Phụ Lục Phụ lục I – Công thức tính chỉ số giá .............................................................................. 63 Phụ lục II – Tóm tắt về kiểm định ADF .......................................................................... 64 Phụ lục III – Kết quả chi tiết kiểm định tính dừng ADF các biến ................................. 65 Phụ lục IV – Kết quả ước lượng ...................................................................................... 75
1 TÓM LƯỢC Nghiên cứu này được thực hiện nhằm ước tính hệ số truyền dẫn từ sự sụt giảm tỷ giá đến lạm phát ở Việt Nam trong giai đoạn 2000 – 2011. Trong bài nghiên cứu này các yếu tố sau được coi là những yếu tố chính quyết định hệ số truyền dẫn: sự sụt giảm tỷ giá hối đoái, chênh lệch sản lượng, độ mở cửa của nền kinh tế, mức độ định giá cao tỷ giá hối đoái thực và lạm phát ban đầu. Kết quả nghiên cứu cho thấy hệ số truyền dẫn độ sụt giảm tỷ giá tương quan thuận với lạm phát và đạt giá trị cực đại trong khoản thời gian t đến t + 9, sai lệch trong tỷ giá hối đoái thực tương quan nghịch và là yếu tố chính tác động tới lạm phát, hệ số truyền dẫn đạt giá trị cực đại trong khoản thời gian t đến t + 12. Ngoài ra bài nghiên cứu cũng cho thấy yếu tố lạm phát ban đầu tác động rất mạnh tới lạm phát trong các giai đoạn sau đó và đạt giá trị cực đại tại thời gian t đến t + 12, độ mở cửa của nền kinh tế có tác động nhưng rất ít tới lạm phát và chỉ trong giai đoạn t + 6 và t + 9. Các từ khoá: Lạm phát, Tỷ giá, Tác động truyền dẫn
2 MỞ ĐẦU 1. Vấn đề nghiên cứu Có rất nhiều nghiên cứu về sự truyền dẫn tỷ giá hối đoái tới chỉ số giá tiêu dùng (lạm phát) như: Chhibber (1991) chỉ ra rằng tác động của việc phá giá tới lạm phát phụ thuộc vào độ linh hoạt của tỷ giá, độ mở của tài khoản vốn và mức độ kiểm soát giá; Bodart (1996) nghiên cứu các tác động của việc cải cách tỷ giá lên lạm phát ở một nước nhỏ và mở bằng cách kết hợp giữa quan điểm tài khóa với các chế độ tỷ giá khác nhau; Ilan Goldfajn và Sergio R.C. Werlang (1998) trong một nghiên cứu thực nghiệm về Cơ chế truyền dẫn từ sự sụt giảm tỷ giá đến lạm phát theo khung dữ liệu bảng đã thấy rằng có mối quan hệ giữa sự sụt giảm tỷ giá hối đoái và lạm phát; McCarthy, J. (2000), sử dụng mô hình VAR để nghiên cứu về truyền dẫn của tỷ giá hối đoái. Bài nghiên cứu chỉ ra rằng: (1) Việc nâng giá đồng nội tệ sẽ làm giảm giá cả nhập khẩu và điều này kéo dài ít nhất trong khoản thời gian 1 năm ở các nước khảo sát. (2) Phản ứng của chỉ số giá sản xuất và chỉ số giá tiêu dùng đối với chỉ số giá nhập khẩu là dương và có ý nghĩa thống kê ở hầu hết các nước được khảo sát; Agnès Belaisch (2003), nghiên cứu Cơ chế truyền dẫn Tỷ giá hối đoái tại Brazil. Ông kết luận rằng: (1) Sau 2 quý xảy ra cú shock về tỷ giá thì sẽ tác động đến giá tiêu dùng (consumer prices), với tỷ lệ tương ứng là 6% sau 2 quý và 17% sau 1 năm… Ở Việt Nam, trong giai đoạn 2000 – 2011, đồng tiền Việt Nam (VNĐ) liên tục bị phá giá đi kèm theo nó là tỷ lệ lạm phát Việt Nam luôn ở mức cao. Cụ thể nếu lạm phát trong năm 2000 là -0,5%, 2001 là 0,8% và giai đoạn 2003 – 2004 giao động ở mức 4% thì trong năm 2004 đã tăng lên đến 7%, năm 2008 là 22,14% (đây là tỷ lệ lạm phát cao nhất trong giai đoạn 2000 – 2011 và cũng là tỷ lệ lạm phát cao nhất so các các nền kinh tế trong khu vực Đông Nam Á) và tiếp tục duy trì ở mức cao này cho đến hiện nay. Như vậy, câu hỏi đặt ra là có mối quan hệ nào giữa việc phá giá tiền đồng và lạm phát ở Việt Nam hay không ? Và nếu có thì mức độ ảnh hưởng sẽ như thế nào ? Sau khoản thời gian bao nhiều thì việc phá giá tiền đồng tác động mạnh nhất, ảnh hưởng nhiều nhất đến lạm phát Việt Nam ?
3 Trong bối cảnh đó, một nghiên cứu thực nghiệm để giải thích mức độ truyền dẫn từ việt sụt giảm tỷ giá tiền đồng đến lạm phát Việt Nam cần được thực hiện một cách nghiêm túc. Nghiên cứu này cần được dựa trên một nền tảng lý thuyết cũng như các bằng chứng từ những nghiên cứu trước đây một cách vững chắc và nhất quán tránh những nhận định mang tính chủ quan và có tính sự kiện. Hơn nữa, lạm phát là một hiện tượng tổng hợp của rất nhiều yếu tố và sẽ là sai lầm và không khách quan nếu chỉ giải thích nó bằng một nguyên nhân duy nhất và bác bỏ các nguyên nhân còn lại. Chính vì những nguyên nhân trên tác giả đã thực hiện nghiên cứu: “ Cơ chế truyền dẫn từ việc phá giá tiền đồng đến lạm phát Việt Nam trong giai đoạn 2000 – 2011”. 2. Mục tiêu nghiên cứu Nghiên cứu này nhằm vào 2 mục tiêu sau: Thứ nhất, xác định xu hướng biến động của mực độ truyền dẫn tỷ giá (ERPT) vào lạm phát phát Việt Nam trong giai đoạn 2000 – 2011 với các độ trễ tương ứng là sau 3 tháng, 6 tháng, 9 tháng và 12 tháng là như thế nào. Thứ hai, xác định mực độ ảnh hưởng của các yếu tố vĩ mô như: độ lệch GDP ((GDP deviation from an estimated trend), tỷ giá hôí đoái thực ((RER – Real exchage rate), môi trường lạm phát ban đầu, độ mở của của nền kinh tế (oppenness) ảnh hưởng đến mức độ truyền dẫn của tỷ giá hối đoái (ERPT) vào lạm phát của Việt Nam. 3. Dữ liệu nghiên cứu Trong công trình nghiên cứu này tác giả đã sử dụng số liệu thống kê từ các nguồn sau: thống kê tài chính quốc tế (International Financial statistics – IFS); hệ thống thống thông tin cảnh báo (Information Notice System – INS của IFM; Ngân hàng phát triển Châu Á (ADB); Tổng cục thống kê Việt Nam (GSO); Ngân hàng thế giới (WB) trong khoản thời gian từ 2000 – 2011. Các chỉ tiêu được xây dựng bằng cách sử dụng dữ liệu hàng quý (từ quý I năm 2000 đến Quý IV năm 2011) có tổng cộng 48 quan sát hợp lệ được tính toán và thu thập từ các nguồn khác nhau. Giai đoạn nghiên cứu có khá nhiều dữ liệu bởi vì trong thời kỳ này diễn ra nhiều biến động mạnh giữa tỷ giá đồng đô la Mỹ và đồng Việt Nam. Cũng có những giai đoạn bình lặng và xen kẽ vào đó là những giai đoạn khủng hoảng tỷ giá nghiêm trọng. Việc phân tích dữ liệu theo từng bảng cho
4 phép bài nghiên cứu này tập hợp được một lượng lớn lượng dữ liệu đã từng được sử dụng trong các nghiên cứu trước đó. 4. Phương pháp nghiên cứu Để đáp ứng cho mục tiêu nghiên cứu trên, Luận văn bắt đầu bằng những lý thuyết và bằng chứng thực nghiệm về mối quan hệ giữa tỷ giá và lạm phát. Tiếp sau đó tác giả trình bày phương pháp nghiên cứu làm cơ sở cho việc xác định cơ chế truyền dẫn từ việc từ sụt giảm tỷ giá đến lạm phát và nguồn dữ liệu phục vụ cho nghiên cứu này. Sau đó là nghiên cứu định tính, kết quả kiểm định và các hàm ý từ kết quả nghiên cứu. 5. Kết cấu của đề tài Ngoài lời mở đầu, danh mục bảng, danh mục hình, danh mục các chữ việt tắt, phụ lục, tài liệu tham khảo, đề tài gồm 4 chương nội dung: Chương 1: Tổng quan lý thuyết về tác động truyền dẫn của tỷ giá. Mục tiêu của chương này là tóm tắt các lý thuyết có liên quan về cơ chế truyền dẫn của tỷ giá đến lạm phát. Sau đó tác giả tóm tắt các nghiên cứu thực nghiệm gần đây trên Thế giới cũng như ở Việt Nam về tác động truyền dẫn của tỷ giá đến lạm phát nhằm xác định các yếu tố vĩ mô có thể tác động đến mức độ truyền dẫn của tỷ giá (Exchange rate pass thought). Chương này là cơ sở để tác giả thực hiện các nghiên cứu thực nghiệm ở phần sau. Chương 2: Phương pháp và dữ liệu nghiên cứu. Mục tiêu của chương 2 là trình bày phương pháp và nguồn dữ liệu để thực hiện nghiên cứu cũng như mô tả các biến sử dụng trong bài nghiên cứu. Nội dung của chương này là cơ sở cho các phân tích, nghiên cứu tiếp theo ở Chương 3 và Chương 4. Chương 3: Lạm phát ở Việt Nam và các nhân tố tác động. Bằng phương pháp thống kê mô tả, bảng biểu và hình. Trong chương này Tác giả thực hiện nghiên cứu định tính, nhận định vấn đề theo lối diễn dịch, quy nạp nhằm xác định các nhân tố như: Sự sụt giảm tỷ giá (Depreciation), tỷ giá thực (Real exchange rate - RER), độ chênh lêch tỷ giá thực ( RER Misalighment), độ mở cửa nền kinh tế (Oppenness), chênh lệch sản lượng (Output gap), phương pháp tính, kỳ vọng lạm phát có phải là các nhân tố
5 chính tác động tới lạm phát Việt Nam và tác động như thế nào trong giai đoạn nghiên cứu. Chương 4: Kiểm định cơ chế truyền dẫn từ việc phá giá tiền đồng tới lạm phát Việt Nam trong giai đoạn 2000 – 2011. Đây là chương quan trọng nhất và chuyển tải được toàn bộ nội dung của đề tài này. Tác giả đã sử dụng mô hình ước tính sự truyền dẫn từ sự sụt giảm tỷ giá sang lạm phát ở Việt Nam theo khung dữ liệu bảng tương tự như mô hình Ilan Goldfajn và Sergio R.C. Werlang (1998) đã sử dụng. Trong chương này tác giả đã đo lường mức độ ảnh hưởng của các yếu tố vĩ mô đến hệ số truyền dẫn của tỷ giá hối đoái (ERPT) trong giai đoạn 2000 – 2011 tại Việt Nam. 6. Những đóng góp của đề tài Thứ nhất, bằng cách sử dụng mô hình tương tư mô hình Ilan Goldfajn và Sergio R.C. Werlang (1998) luận văn đã cung cấp thêm một phương pháp nghiên cứu định lượng để đo lường mức độ truyền dẫn của tỷ giá hối đoái (ERPT) vào lạm phát Việt Nam trong thời gian 3 tháng, 6 tháng, 9 tháng và 12 tháng. Thứ hai, Luận văn đã xác định được mức độ truyền dẫn (hệ số truyền dẫn) từ việc phá giá tiền đồng đến lạm phát Việt Nam trong giai đoạn nghiên cứu. Thứ ba, Luận văn cũng đã ước lượng được tác động của các yếu tố vĩ mô khác vào mức độ truyền dẫn của tỷ giá hối đoái (ERPT).
5 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN LÝ THUYẾT VỀ TÁC ĐỘNG TRUYỀN DẪN CỦA TỶ GIÁ ĐÊ2N LẠM PHÁT 1.1 Các lý thuyết về tác động truyền dẫn của tỷ giá (ERPT – Exchange rate pass through) 1.1.1 Cơ chế tác động của tỷ giá đến giá trong nước Milton Friedman (1953) lập luận rằng, cơ chế tỷ giá thả nổi có thể làm thay đổi nhanh chóng giá tương đối giữa các quốc gia “Tăng tỷ giá... làm giá hàng hóa nước ngoài trở nên rẻ hơn khi tính bằng nội tệ, ngay cả khi giá của chúng tính bằng ngoại tệ không thay đổi, và hàng hóa trong nước trở nên đắt hơn khi tính bằng ngoại tệ, ngay cả khi giá của chúng không thay đổi nếu tính bằng nội tệ. Điều này làm tăng nhập khẩu và giảm xuất khẩu”. Hình 1.1: Cơ chế truyền dẫn của tỷ giá đến lạm phát Giảm tỷ giá (Phá giá đồng nội tệ) áá Trực tiếp Hiệu ứng FDI Tăng giá các nhân tố sản xuất Tăng cầu lao động, tăng tiền và hàng hoá nước ngoài Gián tiếp lương SX thay thế nhập khẩu Tăng cầu nội địa và nước ngoài về hàng hoá sản xuất trong nước Tăng giá hàng hoá tiêu dùng
6 Các giả thiết của Friedman là giá hàng hóa tính bằng ngoại tệ của nhà sản xuất cố định và tồn tại hiệu ứng trung chuyển tác động của tỷ giá đến người mua hàng hóa ở mức độ lớn (trung chuyển toàn phần sang giá hàng nhập khẩu). Hiệu ứng trực tiếp: Chuỗi hiệu ứng trực tiếp bao gồm thay đổi trực tiếp giá cả các hàng hóa nhập khẩu trung gian và nhập khẩu tiêu dùng cuối cùng do thay đổi tỷ giá. Các nghiên cứu thực nghiệm sử dụng chỉ số giá hàng hóa nhập khẩu để nghiên cứu hiệu ứng này một cách riêng biệt. Obstefeld và Rogoff (2000) và các tác giả khác đã chứng minh rằng, giá cả các hàng hóa nhập khẩu có mức độ nhạy cảm hơn đối với những thay đổi của tỷ giá so với giá cả hàng tiêu dùng nói chung. Hiệu ứng gián tiếp: Chuỗi hiệu ứng gián tiếp dựa trên giả thuyết về sự thay thế lẫn nhau của hàng hóa sản xuất trong nước và hàng hóa nhập khẩu. Hiệu ứng gián tiếp bao gồm sự thay thế giữa hàng hóa sản xuất trong nước và hàng hóa nhập khẩu tiêu dùng cuối cùng trên thị trường nội địa (sự thay thế bên trong - internal substitution) và trên thị trường nước ngoài (sự thay thế bên ngoài - external substitution). Chẳng hạn ở nước Nga, sau cuộc khủng hoảng tiền tệ năm 1998, sự thay thế bên trong đã làm giảm tiêu thụ các hàng hóa nhập khẩu chất lượng cao đắt tiền và làm tăng việc tiêu thụ hàng hóa sản xuất trong nước chất lượng thấp và rẻ hơn (“flight from quality”, Burtein et al (2003)). Kết quả là giá cả hàng hóa nội địa tăng lên. Một số tác giả (Engel (2002)) gọi hiệu ứng tăng tiêu thụ hàng hóa nội địa thay cho hàng hóa nhập khẩu là “hiệu ứng dịch chuyển chi tiêu do những thay đổi trong giá tương đối (expenditure-switching effect of relative price changes)”. Hiệu ứng thay thế bên ngoài cũng xẩy ra do hàng hóa sản xuất trong nước trở nên rẻ hơn đối với người nước ngoài và cầu của họ đối với hàng hóa sản xuất trong nước tăng lên. Bởi vì tiền lương danh nghĩa là cố định trong ngắn hạn, điều này làm giảm tiền lương thực tế, do đó, kích thích tăng sản lượng, từ đó, khuyến khích xuất khẩu của quốc gia. Hiệu ứng thay thế bên ngoài đòi hỏi nghiên cứu hành vi theo đuổi chiến lược dịch chuyển chi tiêu (“expenditure-switching strategy”, Obstfeld& Maurice (2001) của các nhà sản xuất trong nước. Các nhà sản xuất thay thế hàng hóa nhập khẩu trung gian bằng hàng hóa sản xuất trong nước. Tuy nhiên, khi tiền lương thực tế tăng lại về mức ban đầu, chi phí sản xuất tăng lên đẩy mức giá lên và làm giảm sản lượng. Trong dài hạn, hiệu
7 ứng này được minh họa bởi điều kiện Marshall- Lerner. Các dữ liệu cán cân vãng lai trong cán cân thanh toán của nước Nga sau khủng hoảng 1998 khẳng định rằng sản lượng trong nước gia tăng là kết quả của việc phá giá đồng Rúp năm 1998. Hiệu ứng FDI: Năm 2008 nước Nga rơi vào cuộc khủng hoảng kinh tế, chính trị một cách toàn diện, trong năm này đồng Rúp đã giảm 2/3 giá trị, lạm phát tăng lên mức 2 con số, thị trường chứng khoán mất 80% giá trị…. Sự giảm giá mạnh của đồng Rúp năm 1998 đã làm giảm mạnh cầu đối với nhiều loại hàng hóa nhập khẩu và giảm mạnh tiền lương danh nghĩa tính bằng ngoại tệ. Trước đó, các tập đoàn xuyên quốc gia đã cung cấp nhiều hàng hóa vào nước Nga, trong thời gian khủng hoảng phải đối mặt với tình thế lưỡng nan: hoặc đánh mất thị phần thị trường xuất khẩu của mình hay bắt đầu xây dựng cơ sở sản xuất tại nước Nga nhằm tận dụng các lợi thế so sánh về tiền lương và công nghệ. Nhiều tập đoàn đã mở chi nhánh và dịch chuyển các cơ sở sản xuất vào nước Nga (FDI flows). Tăng trưởng sản xuất làm tăng cầu lao động và tăng tiền lương. Đến lượt mình, điều này đã đẩy giá tăng lên. Tóm lại, có một số cơ chế song hành, thông qua đó, giá cả trong nước phản ứng với những thay đổi của tỉ giá danh nghĩa. 1.1.2 Lý thuyết ngang giá sức mua (PPP) và những nguyên nhân làm cho tỷ giá lệch khỏi PPP Cơ chế truyền dẫn tỉ giá hối đoái đến giá trong nước là nhân tố then chốt trong việc lan truyền các cơn sốc trong một nền kinh tế mở. Nhưng các mô hình kinh tế vĩ mô truyền thống lại ít quan tâm đến vấn đề này. Chẳng hạn, đa số các mô hình tiền tệ với giá thả nổi ủng hộ học thuyết ngang giá sức mua và do đó, cơ chế truyền dẫn từ tỷ giá (ERPT) sang giá trong nước là toàn phần (độ co giản phải bằng 100%). Nhưng ngay cả trong một mô hình cung cầu giản đơn trong đó quy luật một giá được tuân thủ thì vẫn có những khác biệt về tác động truyền dẫn (ERPT) của tỉ giá đối với giá trong nước. Trong một nền kinh tế lớn, hiệu ứng lạm phát do sự giảm tỉ giá nội tệ được kết hợp với sự giảm giá toàn cầu (do cầu thế giới giảm), từ đó làm giảm ERPT. Trong một nền kinh tế nhỏ, một sự giảm tỉ giá nội tệ không ảnh