Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ tại ACB

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:129

Thêm vào BST

Báo xấu

37
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nghiên cứu này nhằm tiếp cận cơ sở lý luận hiện đại về XHTD, phân tích hiện trạng cho thấy được những thành tựu cũng như những hạn chế tồn tại của hệ thống XHTD. Từ đó đề xuất một số giải pháp gĩp phần hồn thiện hệ thống XHTD của Ngân hàng TMCP Á Châu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ tại ACB

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH  TRẦN THỊ NAM TRUNG HOÀN THIỆN HỆ THỐNG XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ ACB LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG MÃ SỐ: 60.31.12 NGƯỜI HƯỚNG DẪN: PGS.TS PHẠM VĂN NĂNG TP.HỒ CHÍ MINH – NĂM 2011
MỤC LỤC 1
Chương I: Những vấn đề chung về hệ thống XHTD nội bộ tại NHTM 3 1.1 Cô sôû lyù luaän veà XHTD noäi boä 3 1.1.1 Khaùi nieäm veà heä thoáng XHTD noäi boä 3 1.1.2 Tính chaát cuûa XHTD 3 1.1.2.1 Ñoäc laäp 3 1.1.2.2 Minh baïch 3 1.1.2.3 Ñaùng tin caäy vaø ñöôïc thöøa nhaän 4 1.1.3 Vai troø cuûa XHTD noäi boä 4 1.1.3.1 Ñoái vôùi ngaân haøng 4 1.1.3.2 Ñoái vôùi khaùch haøng 7 1.1.3.3 Ñoái vôùi caùc nhaø quaûn lyù 7 1.1.4 Ñoái töôïng xeáp haïng 9 1.1.4.1 Xeáp haïng caùc doanh nghieäp coù qui moâ lôùn ñaõ vaø ñang tieán haønh coå phaàn hoùa, caùc doanh nghieäp ñang nieâm yeát treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam.9 1.1.4.2Xeáp haïng caùc doanh nghieäp nhoû vaø vöøa cuûa Vieät Nam (SMEs) 10 1.1.4.3 Xeáp haïng caù nhaân ñi vay 10 1.2 Tình hình XHTD nội bộ tại các NHTM 10 1.3 Caùc nghieân cöùu, kinh nghieäm veà xeáp haïng tín dụng 12 1.3.1 Caùc nghieân cöùu, kinh nghieäm caùc nöôùc 12 1.3.2 Kinh nghiệm xếp hạng tín dụng của một số Ngân hàng thương mại 19 1.3.3 Moät soá quy ñònh cuûa UÛy ban Basel veà heä thoáng xeáp haïng tín nhieäm noäi boä cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi 30 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG I 32 Chöông II: Thöïc traïng cuûa xeáp haïng tín duïng noäi boä taïi ACB 33 2.1 Quá trình hình thành và phát triển của Ngân hàng TMCP Á Châu 33 2.1.1 Giới thiệu về Ngân hàng TMCP Á Châu 33 2.1.2 Quá trình hình thành và phát triển 33 2
2.1.3 Cơ cấu tổ chức và nhân sự 37 2.2 Những kết quả về hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Á Châu trong thời gian qua từ 2006-2010 38 2.2.1 Về huy động vốn 38 2.2.2 Về sử dụng vốn 40 2.2.2.1 Hoạt động tín dụng 40 2.2.2.2 Tiền gửi tại các tổ chức tín dụng trong và ngoài nước 41 2.2.3 Kết quả hoạt động kinh doanh 41 2.3 Toång quan veà heä thoáng XHTD noäi boä cuûa ACB 42 2.3.1 Quaù trình trieån khai heä thoáng XHTD taïi ACB 42 2.3.2 Noäi dung heä thoáng xeáp haïng doanh nghieäp 44 2.3.2.1 Đối tượng chấm điểm xếp hạng 44 2.3.2.2 Noäi dung 44 2.3.2.3 Quy trình thöïc hieän 48 2.3.2.4 Ví dụ minh họa XHTD DN 51 2.3.3 Noäi dung heä thoáng xeáp haïng caù nhaân 61 2.3.3.1 Hệ thống XHTD nội bộ cho cá nhân kinh doanh 61 2.3.3.2 Hệ thống XHTD nội bộ cho cá nhân tiêu dung 63 2.3.4 Đánh giá hệ thống XHTD noäi boä taïi ACB 65 2.3.4.1 Kết quả đạt được 65 2.3.4.2 Những mặt còn hạn chế 68 2.3.4 .3 Nguyên nhân của những hạn chế 71 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG II 73 3
Chöông III: Hoàn thiện hệ thống XHTD noäi boä taïi ACB 74 3.1 Những cơ sở để hoàn thiện hệ thống XHTD nội bộ tại ACB 74 3.1.1 Nhu cầu cấp bách về việc hoàn thiện hệ thống XHTD tại ACB 74 3.2 Đề xuất hoàn thiện hệ thống XHTD tại ACB 77 3.2.1 Các kiến nghị về quản trị điều hành 77 3.2.2 Các kiến nghị để hoàn thiện phương pháp XHTD doanh nghiệp 79 3.2.3 Các kiến nghị để hoàn thiện phương pháp XHTD cá nhân 84 3.2.4 Kiểm chứng mô hình chấm điểm XHTD doanh nghiệp của ACB sau khi điều chỉnh. 84 3.3 Nhöõng kieán nghò ñoái vôùi cô quan chöùc naêng 92 3.3.1 Kieán nghò ñoái vôùi cô quan nhaø nöôùc 92 3.3.2 Kieán nghò ñoái vôùi ngaân haøng nhaø nöôùc 94 Kết luận Chương III 96 KẾT LUẬN 97 4
LÔØI MỞ ÑAÀU  Tính caáp thieát cuûa ñeà taøi Hoaït ñoäng tín duïng laø nghieäp vuï lôùn nhaát vaø chuû yeáu cuûa caùc ngaân haøng. Thu nhaäp töø hoaït ñoäng tín duïng thöôøng chieám tyû troïng lôùn nhaát treân toång thu nhaäp cuûa caùc ngaân haøng nhöng keøm theo ñoù laø tính ruûi ro cao. Ruûi ro tín duïng laø khaû naêng xaûy ra toån thaát cho toå chöùc tín duïng trong tröôøng hôïp khaùch haøng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của mình theo cam kết. Việc quản lý phòng ngừa rủi ro tín dụng trong điều kiện hiện nay rất phức tạp và khó khăn. Ngân hàng không thể hoàn toàn loại trừ khả năng rủi ro nhưng có thể đưa ra những giải pháp đồng bộ, những biện pháp phòng chống hữu hiệu để có thể ngăn ngừa, hạn chế ở mức thấp nhất rủi ro tín dụng. Từ nhận thức hoạt động ngân hàng luôn chứa đựng những rủi ro tiềm ẩn và để quản lý an toàn hoạt động ngân hàng, Các ngân hàng cần sử dụng các công cụ khác nhau để hạn chế tối đa mức độ rủi ro tín dụng, trong đó có hệ thống XHTD nội bộ. Hệ thống XHTD nội bộ là một quy trình đánh giá khả năng thực hiện các nghĩa vụ tài chính của một khách hàng đối với một ngân hàng như việc trả lãi và trả gốc nợ vay khi đến hạn hoặc các điều kiện tín dụng khác nhằm đánh giá, xác định rủi ro trong hoạt động tín dụng của ngân hàng. Mức độ rủi ro tín dụng thay đổi theo từng đối tượng khách hàng và được xác định thông qua quá trình đánh giá bằng thang điểm, dựa vào các thông tin tài chính và phi tài chính có sẵn của khách hàng tại thời điểm XHTD. Theo quyết định 493/2005/QĐ-NHNN ngày 22/04/2005 yêu cầu tối đa 3 năm TCTD phải xây dựng hệ thống XHTD nội bộ để hỗ trợ cho việc phân loại nợ, quản lý chất lượng tín dụng phù hợp với phạm vi hoạt động, tình hình thực tế của TCTD. Töø nhöõng nhaän ñònh treân ñaõ thoâi thuùc toâi maïnh daïn choïn ñeà taøi: “Hoaøn thieän heä thoáng xeáp haïng tín duïng noäi boä taïi ACB ” vôùi mong muoán giúp ngân hàng vận hành tốt hệ thống này, phân loại nợ chính xác, giảm thiểu được rủi ro tín dụng. 5
 Muïc ñích nghieân cöùu Nghiên cứu này nhằm tiếp cận cơ sở lý luận hiện đại về XHTD, phân tích hiện trạng cho thấy được những thành tựu cũng như những hạn chế tồn tại của heä thoáng XHTD. Từ ñoù ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp góp phần hoàn thiện hệ thống XHTD của Ngaân haøng TMCP AÙ Chaâu.  Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu Ñeà taøi nghieân cöùu các chỉ tiêu đánh giá tính điểm XHTD để phân loại nợ khách hàng cá nhân và doanh nghiệp đang áp dụng tại ACB.  Phöông phaùp nghieân cöùu Baèng phöông phaùp nghieân cöùu tình huoáng thöïc teá ñeå tieáp caän ñoái töôïng nghieân cöùu theo noäi dung, phöông phaùp vaø kyõ thuaät XHTD cuûa ACB. Nghieân cöùu söû duïng thoâng tin thöù caáp laø keát quaû xeáp haïng naêm 2010 cuûa moät soá khaùch haøng ñang coù dö nôï tín duïng taïi ACB. Luaän vaên söû duïng phöông phaùp so saùnh vôùi caùc tieâu chuaån ñaùnh giaù phoå bieán treân thò tröôøng XHTD quoác teá vaø trong nöôùc, qua ñoù nghieân cöùu ñeå ñöa ra nhaän ñònh, ñeà xuaát giaûi phaùp hoaøn thieän heä thoáng XHTD cuûa ACB.  Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, kết cấu luận văn gồm có 3 chương: Chương I : Những vấn đề chung về hệ thống XHTD nội bộ Chöông II: Thöïc traïng cuûa xeáp haïng tín duïng noäi boä taïi ACB Chöông III: Hoàn thiện hệ thống xếp haïng tín duïng noäi boä taïi ACB 6
Chương I: Những vấn đề chung về hệ thống XHTD nội bộ tại NHTM 1.1 Cô sôû lyù luaän veà XHTD noäi boä 1.1.1 Khaùi nieäm veà heä thoáng XHTD noäi boä XHTD nội bộ do Ngaân haøng thöïc hieän ñeå ñöa ra ñaùnh giaù möùc ñoä ruûi ro tín duïng phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá bao goàm naêng löïc ñaùp öùng caùc cam keát taøi chính, khaû naêng deã bò vôõ nôï khi caùc ñieàu kieän kinh doanh thay ñoåi, yù thöùc vaø thieän chí traû nôï cuûa ngöôøi ñi vay. 1.1.2 Tính chaát cuûa XHTD 1.1.2.1 Ñoäc laäp Ñaây laø nhaân toá quan troïng haøng ñaàu, baát kyø vieäc XHTD naøo muoán ñaûm baûo chaát löôïng cuõng caàn phaûi ñaûm baûo khoâng chòu söùc eùp chính trò hay söùc eùp cuûa khaùch haøng. Vieäc XHTD khoâng vì söùc eùp kinh teá hay vì baát cöù lyù do naøo maø aán ñònh xeáp haïng cao hôn cho hoï. Keát quaû XHTD coù ñöôïc phaûi ñaûm baûo söï coâng baèng, khaùch quan, phaûn aùnh trung thöïc tình hình thöïc teá cuûa khaùch haøng. Ñaây laø ñaëc ñieåm quan troïng nhaát cuûa XHTD. 1.1.2.2 Minh baïch Vieäc XHTD phaûi ñöôïc tieán haønh moät caùch minh baïch. Caùc toå chöùc XHTD caàn coâng boá roäng raõi chính saùch coâng boá keát quả ñaùnh giaù, baùo caùo vaø caäp nhaät keát quaû ñaùnh giaù ñònh möùc tín duïng cuûa mình. Ngoaïi tröø caùc tröôøng hôïp caù bieät thì caùc toå chöùc XHTD caàn phaûi coâng boá thoâng tin ra coâng chuùng cho moïi ñoái töôïng vaø mieãn phí moïi thoâng tin lieân quan ñeán caùc chöùng khoaùn ñöôïc phaùt haønh. 7
1.1.2.3 Ñaùng tin caäy vaø ñöôïc thöøa nhaän. Töø nguoàn thoâng tin coù ñöôïc, sau khi ñöôïc xöû lyù thì keát quaû xeáp haïng cuûa toå chöùc XHTD phaûi ñaûm baûo ñaùng tin caäy vaø phaûi ñöôïc chaáp nhaän. Bôûi vì muoán naâng cao uy tín, taêng nieàm tin cuûa coâng chuùng vaø nhaø ñaàu tö vaøo keát quaû xeáp haïng cuûa mình, thì toå chöùc XHTD phaûi coù keát quaû tin caäy. Ngoaøi ra keát quaû naøy cuõng ñöôïc caùc nhaø ñaàu tö, caùc toå chöùc chaáp nhaän vaø söû duïng laøm caên cöù ñeå ra quyeát ñònh ñaàu tö hay khoâng ñaàu tö vaøo doanh nghieäp naøo ñoù. Cuõng nhö döïa vaøo noù maø caùc toå chöùc tín duïng haïn cheá ñöôïc nhöõng quyeát ñònh sai laàm khi quyeát ñònh caáp hay khoâng caáp tín duïng ñoái vôùi doanh nghieäp. 1.1.3 Vai troø cuûa XHTD noäi boä 1.1.3.1 Ñoái vôùi ngaân haøng Döïa vaøo keát quaû XHTD Ngaân haøng coù theå: Phân loại nợ và trích lập dự phòng rủi ro Kết quả XHTD nội bộ là cơ sở để phân loại nợ, quản lý chất lượng tín dụng phù hợp với phạm vi hoạt động, tình hình thực tế của TCTD. Việc hỗ trợ của hệ thống XHTD nội bộ được được thể hiện ở chỗ kết quả XHTD khách hàng của hệ thống XHTD nội bộ sẽ làm căn cứ để tính toán và trích lập dự phòng rủi ro. Hệ thống XHTD nội bộ tối thiểu phải bao gồm :  Các cơ sở pháp lý liên quan đến thành lập và ngành nghề kinh doanh của khách hàng.  Các chỉ tiêu kinh tế tổng hợp liên quan đến tình hình kinh doanh tài chính, tài sản, khả năng thực hiện nghĩa vụ tài chính theo cam kết.  Uy tín đối với TCTD đã giao dịch trước đây.  Các tiêu chí đánh giá khách hàng chi tiết, cụ thể, có hệ thống (đánh giá yếu tố ngành nghề địa phương) trên cơ sở đó xếp hạng cụ thể đối với khách hàng. Mỗi năm TCTD phải đánh giá lại hệ thống XHTD nội bộ và chính sách dự phòng rủi ro cho phù hợp với tình hình thực tế và các quy định của pháp luật. Nợ được phân 8
thành các nhóm như sau :  Nhóm 1 (Nợ đủ tiêu chuẩn) bao gồm : Các khoản nợ được tổ chức tín dụng đánh giá là có khả năng thu hồi đầy đủ cả nợ gốc và lãi đúng hạn.  Nhóm 2 (Nợ cần chú ý) bao gồm : Các khoản nợ được TCTD đánh giá là có khả năng thu hồi đầy đủ cả nợ gốc và lãi nhưng có dấu hiệu khách hàng suy giảm khả năng trả nợ.  Nhóm 3 (Nợ dưới tiêu chuẩn) bao gồm : Các khoản nợ được TCTD đánh giá là không có khả năng thu hồi nợ gốc và lãi khi đến hạn. Các khoản nợ này được TCTD đánh giá là có khả năng tổn thất một phần nợ gốc và lãi.  Nhóm 4 (Nợ nghi ngờ) bao gồm : Các khoản nợ được TCTD đánh giá là khả năng tổn thất cao.  Nhóm 5 (Nợ có khả năng mất vốn) bao gồm : Các khoản nợ được TCTD đánh giá là không còn khả năng thu hồi, mất vốn. Thieát laäp haïn möùc döïa treân haïng ñöôïc xeáp: Ngaân haøng coù theå môû roäng haïn möùc cho vay ñoái vôùi nhöõng khaùch haøng ñöôïc xeáp haïng cao (ruûi ro thaáp) vaø haïn cheá cho vay ñoái vôùi nhöõng khaùch haøng coù xeáp haïng thaáp (ruûi ro cao) vaø nhôø ñoù haïn cheá ñöôïc ruûi ro tín duïng. Thieát laäp phaïm vi thaåm quyeàn pheâ duyeät caùc khoaûn vay caên cöù theo haïng ñöôïc xeáp: Nhaân vieân tín duïng ôû chi nhaùnh Ngaân haøng coù theå quyeát ñònh cho vay ñoái vôùi nhöõng ngöôøi vay ñöôïc xeáp haïng ruûi ro thaáp. Ñôn giaûn hoùa quaù trình kieåm tra khoaûn vay ñoái vôùi khaùch haøng ñöôïc xeáp haïng cao: Töø ñoù ruùt ngaén thôøi gian cho vay vaø thoáng nhaát caáp phaùt tín duïng trong toaøn heä thoáng, qua ñoù goùp phaàn taêng doanh thu vaø tieát giaûm chi phí. Taêng hieäu quaû cuûa quaù trình kieåm tra caùc khoaûn vay: Baèng caùch phaân boá nguoàn löïc ñeå quaûn trò ruûi ro döïa treân möùc ñoä ruûi ro cuûa ngöôøi vay, giuùp cho coâng taùc quaûn lyù vaø kieåm soaùt tín duïng phaùt hieän kòp thôøi nhöõng daáu hieäu xaáu veà chaát löôïng khoaûn vay ñeå coù nhöõng bieän phaùp xöû lyù. 9
Giaùm saùt ngöôøi vay rieâng leû döïa treân haïng ñöôïc xeáp: Ngaân haøng coù theå giaùm saùt kyõ hôn nhöõng ngöôøi vay xuoáng haïng hoaëc haïng ruûi ro cao. Hôn nöõa, ngaân haøng coù theå tham gia vieäc quaûn lyù cuûa nhöõng ngöôøi vay naøy ngay ôû giai ñoaïn baét ñaàu coù khoù khaên veà taøi chính ñeå giuùp ngaên chaën ñöôïc söï tieáp tuïc xuoáng haïng cuûa hoï. Giaùm saùt toaøn boä danh muïc tín duïng: Ngaân haøng coù theå nhaän ra taøi saûn giaûm giaù trò trong danh muïc cho vay baèng vieäc giaùm saùt ma traän dòch chuyeån veà xeáp haïng vaø thay ñoåi veà dö nôï cho vay cuûa moãi haïng ñoái vôùi moãi ngaønh vaø khu vöïc. Löôïng hoùa ruûi ro tín duïng vaø phaân boå voán: Caùc ñònh cheá taøi chính coù theå söû duïng xaùc suaát vôõ nôï cuûa moãi haïng nhö laø döõ lieäu ñaàu vaøo ñeå tính ruûi ro tín duïng. Theâm vaøo ñoù, hoï coù theå phaân boå voán cho moãi lónh vöïc döïa vaøo möùc ruûi ro tính toaùn ñöôïc. Ñònh giaù khoaûn vay phaûn aùnh ruûi ro tín duïng: Ngaân haøng thöôøng ñònh laõi suaát cho moãi khoaûn vay baèng caùch coäng theâm moät tyû leä chi phí tín duïng vaøo chi phí huy ñoäng voán, tyû leä chi phí hoaït ñoäng vaø tyû leä lôïi nhuaän muïc tieâu. Ngaân haøng coù theå öôùc löôïng tyû leä chi phí tín duïng baèng vieäc söû duïng xaùc suaát vôõ nôï cuûa moãi haïng. Khi ngaân haøng söû duïng xaùc suaát vôõ nôï cuûa moãi haïng ñeå phaân boå voán töông öùng, hoï cuõng söû duïng xaùc suaát vôõ nôï cuaû moãi ngaân haøng ñeå öôùc tính tyû leä chi phí voán laøm cô sôû cho vieäc xaùc ñònh laõi suaát cho vay. Döï ñoaùn treân cô sôû ñònh löôïng khaùch quan veà ruûi ro trong caáp phaùt tín duïng. Keát quaû xeáp haïng naøy laø söï ñaùnh giaù khoa hoïc. Noù mang ñeán cho caùc toå chöùc taøi chính nhieàu yù töôûng hôn trong vieäc phaùt trieån saûn phaåm vaø laø cô sôû thoáng nhaát ñeå ñöa ra caùc quyeát ñònh trong quaûn trò ngaân haøng. Laø moät coâng cuï ñeå ngaân haøng ra quyeát ñònh caáp tín duïng. Vieäc xaùc ñònh khaùch haøng coù khaû naêng traû ñöôïc laõi vaø goác cuûa mình vaøo ngaøy ñaùo haïn vaø ruûi ro ñoái vôùi khoaûn tieàn ñöôïc aán ñònh trong kheá öùôc giöõa khaùch haøng vaø ngaân haøng. Töø ñoù ngaân haøng ra caùc quyeát ñònh caáp phaùt tín dung. Keát quûa XHTD coù ñöôïc baèng 10
caùch phaân tích ñaùnh giaù caùc thoâng tin:  Lòch söû phaùt trieån cuûa coâng ty  Cô caáu toå chöùc taïi coâng ty  Chieán löôïc kinh doanh cuûa coâng ty  Moâi tröôøng hoaït ñoäng : Saûn phaåm , thò tröôøng, söï caïnh tranh  Quaûn trò taøi chính vaø caùc chính saùch taøi chính  Phaân tích taøi chính doanh nghieäp … Trong ñieàu kieän hieän nay thì heä thoáng XHTD noäi boä laø ñieàu kieän tieân quyeát cuûa quaûn lyù ruûi ro tín duïng. Do ñoù caùc toå chöùc tín duïng ñeàu xaây döïng cho mình moät heä XHTD noäi boä rieâng, ACB cuõng khoâng naèm ngoaøi voøng xoay naøy. 1.1.3.2 Ñoái vôùi khaùch haøng  Chi phí vay thaáp hôn Ñoái vôùi caùc nhaø ñaàu tö thì lôïi nhuaän seõ ñi ñoâi vôùi ruûi ro. Do vaäy taïi cuøng moät thôøi ñieåm vaø moät soá ñieàu kieän khaùc töông töï nhö nhau thì caùc nhaø ñaàu tö seõ yeâu caàu nhaø phaùt haønh coù chæ soá xeáp haïng toát phaûi traû möùc laõi suaát thaáp hôn. Nhö vaäy heä soá tín nhiệm giuùp toå chöùc phaùt haønh coù chæ soá tín nhiệm cao thuaän lôïi trong vieäc huy ñoäng voán vôùi chi phí thaáp. Thoâng qua nhöõng chæ soá ñaùnh giaù cuûa toå chöùc XHTD ñöa ra, nhaø ñaàu tö deã daøng vaø tin töôûng tieáp caän vôùi toå chöùc phaùt haønh, cuõng coù nghóa laø toå chöùc phaùt haønh seõ tieát giaûm ñöôïc chi phí, thôøi gian vaø tieàn baïc cho vieäc tieáp thò, quaûng caùo. Ñaëc bieät laø chi phí cho caùc nhaø baûo laõnh phaùt haønh seõ thaáp hôn. Do ruûi ro thaáp neân toå chöùc phaùt haønh coù theå phaùt haønh traùi phieáu vôùi laõi suaát thaáp maø vaãn thu huùt ñöôïc nhaø ñaàu tö. Ngoaøi ra XHTD coøn laø cô hoäi ñeå caùc doanh nghieäp ñöôïc “Khaùm söùc khoûe” töø ñoù coù nhöõng ñieàu chænh hôïp lyù hôn. 1.1.3.3 Ñoái vôùi caùc nhaø quaûn lyù 11
Trong vai troø quaûn lyù cuûa mình thì vieäc NHNN yeâu caàu caùc ngaân haøng thöïc hieän trích laäp döï phoøng ruûi ro laø ñieàu taát yeáu. Tuy nhieân trích laäp bao nhieâu? Tyû leä nhö theá naøo ñoái vôùi moät khoaûn nôï laø moät vaán ñeà heát söùc nhaïy caûm. Hieän nay vieäc xaùc ñònh nôï xaáu gaëp nhieàu khoù khaên do nhöõng qui ñònh khaùc nhau. Chaúng haïn:  Theo ñònh nghóa nôï xaáu cuûa Vieät Nam taïi Quyeát ñònh 493/2005/QÑ-Ngaân haøng Nhaø nöôùc ngaøy 22/4/2005 cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc nhö sau: “Nôï xaáu laø nhöõng khoaûn nôï ñöôïc phaân loaïi vaøo nhoùm 3 (döôùi chuaån), nhoùm 4 (nghi ngôø) vaø nhoùm 5 (coù khaû naêng maát voán)”. Cuï theå nhoùm 3 trôû xuoáng goàm caùc khoaûn nôï quaù haïn traû laõi vaø goác treân 90 ngaøy, ñoàng thôøi taïi Ñieàu 7 cuûa Quyeát ñònh noùi treân cuõng quy ñònh caùc ngaân haøng thöông maïi caên cöù vaøo khaû naêng traû nôï cuûa khaùch haøng ñeå hoaïch toaùn caùc khoaûn vay vaøo caùc nhoùm thích hôïp. Nhö vaäy nôï xaáu ñöôïc xaùc ñònh theo 2 yeáu toá: (i) ñaõ quaù haïn treân 90 ngaøy vaø (ii) khaû naêng traû nôï ñaùng lo ngaïi. Ñaây ñöôïc coi laø ñònh nghóa cuûa VAS.  Coøn theo ñònh nghóa nôï xaáu cuûa Phoøng Thoáng keâ - Lieân hôïp quoác, “veà cô baûn moät khoaûn nôï ñöôïc coi laø nôï xaáu khi quaù haïn traû laõi vaø goác treân 90 ngaøy; hoaëc caùc khoaûn laõi chöa traû töø 90 ngaøy trôû leân ñaõ ñöôïc nhaäp goác, taùi caáp voán hoaëc chaäm traû theo thoaû thuaän; hoaëc caùc khoaûn phaûi thanh toaùn ñaõ quaù haïn döôùi 90 ngaøy nhöng coù lyù do chaéc chaén ñeå nghi ngôø veà khaû naêng khoaûn vay seõ ñöôïc thanh toaùn ñaày ñuû”. Nhö vaäy, nôï xaáu veà cô baûn cuõng ñöôïc xaùc ñònh döïa treân 2 yeáu toá: (I) quaù haïn treân 90 ngaøy vaø (ii) khaû naêng traû nôï nghi ngôø. Ñaây ñöôïc coi laø ñònh nghóa cuûa IAS ñang ñöôïc aùp duïng phoå bieán hieän haønh treân theá giôùi.  Moät ñònh nghóa môùi veà nôï xaáu theo chuaån möïc baùo caùo taøi chính quoác teá (IFRS) vaø IAS 39 vöøa ñöôïc Uyû ban Chuaån möïc Keá toaùn quoác teá cho ra ñôøi vaø ñöôïc khuyeán caùo aùp duïng ôû moät soá nöôùc phaùt trieån vaøo ñaàu naêm 2005. Veà cô baûn IAS 39 chæ chuù troïng ñeán khaû naêng hoaøn traû cuûa khoaûn vay baát luaän thôøi gian quaù haïn chöa tôùi 90 ngaøy hoaëc chöa quaù haïn. Phöông phaùp ñeå ñaùnh giaù khaû naêng traû nôï cuûa khaùch haøng 12
thöôøng laø phöông phaùp phaân tích doøng tieàn töông lai hoaëc xeáp haïng khoaûn vay (khaùch haøng). Heä thoáng naøy ñöôïc coi laø chính xaùc veà maët lyù thuyeát, nhöng vieäc aùp duïng thöïc teá gaëp nhieàu khoù khaên. Vì vaäy, noù ñang ñöôïc Uyû ban Chuaån möïc Keá toaùn quoác teá chænh söûa laïi. Do ñoù ñeå thuaän lôïi cho caùc TCTD trong vieäc trích laäp döï phoøng ruûi ro thì taïi ñieàu 7 cuûa quyeát ñònh 493/QÑ-NHNN neâu roõ. Caùc TCTD coù khaû naêng vaø ñieàu kieän thöïc hieän phaân loaïi nôï theo phöông phaùp ñònh tính thì phaûi coù heä thoáng XHTD noäi boäâ. Nhö vaäy XHTD noäi boä seõ goùp phaàn giaûm thieåu nhöõng ruûi ro tín duïng coù theå xaûy, ñoàng thôøi giuùp cho coâng taùc quaûn lyù ñöôïc deã daøng, minh baïch hôn. 1.1.4 Ñoái töôïng xeáp haïng Veà nguyeân taéc XHTD ñöôïc aùp duïng cho caû ngöôøi ñi vay vaø caùc giao dòch tín duïng. Tuy nhieân do tính chaát khaùc nhau giöõa caùc khaùch haøng. Ñeå chaám ñieåm vaø XHTD khaùch haøng moät caùch khoa hoïc thì Ngaân haøng phaân chia khaùch haøng thaønh 3 nhoùm:  Nhoùm khaùch haøng laø doanh nghieäp.  Nhoùm khaùch haøng laø caù nhaân vay muïc ñích tieâu duøng.  Nhoùm khaùch haøng laø caù nhaân vay muïc ñích saûn xuaát kinh doanh. Do ñoù vôùi baát kyø moùn vay naøo duø laø khaùch haøng doanh nghieäp hay khaùch haøng caù nhaân, duø vay theo moùn hay vay theo haïn möùc tín duïng, duø vay ít hay vay nhieàu thì ñeàu phaûi XHTD. Do tính ña daïng cuûa khaùch haøng nhö theá neân ñoái töôïng cuûa XHTD raát ña daïng. Coù theå toùm taét laïi goàm caùc ñoái töôïng sau: 1.1.4.1 Xeáp haïng caùc doanh nghieäp coù qui moâ lôùn ñaõ vaø ñang tieán haønh coå phaàn hoùa, caùc doanh nghieäp ñang nieâm yeát treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam. Vieäc tieán haønh XHTD ñoái vôùi caùc ñoái töôïng naøy caàn ñöôïc coi laø moät ñieàu kieän baét buoäc nhaèm baûo veä coâng chuùng ñaàu tö noùi chung, vì ñaïi boä phaän trong soá hoï coøn chöa coù ñaày ñuû kieán thöùc vaø kinh nghieäm trong lónh vöïc ñaàu tö chöùng khoaùn. Vieäc 13
xeáp haïng baét buoäc naøy seõ cung caáp cho caùc nhaø ñaàu tö nhöõng thoâng tin chính xaùc veà chaát löôïng cuõng nhö nhöõng ruûi ro trong hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp, giuùp taïo ra nguoàn thu ñaùng keå cho caùc toå chöùc xeáp haïng trong giai ñoaïn ñaàu khoù khaên. 1.1.4.2Xeáp haïng caùc doanh nghieäp nhoû vaø vöøa cuûa Vieät Nam (SMEs) Hieän SMEs chieám tôùi 95% toång soá doanh nghieäp Vieät Nam vaø ñöôïc coi laø khu vöïc coù nhieàu tieàm naêng phaùt trieån xen laãn ruûi ro cao. Moät trong nhöõng vaán ñeà nghieâm troïng caûn trôû vieäc vay voán ngaân haøng cho ñaàu tö phaùt trieån cuûa khu vöïc SMEs chính laø söï thieáu minh baïch thoâng tin vaø thieáu nhöõng nguoàn cung caáp tin ñaùng tin caäy veà tình hình taøi chính cuûa caùc SMEs. Chính vì vaäy, vieäc xeáp haïng caùc SMEs ñöôïc coi laø moät böôùc ñi quan troïng, vì noù giuùp ñem laïi nhöõng lôïi ích cho chính caùc SMEs cuõng nhö cho caùc toå chöùc cho vay vaø cho söï phaùt trieån noùi chung cuûa kinh teá Vieät Nam. 1.1.4.3 Xeáp haïng caù nhaân ñi vay Xeáp haïng caù nhaân ñi vay chuû yeáu döïa vaøo thoâng tin nhân thân, khả năng trả nợ cơ sở kinh doanh,phương án kinh doanh hoặc phương án đầu tư ..để dự báo nguy cơ vỡ nợ của khách hàng theo ba cấp độ cơ bản là nguy hiểm, cảnh báo và an toàn. 1.2 Tình hình XHTD nội bộ tại các NHTM Theo quyết định số 57/2002/QĐ-NHNN ngày 24/01/2002 của Ngân hàng nhà nước cho phép trung tâm thông tin tín dụng triển khai thí điểm đề án phân tích, xếp loại tín dụng doanh nghiệp theo đó tiêu chuẩn đánh giá được sử dụng trong mô hình này là các tỷ số tài chính được phân theo ba nhóm quy mô doanh nghiệp là quy mô lớn, quy mô vừa và quy mô nhỏ. Mỗi nhóm quy mô sẽ được chấm điểm theo hệ thống gồm mười một chỉ tiêu tài chính tương ứng với bốn nhóm ngành nông – lâm – ngư nghiệp, thương mại dich vụ, xây dựng, công nghiệp (Cách tính điểm từng chỉ tiêu được trình bày tại các bảng II.01, bảng II.02 của phụ lục đính kèm đề tài nghiên cứu này). Căn cứ điểm đạt được để xếp loại tín dụng theo sáu loại có thứ hạng từ cao xuống thấp bắt đầu từ AA đến C như trong bảng 1.01. Điểm doanh nghiệp đạt được tối đa 14
135 điểm, điểm tối thiểu 41 điểm. Bảng 1.01: Hệ thống ký hiệu xếp hạng doanh nghiệp theo quyết định 57/2002/QĐ-NHNN Điểm Xếp loại Nội dung 117 - 135 AA Doanh nghiệp kinh doanh rất tốt, đạt hiệu quả cao và có triển vọng tốt đẹp. Rủi ro thấp. 98 - 116 A Doanh nghiệp kinh doanh có hiệu quả, tài chính lành mạnh, có tiềm năng phát triển. Rủi ro thấp. 79 – 97 BB Doanh nghiệp kinh doanh có hiệu quả, có tiềm năng phát triển. Tuy nhiên, có hạn chế nhất định về nguồn lực tài chính và có những nguy cơ tiềm ẩn. Rủi ro thấp. 60 - 78 B Doanh nghiệp kinh doanh chưa đạt hiệu quả, khả năng tự chủ tài chính thấp, có nguy cơ tiềm ẩn. Rủi ro trung bình. 41 - 59 CC Doanh nghiệp kinh doanh thua lỗ kéo dài, tình hình tài chính kém, thiếu khả năng tự chủ về tài chính. Rủi ro cao. < 41 C Doanh nghiệp kinh doanh thua lỗ kéo dài, tình hình tài chính yếu, không có khả năng tự chủ tài chính, có nguy cơ phá sản. Rủi ro rất cao. (Nguồn : NHNN Việt Nam ) Theo quy định tại Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN, trong năm 2008, các TCTD phải xây dựng xong hệ thống XHTD nội bộ để phân loại nợ và quản lý chất lượng tín dụng. Nhưng đến nay sau hơn 5 năm, vẻn vẹn có 4 ngân hàng tiến hành phân loại nợ mới theo điều 7 của Quyết định số 493 vốn được cho có nhiều tiến bộ là BIDV, Agribank ,Vietcombank và ACB. Vôùi söï giuùp ñôõ cuûa Ernst & Young, ACB ñaõ xaây döïng heä thoáng XHTD noäi boä cho mình và baét ñaàu chaám ñieåm ñeå phaân loaïi nôï từ quyù I naêm 2011. Các Ngân hàng còn lại một số đang chạy thử nghiệm chương trình, số khác vẫn còn khá lúng túng trong việc thực hiện quy định này. Từ năm 2005, các TCTD đã bắt đầu nghiên cứu để từng bước xây dựng hệ thống XHTD nội bộ. Nhưng rất khó xây dựng được một hệ thống xếp hạng "chuẩn". Vì mỗi TCTD phải xây dựng một hệ thống XHTD riêng, dựa vào kinh nghiệm, điều kiện kinh doanh và những tiêu chí do ngân hàng tự lựa chọn. Ví dụ, để đánh giá DN, hiện nay 15
các NHTM sử dụng 11 chỉ tiêu với 32 ngành kinh tế và thang điểm 40- 60-80-100. Nhưng cơ sở để chấm chỉ tiêu nào đó của DN là 40 điểm hay 60 điểm thì lại không dễ xác định. Mỗi NHTM có một hệ thống XHTD nội bộ khác nhau và vì vậy một khách hàng ở ngân hàng này có thể được chấm điểm cao nhưng ở ngân hàng khác thì có điểm thấp. Điều này ảnh hưởng đến việc phân loại nợ và trích lập dự phòng mà sâu xa hơn là chính lợi ích kinh tế của mỗi ngân hàng. Nếu NHNN không có một chuẩn mực cụ thể, chi tiết nào cho hệ thống XHTD nội bộ vô hình chung sẽ tạo ra sự bất công giữa các ngân hàng. Một vấn đề khác, NHNN yêu cầu các báo cáo tài chính phải được kiểm toán. Nhưng thực tế, không phải DN nào cũng có báo cáo tài chính được kiểm toán. Việc điều chỉnh phân loại nợ theo điều 7 khiến tỉ lệ nợ xấu của Vietcombank có thể sẽ tăng từ 2,47% trong năm 2009 lên 3,5% vào năm 2010. BIDV vào thời điểm 2006 khi mới bắt đầu tiến hành phân loại nợ theo điều 7 có tỉ lệ nợ xấu tới 9,6% và sau đó giảm xuống còn 3,9% vào cuối năm 2007. Trong khi đó nếu thực hiện phân loại nợ theo điều 6 cũng của Quyết định 493 vốn đang được hầu hết các NHTM triển khai, tỉ lệ nợ xấu năm 2007 của BIDV chỉ còn 1,56%. Không chỉ khiến tỉ lệ nợ xấu tăng cao, các NH sẽ phải chi nhiều hơn cho các khoản trích lập dự phòng rủi ro, đặc biệt với các nhóm nợ 3, 4 và 5. Theo quy định của NHNN, với các nhóm nợ này, NHTM sẽ phải trích lập một khoản dự phòng cụ thể tương ứng lần lượt là 20%, 50% và 100%. Phải chi nhiều cho các khoản dự phòng, chỉ tiêu lợi nhuận của mỗi NH cũng sụt giảm tương ứng. 1.3 Caùc nghieân cöùu, kinh nghieäm veà xeáp haïng tín dụng 1.3.1 Caùc nghieân cöùu, kinh nghieäm caùc nöôùc  Caùc nghieân cöùu cuûa Stefanie kleimeier veà moâ hình ñieåm soá tín duïng caù nhaân aùp duïng cho caùc ngaân haøng baùn leû taïi Vieät Nam. Stefanie kleimeier đã tiến hành nghiên cứu chi tiết nguồn số liệu được tổng hợp từ các NHTM tại Việt Nam theo 22 biến số bao gồm độ tuổi, thu nhập, trình độ học, nghề nghiệp, thời gian công tác, tình trạng cư ngụ, giới tính, tình trạng hôn nhân, mục đích vay… để xác định mức ảnh hưởng của các biến số này đến rủi ro tín dụng và qua đó 16
thiết lập một mô hình điểm số tín dụng cá nhân áp dụng cho các ngân hàng bán lẻ tại Việt nam. Nghiên cứu của Stefanie kleimeier đã xây dựng mô hình chấm điểm tín dụng cá nhân gồm hai phần là chấm điểm nhân thân và năng lực trả nợ, chấm điểm quan hệ với ngân hàng như trình bày tại bảng 1.03. Căn cứ vào bảng tổng điểm đạt được để xếp loại theo mười mức giảm dần từ AAA đến D như trình bày trong bảng 1.02. Tuy nhiên, công trình nghiên cứu này không đưa ra cách tính điểm cụ thể cho từng chỉ tiêu, để vận dụng được mô hình đòi hỏi các NHTM phải thiết lập thang điểm cho từng chỉ tiêu đánh giá phù hợp với thực trạng và hệ thống cơ sở dữ liệu cá nhân tại ngân hàng mình. Bảng 1.02 : Ký hiệu XHTD cá nhân theo Stefanie kleimeier Điểm Xếp hạng Ý nghĩa xếp hạng > 400 Aaa 351 – 400 Aa Cho vay tối đa theo đề nghị của người vay 301 – 350 A 251 – 300 Bbb Cho vay theo tài sản đảm bảo 201 - 250 Bb Cho vay theo tài sản đảm bảo và đánh giá đơn vay vốn 151 - 200 B Đánh giá thận trọng đơn vay vốn, và có tài sản đảm bảo 101 - 150 Ccc 51 - 100 Cc Từ chối cho vay 0 - 50 C 0 D (Nguồn : Dinh Thi Huyen Thanh & Stefanie kleimeier, 2006. Credit Scoring for Vietnam’s Retail Banking Marke ) 17
Bảng 1.03: Chỉ tiêu chấm điểm XHTD cá nhân bước một theo Stefanie kleimeier Bước 1 : Chấm điểm nhân thân và năng lực trả nợ Tuổi 18 – 25 26 – 40 tuổi 41 – 60 tuổi > 60 tuổi tuổi Trình độ học vấn Sau đại Đại học, cao Trung học Dưới trung học đẳng học Nghề nghiệp Chuyên Giúp việc Kinh doanh Hưu trí môn Thời gian công tác < 0.5 năm 0,5 – 1 năm 1 – 5 năm > 5 năm Thời gian làm công việc < 0.5 năm 0,5 – 1 năm 1 – 5 năm > 5 năm hiện tại Tình trạng cư trú Nhà riêng Nhà thuê Sống cùng gia khác đình Số người phụ thuộc Độc thân 1 – 3 người 3 – 5 người > 5 người Thu nhập hàng năm < 12 triệu 12 – 36 triệu 36 – 120 triệu > 240 triệu đồng đồng đồng đồng Thu nhập hàng năm của < 24 triệu 24 – 72 triệu 72 – 240 triệu > 240 triệu gia đình đồng đồng đồng Bước 2 : Chấm điểm quan hệ với ngân hàng Thực hiện cam kết với Khách Chưa bao giờ Có trễ hạn ít hơn Có trễ hạn ngân hàng(ngắn hạn) hàng mới trễ hạn 30 ngày trên 30 ngày Thực hiện cam kết với Khách Chưa bao giờ Có trễ hạn trong Có trễ hạn ngân hàng (dài hạn) hàng mới trễ hạn 2 năm gần đây trước 2 năm gần đây Tổng giá trị khoản vay < 100 triệu 100 triệu đồng 500 triệu đồng – > 1 tỷ đồng chưa trả đồng – 500 triệu 1 tỷ đồng đồng Các dịch vụ khác đang Tiền gửi Thẻ tín dụng Tiền gửi tiết kiệm không sử dụng tiết kiệm và thẻ tín dụng Số dư bình quân tài < 20 triệu 20 triệu đồng – 100 triệu đồng – > 500 triệu khoản tiết kiệm trong 100 triệu đồng 500 triệu đồng đồng năm trước đây (Nguồn : Dinh Thi Huyen Thanh & Stefanie kleimeier, 2006. Credit Scoring for Vietnam’s Retail Banking Marke ) 18
 Moâ hình ñieåm soá tín duïng doanh nghieäp cuûa EdwardI.Altman Caùc chæ soá taøi chính rieâng bieät thöôøng ñöôïc söû duïng trong chaám ñieåm XHTD khoâng theå döï baùo chính xaùc xu höôùng khaû naêng xaûy ra khoù khaên veà taøi chính cuûa doanh nghieäp vì phuï thuoäc vaøo nhaän thöùc rieâng cuûa töøng ngöôøi. Nhaèm taêng cöôøng tính döï baùo nguy cô vôõ nôï cuûa doanh nghieäp trong caùc moâ hình chaám ñieåm XHTD, caùc NHTM coù theå söû duïng nhöõng moâ hình döï baùo nhieàu bieán soá. Coù nhieàu phöông phaùp döï baùo nguy cô vôõ nôï cuûa doanh nghieäp ñaõ xaây döïng vaø coâng boá. Tuy nhieân, ít coù phöông phaùp ñöôïc kieåm tra kyõ löôõng vaø chaáp nhaän roäng raõi nhö haøm thoáng keâ Z-score cuûa Altman. Moâ hình ñieåm soá tín duïng phaân bieät nhieàu bieán soá do Altman (1981)phaùt trieån ñaàu tieân. Sau ñoù ñöôïc Steele (1984),Morris(1997) vaø caùc nhaø nghieân cöùu khaùc phaùt trieån theâm. Daïng toång quaùt cuûa moâ hình laø Z=c+ ∑ciri ( Trong đó: c là hằng số, ri là các tỷ suất tài chính và chỉ tiêu phi tài chính được sử dụng như những biến số , ci là các hệ số của mỗi biến số trong mô hình). Các biến số trong hàm thống kê Z-score của Altman bao gồm: CA : Tài sản lưu động TA : Tổng tài sản SL : Doanh thu thuần IN : Lãi vay TL : Tổng nợ CL : Nợ ngắn hạn MV: Giá thị trường của vốn chủ sở hữu BV: Giá trị sổ sách của vốn chủ sở hữu ET : Thu nhập trước thuế RE : Thu nhập giữ lại Mô hình điểm số dự báo nguy cơ vỡ nợ của doanh nghiệp được Altman xây dựng áp dụng cho doanh nghiệp cổ phần thuộc ngành sản xuất như sau: Z= 1,2X1 + 1,4X2 + 3,3X3 + 0,6X4 + 0,999X5. Nếu Z>2,99 là khu vực an toàn; 1,8< Z < 2,99 là khu vực cảnh báo có nguy cơ vỡ nợ; Z < 1,8 là khu vực nguy hiểm có 19