Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Các kiểu lô gích mờ trong tác phẩm của Nam Cao

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH

 ÑAØO MAÏNH TOAØN CCAAÙÙCC KKIIEEÅÅUU LLOOÂÂ GGÍÍCCHH MMÔÔØØ TTRROONNGG TTAAÙÙCC PPHHAAÅÅMM CCUUÛÛAA NNAAMM CCAAOO

LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGÖÕ VAÊN

THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH, 2004

PHAÀN MÔÛ ÑAÀU

1. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI:

Ngoân ngöõ khoâng nhöõng laø coâng cuï cuûa tö duy maø coøn laø coâng cuï giao tieáp quan troïng nhaát cuûa

con ngöôøi. Vôùi hai chöùc naêng quan troïng ñoù, ngoân ngöõ ñaõ trôû thaønh ñoái töôïng nghieân cöùu khoâng

chæ cuûa ngoân ngöõ hoïc, taâm lyù hoïc, maø coøn laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa loâ gích hoïc… Ñaëc bieät laø töø

khi caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc ñaõ thaáy ñöôïc nhöõng haïn cheá khi coi ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa mình

thuaàn tuùy laø ngoân ngöõ “ trong baûn thaân noù vaø vì baûn thaân noù” (hieåu theo quan ñieåm cuûa

F.de.Saussure). Treân theá giôùi, lieân tuïc xuaát hieän nhöõng höôùng nghieân cöùu môùi döôùi nhöõng goùc ñoä

khaùc nhö: Traøo löu trieát hoïc phaân tích ngoân ngöõ, traøo löu trieát hoïc phaân tích loâ gích, ngöõ phaùp chöùc

naêng… vôùi nhöõng teân tuoåi lôùn nhö: B.Russel, J.R.Austin, H.P.Grice, J.D.McCawley,M.A.K.

Halliday… Nhöõng vaán ñeà maø nhöõng baäc thaày ngoân ngöõ aáy ñeå laïi cho chuùng ta tôùi nay vaãn laø nhöõng

taøi saûn voâ giaù, trong nhöõng taøi saûn aáy coù lyù thuyeát veà loâ gích môø.

Loâ gích môø (fuzzy logic) laø moät phoå nieäm ngoân ngöõ, noù laø moät vaán ñeà lyù thuù nhöng ñoàng thôøi

cuõng cöïc kyø phöùc taïp, coù nhieàu khía caïnh teá nhò, gaây ra raát nhieàu tranh caõi trong giôùi ngoân ngöõ

hoïc. Coù nhaø nghieân cöùu cho raèng ñaây laø vaán ñeà thuoäc ngoân ngöõ hoïc, thaäm chí phaûi laø vaán ñeà trung

taâm cuûa ngoân ngöõ hoïc, coù ngöôøi laïi cho raèng noù thuoäc phaïm truø loâ gích thuaàn tuyù… Ngay trong

quan ñieåm xeáp loâ gích môø vaøo lónh vöïc nghieân cöùu cuûa ngoân ngöõ hoïc thì cuõng coù nhaø nghieân cöùu

xeáp noù vaøo boä moân ngöõ nghóa hoïc (Semantics) laïi coù nhaø nghieân cöùu xeáp noù vaøo ngöõ duïng hoïc

(Pragmatics)…

Chuùng toâi cho raèng loâ gích môø thuoäc veà giao dieän cuûa loâ gích hoïc vaø ngoân ngöõ hoïc, vaø caàn

thieát phaûi coù moät quan ñieåm tieáp caän lieân ngaønh veà vaán ñeà naøy. Ñaây cuõng laø moät xu theá taát yeáu

cuûa khoa hoïc ngaøy nay.

Xuaát phaùt töø vaán ñeà coøn raát nhieàu phöùc taïp vaø gai goùc naøy chuùng toâi quyeát ñònh choïn ñeà taøi

caùc kieåu loâ gích môø trong taùc phaåm cuûa Nam Cao.

Qua vieäc thöïc hieän ñeà taøi, chuùng toâi hi voïng seõ heä thoáng ñöôïc nhöõng quan ñieåm cuûa giôùi

nghieân cöùu Vieät ngöõ noùi rieâng vaø cuûa caùc nhaø nghieân cöùu theá giôùi noùi chung veà vaán ñeà loâ gích mô

ø(döïa treân nhöõng taøi lieäu maø chuùng toâi coù ñöôïc). Böôùc ñaàu thöû öùng duïng lyù thuyeát naøy vaøo vieäc

khaùm phaù taùc phaåm ngheä thuaät ngoân töø – moät höôùng tieáp caän môùi coù nhieàu trieån voïng trong töông

lai vaø hieän vaãn coøn laø moät khoaûng troáng chöa ñöôïc nghieân cöùu. Vôùi luaän vaên naøy, chuùng toâi hy

voïng seõ phaàn naøo laáp ñöôïc khoaûng troáng ñoù. Ít ra, cuõng coù theå goùp ñöôïc moät kieán giaûi rieâng veà

vaán ñeà naøy. Ñaây chính laø lyù do chuû yeáu thoâi thuùc chuùng toâi choïn ñeà taøi nghieân cöùu treân cho luaän

vaên.

2. LÒCH SÖÛ VAÁN ÑEÀ .

Theo Nguyeãn Ñöùc Daân (1992), vieäc nghieân cöùu caâu mô hoà noùi chung vaø loâ gích môø noùi rieâng

trong giai ñoaïn ñaàu laø chöa hoaøn toaøn taùch baïch vaø ñaõ ñöôïc tieán haønh töø raát sôùm treân theá giôùi qua

caùc ngoân ngöõ thuoäc nhieàu loaïi hình khaùc nhau nhö: Tieáng Anh, tieáng Phaùp, tieáng Nga, tieáng Trung

Quoác… Tieâu bieåu laø caùc coâng trình cuûa caùc taùc giaû:

 W.Em pson. Baûy kieåu mô hoà. 1930 (ñaõ ñöôïc in 5 laàn tính tôùi 1992).

 Yuen Ren Chao. 1959.

 Uspen skij. Struktumaja tipologija jazykov. Moskva. 1965.

 L. A. Zadeh. Lyù thuyeát veà taäp hôïp môø. 1965.

 J.Kooij.Tính mô hoà trong ngoân ngöõ töï nhieân. (luaän aùn tieán só). 1971.

 James. D. McMawley. Taát caû nhöõng gì maø caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc luoân luoân muoán bieát

veà logic, nhöng ñaõ ngöôïng khoâng daùm hoûi. Chi cago. 1981...

Vieäc nghieân cöùu naøy khoâng nhöõng ñaõ thu huùt söï chuù yù cuûa giôùi ngoân ngöõ hoïc maø coøn thu huùt

söï quan taâm cuûa nhöõng ngöôøi laøm coâng taùc giaûng daïy ngoaïi ngöõ, tin hoïc, loâ gích, bieân soaïn töø

ñieån…

Nhöõng coâng trình cuûa hoï ñaõ goùp phaàn khaúng ñònh raèng:

Hieän töôïng mô hoà vaø söï toàn taïi moät loaïi loâ gích môø trong ngoân ngöõ laø moät vaán ñeà raát ñaùng

phaûi löu taâm vì noù laø moät phoå nieäm ngoân ngöõ.

Hoï baét ñaàu ñi vaøo mieâu taû (J. Kooij ), phaân loaïi (W.Em p son ), chæ ra tính taát yeáu vaø tieàm

naêng lôùn lao cuûa xu theá tieáp caän döôùi goùc ñoä lieân ngaønh ( McCawley, L.A.Zadeh)…

ÔÛ Vieät Nam, theo Hoà Leâ (1993) thì Hoaøng Pheâ laø ngöôøi ñaàu tieân giôùi thieäu vaø öùng duïng lyù

thuyeát loâ gích môø vaøo vieäc nghieân cöùu tieáng Vieät. Quan ñieåm cuûa oâng theå hieän qua nhöõng baøi vieát

ñaêng raûi raùc trong caùc baùo caùo khoa hoïc (1986), taïp chí ngoân ngöõ ( 1975, 1981, 1982, 1984, 1985),

ñaëc bieät laø qua coâng trình Loâ gíc ngoân ngöõ hoïc 1989. ( Nxb Ñaø Naüng taùi baûn naêm 2003 ). Baét ñaàu töø

ñaây, chuùng toâi seõ döïa vaøo coâng trình 2003 ñeå nhaän xeùt quan ñieåm cuûa Hoaøng Pheâ veà loâ gích môø.

Trong coâng trình (2003) oâng khaúng ñònh loâ gích môø trong lôøi khoâng hieám thaáy trong vaên baûn.

OÂng vieát: “ Trong ngöõ nghóa cuûa töø, cuûa caâu/ lôøi, hieän töôïng ranh giôùi khoâng roõ raøng, döùt khoaùt laø

töông ñoái phoå bieán” (Tr 68).

OÂng giôùi thieäu lyù thuyeát taäp hôïp môø cuûa L.A.Zadeh vaø öùng duïng lyù thuyeát naøy vaøo phaân tích

moät soá khaùi nieäm: Ít, nhieàu; Khoâng maáy ngöôøi bieát, nhieàu ngöôøi bieát, haàu nhö ai cuõng bieát; Treû, raát

treû, khoâng treû vaø giaø, raát giaø; Coù khaû naêng, coù nhieàu khaû naêng, ít coù khaû naêng. Baèng vieäc söû duïng

boán ñoà thò (xin xem phuï luïc 4), moät soá thuaät toaùn vaø caùc khaùi nieäm nhö: Taäp hôïp môø (fuzzy set),

Taäp hôïp con môø trong taäp hôïp (fuzzy subset), Vuõ truï ñeà caäp (universe of discourse ), Töông thích

(Compatible), Ñieåm vöôït tuyeán (Crossover point), Pheùp ngöng tuï (Conden sation) nhöõng khaùi nieäm

treân ñaõ ñöôïc giaûi thích moät caùch saùng roõ. Qua vieäc phaân tích caùc ví duï, oâng ñaõ chöùng minh ñöôïc

taàm quan troïng cuûa nhieàu yeáu toá hôïp thaønh caùch hieåu moät khaùi nieäm môø. Chaúng haïn trong ñoà thò 3,

ngoaøi yeáu toá Tyû leä soá ngöôøi bieát so vôùi toång soá ngöôøi ñöôïc noùi ñeán thì caùc yeáu toá khaùc nhö : Con soá

tuyeät ñoái (ngöôøi ñöôïc noùi ñeán cuõng nhö ngöôøi bieát), Vaán ñeà nhaän thöùc (bao goàm quan ñieåm, söï ñaùnh

giaù), Yeâu caàu, Thang giaù trò, Hoaøn caûnh noùi naêng cuûa con ngöôøi… cuõng laø nhöõng ñieàu kieän quan

troïng ñeå hieåu vaø lyù giaûi nhöõng khaùi nieäm môø nhö khoâng maáy ngöôøi bieát, nhieàu ngöôøi bieát, haàu nhö ai

cuõng bieát.

Cuõng trong coâng trình naøy, Hoaøng Pheâ coøn aùp duïng lyù thuyeát loâ gích môø ñeå khaûo saùt kieåu caâu

P, tröø phi Q. Töø keát quaû khaûo saùt, oâng chæ ra aûnh höôûng quan troïng cuûa ngoân caûnh ñoái vôùi vieäc hieåu

moät phaùt ngoân.(2003.Tr 79 -88).

Hoaøng Pheâ cuõng coù yù kieán veà ranh giôùi giöõa ngöõ nghóa môø vaø nghóa mô hoà. OÂng vieát: Hieän

töôïng ngöõ nghóa môø khaùc hieän töôïng nghóa mô hoà. Hieän töôïng ngöõ nghóa môø phaûn aùnh caùi môø trong

nhaän thöùc cuûa con ngöôøi, vaø suy ñeán cuøng, phaûn aùnh caùi môø trong hieän thöïc khaùch quan. Môø nhöng

vaãn chính xaùc: caøng phaûn aùnh ñuùng, trung thöïc caùi môø khaùch quan bao nhieâu thì ñoä chính xaùc caøng

cao baáy nhieâu. Traùi laïi, hieän töôïng mô hoà chæ laø rieâng cuûa ngoân ngöõ vaø cuûa nhaän thöùc, laø khuyeát

ñieåm cuûa moät nhaän thöùc hoaëc cuûa moät caùch dieãn ñaït baèng ngoân ngöõ (tröø tröôøng hôïp mô hoà coá yù)

khoâng phaân bieät roõ raøng giöõa nhöõng caùi thaät ra coù ranh giôùi döùt khoaùt.” (2003. Tr 74).

Coù theå noùi raèng nhöõng gôïi daãn coù tính chaát tieân phong cuûa Hoaøng Pheâ veà loâ gích môø ñaõ goùp

phaàn kích thích, ñònh höôùng cho moät höôùng nghieân cöùu ngoân ngöõ môùi ôû Vieät Nam.

Nguyeãn Ñöùc Daân cuõng laø moät nhaø nghieân cöùu coù nhieàu ñoùng goùp lôùn veà lyù thuyeát loâ gích môø ôû

Vieät Nam. Nhöõng ñoùng goùp cuûa oâng theå hieän roõ neùt qua caùc coâng trình sau :

 Loâ gích – Ngöõ nghóa – Cuù phaùp. 1987

 Caâu sai vaø caâu mô hoà ( vieát chung vôùi Traàn Thò Ngoïc Lang ) 1992.

 Tieáng Vieät ( duøng cho ñaïi hoïc ñaïi cöông ) 1998.

 Loâ gích vaø tieáng Vieät. 1999.

 Noãi oan thì, laø, maø. 2002.

Trong nhöõng coâng trình treân thì coâng trình (1999) laø coâng trình theå hieän roõ nhaát quan ñieåm cuûa

Nguyeãn Ñöùc Daân veà loâ gích môø. OÂng vieát: Loâ gích môø “ theå hieän caùc caáp ñoä vaø phaïm vi cuûa giaù trò

chaân lyù” (Tr 107). Theo oâng, phaïm vi cuûa giaù trò chaân lyù trong loâ gích môø khaùc vôùi trong loâ gích

truyeàn thoáng. Neáu loâ gích truyeàn thoáng chæ nhaän moät trong hai giaù trò sai (0) vaø ñuùng (1) thì trong loâ

gích môø, phaïm vi cuûa giaù trò chaân lyù laïi dao ñoäng trong khoaûng ( 0, 1 ). OÂng neâu ví duï

(1) Anh Ba ñöùng tröôùc ngoâi nhaø.

(2) Laáy chai röôïu, roùt ra maáy ly roài chuùng ta noùi :

(2a) Trong chai, röôïu coøn ñaày 9/ 10.

Roùt tieáp ly nöõa, chuùng ta noùi :

(2b). Trong chai, röôïu coøn ñaày 8/10.

Quaù trình ñoù tieáp tuïc, chuùng ta ñöôïc haøng loaït caùc phaùn ñoaùn töông töï

(2c). Trong chai, röôïu coøn ñaày 7/10.

….

(2d). Trong chai, röôïu coøn ñaày 3/10.

(2e). Trong chai, röôïu coøn ñaày 1/10.

Theo oâng, caâu (1) seõ ñuùng trong tröôøng hôïp anh Ba ôû vò trí ñöôïc coi laø phía tröôùc cuûa ngoâi nhaø (

hieåu moät caùch töông ñoái ) vaø ôû moät khoaûng caùch nhaát ñònh vôùi ngoâi nhaø, chaúng haïn laø 5 m. Neáu anh

Ba caùch ngoâi nhaø 500 m thì caâu (1) seõ sai. Coù moät vaán ñeà ñaët ra laø: Neáu khoaûng caùch töø anh Ba ñeán

ngoâi nhaø taêng daàn, chaúng haïn: 20m - 50m - 100m - 200m… thì seõ coù nhöõng khoaûng caùch maø moät soá

ngöôøi cho raèng noùi nhö caâu (1) ñuùng, nhöng moät soá ngöôøi khaùc laïi cho raèng noùi nhö vaäy sai. Tyû leä

naøy thay ñoåi theo khoaûng caùch, anh Ba caøng ñöùng gaàn nhaø thì tyû leä ngöôøi baûo ñuùng caøng nhieàu vaø

tyû leä naøy seõ giaûm daàn khi anh Ba caøng caùch xa nhaø. Tính ñuùng (1), sai (0) trong caâu naøy laø khoâng roõ

raøng. Noùi khaùc ñi laø ñöôïc xaùc ñònh moät caùch môø.

Trong caâu (2), neáu chai röôïu vôi ñi tôùi moät möùc x% naøo ñoù thì ngöôøi ta seõ phaûi thay “coøn ñaày”

baèng “chæ coøn”. Nhöng raát khoù xaùc ñònh caùi ranh giôùi x% aáy laø bao nhieâu. Nghóa laø seõ naûy sinh tình

huoáng nhö caâu (1). Töùc laø tính ñuùng sai trong tröôøng hôïp naøy cuõng chæ laø töông ñoái, ñöôïc xaùc ñònh

moät caùch môø xong vaãn ñuùng vôùi moät tyû leä naøo ñoù.

Trong coâng trình (1999) Nguyeãn Ñöùc Daân coøn ñaët ra nhöõng vaán ñeà sau:

Thöù nhaát, caùch hieåu vaø xaùc ñònh löôïng töø phaûi tuøy vaøo tình huoáng cuï theå ( Tr 107 ). OÂng ñöa ví

duï vaø chöùng minh:

(3). Moät soá hoïc sinh trong lôùp chuyeân toaùn naøy say meâ vaên hoïc.

(4). Moät soá nhaø toaùn hoïc meâ vaên hoïc.

(5). Nhieàu hoïc sinh trong lôùp chuyeân toaùn naøy say meâ vaên hoïc.

(6). Nhieàu nhaø toaùn hoïc meâ vaên hoïc.

OÂng ñaët ra vaán ñeà: Giôùi haïn treân cuûa moät soá laø bao nhieâu vaø giôùi haïn döôùi cuûa nhieàu laø bao

nhieâu ? vaø khaúng ñònh raèng: Giôùi haïn ñoù seõ khaùc nhau tuyø tröôøng hôïp. Chaúng haïn trong caâu (3) “

moät soá < 15”, Trong caâu (4) “moät soá < 40”. Trong caâu (5) thì “ nhieàu > 15” nhöng ôû caâu (6) thì “

nhieàu > 40”.

Thöù hai, oâng chæ ra raèng: Treân thöïc teá, coøn toàn taïi nhöõng caùch ñaùnh giaù khaùc nhau cho moät hieän

töôïng môø (Tr 108). Chaúng haïn: Baèng vieäc khaûo saùt meänh ñeà “X thì cao” oâng ñaõ chöùng minh ñöôïc söï

phaân chia chieàu cao cuûa con ngöôøi thaønh caùc thang ñoä nhö: Cöïc kì cao - raát cao – cao - khaù cao - hôi

cao - trung bình – thaáp - raát thaáp… hoaëc thaønh hai giaù trò cao; thaáp hay baèng nhöõng chæ soá cuï theå

nhö 1,58m; 1,65m; 1,70m… laø voõ ñoaùn. Bôûi vieäc xaùc ñònh tính töø cao cuõng chæ laø töông ñoái (do khoâng

coù moät ñoái töôïng naøo cuï theå).Vaø keát quaû seõ laø khaùc nhau neáu ñoái töôïng khaûo saùt thuoäc veà nhöõng

giôùi tính, ñoä tuoåi, daân toäc… khaùc nhau. OÂng keát luaän: “Töø moät caùi chuaån chieàu cao cho moät loaïi ñoái

töôïng cuï theå naøo ñoù maø daãn tôùi söï xaùc ñònh veà möùc ñoä raát cao, khaù cao, cao, hôi thaáp, thaáp vaø raát

thaáp cuõng cho loaïi ñoái töôïng ñoù”. (1999. Tr109)

Nguyeãn Ñöùc Daân coøn giôùi thieäu phöông phaùp ñaùnh giaù ñoä môø cuûa Zadh, Mc. Cawley, tieán haønh

so saùnh, ñaùnh giaù öu, nhöôïc cuûa töøng phöông phaùp, chæ ra giôùi haïn, tieàm naêng cuûa töøng phöông

phaùp trong thöïc tieãn. (chi tieát xin xem NÑD. 1999. Tr 110-113 ).

Baøn veà phaïm vi cuûa giaù trò chaân lyù trong loâ gích môø oâng ñöa ra moät keát luaän quan troïng laø: “giaù

trò chaân lyù cuûa moät phaùn ñoaùn tuy khoù coù theå xaùc ñònh chính xaùc baèng moät tyû leä cuï theå nhöng hoaøn

toaøn coù theå xaùc ñònh trong moät phaïm vi naøo ñoù. (Tr.115) Chaúng haïn:

(7). Treân moät soá phöông dieän, Nha Trang laø moät thaønh phoá ñeïp.

(8). Treân haàu heát caùc phöông dieän, Ñaø Laït laø moät thaønh phoá ñeïp.

(9). Ñaø Laït laø moät thaønh phoá ñeïp.

(10). Paris laø moät thaønh phoá ñeïp.

Caùc caâu (7, 8 ) cho thaáy: Ñeå ñaùnh giaù moät thaønh phoá ñeïp, ngöôøi ta coù nhieàu tieâu chí khaùc nhau.

Vaø do vaäy, caùc caâu (9 ;10) caàn ñöôïc hieåu laø khoâng phaûi veà taát caû caùc tieâu chí cho moät thaønh phoá

ñeïp thì Ñaø Laït vaø Paris ñeàu coù. Nhöõng caâu (9,10) thaät ra laø nhöõng phaùn ñoaùn veà loaïi coøn caùc caâu

(7, 8) laø nhöõng phaùn ñoaùn veà phaïm vi.

Nhö vaäy laø vôùi coâng trình (1999), Nguyeãn Ñöùc Daân cuõng ñaõ trôû thaønh moät nhaø nghieân cöùu coù

ñoùng goùp raát lôùn veà lyù thuyeát loâ gích môø ôû Vieät Nam.

Hoà Leâ laø nhaø nghieân cöùu ngoân ngöõ hoïc thöù ba ôû Vieät Nam ñeà caäp tôùi vaán ñeà loâ gích môø qua hai

coâng trình:

 Cuù phaùp tieáng Vieät quyeån III, cuù phaùp tình huoáng.1993.

 Quy luaät ngoân ngöõ. Quyeån 2. Tính quy luaät cuûa cô cheá ngoân giao. 1996.

Moät trong nhöõng noäi dung troïng taâm cuûa coâng trình (1993) laø vaán ñeà: khaû naêng chöùa loâ gích môø

trong phaùt ngoân. Trong toång soá VI chöông cuûa coâng trình, oâng ñaõ daønh moät phaàn cuûa chöông VI ñeå

baøn veà vaán ñeà loâ gích môø trong phaùt ngoân . Caùc vaán ñeà ñöôïc ñaët ra vaø giaûi thuyeát trong chöông VI

cuûa coâng trình naøy laø: Phaïm vi cuûa caùc taäp hôïp môø; Vai troø cuûa caùc taäp hôïp môø trong phaùt ngoân;

Moái lieân heä giöõa vieäc söû duïng loâ gích môø vôùi tính loät taû vaø tính haøm suùc trong phaùt ngoân.

Veà vaán ñeà phaïm vi cuûa caùc taäp hôïp môø, oâng ñaõ chæ ra vaø chöùng minh raát thuyeát phuïc raèng:

Danh töø, soá töø, tính töø, ñoäng töø, ñaïi töø, tình thaùi töø… ñeàu aån chöùa tieàm naêng taïo ra taäp hôïp môø beân

caïnh nhöõng taäp hôïp toû.

Veà vai troø cuûa taäp hôïp môø trong phaùt ngoân oâng cuõng chæ ra raèng: trong loaïi phaùt ngoân phi nhaän

thöùc nhö (Taâm ôi !; Ñau quaù !…) thì söï toàn taïi/ khoâng toàn taïi taäp hôïp môø khoâng coù lieân quan gì ñeán

tính töông thích/ baát töông thích cuûa phaùt ngoân. Traùi laïi, trong loaïi phaùt ngoân nhaän thöùc nhö (Coù leõ

noù muoán thi vaøo ñaïi hoïc kieán truùc…) thì söï toàn taïi/ khoâng toàn taïi taäp hôïp môø bieåu thò moät nhaän thöùc

coù tính tuông thích hay baát töông thích veà nhöõng ñieàu maø ngöôøi phaùt ngoân phaûn aùnh, vaø coâng chuùng

coù quyeàn xeùt veà tính töông thích/ baát töông thích aáy. Töông thích, baát töông thích trong phaùt ngoân

ñöôïc oâng hieåu laø: Söï phuø hôïp/ khoâng phuø hôïp cuûa phaùt ngoân vôùi ngöõ huoáng; söï phuø hôïp/ khoâng phuø

hôïp vôùi hieän töôïng ñöôïc phaûn aùnh (hieän töôïng môø; hieän töôïng toû, hay vöøa môø vöøa toû).

Theo Hoà Leâ, vieäc söû duïng loâ gích môø coù lieân quan ôû moät möùc ñoä naøo ñoù ñeán tính loät taû vaø tính

haøm suùc cuûa phaùt ngoân.

Qua vieäc tìm hieåu lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà loâ gích môø, chuùng ta coù theå ruùt ra ñöôïc moät soá

nhaän xeùt sau:

Thöù nhaát, loâ gích môø laø moät phoå nieäm ngoân ngöõ, ñaõ ñöôïc tieán haønh tìm hieåu töø nhöõng thaäp nieân

ñaàu cuûa theá kyû XX treân nhieàu cöù lieäu ngoân ngöõ thuoäc nhöõng loaïi hình khaùc nhau trong ñoù coù tieáng

Vieät.

Thöù hai, ôû nhöõng möùc ñoä vaø goùc ñoä khaùc nhau, vaán ñeà ñaõ ñöôïc nhaän dieän, khaûo saùt, mieâu taû,

phaân loaïi vaø öùng duïng vaøo vieäc lyù giaûi ngoân ngöõ töï nhieân, ngoân ngöõ trong vaên baûn. Vaán ñeà loâ gích

môø coøn ñöôïc öùng duïng vaøo coâng taùc bieân soaïn töø ñieån, ngoân ngöõ maùy, daïy vaø hoïc tieáng…

Thöù ba, caùch hieåu veà loâ gích môø cuûa hoï veà cô baûn laø gioáng vôùi ñònh nghóa veà loâ gích môø trong

töø ñieån cuûa Asher: Fuzzy logic: “A system of thought involving approximate reasoning in which truth

values and quantifiers are seen as possibility distributions difined, eg., as ‘true’, ‘very true’, ‘many’,

‘not many’, etc.” ( Asher R. [ed] 1994. The Encyclopedia of Language and Linguistics. Oxford:

Pergamon Press, tr. 5125, Volume 10).

Taïm dòch: Loâ gích môø laø moät heä thoáng yù töôûng (suy nghó) lieân quan ñeán söï laäp luaän gaàn ñuùng

trong ñoù caùc chaân giaù trò vaø soá löôïng ñöôïc xem xeùt nhö laø söï phaân boá caùc khaû naêng coù tính xaùc ñònh

nhö ‘ñuùng’, ‘raát ñuùng’, ‘nhieàu’, ‘khoâng nhieàu’”…

Thöù tö, vaán ñeà naøy coøn phaûi tieáp tuïc ñöôïc ñaàu tö nghieân cöùu, hoaøn chænh heä thoáng thuaät ngöõ,

phöông phaùp… Maët khaùc, caàn tieáp tuïc khaûo saùt theâm treân caùc cöù lieäu ngoân ngöõ môùi, döôùi nhieàu goùc

ñoä khaùc nhau, trong ñoù coù ngoân ngöõ ngheä thuaät.

3. MUÏC ÑÍCH CUÛA LUAÄN VAÊN.

Ngoaøi kyø voïng keá thöøa keát quaû nghieân cöùu cuûa nhöõng nhaø ngoân ngöõ hoïc ñi tröôùc, luaän vaên coøn

nhaèm vaøo nhöõng muïc ñích sau:

- Xaùc ñònh ranh giôùi giöõa loâ gích môø trong hieän thöïc vaø loâ gích môø trong tö duy.

- Xaùc ñònh söï khaùc bieät giöõa loâ gích môø trong tö duy khoa hoïc, tö duy haønh chính vaø tö duy

ngheä thuaät.

- Tö duy ngheä thuaät raát ña daïng, goàm coù nhöõng loaïi nhö: Tö duy hoäi hoaï, tö duy aâm nhaïc, tö

duy saân khaáu, tö duy vuõ ñaïo… vaø tö duy vaên hoïc. Tö duy vaên hoïc laïi phaân ra hai loaïi chính laø tö duy

trong truyeän vaø tö duy trong thô. Muïc ñích cuûa luaän vaên laø xaùc ñònh baûn chaát cuûa loâ gích môø trong

tö duy truyeän.

Tieáp ñoù, phaûi tìm ra nhöõng kieåu loâ gích môø trong truyeän, taäp trung vaøo caùc kieåu loâ gích môø

trong taùc phaåm cuûa Nam Cao.

- Cuoái cuøng, phaûi ñöa ra nhöõng nhaän ñònh veà taùc duïng ngheä thuaät vaø yù nghóa vaên hoaù cuûa

nhöõng kieåu loâ gích môø trong truyeän, laáy taùc phaåm cuûa Nam Cao laøm ñieåm töïa ñeå phaân tích. Qua ñoù

coù theå lieân heä ñeán thöïc tieãn giaûng daïy vaên hoïc laâu nay, phaùt hieän nhöõng ñieåm thieáu soùt trong giaûng

daïy vì chöa nhaän thöùc roõ vaø khai thaùc ñuùng nhöõng ñieåm teá nhò mang tính vaên hoaù- nhaân vaên trong

loâ gích môø cuûa vaên hoïc.

4. PHAÏM VI VAØ NGUOÀN NGÖÕ LIEÄU CUÛA LUAÄN VAÊN.

Nhö treân ñaõ noùi, luaän vaên seõ taäp trung phaân tích loâ gích môø trong taùc phaåm cuûa Nam Cao. Vì

vaäy, phaïm vi cuûa luaän vaên cuõng seõ laø taát caû nhöõng tröôøng hôïp chöùa loâ gích môø trong nhöõng taùc

phaåm aáy. Tuy nhieân, vôùi moät dung löôïng taùc phaåm khaù ñoà soä (treân naêm chuïc taùc phaåm vôùi caû ngaøn

trang saùch) neân ñeå coù theå bao quaùt ñöôïc toaøn boä loâ gích môø trong moät khoái ngöõ lieäu ñoà soä nhö vaäy,

luaän vaên seõ ñi vaøo ñieåm roài tieáp ñoù môùi toûa ra dieän. Ñieåm maø chuùng toâi choïn laø truyeän “Chí Pheøo”.

Ñaây laø moät trong nhöõng truyeän ñöôïc nhaéc ñeán nhieàu trong nhöõng naêm qua, phoå bieán roäng, coù soá

trang vöøa phaûi (38 trang), khoâng quaù ngaén nhö truyeän “Ngheøo” chæ coù 06 trang, khoâng quaù daøi nhö

“Soáng moøn” tôùi 250 trang. Töø caùi ñieåm aáy, luaän vaên seõ coù cô sôû ñeå raø soaùt caùc tröôøng hôïp khaùc coù

chöùa loâ gích môø trong nhöõng taùc phaåm khaùc cuûa Nam Cao.

Nguoàn ngöõ lieäu maø luaän vaên söû duïng laø “Tuyeån taäp Nam Cao, taäp I, II, Nxb vaên hoïc, 2002”.

5. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU.

Veà phöông phaùp nghieân cöùu, chuùng toâi chuû yeáu söû duïng nhöõng phöông phaùp sau:

 Phöông phaùp phaân tích vaø mieâu taû ñoàng ñaïi.

 Phöông phaùp so saùnh ñoái chieáu.

 Phöông phaùp ñieàu tra thoáng keâ.

6. YÙ NGHÓA KHOA HOÏC VAØ THÖÏC TIEÃN CUÛA LUAÄN VAÊN.

6.1 YÙ nghóa khoa hoïc.

Qua vieäc thöïc hieän luaän vaên, chuùng toâi hy voïng seõ tìm ra caùc loaïi loâ gích môø trong hieän thöïc

cuõng nhö trong tö duy, vaø nhaát laø seõ xaùc ñònh ñöôïc caùc kieåu loâ gích môø trong tö duy vaên hoïc maø tieâu

bieåu laø trong taùc phaåm cuûa Nam Cao.

6.2 YÙ nghóa thöïc tieãn .

Keát quaû nghieân cöùu cuûa luaän vaên seõ goùp phaàn phuïc vuï cho coâng taùc bieân soaïn giaùo trình lyù luaän

vaên hoïc, phöông phaùp phaân tích taùc phaåm vaên chöông, daïy vaø hoïc tieáng Vieät. Noù cuõng coù theå goùp

phaàn môû roäng bieân ñoä nghóa vaø ñònh nghóa trong töø ñieån phoå thoâng, nhaát laø töø ñieån phoå thoâng loaïi

lôùn.

7. BOÁ CUÏC CUÛA LUAÄN VAÊN.

Ngoaøi phaàn môû ñaàu vaø keát luaän, luaän vaên coøn coù caùc chöông sau:

Chöông I: Loâ gích môø trong caùc loaïi vaên baûn.

Chöông II: Loâ gích môø trong truyeän ngaén Chí Pheøo cuûa nhaø vaên Nam Cao.

Chöông III: Toång quan veà nhöõng kieåu loâ gích môø trong taùc phaåm cuûa nhaø vaên Nam Cao

Chöông IV: YÙ nghóa vaên hoaù trong vieäc söû duïng caùc kieåu loâ gích môø cuûa nhaø vaên Nam Cao.

Luaän vaên coøn goàm caùc baûng phuï luïc sau:

 Phuï luïc 1: Vaên baûn taùc phaåm “Tuyeân ngoân ñoäc laäp” cuûa Hoà Chuû Tòch.

 Phuï luïc 2: Vaên baûn baøi baùo “Chuû nghóa tö baûn thaân höõu” cuûa Nguyeãn Só Duõng, baùo phaùp

luaät Tp HCM 13/ 11/ 2003.

 Phuï luïc 3: Danh muïc caùc taùc phaåm cuûa Nam Cao phuïc vuï cho coâng taùc nghieân cöùu cuûa

luaän vaên.

 Phuï luïc 4: Moät soá ñoà thò trong coâng trình (2003) cuûa Hoaøng Pheâ.

LOÂ GÍCH MÔØ TRONG CAÙC LOAÏI VAÊN BAÛN

CHÖÔNG I

1. Loâ gích môø trong hieän thöïc vaø trong tö duy

Nhìn laïi lòch söû cuûa nhaân loaïi ta thaáy: Nhu caàu nhaän thöùc vaø lyù giaûi hieän thöïc khaùch quan

(HTKQ) laø moät vaán ñeà coù tính lòch söû (töø ngaây thô, thuaàn phaùc tôùi tónh taïi roài bieän chöùng). Vaø töông

öùng vôùi töøng giai ñoaïn ñoù laø caùc hình thöùc: Phi loâ gích, loâ gích hình thöùc löôõng trò (Aristote), loâ gích

ña trò (J.Lu kasiewicz…), loâ gích môø (A.Zadeh…), loâ gích bieän chöùng (Marx, Engels, Lenin). Söï phaùt

trieån ñi leân veà phöông phaùp nhaän thöùc vaø tö duy noùi treân theå hieän söï tieán boä cuûa loaøi ngöôøi ñoàng

thôøi cuõng theå hieän tính hai maët cuûa HTKQ: Vöøa tónh taïi vöøa bieán chuyeån khoâng ngöøng. Cho neân, ñeå

nhaän thöùc söï vaät chính xaùc, coù hieäu quaû chuùng ta vöøa phaûi taïm thôøi coâ laäp noù vöøa phaûi nhaän thöùc noù

trong quaù trình phaùt trieån vôùi moái quan heä phöùc taïp voán coù cuûa noù. Vaø nhö vaäy, tö duy cuûa con

ngöôøi khoâng nhöõng phaûi söû duïng tôùi phaùn ñoaùn, khaùi nieäm, suy luaän… maø coøn phaûi heát söùc linh

hoaït. Thöïc tieãn ñaõ chöùng thöïc raèng: Chæ coù kieåu tö duy linh hoaït môùi coù theå naém baét söï vaät trong

tính toaøn veïn, vaän ñoäng cuøng vôùi nhöõng moái quan heä cuûa noù. Loâ gích môø (fuzzy logic) ra ñôøi, cuøng

vôùi loâ gích bieän chöùng chính laø nhöõng phöông phaùp tö duy linh hoaït nhaèm boå khuyeát cho loâ gích

hình thöùc, laø moät trong nhöõng ñieàu kieän caàn ñeå nhaän thöùc HTKQ.

Ra ñôøi töø loâ gích ba trò cuûa J.Lu kasiewicz (1920), E.L. Post (1921), B.So. Bocinski (1933), J. S.

Lupecki (1938)… Loâ gích môø coøn coù nguoàn goác töø heä thoáng loâ gích boán trò cuûa Benap (1977). Ngöôøi

coù coâng lôùn trong vieäc xaây döïng lyù thuyeát loâ gích môø laø nhaø toaùn hoïc ngöôøi Myõ Lotfi A. Sker.

Zadeh… (xin xem laïi phaàn môû ñaàu). Theo noäi dung cuûa lyù thuyeát naøy thì moái quan heä, ranh giôùi

giöõa nhöõng söï vaät, khaùi nieäm… trong HTKQ laø khoâng hoaøn toaøn roõ raøng, vöøa môø vöøa toû, chaúng haïn:

Trong moät lôùp hoïc coù 30 hoïc sinh. Coù hoïc sinh nöõ, coù hoïc sinh nam. Coù hoïc sinh gioûi, khaù, trung

bình, keùm. Hoïc sinh nöõ, chaúng haïn, laøm thaønh moät taäp hôïp, hoïc sinh khaù cuõng laøm thaønh moät taäp

hôïp. Baát cöù hoïc sinh naøo cuõng hoaëc laø nöõ (laø moät phaàn töû cuûa hoïc sinh nöõ), hoaëc khoâng phaûi laø nöõ

(ôû ngoaøi taäp hôïp naøy), cho neân taäp hôïp hoïc sinh nöõ coù bao nhieâu ngöôøi laø moät soá hoaøn toaøn xaùc

ñònh (chaúng haïn laø 16). Nhöng khoâng phaûi baát cöù hoïc sinh naøo cuõng hoaëc laø khaù (laø moät phaàn töû

cuûa taäp hôïp hoïc sinh khaù), hoaëc laø khoâng khaù (ôû ngoaøi taäp hôïp naøy), maø coù moät soá coù theå cho laø

khaù cuõng ñöôïc, maø cho laø gioûi, chöù khoâng phaûi chæ laø khaù cuõng ñöôïc. Vaø cuõng coù moät soá cho laø khaù

cuõng ñöôïc, maø cho laø trung bình, chöù chöa laø khaù cuõng ñöôïc. Taäp hôïp hoïc sinh khaù coù bao nhieâu

ngöôøi laø moät con soá khoâng theå xaùc ñònh döùt khoaùt. Noù laø moät taäp hôïp con môø trong taäp hôïp caùc hoïc

sinh cuûa lôùp.

Töông töï nhö vaäy, ranh giôùi giöõa caùc khaùi nieäm nhö Ñeïp, xaáu; Söôùng, khoå; Nhieàu, ít… trong thöïc

tieãn cuõng ñöôïc xaùc ñònh moät caùch môø, tuyø thuoäc raát nhieàu ñieàu kieän, hoaøn caûnh khaùc nhau.

Ñieàu naøy daãn tôùi moät heä quaû quan troïng laø: Tö duy, muoán phaûn aùnh ñuùng vaø trung thöïc noäi haøm

vaø ngoaïi dieân cuûa nhöõng khaùi nieäm treân thì phaûi xaùc ñònh moät caùch môø vaø coù môø môùi ñuùng. Vaø nhö

vaäy laø: Tö duy, vôùi ñaëc ñieåm môø coù cô sôû khaùch quan laø töø HTKQ môø vaø tính loâ gích - môø laø moät

ñaëc tröng cuûa tö duy nhaân loaïi vaø khoâng coù caùch khaùi quaùt naøo saâu saéc baèng caùch khaùi quaùt môø.

Vaên baûn laø saûn phaåm cuûa tö duy con ngöôøi, laø keát quaû cuûa quaù trình nhaän thöùc coù tính chuû quan cuûa

con ngöôøi veà HTKQ, laø hieän thöïc tröïc tieáp cuûa tö töôûng neân veà maët lyù luaän noù phaûi haøm chöùa loâ

gích môø. Leõ ñöông nhieân, tuøy vaøo töøng loaïi vaên baûn, tuøy vaøo taàm khaùi quaùt cuûa ngöôøi taïo vaên baûn,

tuøy vaøo ñoái töôïng, muïc ñích, noäi dung, hoaøn caûnh, loaïi hình ngoân ngöõ… maø möùc ñoä ñaäm, nhaït coù

khaùc nhau, hình thöùc ngoân töø coù khaùc nhau. Nhöõng muïc tieáp theo cuûa chöông naøy chuùng toâi seõ coá

gaéng laøm saùng toû phaàn naøo nhöõng nhaän ñònh treân.

2. Toång luaän chung veà vaên baûn.

Trong thöïc teá, coù khaù nhieàu quan nieäm khaùc nhau veà khaùi nieäm vaên baûn, ñaëc tröng cuûa vaên

baûn, tieâu chí phaân loaïi vaên baûn… (xin xem Dieäp Quang Ban 1999; Traàn Ngoïc Theâm 2000…). Sau

ñaây laø quan nieäm cuûa chuùng toâi veà nhöõng vaán ñeà treân:

Vaên baûn (text) laø chænh theå cuûa moät saûn phaåm vieát ñeå dieãn ñaït troïn veïn yù kieán veà moät vaán ñeà

hoaëc veà moät heä thoáng vaán ñeà naøo ñoù.

Veà ñaëc tröng cuûa vaên baûn, chuùng toâi ñoàng yù vôùi nhöõng ñaëc tröng do Dieäp Quang Ban ñöa ra

trong coâng trình (1999) nhöng coù boå sung theâm moät ñaëc tröng laø coù tính môø (veà cô sôû lyù luaän cuûa

ñaëc tröng naøy xin xem muïc 1 cuûa chöông I).Vaø nhö vaäy vaên baûn seõ goàm nhöõng ñaëc tröng sau:

(1) Coù ñích hay chuû ñònh cuûa ngöôøi noùi.

(2) Coù ñeà taøi, chuû ñeà xaùc ñònh.

(3) Coù tính maïch laïc vaø lieân keát.

(4) Goàm nhieàu caâu vaø phaùt ngoân noái tieáp.

(5) Coù tính ñònh bieân.

(6) Coù tính môø trong nhieàu tröôøng hôïp. (ñaëc tröng do chuùng toâi boå sung ).

Veà phaân loaïi vaên baûn, chuùng toâi nhaát trí vôùi quan nieäm phaân chia vaên baûn thaønh 5 loaïi sau:

(1) Vaên baûn chính luaän.

(2) Vaên baûn haønh chính coâng vuï.

(3) Vaên baûn khoa hoïc.

(4) Vaên baûn ngheä thuaät.

(5) Vaên baûn baùo chí thoâng tin.

Ñeå laøm roõ ñieåm phoå quaùt cuûa loâ gích môø trong caùc loaïi vaên baûn, ñoàng thôøi chæ ra möùc ñoä, nhöõng

ñieåm rieâng khaùc trong vieäc söû duïng loâ gích môø cuûa töøng loaïi vaên baûn chuùng toâi thaáy caàn thieát phaûi

tieán haønh khaûo saùt vieäc söû duïng loâ gích môø trong moät soá vaên baûn thuoäc nhöõng theå loaïi vaên baûn noùi

treân. Tuy nhieân, muïc ñích cuûa chuùng toâi trong chöông moät naøy khoâng nhaèm khaûo saùt kó löôõng taát caû

caùc bieåu hieän cuûa loâ gích môø trong töøng loaïi vaên baûn cuõng nhö thoáng keâ ñaày ñuû taát caû caùc kieåu

daïng trong töøng loaïi vaên baûn trong caùc phong caùch ngoân ngöõ khaùc nhau vì ñoù laø coâng vieäc vöôït ra

khoûi giôùi haïn cuûa luaän vaên cuõng nhö naêng löïc cuûa baûn thaân, caàn ñeán thôøi gian, söùc löïc vaø trí tueä cuûa

nhieàu ngöôøi. Trong luaän vaên naøy, chuùng toâi chæ ñaët ra muïc ñích chöùng minh söï toàn taïi/ khoâng toàn taïi

cuûa loâ gích môø trong caùc daïng vaên baûn, trong caùc phong caùch ngoân ngöõ khaùc nhau. Böôùc ñaàu chæ ra

moät vaøi bieåu hieän cuûa chuùng trong caùc daïng vaên baûn, trong caùc phong caùch ngoân ngöõ aáy. Bôûi vaäy,

ngöõ lieäu maø chuùng toâi khaûo saùt chaéc chaén seõ khoâng ñaày ñuû maø coù tính giôùi haïn trong moät soá vaên

baûn thuoäc nhöõng phong caùch ngoân ngöõ khaùc nhau, thuoäc nhöõng phaân ngaønh cuûa nhöõng chuyeân

ngaønh gioáng hoaëc khaùc nhau.

3. Moät soá bieåu hieän cuûa loâ gích môø trong vaên baûn khoa hoïc

Vaên baûn khoa hoïc (VBKH) laø moät kieåu vaên baûn duøng cho caùc muïc ñích dieãn ñaït chuyeân moân

saâu. Noù coù nhöõng ñaëc ñieåm noåi baät sau ñaây:

- Duøng nhieàu thuaät ngöõ khoa hoïc, coù söï khaùi quaùt cao.

- Caùc phaùt ngoân haøm chöùa nhieàu laäp luaän khoa hoïc, theå hieän chaát löôïng tö duy cao.

- Caâu ñieàu kieän -heä quaû vaø caâu gheùp ñöôïc söû duïng nhieàu, coù söï lieân heä giöõa caùc veá trong caâu

vaø giöõa caùc phaùt ngoân vôùi nhau, theå hieän nhöõng luaän cöù khoa hoïc chaët cheõ. Vì vaäy, ñoä dö thöøa trong

caùc phaùt ngoân noùi chung laø ít nhaát so vôùi ñoä dö thöøa trong caùc daïng vaên baûn khaùc.

VBKH goàm coù hai caáp ñoä:

- Caáp ñoä phoå thoâng. Chaúng haïn nhö SGK phoå thoâng, saùch phoå bieán kieán thöùc caùc loaïi…

- Caáp ñoä chuyeân saâu. Chaúng haïn nhö nhöõng coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc chuyeân ngaønh,

luaän vaên thaïc só, tieán só… Theo chuùng toâi, ñaây laø nhöõng vaên baûn ñieån hình nhaát cho daïng VBKH caàn

ñöôïc khaûo saùt ñeå phaùt hieän vieäc söû duïng loâ gích môø trong dieãn ñaït, truyeàn taûi thoâng tin khoa hoïc.

Theá nhöng, do giôùi haïn veà dung löôïng, chuùng toâi chæ tieán haønh choïn ngaãu nhieân moät soá vaán ñeà cô

baûn hay moät soá ñoaïn, chöông, muïc trong moät soá coâng trình khoa hoïc xaõ hoäi (ngoân ngöõ hoïc) laøm ñoái

töôïng ñeå khaûo saùt – moät lónh vöïc ñang coù söï xaâm nhaäp maïnh meõ cuûa nhieàu ngaønh khoa hoïc khaùc.

Trong khi löïa choïn chuùng toâi coá gaéng tuyeån löïa nhöõng coâng trình, nhöõng chuyeân luaän coù uy tín, coù

tieáng vang trong giôùi nghieân cöùu Vieät ngöõ hoïc, coù giaù trò khoa hoïc cao, taàm khaùi quaùt lôùn.

Keát quaû xöû lyù cuûa chuùng toâi cho thaáy: Trong vaên baûn khoa hoïc cuõng tìm thaáy nhieàu bieåu hieän

cuûa loâ gích môø nhö loâ gích môø ñònh danh, loâ gích môø khaùi quaùt… Chaúng haïn:

ÔÛ lónh vöïc ngöõ phaùp (syntactics), Lónh vöïc thöôøng ñöôïc coi laø lónh vöïc cuûa nhöõng thao taùc coù

tính hình thöùc thì nhöõng bieåu hieän cuûa loâ gích môø cuõng laø thöôøng gaëp, thöôøng thaáy. Ví duï nhö trong

vieäc ñònh danh ñôn vò cô baûn, nhoû nhaát, coù nghóa, ñôn vò caáu taïo töø chung cho caû töø vöïng laãn ngöõ

phaùp laø: Hình vò (Xonlxhev), ngöõ vò (Nguyeãn Kim Thaûn), nguyeân vò (Hoà Leâ), töø (Cao Xuaân Haïo)… ÔÛ

vieäc ñònh danh ñôn vò cuù phaùp töông ñöông töø (phöùc taïp veà caáu truùc hôn töø) laø nhoùm töø, töø toå, cuïm

töø, ngöõ … ÔÛ vieäc ñònh danh ñôn vò ôû caáp chuyeån tieáp laø cuù (Tröông Vaên Chình vaø Nguyeãn Hieán Leâ),

meänh ñeà (Traàn Troïng Kim), töø toå töôøng thuaät, cuïm töø chuû vò (Nguyeãn Kim Thaûn), ngöõ ñoaïn thuyeát

tính chöa keát thuùc ôû caáp ñoä chuyeån tieáp töø ngöõ sang caâu (Löu Vaân Laêng), tieåu cuù (Cao Xuaân Haïo)….

ÔÛ lónh vöïc ngöõ nghóa hoïc (Semantisc) nhöõng bieåu hieän cuûa loâ gích môø ñònh danh theå hieän ôû vieäc

caáp cho nhöõng khaùi nieäm cô baûn lieân quan ñeán nghóa cuûa töø, cuûa caâu… nhöõng noäi haøm, ngoaïi dieân

khaùc nhau. Chaúng haïn nhö khaùi nieäm tình thaùi (modality)… (chi tieát veà vaán ñeà naøy xin xem chöông

III).

ÔÛ lónh vöïc duïng phaùp (Pragmatics) – lónh vöïc cuûa vieäc söû duïng ngoân töø trong nhöõng tình huoáng

cuï theå, vôùi nhöõng muïc ñích cuï theå thì nhöõng bieåu hieän cuûa loâ gích môø cuõng theå hieän qua vieäc ñònh

danh vaø hieåu nhöõng khaùi nieäm lieân quan ñeán lónh vöïc naøy nhö: Caáu truùc ñeà thuyeát cuûa caâu, Caáu

truùc thoâng baùo, Caùc hieän töôïng tieâu ñieåm hoùa, Caùc giaù trò ngoân trung… Coù leõ chính vì vaäy cho neân

tröôùc khi khaûo saùt ñoái töôïng cuûa moät coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc, caùc nhaø nghieân cöùu thöôøng

phaûi ñònh nghóa khaùi nieäm hay neâu ra caùch hieåu vaø quan ñieåm cuûa mình veà khaùi nieäm ñoù.

Ngoaøi nhöõng bieåu hieän cuûa loâ gích môø ñònh danh, trong vaên baûn khoa hoïc loâ gích môø coøn ñöôïc

bieåu hieän raát roõ qua nhöõng laäp luaän, dieãn ñaït, ñuùc keát cuûa nhaø khoa hoïc. Chaúng haïn: Song song vôùi

vieäc khaùi quaùt tính phoå bieán cuûa moät hieän töôïng hay khi ñöa ra moät quy taéc, caùc nhaø nghieân cöùu

ñeàu caån thaän neâu leân caùc “leä ngoaïi”. Vaø hoï thöôøng söû duïng caùc töø vaø cuïm töø nhö: thoâng thöôøng, coù

theå, nhieàu khi, thöôøng laø, coù leõ laø, haàu nhö… Ñaây laø moät phöông phaùp khaùi quaùt meàm deûo, linh hoaït

vì trong khoa hoïc xaõ hoäi khoâng phaûi luùc naøo cuõng coù theå ñöa ra ñöôïc nhöõng con soá tuyeät ñoái chính

xaùc, khoâng bao goàm caùc tröôøng hôïp ngoaïi leä. Chaúng haïn, Nguyeãn Taøi Caån khi baøn veà phaïm truø

thieát ñònh trong coâng trình chuyeân khaûo “Töø loaïi danh töø trong tieáng Vieät hieän ñaïi”, 1975, chöông

IV, Tr 278 ñaõ khaùi quaùt veà hai töø caùc, nhöõng nhö sau:

“… Thoâng thöôøng (nhöõng + danh töø) laø moät daïng ñoøi hoûi ñònh ngöõ ôû sau (…) nhöõng tröôøng hôïp

naøy, nhieàu khi chuùng ta coù theå thay “caùc” baèng “nhöõng”; sau “caùc” thì ñònh ngöõ coù taùc duïng boå

sung, taùc duïng mieâu taû, do ñoù thöôøng coù theå löôïc boû…”

(Nhöõng choã in ñaäm vaø gaïch chaân laø do chuùng toâi nhaán maïnh)

Cao Xuaân Haïo, khi baøn veà nghóa bieåu hieän cuûa caâu trong phaàn daãn luaän cuûa coâng trình “ Tieáng

Vieät- sô thaûo ngöõ phaùp chöùc naêng, Q1”; 1991; Tr 49 cuõng choïn caùch khaùi quaùt nhö ñaõ noùi ôû treân:

“… Trong khuoân khoå cuûa phaàn trình baøy khoâng cho pheùp chuùng toâi giôùi thieäu daøi hôn veà quan

ñieåm cuûa Halliday cuõng nhö cuûa caùc taùc giaû tröôùc veà bình dieän nghóa bieåu hieän cuûa caâu, maëc daàu

ñoù laø lónh vöïc deã tìm thaáy söï töông ñoàng veà cô baûn (…) Duø ngöõ phaùp cuûa caùc ngoân ngöõ coù phaân bieät

caùc phaïm truø, caùc chöùc naêng, caùc saéc ñoä tình thaùi moät caùch khaùc nhau ñeán ñaâu thì caùch caûm thuï

nhöõng söï tình cuûa theá giôùi hieän thöïc vaãn nhö nhau vaø do ñoù, caùi ñöôïc bieåu hieän phaûi gioáng nhau.

Neáu khoâng, khoâng theå naøo coù ñöôïc vieäc dòch thuaät töø ngoân ngöõ naøy sang ngoân ngöõ khaùc, neáu khoâng

keå nhöõng söï nhaàm laãn (…) dòch chæ coù theå laø phaûn ôû nhöõng bình dieän naøo kia, chöù rieâng ôû bình dieän

bieåu hieän thì söï töông öùng thöôøng laø hoaøn toaøn.”

(Nhöõng choã in ñaäm vaø gaïch chaân laø do chuùng toâi nhaán maïnh)

Coù theå noùi raèng, môø veà ñònh danh vaø môø veà khaùi quaùt vöøa laø moät trong nhöõng bieåu hieän cuûa loâ

gích môø trong vaên baûn khoa hoïc vöøa laø moät trong nhöõng bieåu hieän cuûa loái tö duy khoa hoïc: Vöøa cuï

theå, roõ raøng, khaùch quan trong chöùng minh vöøa tröøu töôïng, khaùi quaùt trong keát luaän veà baûn chaát cuûa

söï vaät hieän töôïng hay khi chæ ra quy luaät, xu höôùng phaùt trieån cuûa söï vaät hieän töôïng trong HTKQ,

laøm neân ñieåm khaùc bieät vôùi caùc daïng vaên baûn khaùc.

4. Moät soá bieåu hieän cuûa loâ gích môø trong vaên baûn baùo chí thoâng tin

Vaên baûn baùo chí thoâng tin laø kieåu dieãn ñaït trong caùc baøi ñöa tin, caùc maåu quaûng caùo, tieáp thò

hay caùc baøi phoûng vaán, phoùng söï vaø bình luaän tin töùc thôøi söï veà caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi.

Vaên baûn baùo chí thoâng tin coù moät soá nhöõng ñaëc tröng sau ñaây:

 Thöôøng tuaân theo nhöõng khuoân maãu vaên baûn vaø coâng thöùc haønh vaên nhaát ñònh cho noäi dung

cuûa moãi baøi tin. Thöôøng goàm caùc yeáu toá sau:

(1) Thôøi gian (2) Ñòa ñieåm (3) Nhaân vaät/ Söï kieän (4) Dieãn bieán (5) nguyeân nhaân (6) Bình luaän…

Töø ngöõ trong nhöõng loaïi baøi ñöa tin phaàn lôùn laø lôùp töø ngöõ chuyeân duøng trong caùc hoaït ñoäng

cuûa boä maùy nhaø nöôùc, caùc ñoaøn theå xaõ hoäi. Trong ñoù:

Töø ngöõ trong caùc maãu quaûng caùo thöôøng laø teân caùc haøng hoùa (caùc töø chæ ñòa danh, caùc töø chæ

phaåm chaát…)

Töø ngöõ trong caùc baøi phoûng vaán, phoùng söï thöôøng laø nhöõng töø ngöõ chuyeân duøng trong lónh vöïc

ñöôïc tieán haønh phoûng vaán hoaëc laøm phoùng söï. Töø ngöõ trong nhöõng baøi bình luaän thôøi söï thì thieân veà

lónh vöïc thôøi söï.

 Caáu truùc cuù phaùp thöôøng laëp laïi moät soá kieåu nhaát ñònh. Trong ñoù: Quaûng caùo thöôøng söû duïng

caâu ñôn, caùc baøi ñöa tin thöôøng söû duïng nhieàu caâu ñôn hoaëc caâu ñôn coù keát caáu phöùc taïp. Baøi phoûng

vaán, phoùng söï thì tuøy lónh vöïc, tuøy noäi dung vaán ñeà maø noù ñi saâu maø söû duïng caáu truùc cuù phaùp giaûn

ñôn hoaëc phöùc taïp. Baøi bình luaän thôøi söï thì duøng nhieàu caâu ñeà öùng vaø caâu ñieàu kieän - heä quaû.

Nhìn chung, vaên baûn baùo chí thöôøng höôùng tôùi ñaëc ñieåm ngaén goïn, suùc tích, haáp daãn, kòp thôøi…

do noù phaûi ñaùp öùng thoâng tin toái öu trong moät dieän tích khuoân baùo höõu haïn. Keå töø vieäc ñaët tieâu ñeà

cho moät baøi ñöa tin, phoùng söï, bình luaän…ñeán caùch mieâu thuaät, keát thuùc chuùng.

Keát quaû khaûo saùt böôùc ñaàu cuûa chuùng toâi cho thaáy: Trong vaên baûn baùo chí, coù moät soá bieåu

hieän cuûa loâ gích môø sau ñaây:

4.1 Môø veà nguoàn daãn

Nguoàn daãn laø moät trong nhöõng phöông thöùc chæ ra, neâu ra hay giôùi thieäu nguoàn tin (nguoàn phaùt

tin). Trong vaên baûn baùo chí, noù ñöôïc nhaän bieát qua moät soá kieåu caáu truùc nhö:

THEO X + KHUOÂN TIN hay TIN TÖØ X + KHUOÂN TIN…

Trong ñoù:

 X laø nguoàn phaùt tin. Noù thöôøng laø moät ngöõ danh töø hay laø moät ngöõ ñoäng töø ñaõ ñöôïc danh hoùa,

raát ít khi X laø moät töø.

 KHUOÂN TIN thöôøng goàm: (1)Thôøi gian (2) Ñòa ñieåm (3) Nhaân vaät/ Söï kieän (4) Dieãn bieán (5)

nguyeân nhaân (6) Bình luaän… Chaúng haïn:

“Theo öôùc tính cuûa UBDS – GÑ – Treû em, naêm nay Vieät Nam coù khoaûng 500.000 phuï nöõ mang

thai…)

(Baùo GD  TÑ. 4/11/2003)

Caáu truùc nguoàn daãn treân thöôøng ñöôïc söû duïng khi moät kí giaû hay moät tôø baùo vay möôïn, xöû lyù laïi

thoâng tin töø moät nguoàn khaùc (daãn giaùn tieáp). Khi söû duïng kieåu daãn naøy thì tôø baùo, kí giaû thöôøng

khoâng phaûi chòu traùch nhieäm veà thoâng tin ñöôïc ñöa ra. Caáu truùc nguoàn daãn naøy laø moät trong nhöõng

phöông thöùc theå hieän tính khaùch quan cuûa thoâng tin, raát hay ñöôïc söû duïng treân caùc phöông tieän

thoâng tin ñaïi chuùng.

Khaûo saùt caáu truùc nguoàn daãn naøy chuùng toâi nhaän thaáy raèng: Beân caïnh chöùc naêng daãn tin, toû

hoùa thoâng tin töø moät nguoàn X naøo ñoù thì caáu truùc nguoàn daãn naøy cuõng coøn duøng ñeå môø hoùa thoâng

tin töø moät nguoàn phaùt naøo ñoù . Ñaëc bieät laø trong nhöõng tröôøng hôïp “teá nhò” nhö ñeå “baûo veä” nguoàn

daãn hay trong nhöõng tröôøng hôïp chöa ñöôïc coâng boá chính thöùc nguoàn daãn tin….

Khi môø hoùa, caáu truùc nguoàn daãn treân thöôøng coù daïng:

THEO (moät) X + KHUOÂN TIN hay TIN TÖØ (moät) X + KHUOÂN TIN…

Chaúng haïn:

”Theo moät nguoàn tin töø cô quan coâng an, khoaûng giöõa naêm 2001, thöïc traïng xuoáng caáp cuûa thaûo

caàm vieân….”

(Bình Döông 5/11)

“ Theo tin töø moät caùn boä UBND tænh, ngaøy 1/11 phoù giaùm ñoác laâm tröôøng Koâng K” deù (huyeän

Koâng chro, Gia Lai) OÂng Ñoã Vaên Lôïi vöøa bò cô quan ñieàu tra (coâng an Gia Lai) khôûi toá.”

(Lao ñoäng 4/11/2003)

Theo chuùng toâi, chöùc naêng vaø khaû naêng söû duïng linh hoaït cuûa caáu truùc nguoàn daãn treân vöøa laø

moät minh chöùng roõ raøng veà moät trong nhöõng ñaëc ñieåm cuûa kieåu daãn tin thöôøng gaëp trong moät soá theå

loaïi cuûa vaên baûn baùo chí vöøa laø moät daãn chöùng chöùng toû kinh nghieäm ngheà nghieäp, baûn lónh, ñaëc

ñieåm ngheà nghieäp cuûa ngheà baùo vaø ngöôøi laøm baùo – moät ngheà raát ñaëc bieät: Nhieàu khi ñöùng tröôùc

nhöõng söï vieäc teá nhò nhö: khoâng theå noùi thaúng ra, chöa theå noùi thaúng ra… maø vaãn caàn phaûi thoâng tin

ñeán baïn ñoïc.

4.2 Môø veà soá löôïng vaø tình thaùi noùi chung

Trong moät soá theå loaïi cuûa vaên baûn baùo chí, thöôøng cho pheùp ôû moät möùc ñoä naøo ñoù vieäc söû duïng

moät soá phöông thöùc dieãn ñaït, suy luaän môø hay gaàn ñuùng. Ñaëc bieät laø trong moät soá theå loaïi nhö:

Bình luaän tin töùc, traû lôøi – hoûi ñaùp trong phoûng vaán, phoùng söï ñieàu tra… Nhöõng suy luaän hay nhöõng

kieåu dieãn ñaït nhö vaäy ñaõ goùp phaàn bieåu hieän nhöõng thoâng tin “ngaàm aån” hay nhöõng thoâng tin

“chìm” trong ngoân ngöõ baùo chí. Moät loaïi thoâng tin maø nhieàu khi coøn quan troïng hôn caû nhöõng thoâng

tin “noåi” treân beà maët, moät loaïi thoâng tin maø khoâng phaûi baát cöù ngöôøi laøm baùo naøo daùm laøm vaø laøm

noåi. Sau ñaây chuùng toâi xin trích löôïc moät trong nhöõng baøi vieát coù ñaëc ñieåm nhö vaäy. Baøi vieát coù töïa

ñeà “Chuû nghóa tö baûn thaân höõu” Ñaêng trong muïc “Thôøi söï vaø suy ngaãm” Baùo phaùp luaät thaønh phoá

Hoà Chí Minh 13/11/2003. Do baøi vieát coù dung löôïng töông ñoái daøi neân chuùng toâi chæ toùm taét caáu

truùc cuûa baøi vieát, coøn nguyeân vaên baøi baùo seõ ñöôïc ñöa vaøo phuï luïc soá 02 cuûa luaän vaên.

Baøi vieát coù caáu truùc ba phaàn. Trong phaàn thöù nhaát (02 ñoaïn ñaàu), taùc giaû chæ ra nhöõng bieåu hieän

cuûa “ chuû nghóa tö baûn thaân höõu” thoâng qua caùc moái lieân heä giöõa caùc doanh nghieäp tö nhaân vôùi caùc

quan chöùc nhaø nöôùc, giöõa vieäc boá meï laøm chính trò vôùi vieäc con caùi laøm kinh teá tö nhaân. Trong phaàn

thöù hai: Ñaàu tieân, taùc giaû chæ ra taùc haïi gheâ gôùm cuûa “chuû nghóa tö baûn thaân höõu” ñoái vôùi neàn kinh

teá cuûa moät quoác gia (taùc giaû ñöa ra ví duï veà ñaát nöôùc Indonesia döôùi thôøi toång thoáng Suharto vaø

nöôùc Nga döôùi thôøi toång thoáng Yeltsin). Tieáp ñoù, laø söï lieân heä vôùi tình hình ôû ñaát nöôùc chuùng ta.

Phaàn ba laø phaàn baøy toû quan ñieåm cuûa taùc giaû khi vieát veà vaán ñeà naøy (ñaùnh ñoäng) vaø quan ñieåm

cuûa nhaø nöôùc ta ñoái vôùi vaán ñeà “chuû nghóa tö baûn thaân höõu” trong phaùt trieån kinh teá tö nhaân (khoâng

chaáp nhaän). Sau ñaây laø ñoaïn vaên coù ñaëc ñieåm môø veà soá löôïng vaø tình thaùi:

“ … ÔÛ Vieät Nam ta, bao nhieâu coâng ty tö nhaân ñaõ phaát leân nhôø söï ñôõ ñaàu cuûa caùc quan chöùc nhaø

nöôùc? Coù leõ chöa nhieàu. Ít nhaát thì chöa ñeán möùc maø dö luaän xaõ hoäi bò ñaùnh ñoäng. Tuy nhieân,

nhöõng moái quan heä thaân thieát thì ñaõ baét ñaàu hình thaønh. Vaø coù theå khoâng ít hôïp ñoàng cuõng ñaõ ñöôïc

chuyeån cho caùc coâng ty tö nhaân theo söï thaân quen…”.

Trong ñoaïn vaên treân, nhöõng töø nhö: coù leõ, coù theå laø nhöõng töø tình thaùi môø veà moät theá giôùi caùc

khaû naêng. Coøn nhöõng töø , ngöõ nhö: chöa nhieàu, chöa ñeán möùc maø dö luaän xaõ hoäi bò ñaùnh ñoäng,

khoâng ít laø nhöõng töø, ngöõ môø veà soá löôïng, daãn tôùi nhieàu caùch hieåu khaùc nhau maø moãi moät caùch

hieåu ñeàu ñuùng trong moät giôùi haïn naøo ñoù.

5. Moät soá bieåu hieän cuûa loâ gích môø trong vaên baûn chính luaän

Vaên baûn chính luaän laø kieåu dieãn ñaït trong nhöõng vaên baûn thuoäc lónh vöïc chính trò – xaõ hoäi. Kieåu

dieãn ñaït naøy theå hieän ôû nhöõng theå loaïi nhö: Xaõ luaän, caùc baùo caùo chính trò, lôøi keâu goïi, tuyeân ngoân…

Nhöõng theå loaïi naøy ñeà caäp tôùi taát caû caùc maët cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi nhö kinh teá, chính trò, ngoaïi giao,

vaên hoùa, khoa hoïc, y teá… Kieåu dieãn ñaït trong nhöõng daïng vaên baûn naøy coù moät soá ñaëc ñieåm troäi, laøm

neân neùt khu bieät vôùi caùc kieåu dieãn ñaït trong moät soá daïng vaên baûn khaùc. Cuï theå:

(i) Coù tính bình giaù coâng khai.

(ii) Coù tính laäp luaän chaët cheõ.

(iii) Coù tính truyeàn caûm maïnh meõ.

Noùi khaùc ñi laø noù thuyeát phuïc ngöôøi ñoïc, ngöôøi nghe baèng caû lyù trí tænh taùo, saùng suoát vaø tình

caûm noàng nhieät, chaân thaønh.

Ñoái töôïng tieáp nhaän cuûa loaïi vaên baûn naøy raát ña daïng, ñaëc bieät laø ñoái töôïng cuûa nhöõng baûn

tuyeân ngoân, lôøi keâu goïi. Bôûi vaäy ngoân ngöõ trong nhöõng daïng vaên baûn naøy thöôøng phaûi höôùng tôùi

yeâu caàu giaûn dò, roõ raøng, chính xaùc ngay caû khi dieãn ñaït nhöõng khaùi nieäm tröøu töôïng, phöùc taïp.

Treân thöïc teá, ngoân ngöõ trong nhöõng daïng vaên baûn naøy phaàn nhieàu thuoäc veà lôùp töø toaøn daân.

Veà cuù phaùp, vaên baûn chính luaän coù hai xu höôùng noåi baät: Thöù nhaát, duøng nhieàu caáu truùc caâu coù

keát caáu phöùc taïp nhö keát caáu nhaân – quaû, keát caáu ñieàu kieän – heä quaû, keát caáu hoâ – öùng… Beân caïnh

ñoù coøn coù xu höôùng ñi tìm nhöõng caùch ñaët caâu môùi meû, theå hieän caù tính saùng taïo cuûa taùc giaû.

Coù theå noùi raèng: Kieåu dieãn ñaït trong vaên baûn chính luaän vöøa coù ñieåm gioáng vôùi vaên baûn haønh

chính, vaên baûn khoa hoïc, vaên baûn baùo chí ôû tính khoa hoïc, ôû söï maãu möïc, chaët cheõ vaø thôøi söï vöøa

coù ñieåm gioáng vôùi kieåu dieãn ñaït trong caùc vaên baûn ngheä thuaät ôû choã noù coù söû duïng ôû möùc ñoä hôïp lyù

caùc phöông tieän tu töø veà töø nhö: so saùnh, aån duï, hoaùn duï… vaø nhöõng phöông tieän tu töø cuù phaùp nhö:

laëp, ñoái, ñaûo, duøng caâu hoûi tu töø… Treân thöïc teá, caùc vaên baûn chính luaän ñöùng haøng thöù hai sau vaên

baûn ngheä thuaät trong vieäc söû duïng caùc bieän phaùp tu töø. Nhöng neáu nhö ôû vaên baûn ngheä thuaät, vieäc

söû duïng caùc bieän phaùp tu töø laø nhaèm muïc ñích laøm cho vaên baûn coù tính hình töôïng thì ôû vaên baûn

chính luaän vieäc söû duïng caùc bieän phaùp tu töø chæ nhaèm taêng theâm söùc maïnh cho vieäc bình giaù, phuïc

vuï cho vieäc bình giaù. Bôûi vaäy, ñaõ coù nhieàu nhaø nghieân cöùu xeáp vaên baûn chính luaän vaøo nhöõng

phong caùch khaùc nhau nhö: Phong caùch haønh chính, phong caùch vaên chöông…

Trong vaên baûn chính luaän, nhöõng bieåu hieän cuûa loâ gích môø cuõng laø thöôøng gaëp, thöôøng thaáy. Ñeå

laøm roõ moät trong nhöõng bieåu hieän ñoù chuùng toâi seõ ñi vaøo phaân tích baûn tuyeân ngoân ñoäc laäp (TNÑL)

khai sinh ra nöôùc Vieät Nam Daân Chuû Coäng Hoøa – Moät aùng vaên chính luaän coù giaù trò lòch söû lôùn lao,

tieâu bieåu cho phong caùch vaên chính luaän cuûa Hoà Chuû Tòch vaø moät soá taùc phaåm vaên chính luaän khaùc

cuûa Ngöôøi. Do toaøn vaên vaên baûn TNÑL töông ñoái daøi neân trong luaän vaên, chuùng toâi chæ toùm taét caáu

truùc cuûa TNÑL coøn phaàn vaên baûn seõ ñöa vaøo phuï luïc soá 01. Veà caáu truùc, baûn tuyeân ngoân ñoäc laäp

vôùi 49 phaùt ngoân coù theå phaân taùch thaønh ba phaàn nhö sau:

Phaàn môû ñaàu (08 phaùt ngoân ñaàu) laø vieäc xaùc laäp hai tieân ñeà theå hieän ôû vieäc trích daãn hai caâu

noùi noåi tieáng trong baûn tuyeân ngoân ñoäc laäp naêm 1776 cuûa nöôùc Mó vaø baûn tuyeân ngoân nhaân quyeàn

vaø daân quyeàn cuûa Phaùp naêm 1791. Vieäc trích daãn naøy seõ laø cô sôû cho vieäc khaúng ñònh quyeàn ñöôïc

töï do bình ñaúng, haïnh phuùc cuûa ngöôøi Vieät Nam.

Phaàn thöù hai coù theå chia nhoû thaønh nhöõng noäi dung sau:

 Taùc giaû chæ ra tính phi nghóa cuûa boïn TDP (Phaùt Ngoân Soá 09)

+ Toá caùo toäi aùc cuûa TDP treân lónh vöïc chính trò (töø phaùt ngoân 12-> 19).

+ Toá caùo toäi aùc cuûa TDP treân lónh vöïc kinh teá (töø phaùt ngoân 20 -> 29)

+ Toá caùo toäi aùc baùn nöôùc ta cho Nhaät (töø phaùt ngoân 30 -> 32)

+ Toá caùo thaùi ñoä baát hôïp taùc, toäi aùc khuûng boá, taøn saùt Vieät Minh (töø 33-> 35)

+ Chæ ra thaùi ñoä thieän chí,luoân luoân muoán hôïp taùc ñaùnh Nhaät cuûa Vieät Minh vaø thaùi ñoä khoan

hoàng, nhaân ñaïo cao caû cuûa ngöôøi Vieät Nam ñoái vôùi ngöôøi Phaùp sau cuoäc bieán ñoäng ngaøy 9/3/45. (töø

phaùt ngoân 36-> 37).

+ Chöùng minh tính chaát hôïp phaùp cuûa nhaø nöôùc Vieät Nam DCCH; Beû gaõy luaän ñieäu, lyù do bao

bieän muoán quay laïi Vieät Nam moät laàn nöõa döôùi boùng quaân Ñoàng Minh cuûa TDP (töø phaùt ngoân 38->

43) .

Phaàn ba:

+ Tuyeân boá thoaùt li quan heä vôùi Phaùp, xoaù boû moïi ñaëc quyeàn, hieäp öôùc kí vôùi Phaùp tröôùc ñaây

(phaùt ngoân 44).

+ Baøy toû nieàm tin vaøo coâng lyù, chính nghóa cuûa daân toäc Vieät Nam, cuûa chính phuû laâm thôøi nöôùc

VNDCCH ñoái vôùi nhaân loaïi yeâu chuoäng hoaø bình vaø chính nghóa treân theá giôùi (phaùt ngoân 46 -> 47).

+ Tuyeân boá, khaúng ñònh chuû quyeàn töï do ñoäc laäp (phaùt ngoân 45 + 48) vaø lôøi theà giöõ vöõng quyeàn

ñoäc laäp, töï do cuûa ñaát nöôùc cuûa daân toäc (phaùt ngoân 49).

Keát quaû xöû lyù cuûa chuùng toâi cho thaáy, trong Tuyeân Ngoân Ñoäc Laäp coù moät soá bieåu hieän cuûa loâ

gích môø nhö sau:

* Loâ gích môø veà soá löôïng, loâ gích môø sôû chæ.

* Loâ gích môø ñaëc tröng .

5.1. Loâ gích môø soá löôïng, loâ gích môø sôû chæ trong Tuyeân Ngoân Ñoäc Laäp

+ Trong phaùt ngoân 02 (phaùt ngoân möôïn lôøi), coù daãn laïi moät ñoaïn trong baûn TNÑL naêm 1776

cuûa nöôùc Mó . Trong ñoaïn vaên daãn laïi naøy xuaát hieän loâ gích môø soá löôïng (Chi tieát veà loâ gích môø sôû

chæ vaø loâ gích môø soá löôïng xin xem chöông II cuûa luaän vaên). Phöông tieän taïo neân loâ gích môø soá

löôïng vaø loâ gích sôû chæ trong phaùt ngoân 02 naøy laø vieäc söû duïng töø (nhöõng) môû ñaàu caáu truùc danh ngöõ

(nhöõng quyeàn khoâng ai coù theå xaâm phaïm ñöôïc ).

Vieäc söû duïng moät phaùt ngoân daãn laïi coù chöùa loâ gích môø soá löôïng, loâ gích môø sôû chæ naøy theo

chuùng toâi coù 2 taùc duïng chính:

Thöù nhaát, taïo ñöôïc haøm yù: Moïi con ngöôøi sinh ra treân coõi ñôøi naøy baát luaän thuoäc Daân Toäc naøo

ñeàu coù raát nhieàu quyeàn, ñeàu bình ñaúng vôùi nhau. (taùc giaû khoâng lieät keâ laø bôûi vì maëc ñònh raèng ñoù

laø nhöõng lyù leõ thoâng thöôøng, laø ñaïo nghóa ai ai cuõng bieát).

Thöù hai, sau khi giôùi thieäu coù theå ñi tröïc tieáp ngay vaøo vaán ñeà chính caàn giaûi quyeát: Ñoù laø

quyeàn ñöôïc soáng, ñöôïc töïï do vaø möu caàu haïnh phuùc cuûa daân toäc Vieät Nam ñang bò TDP chaø ñaïp,

töôùc ñoaït.

Thöïc teá cho thaáy: Baûn tuyeân ngoân ñoäc laäp naøy coù moät yù nghóa cöïc kì lôùn lao, vaäy maø khi ñaët

vaán ñeà, Baùc chæ duøng coù 08 phaùt ngoân maø vaãn ñaûm baûo ñöôïc tieàn ñeà xuaát phaùt, vaãn ñaûm baûo ñöôïc

noäi dung caàn truyeàn ñaït. Coù theå noùi raèng: Khoù coù theå ruùt ngaén phaàn môû ñaàu cuûa TNÑL hôn ñöôïc

nöõa maø vaãn ñaûm baûo tính ñaày ñuû lyù do, tính khoâng maâu thuaãn... Theo chuùng toâi, vieäc söû duïng loâ

gích môø soá löôïng vaø loâ gích môø sôû chæ ñaõ goùp phaàn tích cöïc trong vieäc ruùt ngaén ñeán möùc toái ña soá

löôïng phaùt ngoân caàn söû duïng trong phaàn môû ñaàu naøy. Maët khaùc cuõng giuùp ngöôøi tieáp nhaän (ñoái

töôïng raát roäng) coù theå töø nhöõng chaân lyù ñöôïc neâu ra töø hai tieân ñeà maø lieân töôûng tôùi thaân phaän daân

toäc Vieät Nam töø 1858 -> 1945.

Trong baûn TNÑL, khoâng nhöõng ôû phaàn môû ñaàu naøy taùc giaû môùi trích daãn, söû duïng phöông phaùp

naøy maø ngay trong phaàn hai ( ôû caùc phaùt ngoân soá 13, 15, 16, 23, 29, 33, 35, 37…) chuùng ta cuõng thaáy

STT

THUOÄC PHAÙT NGOÂN

PHÖÔNG TIEÄN NGOÂN NGÖÕ THEÅ HIEÄN LOÂ GÍCH MÔØ

SOÁÀ

SOÁ LÖÔÏNG

01

13

Nhöõng luaät phaùp daõ man.

02

15

Nhaø tuø nhieàu hôn tröôøng hoïc.

03

16

Nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc, thöông noøi cuûa ta.

04

23

Haøng traêm thöù thueá voâ lyù.

05

29

Hôn hai trieäu.

06

33

Bieát bao laàn .

07

35

Gieát (…) soá ñoâng tuø chính trò ôû Yeân Baùi vaø Cao Baèng.

08

37

Nhieàu ngöôøi Phaùp.

Trong thöïc teá, nhöõng caùch dieãn ñaït môø veà soá löôïng treân raát khoù coù theå quy veà löôïng naøo cuï

taùc giaû söû duïng caùch dieãn ñaït môø veà soá löôïng vaø sôû chæ). Xin xem baûng toång hôïp döôùi:

theå maø chæ coù theå quy veà moät giôùi haïn vôùi moät bieân ñoä naøo ñoù vaø hieåu vôùi moät löôïng cuï theå naøo

trong bieân ñoä ñoù thì cuõng ñuùng. Caùch dieãn ñaït naøy goùp moät phaàn raát ñaéc löïc vaøo vieäc toá caùo toäi aùc

cuûa TDP ñoái vôùi nhaân daân ta treân caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, laøm taêng theâm loøng caêm phaãn

nôi ngöôøi tieáp nhaän.

5.2 Loâ gích môø ñaëc tröng trong Tuyeân Ngoân Ñoäc Laäp

Song song vôùi vieäc söû duïng loâ gích môø soá löôïng, loâ gích môø sôû chæ ta thaáy taùc giaû cuûa baûn

TNÑL coøn söû duïng loâ gích môø ñaëc tröng trong mieâu thuaät. (chi tieát veà loâ gích môø ñaëc tröng xin xem

chöông II). Ñoù laø nhöõng ñaëc tröng vöøa coù tính xaùc ñònh vöøa coù tính khoâng xaùc ñònh (xaùc ñònh trong

moät bieân ñoä roäng). Caùc phöông tieän ngoân ngöõ taïo neân ñoä môø veà ñaëc tröng theå hieän ôû vieäc söû duïng

lôùp tính töø khoâng xaùc ñònh thang ñoä trong caáu truùc traïng ngöõ chæ phöông thöùc “moät caùch voâ cuøng

taøn nhaãn” (phaùt ngoân 25) hay trong caáu truùc traïng ngöõ chæ nguyeân nhaân “trôû neân baàn cuøng” (phaùt

ngoân 23), traïng ngöõ chæ giôùi haïn “ñeán taän xöông tuûy” (phaùt ngoân 20)…

Chính vieäc söû duïng lôùp tính töø khoâng xaùc ñònh thang ñoä nhö vöøa phaân tích ôû treân ñaõ laøm cho

nhöõng phaùt ngoân chöùa chuùng trôû neân coù tính gôïi caûm cao, kích thích maïnh vaøo trí töôûng töôïng

phong phuù cuûa baïn ñoïc. Coäng höôûng cuøng vôùi nhöõng phöông phaùp xaùc ñònh chính xaùc trong taùc

phaåm (phöông phaùp löôïng hoùa) ñaõ laøm neân söùc toá caùo vaø lay ñoäng loøng ngöôøi maïnh meõ. Trong lòch

söû vaên hoïc Vieät Nam ta, nhöõng aùng vaên chính luaän noåi tieáng nhö Hòch töôùng só, Ñaïi caùo bình Ngoâ…

cuõng ñeàu söû duïng ôû moät möùc ñoä hôïp lyù caùc phöông thöùc dieãn ñaït coù chöùa loâ gích môø beân caïnh

nhöõng phöông phaùp dieãn ñaït toû). Ñoái vôùi Hoà Chuû Tòch, khoâng chæ rieâng trong TNÑL maø ôû trong

nhöõng taùc phaåm chính luaän khaùc Ngöôøi cuõng söû duïng keát hôïp hôïp lí nhöõng phöông thöùc mieâu thuaät

môø – toû naøy. Chaúng haïn:

“…Töø naêm 1941 trôû veà tröôùc, hoï chæ laø nhöõng teân da ñen heøn haï, nhöõng teân An na mít heøn haï (…)

cuoäc chieán tranh vui töôi vöøa xaûy ñeán theá laø hoï lieàn bieán thaønh nhöõng ñöùa “con cöng” (…) cuûa caùc

quan cai trò vaø hieàn haäu (…) Trong luùc vöôït bieån, khoái ngöôøi ñaõ ñöôïc neám caûnh bieåu dieãn thuûy loâi kì

dieäu (…) Moät soá khaùc thì boû thaây nôi sa maïc (…) Moät soá nöõa thì hi sinh anh duõng treân bôø soâng Maùc

nô hay trong buøn laày mieàn Saêm pa nhô (…) Baûy möôi vaïn ngöôøi baûn xöù ñaõ böôùc chaân leân ñaát Phaùp

vaø trong soá aáy taùm vaïn ngöôøi ñaõ khoâng bao giôø coøn troâng thaáy maët trôøi treân queâ höông ñaát nöôùc hoï

nöõa…”

(Baûn aùn cheá ñoä TDP, Chöông Thueá Maùu)

6.Nhöõng bieåu hieän cuûa loâ gích môø trong vaên baûn ngheä thuaät

Vaên baûn ngheä thuaät (VBNT) laø kieåu dieãn ñaït trong caùc theå loaïi: Tieåu thuyeát, truyeän ngaén, kí söï,

kòch baûn… Noù coù moät soá ñaëc tröng noåi baät sau:

+ Voán töø raát ña daïng goàm caû töø phoå thoâng, töø ñòa phöông, bieät ngöõ, töø coå, töø dung tuïc, töø trang

nhaõ… Töø trong sinh hoaït bình thöôøng chieám tyû leä cao song vaãn xuaát hieän ñuû caùc lôùp töø vaên hoùa, keå

caû thuaät ngöõ khoa hoïc. Nguyeân nhaân cuûa hieän töôïng naøy laø do taùc phaåm vaên hoïc ngheä thuaät coù

chöùc naêng phaûn aùnh moïi khía caïnh cuûa cuoäc soáng con ngöôøi.

+ VBNT söû duïng haàu nhö taát caû caùc kieåu caáu truùc caâu. Trong ñoù caáu truùc caâu ñôn chieám tyû leä

cao.

+Tö duy hình töôïng vaø tính ña nghóa laø ñieåm noåi baät trong noäi dung caùc phaùt ngoân

Vaên baûn ngheä thuaät coù hai theå loaïi tieâu bieåu laø vaên xuoâi (tieåu thuyeát, truyeän ngaén, kí söï, kòch

baûn…) vaø thô (thô töï do, thô truyeàn thoáng). Hai theå loaïi naøy coù moät soá khaùc bieät veà noäi dung vaø hình

thöùc sau ñaây:

+Veà hình thöùc: Vaên xuoâi khoâng bò goø boù bôûi baát cöù khuoân maãu naøo, hoaëc veà hieäp vaàn, veà söï

haøi hoøa tieát ñieäu, aâm vöïc, veà nhöõng quy öôùc cuûa khoå caâu, khoå lôøi… Coøn thô thì baét buoäc phaûi ñaùp

öùng hay chòu söï chi phoái cuûa nhöõng khuoân maãu nhaát ñònh chaúng haïn nhö: luaät haøi hoøa veà tieát ñieäu,

söï phoái hôïp nhòp nhaøng giöõa hai aâm vöïc cao – thaáp.

+Veà noäi dung: Vaên xuoâi thieân veà söï loät taû, roài trong söï loät taû aáy môùi xen vaøo tính haøm suùc. Coøn

thô thieân veà tính haøm suùc, nhieàu khi ñeán möùc khoù hieåu. Ngay caû khi caàn loät taû thì vaãn duøng thuû

phaùp “lôøi ít yù nhieàu”

Do ñoái töôïng, muïc ñích cuûa luaän vaên laø khaûo saùt loâ gích môø trong caùc taùc phaåm vaên xuoâi cuûa

Nam Cao neân sau ñaây chuùng toâi chæ ñi vaøo phaân tích ngöõ lieäu thô, böôùc ñaàu chæ ra moät soá bieåu hieän

cuûa loâ gích môø trong thô, xem nhö moät ñieåm boå sung ñeå laøm roõ hôn loâ gích môø trong vaên baûn ngheä

thuaät noùi chung.

Coù theå noùi raèng, khoâng ñòa haït naøo coù theå tìm thaáy söï phong phuù, ña daïng veà nhöõng bieåu hieän

cuûa loâ gích môø nhö trong thô. Trong muïc naøy, chuùng toâi seõ ñi vaøo phaân tích moät vaøi bieåu hieän:

Chaúng haïn:

Maõn Giaùc Thieân Sö (1051 – 1096 ) coù moät baøi keä raát noåi tieáng, baøn veà ñaïo, veà ñôøi, veà söï giaùc

ngoä. Baøi keä coù tieâu ñeà “ Caùo taät thò chuùng” (Baûo caùi ñieàu dò thöôøng coù theå xaûy ra cho moïi ngöôøi

bieát). Sau ñaây laø vaên baûn cuûa baøi keä:

“Xuaân khöù baùch hoa laïc,

Xuaân ñaùo baùch hoa khai.

Söï truïc nhaõn tieàn quaù,

Laõo toøng ñaàu thöôïng lai.

Maïc vò xuaân taøn hoa laïc taän,

Ñình tieàn taïc daï nhaát chi mai.”

(Thô vaên Lyù Traàn)

Baøi keä treân ñöôïc Buøi Huy Bích dòch nhö sau:

“Xuaân ñi traêm hoa ruïng,

Xuaân ñeán traêm hoa nô.û

Vieäc theo nhau ruoåi qua tröoác maét,

Tuoåi giaø ñeán töø treân maùi ñaàu.

Chôù baûo xuaân taøn hoa ruïng heát,

Ñeâm qua, tröôùc saân moät nhaønh mai vaãn nôû”.

* Caáu truùc cuûa baøi keä naøy khoâng coù gì khoù hieåu, thaäm chí coøn raát ñôn giaûn, moäc maïc:

- Hai caâu ñaàu: Noùi veà söï taùc ñoäng cuûa qui luaät luaân hoài ñoái vôùi töï nhieân noùi rieâng vaø vaïn vaät

noùi chung.

- Hai caâu tieáp: Noùi veà söï taùc ñoäng cuûa qui luaät töï nhieân ñoái vôùi con ngöôøi.

- Hai caâu cuoái: Noùi veà caùi baát thöôøng trong leõ thöôøng, veà ñieàu kì dieäu coù theå xaûy ra trong nhaân

sinh vaø vuõ truï. Taâm ñieåm trieát lyù naèm ôû hai caâu cuoái naøy.

*Hình aûnh trong baøi keä cuõng raát töï nhieân, moäc maïc: Töø vieäc noùi chuyeän veà coû caây, hoa laù, boán

muøa roài noùi veà chuyeän ngöôøi, chuyeän ñaïo (trieát lyù veà ñaïo).

Ñieåm ñaùng chuù yù, laøm neân neùt ñaëc saéc cho baøi keä, laøm neân chieàu saâu trí tueä cho baøi keä laø ôû

choã: Noùi veà leõ bieän chöùng, thoaùt tuïc, khoâng giaùo ñieàu cuûa ñaïo – Moät ñieåm laøm neân neùt ñaëc saéc cuûa

ñaïo thieàn ôû Vieät Nam thôøi Lyù Traàn. Beân caïnh ñoù ta coøn thaáy moät ñieåm raát ñaëc saéc nöõa cuûa baøi keä:

Noùi veà ñaïo vaø vai troø cuûa ñaïo trong vieäc giaûi thoaùt cho con ngöôøi. Voán laø moät vieäc raát khoù, moät

vieäc raát tröøu töôïng vaäy maø Thieàn Sö ñaõ noùi ñöôïc moät caùch vöøa cuï theå, roõ raøng, vöøa chaân thöïc, deã

hieåu maø laïi khoâng sa vaøo aùp ñaët, giaùo huaán, xô cöùng. Bôûi vaäy söùc thuyeát phuïc cuûa baøi keä ñeán vôùi

ngöôøi tieáp nhaän moät caùch raát töï nhieân, dung dò nhöng saâu saéc, thaám thía.

Veà hình thöùc, thoaït tieân ngöôøi ta deã töôûng ñaây chæ laø moät baøi thô taû caûnh ñôn thuaàn. Nhöng khi

suy ngaãm môùi thaáy ñöôïc caùi chieàu saâu khoâng cuøng cuûa noù. Vaø vôùi moãi ñoä tröôûng thaønh, ñoïc laïi noù,

ngöôøi ta laïi thaáy hình nhö chöa hieåu heát veà noù, laïi tìm ra ñöôïc nhöõng yù nghóa môùi, saâu saéc hôn. Ñaây

laø moät loaïi loâ gích môø ñieån hình cuûa kieåu tö duy trieát lyù vaø ngheä thuaät keát hôïp nhuaàn nhuyeãn vôùi

nhau. Moät loái tö duy maø khi phaân tích, baøn luaän chæ coù theå taïm ñaët moät daáu chaám, keát thuùc moät

phöông aùn lyù giaûi chöù khoâng bao giôø coù theå keát thuùc moïi caùch phaân tích vaø lyù giaûi, bôûi xöa nay hieåu

bieát cuûa con ngöôøi veà “ñaïo” laø luoân luoân coù giôùi haïn, lieân tuïc coù söï thay ñoåi veà giôùi haïn, nhieàu khi

chæ coù theå caûm ñöôïc maø khoâng theå naøo dieãn ñaït ñöôïc, noùi heát ra ñöôïc. Toát hôn laø chæ neân gôïi ra roài

ñeå ngöôøi ñoïc, ngöôøi nghe töï suy ngaãm laáy, töï noùi vôùi chính mình. Ñoù laø moät kieåu tö duy coù ñaëc

ñieåm “voâ haïn trong höõu haïn”. Kieåu tö duy naøy, raát thöôøng gaëp khi noùi veà nhöõng trieát lyù nhaø phaät

nhö: Voâ thöôøng, voâ ngaõ, voâ aûnh, voâ minh… Chaúng haïn:

“Vaàng traêng vaèng vaëc in soi,

Khoâng khoâng, coù coù, coù, khoâng mô maøng”.

(Thô vaên Lyù Traàn)

7.Nhöõng bieåu hieän cuûa loâ gích môø trong vaên baûn haønh chính

Vaên baûn haønh chính (VBHC) laø kieåu dieãn ñaït duøng trong caùc loaïi vaên baûn nhö: Thoâng tö, chæ

thò, nghò quyeát, quyeát ñònh, coâng vaên, meänh leänh, saéc leänh, boä luaät; thoâng baùo, tuyeân boá cuûa chính

phuû, cuûa boä ngoaïi giao……

Kieåu vaên baûn naøy coù nhöõng ñaëc tröng sau ñaây:

(1) Coù tính khuaân maãu.

(2) Coù tính chuaån möïc, roõ raøng.

(3) Coù tính khaùch quan, phi bieåu caûm.

Ngoaøi nhöõng ñaëc tröng vöøa neâu treân, moät soá nhaø nghieân cöùu coøn ñeà caäp tôùi moät soá ñaëc tröng

khaùc cuûa VBHC nhö: Tính heä thoáng; tính trang troïng; tính quoác teá; tính khaû bieán theo thôøi gian

(Höõu Ñaït) tính quy öôùc…

* Veà maët söû duïng töø ngöõ: VBHC söû duïng lôùp töø ngöõ chuyeân duøng trong caùc hoaït ñoäng cuûa boä

maùy nhaø nöôùc vaø caùc ñoaøn theå.

* Caâu vaên cuûa noù thöôøng höôùng tôùi söï roõ raøng, khuùc chieát, ñôn nghóa.

* VBHC khoâng söû duïng nhöõng bieän phaùp tu töø veà töø hay tu töø cuù phaùp. Coù theå noùi raèng: VBHC

laø kieåu vaên baûn gaàn vôùi vaên baûn khoa hoïc.

Tuy vaäy, trong moät soá loaïi VBHC ôû moät soá tröôøng hôïp ñaëc bieät ta vaãn coù theå tìm thaáy nhöõng

bieåu hieän cuûa loâ gích môø. Ñaëc bieät laø trong nhöõng tröôøng hôïp “teá nhò”. Chaúng haïn: Thaùng 3 – 1954,

moät nhoùm trí thöùc yeâu nöôùc Haø Noäi quyeát ñònh vieát moät baûn kieán nghò göûi tôùi chính phuû Phaùp yeâu

caàu ñieàu ñình vôùi chính phuû Vieät Nam daân chuû coäng hoøa ñeå laäp ra hoøa bình ôû Ñoâng Döông. Trong

baûn thaûo ñaàu tieân coù ñoaïn “chính phuû Phaùp phaûi ñieàu ñình vôùi chính phuû Hoà Chí Minh”. Coù ngöôøi

khoâng taùn thaønh vì vieát nhö theá hoùa ra khoâng trung laäp vaø ñeà nghò ñoåi thaønh “yeâu caàu hai beân gaëp

nhau ñeå…”. Nhöng nhö vaäy cuõng khoâng oån. Vieát theá chæ coù hai beân, coøn “Chính phuû Quoác gia”

khoâng ñöôïc ñeám xæa ñeán. Cho neân “phaûi tìm ra moät chöõ gì chung chung hôn thì môùi oån”. Cuoái cuøng

ñaõ tìm ra chöõ “caùc beân” (Les parties), ai muoán hieåu laø maáy beân cuõng ñöôïc. Baûn kieán nghò vieát baèng

tieáng Phaùp naøy ñaõ ñaêng treân tôø Le Monde (Theá giôùi) cuûa Phaùp, ngaøy 22.4. 1954. (daãn laïi Theo

Nguyeãn Ñöùc Daân, 1998, Tr 13) Chöõ “caùc beân” trong tröôøng hôïp naøy chính laø môø veà soá löôïng.

(nhöõng choã in ñaäm laø do chuùng toâi nhaán maïnh)

Hay gaàn ñaây nhaát, ngöôøi Trung Quoác vaø ngöôøi Mó ñaõ töøng hieåu töông ñoái khaùc nhau veà cuïm töø

“Sorry” (xin loãi; raát laáy laøm tieác…) trong vaên baûn maø chính phuû Mó göûi cho chính phuû Trung Quoác

sau söï kieän maùy bay cuûa Mó xaâm nhaäp khoâng phaän cuûa Trung Quoác vaø ñaâm vaøo moät maùy bay tieâm

kích cuûa Trung Quoác naêm 2003 maø caùch hieåu naøo cuõng ñeàu coù lyù, ñeàu ñuùng caû. Roõ raøng laø ngöôøi

Mó ñaõ coù söï tính toaùn khi söû duïng töø naøy trong vaên baûn ngoaïi giao cuûa hoï vaø ngöôøi Trung Quoác

cuõng khoâng heà “keùm caïnh” khi cho raèng “sorry” chaéc chaén laø “xin loãi”. Ñieàu naøy cuõng deã hieåu bôûi

vieäc söû duïng vaø phaân tích yù nghóa cuûa töø “sorry” trong nhöõng tröôøng hôïp nhö theá naøy luoân lieân quan

tôùi nhieàu vaán ñeà teá nhò khaùc trong ñoù coù theå dieän, vò theá cuûa quoác gia… Ñaëc bieät laø trong boái caûnh

theá giôùi phöùc taïp nhö hieän nay.

CHÖÔNG II LOÂ GÍCH MÔØ TRONG TRUYEÄN NGAÉN CHÍ PHEØO CUÛA NHAØ VAÊN NAM CAO

Tieán haønh khaûo saùt vaên baûn “Chí Pheøo” chuùng toâi nhaän thaáy raèng: Loâ gích môø laø hieän töôïng

môø khoâng gian; (2) Loâ gích môø thôøi gian; (3) Loâ gích môø soá löôïng; (4) Loâ gích môø ñaëc tröng; (5) Loâ gích môø

sôû chæ ; (6) Loâ gích môø haønh vi…

Vd: “…(5) Moät anh ñi thaû oáng löôn , (2) moät buoåi saùng tinh söông, ñaõ thaáy haén traàn truoàng vaø xaùm

ngaét trong moät chieác vaùy ñuïp ñeå beân moät caùi loø gaïch boû khoâng...”

thöôøng gaëp, thöôøng thaáy trong vaên baûn naøy. Veà cô baûn, coù theå xeáp thaønh caùc loaïi sau: (1) Loâ gích

Vd: “…Haén nhôù ñeán “baø ba”, caùi con quyû caùi hay baét haén boùp chaân maø laïi keâu boùp (1) leân treân,

treân nöõa …”

Vd: “…Nghe tieáng haén, cuï thaáy sao böïc mình! … Sao baø aáy (4) coøn treû quaù! (3) Gaàn boán möôi

roài maø troâng (4) coøn phaây phaây. Coøn phaây phaây quaù ñi nöõa! Cuï naêm nay ñaõ (3) ngoaøi saùu möôi.

(4) Gìa yeáu quaù, nghó maø chua xoùt…”…

Ñeå tieän trình baøy, baét ñaàu töø ñaây chuùng toâi seõ söû duïng töø “môø” ñeå thay theá cho “loâ gích môø”

coøn caùch hieåu vaø quan nieäm cuûa chuùng toâi veà loâ gích môø laø khoâng thay ñoåi.

1. Môø veà thôøi gian

Thôøi gian laø moät trong nhöõng phaïm truø phoå quaùt cuûa ngoân ngöõ nhaân loaïi. Bôûi vaäy, trong haàu

heát caùc ngoân ngöõ ñeàu coù caùc phöông thöùc bieåu hieän vaø nhaän dieän noù. Thöïc teá nghieân cöùu cho thaáy

ngöôøi ta thöôøng nhaéc tôùi phaïm truø thôøi gian theo hai goùc ñoä: Ngöõ phaùp vaø ngöõ nghóa.

ÔÛ goùc ñoä ngöõ phaùp (treân cöù lieäu caùc ngoân ngöõ bieán hình) thì thôøi gian laø moät phaïm truø ngöõ

phaùp ñöôïc bieåu hieän qua ñoäng töø.

ÔÛ goùc ñoä ngöõ nghóa (treân cöù lieäu caùc ngoân ngöõ ñôn laäp, khoâng bieán hình vaø caû caùc ngoân ngöõ

bieán hình) thì thôøi gian ñöôïc bieåu hieän trong caùc töø vaø caùc ngöõ chæ thôøi gian . Döïa vaøo söï phaân xuaát

caùc mieàn ngöõ nghóa coù theå chia caùc töø chæ thôøi gian ra laøm caùc kieåu: Thôøi ñieåm, thôøi löôïng, thôøi

ñoaïn …

Theo Asher (1994) thì khi tìm hieåu veà thôøi gian trong ngoân ngöõ caùc nhaø nghieân cöùu thöôøng caên

cöù vaøo ba yeáu toá sau:

 Thôøi ñieåm phaùt ngoân (S)

 Thôøi ñieåm cuûa söï kieän (E)

 Thôøi ñieåm quy chieáu (R)

Xeùt theo quan heä giöõa E vaø S ngöôøi ta ñi tôùi thôøi gian tuyeät ñoái; Xeùt theo quan heä giöõa E vaø R

ngöôøi ta ñi tôùi thôøi gian töông ñoái. Neáu chæ xeùt rieâng E ngöôøi ta nhìn söï kieän moät caùch sieâu thôøi

gian. Xeùt E trong moái quan heä vôùi R vaø S ngöôøi ta coù thôøi gian töông ñoái- tuyeät ñoái.

Do ñaëc ñieåm loaïi hình, tieáng Vieät khoâng coù moät lôùp töø chuyeân bieät ñeå chæ thôøi gian nhö moät

phaïm truø ngöõ phaùp, töùc laø khoâng coù phaïm truø thì (tense). Ñeå tìm hieåu thôøi gian trong tieáng Vieät, chæ

coù theå töø goùc ñoä ngöõ nghóa. (xin xem Cao Xuaân Haïo 2002; Nguyeãn Ñöùc Daân 1999…).

Theo moät soá taùc giaû nhö Nguyeãn Ñöùc Daân (1999) thì:

Thöù nhaát, yù nghóa thôøi gian trong tieáng Vieät coù theå ñöôïc bieäu hieän qua:

 Caùc töø: ñaõ, seõ, ñang

 Caùc phuï töø roài, xong, vöøa, môùi, vaãn, cöù, lieàn, beøn, nöõa…

 Tieàn giaû ñònh vaø nghóa cuûa töø.

 Caùc traïng töø, traïng ngöõ thôøi gian nhö tuaàn naøy, thaùng sau, daïo noï, hoài ñoù…

Thöù hai, yù nghóa thôøi gian coøn ñöôïc bieåu hieän qua caùc caáu truùc ngöõ phaùp nhö:

 Caùc caáu truùc theå hieän yù tuyeät ñoái:

vd: Anh aáy khoâng noùi laáy moät lôøi naøo.(haønh ñoäng chöa xaûy ra)

 Thöù töï töø ngöõ:

vd: (a) Cuoán saùch naøy anh mua bao nhieâu tieàn vaäy! (ñaõ mua)

(b) Cuoán saùch naøy bao nhieâu tieàn thì anh mua! (chöa mua)

 Caùc caâu coù yù nghóa chuû ñoäng hay bò ñoäng:

vd: (a) Noù ñöôïc thaøy khen. (quaù khöù)

(b) Noù seõ bò ñoøn. (töông lai)

(c) Noù ñang bò ñoøn (hieän taïi)

Thöù ba, yù nghóa thôøi gian coøn ñöôïc ñaùnh daáu qua caùc caâu gheùp nguyeân nhaân-keát quaû; ñieàu

kieän-heä quaû; caâu keùo theo; caâu phi hieän thöïc; caâu nghòch nhaân quaû… (xin xem baûng döôùi )

STT

DAÁU HIEÄU

LOAÏI CAÂU

YÙ NGHÓA THÔØI

01 02 03

Vì … Neân … Neáu … Thì … Heã … Laø …

Nhaân - Quaû ÑK– Keát Quaû Quy luaät

GIAN Ñaõ xaûy ra Chöa xaûy ra Ñaõ töøng vaø seõ coøn

04 05

Gía … Thì …(1) Gía … Thì …(2)

Phi hieän thöïc Nghòch nhaân quaû

xaûy ra Ñaõ xaûy ra Ñaõ xaûy ra

Thöù tö, yù nghóa thôøi gian coøn ñöôïc ñaùnh daáu qua caùc haønh vi ngoân ngöõ nhö:

 Haønh vi töôøng thuaät

 Haønh vi traùch cöù

 Haønh vi chaát vaán ñeå pheâ phaùn hoaëc baùc boû.

 Caùc haønh vi giaû ñònh, meänh leänh, cho pheùp, khuyeân baûo, ñeà nghò, yeâu caàu, theà boài, töø choái,

tuyeân boá, höùa heïn, môøi, thænh caàu, ñe doïa…Thöôøng ñaùnh daáu haønh ñoäng chöa xaûy ra.

Theo nhieàu nhaø nghieân cöùu thì nhöõng cô cheá ngoân ngöõ bieåu thò yù nghóa thôøi gian treân seõ coù theå

bò khaùc ñi neáu nhaän söï taùc ñoäng cuûa moät soá hieän töôïng ngoân ngöõ khaùc nhö: Töø tình thaùi… Cuï theå

laø:

 Nhöõng töø coù tính chaát phoûng ñoaùn: Chaéc chaén, coù khaû naêng, tin, khoâng tin, ñoaùn chöøng, haún

laø… Nhöõng töø tình thaùi naøy laøm yù nghóa thôøi gian ôû nhöõng bieåu thöùc maø noù taùc ñoäng trôû neân khoâng

xaùc ñònh.

Vd: (a) Baây giôø, haún laø hoï ñaõ ñi!

(b) Baây giôø, coù khaû naêng laø hoï ñaõ ñi!

 Ñoù coøn laø nhöõng töø khaû naêng: muoán, ñònh, chöïc, phaûi, nhaát thieát… Nhöõng töø tình thaùi naøy laøm

yù nghóa thôøi gian ôû nhöõng bieåu thöùc maø noù taùc ñoäng chöa xaûy ra

vd: Hieàn muoán/phaûi laáy choàng vaøo naêm nay. (chöa laáy)

Theo chuùng toâi, yù nghóa thôøi gian ôû moät bieåu thöùc naøo ñoù coøn coù theå khaùc ñi (trôû neân môø) neáu

chòu söï taùc ñoäng cuûa moät soá soá löôïng töø vöøa coù tính xaùc ñònh vöøa coù tính khoâng xaùc ñònh (± xaùc

ñònh ) nhö : Moät, caùc, nhöõng…

Vd: “… moät buoåi toái Lyù Kieán ñang ngoài moät mình soaïn giaáy maù thì Naêm Thoï vaùc dao xoäc

vaøo…”

(Nam Cao. Chí Pheøo)

Thöïc tieãn coøn cho thaáy: Nhöõng cô cheá ngoân ngöõ bieåu thò yù nghóa thôøi gian treân cuõng coù theå môø

hoùa neáu nhaän söï taùc ñoäng cuûa nhöõng töø nhö: aáy, noï, ñoù, xöa…

Vd: Anh ñöøng nhaéc laïi chuyeän ngaøy xöa/ aáy nöõa!

Xeùt döôùi goùc ñoä giao tieáp chuùng ta nhaän thaáy raèng: Neáu nhö trong caùc hoaøn caûnh giao tieáp coù

tính nghi thöùc thì vieäc toû hoùa nhöõng yeáu toá nhö thôøi gian, ñòa ñieåm, quan ñieåm… luoân laø moät tieâu

chuaån quan troïng thì trong nhöõng hoaøn caûnh giao tieáp coù tính chaát thoâng thöôøng hay giao tieáp ngheä

thuaät thì vieäc toû hoùa quaù möùc nhieàu khi seõ ñem laïi söï naëng neà, thoâ thieån, laøm toån thöông ñeán quaù

trình giao tieáp thaäm chí khieán cho ñoä trung thöïc cuûa thoâng tin bò giaûm.

Xöû lyù vaên baûn “Chí Pheøo” chuùng toâi nhaän thaáy raèng: Trong taùc phaåm naøy chæ duy nhaát coù 01

laàn nhaø vaên Nam Cao söû duïng phöông phaùp ñònh löôïng thôøi gian moät caùch chính xaùc:

“… Nhö theá laø naêm ngaøy chaün, thò ôû nhaø haén caû ngaøy laãn ñeâm, tröø nhöõng luùc ñi kieám tieàn (…)

Nhöng thò laïi laø ngöôøi dôû hôi. Ñeán hoâm thöù saùu thì thò boãng nhôù ra raèng thò coù moät ngöôøi coâ ôû ñôøi

(...) Thò nghó buïng: haõy döøng yeâu ñeå hoûi coâ thò ñaõ…”.

Coøn laïi ñeàu laø ñònh löôïng thôøi gian moät caùch töông ñoái. Chaúng haïn:

Vd1: “… Haén veà hoâm tröôùc, hoâm sau ñaõ thaáy ngoài ôû chôï uoáng röôïu vôùi thòt choù suoát töø tröa

ñeán xeá chieàu …”

Vd2: “… Hoài naêm noï, moät thaøy ñòa lyù qua ñaây coù baûo ñaát laøng naøy vaøo caùi theá “quaàn ngö

tranh thöïc”…

Vd3: “… Naêm Thoï voán laø thaèng ñaàu boø ñaàu böôùu. Hoài aáy, Baù Kieán môùi ra laøm lyù tröôûng, noù

hình nhö kình nhau vôùi haén ra maët; lyù Kieán muoán trò nhöng chöa coù dòp. Ñöôïc ít laâu, haén can döï vaøo

moät vuï cöôùp bò baét giam: Lyù Kieán ngaám ngaàm vaän ñoäng cho vaøo tuø. Vaãn töôûng (...) Naøo ngôø moät

buoåi toái Lyù Kieán ñang ngoài moät mình soaïn giaáy maù thì Naêm Thoï vaùc dao xoäc vaøo…”

Vd4 : “… Naêm Thoï vöøa ñi, laïi coù Binh Chöùc ôû ñaâu laàn veà. Maø thaèng naøy luùc noù coøn ôû nhaø (…)

Ngöôøi ta ñaõ phaûi goïi noù laø cuïc ñaát (…) Sau cuøng böïc quaù, haén ñi lính. (…) Khoâng böïc coøn ñöôïc vôï,

tuy raèng thænh thoaûng coù bò saây sôùt ra ngoaøi, nhöng vaãn laø vôï mình …”

Vd5 : “… Chaúng hieåu anh ta cuõng bieát theá maø chaùn caûnh nhaø hay sao maø maõn haïn ba naêm

cuõng khoâng thaáy veà. Roài ít laâu sau, coù traùt veà laøng baét troùc naõ vaø aùp giaûi teân Traàn Vaên Chöùc. Lyù

Kieán khai teân aáy thuoäc haïng daân löu taùn khoâng veà laøng. Nhöng khai hoâm tröôùc thì hoâm sau haén

veà…”

Vd6 : “… Thò ngoài nhoûm daäy vaø ngô ngaùc nhìn. Caùi oùc naëng neà aáy phaûi laâu môùi nhôù ra vaø laâu

môùi hieåu (…) Thò Nôû laïi. Ñaët baøn tay leân ngöïc haén ( thò suy nghó ñeán baây giôø môùi xong), thò hoûi haén

…”

 Vd7: “…Moät anh ñi thaû oáng löôn moät buoåi saùng tinh söông, ñaõ thaáy haén traàn truoàng vaø xaùm

ngaét trong moät chieác vaùy ñuïp ñeå beân moät caùi loø gaïch boû khoâng, anh ta röôùc laáy vaø ñem cho moät

ngöôøi ñaøn baø goaù muø. Ngöôøi ñaøn baø goaù muø naøy baùn haén cho moät baùc phoù coái khoâng con, vaø khi

baùc phoù coái naøy cheát thì haén bô vô, heát ñi ôû cho nhaø naøy laïi ñi ôû cho nhaø noï...”

Vd8: “… Chæ bieát coù moät hoâm Chí bò ngöôøi ta giaûi huyeän roài nghe ñaâu phaûi ñi tuø. Khoâng bieát tuø

maáy naêm, nhöng haén ñi bieät ñeán baûy, taùm naêm, roài moät hoâm haén laïi luø luø ôû ñaâu laàn veà…”

Vd9: “… Hình nhö moät thôøi haén ñaõ ao öôùc coù moät gia ñình nho nhoû. Choàng cuoác möôùn caøy

thueâ, vôï deät vaûi, chuùng laïi boû moät con lôïn nuoâi ñeå laøm voán lieáng. Khaù giaû thì mua daêm ba saøo

ruoäng laøm…”.

Phaân tích nhöõng ví duï treân ta thaáy:

Caùc ví duï (3,4,5) laø nhöõng ví duï mieâu taû hoài öùc cuûa Baù Kieán veà quaù khöù. Ñaây chính laø söï lieân

töôûng, chaép noái cuûa Baù Kieán veà nhöõng söï kieän coù tính töông ñoàng trong quaù khöù (Naêm Thoï, Binh

Chöùc) vôùi hieän taïi (Chí Pheøo). Ñaây coù theå xem laø nhöõng phaùt ngoân môø veà thôøi khaéc. Thôøi khaéc

khaùc thôøi ñieåm ôû choã: Chæ coù ba thôøi khaéc (quaù khöù, hieän taïi, töông lai) coøn thôøi ñieåm thì coù theå coù

nhieàu thôøi ñieåm vaø caùch bieåu hieän thôøi ñieåm trong quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai.

Trong nhöõng ñoaïn vaên treân, nhaân vaät chính vaø haønh vi cuûa chuùng luoân luoân ñöôïc xaùc ñònh moät

caùch toû, thaäm chí coøn coù theå coâng ñoaïn hoùa (Baù Kieán, Binh Chöùc, Naêm Thoï) coøn thôøi gian thì laïi

ñöôïc xaùc ñònh moät caùch môø baèng lôùp töø chæ thôøi gian töông ñoái nhö: Hoài aáy, ñöôïc ít laâu, moät buoåi

toái, thænh thoaûng, roài ít laâu sau, hoâm tröôùc, hoâm sau… Nhöõng moác quy chieáu lieân quan ñeán nhöõng

nhaân vaät treân khoâng ñöôïc xaùc ñònh baèng nhöõng ñôn vò cuï theå nhö ngaøy, thaùng, naêm… maø ñöôïc

ñaùnh daáu baèng söï kieän (duøng söï kieän ñaùnh daáu söï kieän vaø söï tieáp noái cuûa söï kieän). Chaúng haïn:

Naêm Thoï bò Baù Kieán “trò” sau khi Baù Kieán môùi ra laøm lyù tröôûng ñöôïc moät thôøi gian vaø Binh Chöùc

xuaát hieän (ôû giai ñoaïn tha hoùa) sau khi Naêm Thoï cuøng ñöôøng, troán tuø, boû laøng ra ñi…

Coøn söï môø hoùa veà thôøi ñieåm (hoâm tröôùc, hoâm sau; hoài naêm noï; baáy giôø) vaø môø hoùa veà thôøi

ñoaïn (laâu; suoát töø tröa ñeán xeá chieàu) ôû caùc ví duï (1,6,2) ñaõ goùp phaàn taïo ra moät bieân ñoä roäng cho

trí töôûng töôïng töø nhöõng giôùi haïn nhaát ñònh veà thôøi gian (Chí Pheøo uoáng raát nhieàu röôïu tröôùc khi

ñeán nhaø Baù Kieán ñeå traû thuø, Thò Nôû laø ngöôøi phuï nöõ xaáu xí, dôû hôi song thöïc thaø, ñaùng thöông.

Coøn Baù Kieán ngoaøi nhöõng taät xaáu nhö tham lam, ñoäc aùc, ghen tuoâng… coøn raát meâ tín nöõa.)

Tieáp tuïc phaân tích caùc ví duï 7, 8, 9 ta laïi thaáy:

Ñoaïn vaên thuoäc ví duï 7 keå veà lai lòch cuûa Chí Pheøo tröôùc khi Chí 20 tuoåi. Trong ñoaïn vaên coù

nhaân vaät, thôøi gian, khoâng gian, dieãn bieán… Song chæ coù dieãn bieán laø toû coøn laïi laø ñöôïc xaùc ñònh

moät caùch môø. Phöông tieän taïo neân ñoä môø veà thôøi gian (môø veà thôøi ñieåm) chính laø vieäc söû duïng soá

töø moät (soá ít, khoâng xaùc ñònh).

Ñoaïn vaên thuoäc ví duï 8 cuõng naèm trong phaàn keå veà lai lòch cuûa Chí Pheøo (Töø khi Chí bò ñi tuø

cho ñeán khi Chí veà laøng). Caáu truùc cuûa ñoaïn vaên cuõng goàm coù thôøi gian, khoâng gian, con ngöôøi, soá

löôïng… Nhöng cuõng gioáng vôùi ñoaïn vaên tröôùc, noù cuõng ñöôïc xaùc ñònh moät caùch môø. Phöông tieän

taïo neân ñoä môø veà thôøi gian laø soá töø moät vaø soá töø phoûng chöøng maáy. Trong ñoù: “baûy, taùm naêm; maáy

naêm” laø môø veà thôøi löôïng, coøn “coù moät hoâm, roài moät hoâm” laø môø veà thôøi ñieåm.

Coøn ñoaïn vaên thuoäc ví duï 9 mieâu taû taâm lyù Chí Pheøo sau caùi laàn gaëp gôõ Thò Nôû ôû bôø soâng.

Trong ñoaïn vaên coù thôøi gian, con ngöôøi, ñaëc tröng, soá löôïng… Song cuõng raát môø. Gioáng vôùi hai

ñoaïn vaên tröôùc, phöông tieän taïo neân ñoä môø veà thôøi gian (môø veà thôøi ñoaïn) cuõng vaãn laø vieäc söû

duïng soá töø moät.

Theo chuùng toâi, vieäc môø hoùa veà thôøi gian ôû ví duï 7 vaø 8 laø töông thích, laø hôïp lyù bôûi noù taïo

neân tính khaùch quan cho noäi dung thoâng tin maø taùc giaû thoâng baùo tôùi baïn ñoïc, noù taïo neân söï

thöông caûm veà thaân phaän sôùm ñaõ chaúng ra gì cuûa moät con ngöôøi, kích thích trí töôûng töôïng, oùc

phaùn ñoaùn cuûa ñoäc giaû… Coøn trong ví duï 9 thì söï môø hoùa veà thôøi gian keát hôïp vôùi môø hoùa veà sôû

chæ, soá löôïng, ñaëc tröng laïi heát söùc töông thích vôùi dieãn bieán taâm lyù cuûa moät ngöôøi löông thieän bò

“tha hoùa” trong moät thôøi gian daøi nay chôït tænh daäy, tìm laïi ñöôïc chính mình, hoài töôûng veà nhöõng

öôùc voïng ñaùng traân troïng nhöng chöa thaønh hieän thöïc cuûa moät thôøi quaù khöù.

Baøn veà nguyeân nhaân cuûa hieän töôïng loâ gích môø veà thôøi gian nhö treân trong tieáng Vieät, hieän

toàn taïi nhöõng caùch lyù giaûi khaùc nhau. Chaúng haïn: Ñinh Vaên Ñöùc (2001,Tr: 308) thì cho raèng “…

Khaùc vôùi loái dieãn ñaït cuûa caùc ngoân ngöõ Chaâu AÂu, ngöôøi Vieät khoâng quan taâm laém ñeán vieäc quy

chieáu haønh ñoäng vôùi thôøi ñieåm cuûa phaùt ngoân, maø ñeå yù nhieàu hôn ñeán söï xuaát hieän vaø keát thuùc cuûa

caùc söï tình vaø dieãn tieán cuûa caùc vaän ñoäng … Noùi moät caùch khaùi quaùt, ngöôøi Vieät trong khi tri nhaän

veà thôøi, ñaõ thieân veà nhaän xeùt, mieâu taû hôn laø ñaùnh daáu…”

Theo chuùng toâi, ngoaøi nguyeân nhaân treân coøn coù nhöõng nguyeân nhaân quan troïng khaùc nhö do

hieän thöïc khaùch quan chi phoái (HTKQ laø moät taäp hôïp môø; Laø moät taäp hôïp vöøa môø vöøa toû…); Do

ñaëc ñieåm loaïi hình cuûa tieáng Vieät, do hoaøn caûnh giao tieáp quy ñònh… Theo chuùng toâi, vieäc söû duïng

loâ gích môø veà thôøi gian trong trong taùc phaåm “Chí Pheøo” hoaøn toaøn coù quan heä ñeán tính loät taû vaø

tính haøm suùc cuûa nhöõng phaùt ngoân chöùa noù. Neáu löôïc boû nhöõng ñoaïn môø veà thôøi gian hay thay vaøo

ñoù nhöõng phöông thöùc ñònh löôïng chính xaùc thì giaù trò cuûa taùc phaåm noùi chung vaø nhöõng phaùt ngoân

ñoù noùi rieâng seõ bò giaûm ñi raát nhieàu.

2. Môø veà soá löôïng

Soá (Number) cuõng laø moät phaïm truø ngöõ phaùp coù tính phoå quaùt trong ngoân ngöõ nhaân loaïi.

Trong ngöõ phaùp tieáng Vieät, maëc duø khoâng coù caùc phöông tieän ngoân ngöõ rieâng ñeå theå hieän nhöõng

phaïm truø gioáng, thôøi… nhö trong caùc ngoân ngöõ bieán hình nhöng phaïm truø soá thì ñöôïc nhieàu nhaø

nghieân cöùu chaáp nhaän vôùi soá ñôn (singular), soá phöùc (plural), soá trung tuy raèng quan ñieåm laø

khoâng hoaøn toaøn nhaát quaùn: Nguyeãn Kim Thaûn (1963) xeáp soá töø vaøo thöïc töø coøn Ñinh Vaên Ñöùc

(1986) cho raèng soá töø vöøa coù tính chaát cuûa thöïc töø vöøa coù tính chaát cuûa hö töø…

Theo quan ñieåm cuûa chuùng toâi: Soá töø goàm nhöõng töø bieåu thò yù nghóa soá. Xeùt theo ñoái töôïng

phaûn aùnh trong nhaän thöùc vaø tö duy, yù nghóa soá vöøa coù tính chaát thöïc vöøa coù tính chaát hö ( thöôøng

gaén vôùi khaùi nieäm, thöïc theå nhöng laïi khoâng toàn taïi nhö nhöõng thöïc theå hay quaù trình); Soá töø coù

theå keát hôïp vôùi danh töø nhaèm bieåu thò soá löôïng söï vaät neâu ôû danh töø, coù theå keát hôïp moät caùch haïn

cheá vôùi nhöõng töø nhö: ñoä, chöøng, khoaûng…

Soá töø coù theå chia laøm hai lôùp con:

 Soá töø xaùc ñònh (chæ yù nghóa soá löôïng chính xaùc) nhö hai, saùu, möôøi laêm, moät phaàn hai…

 Soá töø phoûng ñònh, coù soá löôïng khoâng nhieàu nhö maáy, vaøi, daêm, daêm baûy, daêm ba, phaàn lôùn…

Trong hai tieåu loaïi treân thì khaû naêng xuaát hieän loâ gích môø veà soá löôïng ôû nhoùm soá töø phoûng

ñònh laø nhieàu nhaát. Nhöng ngay trong lôùp soá töø xaùc ñònh thì khaû naêng xuaát hieän loâ gích môø veà soá

löôïng cuõng khoâng phaûi laø khoâng toàn taïi. Nguyeãn Ñöùc Daân (1998),Tr:110 ñaõ chöùng minh khaû naêng

naøy qua ví duï sau:

Vd: Caùn luoân luoân noùi xaáu moät ngöôøi naøo ñoù.

Coù hai caùch hieåu caâu treân laø:

(1) Coù moät ngöôøi x maø Caùn luoân luoân noùi xaáu.

(2) Luùc naøo cuõng coù moät ngöôøi, khoâng ngöôøi naøy thì ngöôøi khaùc bò Caùn noùi xaáu.

Hoà Leâ (1993), Tr: 206 cuõng chöùng minh khaû naêng xuaát hieän loâ gích môø trong lôùp soá töø xaùc

ñònh baèng caùch hieåu soá töø “chuïc” cuûa moät soá vuøng thuoäc ñoàng baèng soâng Cöûu Long: Coù chuïc

möôøi boán; chuïc möôøi hai.

Theo chuùng toâi, ñoù laø nhöõng ví duï phaûn aùnh chính xaùc ñaëc ñieåm cuûa soá töø (vöøa coù tính chaát

thöïc vöøa coù tính chaát hö ). Trong cuoäc soáng, chuùng ta cuõng gaëp raát nhieàu caùch noùi coù soá töø xaùc

ñònh maø laïi khoâng xaùc ñònh (xaùc ñònh moät caùch môø). Chaúng haïn: cöûa haøng baùch hoùa, töø ñieån baùch

khoa, ñaïi hoïc baùch khoa…

“ Caàu naøy caàu aùi caàu aân

Moät traêm con gaùi röûa chaân caàu naøy”

(Ca dao Vieät Nam)

Trong nhöõng ví duï treân thì moät traêm vaø baùch khoâng coøn laø nhöõng soá töø coù tính xaùc ñònh veà

moät löôïng cuï theå naøo nöõa maø ñaõ ñöôïc hieåu laø nhieàu, coøn nhieàu tôùi möùc ñoä naøo thì tuøy ngöôøi, tuøy

hoaøn caûnh. Noù coù nhöõng giôùi haïn khaùc nhau song hieåu theo giôùi haïn naøo thì vaãn ñuùng.

Baây giôø chuùng ta seõ quay laïi vôùi lôùp soá töø phoûng ñònh ñeå khaûo saùt veà ñaëc ñieåm môø cuûa noù.

Theo Tröông Vaên Chình vaø Nguyeãn Hieán Leâ (1963) thì :

Vaøi coù nghóa laø ñoä hai hay ba, neân ta chæ noùi moät vaøi; vaøi ba maø khoâng noùi vaøi naêm.

Daêm laø söï ñoïc leäch aâm cuûa naêm. Daêm nghóa laø treân döôùi naêm, neân ta chæ noùi daêm ba; boán

naêm; daêm saùu; daêm baûy maø khoâng noùi daêm taùm; daêm chín…

Khaûo saùt taùc phaåm “Chí Pheøo” chuùng toâi nhaän thaáy raèng beân caïnh caùch ño ñeám coù tính xaùc

ñònh nhö:

Vd11: “… Haén uoáng ñöôïc coù vöøa ba hoâm, hoâm thöù tö thì haén trôïn maét leân, baûo con meï haøng

röôïu raèng…”

Thì taùc giaû coøn thöôøng söû duïng caùch ño ñeám coù tính “môø”. Chaúng haïn:

Vd12: “… Haén thaáy quaû laø taùo baïo. Khoâng taùo baïo maø daùm gaây söï vôùi cha con nhaø Baù Kieán,

boán ñôøi laøm toång lyù. Vaø nghó theá, haén thaáy haén cuõng oai .… Thöû hoûi ñaõ coù maët naøo trong caùi laøng

hôn hai nghìn suaát ñinh naøy laøm ñöôïc theá?…”

Vd13: “… Tieáng vaäy, laøm toång lyù khoâng phaûi vieäc deã. ÔÛ caùi laøng naøy, daân quaù hai nghìn, xa

phuû xa tænh, keå aên thì cuõng deã aên nhöng khoâng phaûi heã maø laøm lyù tröôûng thì cöù vieäc ngoài maø

khoeùt…”

Vd14: “… Cuï laïi nhaän ra raèng: ÔÛ caùi ñaát nhaø queâ, boïn daân hieàn laønh chæ eø coå nuoâi boïn lyù

haøo, nhöng chính boïn lyù haøo, nhieàu khi laïi phaûi ngaäm mieäng cung caáp cho nhöõng thaèng cuøng hôn

caû daân cuøng neân lieàu lónh, luùc naøo cuõng coù theå caàm dao ñaâm ngöôøi hay ñaâm mình …”

Vd15: “… Theá löïc cuûa cuï sôû dó laán aùt ñöôïc nhöõng vaây caùnh khaùc, Moät phaàn lôùn cuõng bôûi cuï

bieát meàm bieát cöùng, bieát thu duïng nhöõng thaèng baït maïng khoâng sôï cheát vaø khoâng sôï ñi tuø …”

Vd16:“… Caû laøng Vuõ Ñaïi nhao leân. Hoï baøn taùn raát nhieàu veà vuï aùn khoâng ngôø aáy. Coù nhieàu keû

möøng thaàm. Khoâng thieáu keû möøng ra maët. Coù ngöôøi noùi xa xoâi: “Trôøi coù maét ñaáy, anh em aï!”.

Ngöôøi khaùc thì noùi toaïc : “ Thaèng naøo chöù hai thaèng aáy cheát thì khoâng ai tieác! Roõ thaät boïn chuùng

noù gieát nhau, naøo coù phaûi caàn tay ngöôøi khaùc ñaâu”. Möøng nhaát laø boïn kyø haøo ôû trong laøng. Hoï tuoân

ñeán ñeå hoûi thaêm, nhöng chính laø nhìn Lyù Cöôøng baèng nhöõng con maét thoaû maõn vaø khieâu khích. Ñoäi

Taûo, khoâng caàn kín ñaùo, noùi toang toang ngay ngoaøi chôï, tröôùc maët bao nhieâu ngöôøi: “Thaèng boá

cheát, thaèng con lôùp naøy khoâng khoûi ngöôøi ta cho aên buøn”…Boïn ñaøn em thì baøn nhoû: “Thaèng moït giaø

aáy cheát, anh em mình neân aên möøng”. Nhöõng ngöôøi bieát ñieàu thì hay ngôø vöïc; hoï cheùp mieäng noùi:

“Tre giaø maêng moïc, thaèng aáy cheát, coøn thaèng khaùc, chuùng mình cuõng chaúng lôïi tí gì ñaâu …” Baø coâ

thò Nôû chæ taän maët chaùu maø ñay nghieán …”

Trong nhöõng ví duï treân thì ví duï 12 laø ví duï theå hieän söï ñaéc yù veà haønh vi “anh huøng nhaát” cuûa

Chí Pheøo, ví duï 13 theå hieän baûn chaát thaâm hieåm cuaû Baù Kieán - moät keû giaø ñôøi ñuïc khoeùt. Hôn hai

nghìn, quaù hai nghìn laø moät caùch noùi öôùc löôïng, naèm trong khoaûng (2001 – 2500) vaø hieåu vôùi moät

giôùi haïn naøo trong khoaûng ñoù cuõng ñuùng. YÙ nghóa ngheä thuaät trong caùch duøng soá töø öôùc löôïng naøy

laø ôû choã noù gôïi leân moät yù nieäm veà moät ñaúng caáp “anh huøng nhaát khoaûnh” trong nhaän thöùc leäch laïc

coù daáu hieäu “pheùp thaéng lôïi tinh thaàn” cuûa Chí Pheøo vaø moät yù nieäm veà soá löôïng “nhieàu, beùo bôû

song caàn coù caùch…” trong nhaän thöùc cuûa Baù Kieán veà laøng Vuõû Ñaïi.

Coøn trong ví duï 14, 15 thì nhieàu khi, moät phaàn lôùn cuõng laø nhöõng caùch ñònh löôïng, ñònh tính coù

tính töông ñoái, caùch noùi naøy duøng theå hieän khaû naêng toång hôïp quy luaät nhanh nhaïy vaø voán kinh

nghieäm soáng, öùng phoù cuaû chuû theå phaùt ngoân Baù Kieán tröôùc thöïc tieãn. (ôû noâng thoân Vieät Nam

tröôùc caùch maïng, boïn cöôøng haøo bao ñôøi nay soáng kí sinh treân ngöôøi noâng daân nhöng cuõng phaûi

chaáp nhaän boïn du thuû du thöïc soáng kí sinh treân chuùng; vaø ñeå chieám theá thöôïng phong, boïn cöôøng

haøo ñaõ khoâng töø moät thuû ñoaïn naøo vôí nhau, vaø Baù Kieán laø keû thieân veà chieâu thöùc söû duïng boïn du

thuû du thöïc)

Trong ví duï 16 (ví duï mieâu taû dö luaän cuûa laøng Vuõ Ñaïi sau vuï aùn Chí Pheøo ñaâm cheát Baù Kieán

roài töï saùt) ta thaáy Nam Cao ñaõ mieâu taû dö luaän theo hai lôùp: lôùp chung vaø lôùp rieâng. Veà cô baûn, ta

CAÛ LAØNG VUÕ ÑAÏI

Boïn ñaøn em

Khoâng thieáu keû möøng ra maët

Nhöõng ngöôøi bieát ñieàu

Coâ chaùu Thò Nôû

Coù nhieàu keû möøng thaàm

coù theå sô ñoà hoùa lôùp chung aáy nhö sau:

Beân caïnh vieäc mieâu taû chung nhaø vaên coøn taùch ra, mieâu taû rieâng hai nhoùm ñoái töôïng ñaëc bieät

trong laøng (boïn kyø haøo) vôùiø moät caù theå ñieån hình cuûa nhoùm ñoù (Ñoäi Taûo).vaø moät nhoùm coù lieân

quan (Thò Nôû vaø baø coâ Thò Nôû). Caên cöù vaøo taùc phaåm ta bieát ñöôïc laøng Vuõ Ñaïi ít nhaát coù 4 phe

vôùi moät soá löôïng phaàn töû quay xung quanh moät soá nhaân vaät trung taâm (caùnh oâng Ñoäi Taûo, caùnh Baù

Kieán, caùnh oâng Tö Ñaïm, caùnh oâng Baùt Tuøng…) Soá löôïng cuï theå cuûa moãi phe laø khoâng theå xaùc ñònh

vaø coù leõ cuõng khoù xaùc ñònh. Caên cöù vaøo taùc phaåm (xin xem ví duï 12,13) ta bieát raèng: soá daân cuûa

laøng vuõ ñaïi laø hôn/quaù hai nghìn töùc laø naèm trong khoaûng (2001-2500 ngöôøi), caên cöù vaøo tieâu chí

“ngöôøi höôûng lôïi” thì soá ngöôì ñöôïc ñeà caäp tôùi sau vuï aùn naèm trong khoaûng (1999 – 6) hoaëc (2498

- 6). Nhöõng ñoái töôïng “khoâng höôûng lôïi” ôû ñaây laø Lyù Cöôøng, boán baø vôï cuûa Baù Kieán vaø Thò Nôû.

Nhö vaäy, danh saùch cuûa 5 nhoùm ñoái töôïng trong sô ñoà mieâu taû chung vaø danh saùch cuûa hai nhoùm

trong sô ñoà mieâu taû rieâng seõ naèm trong khoaûng töø (1993  2492 ngöôøi). Coù nhieàu keû möøng thaàm,

khoâng thieáu keû möøng ra maët, nhöõng ngöôøi bieát ñieàu, boïn ñaøn em ñeàu laø nhöõng khaùi nieäm môø, bieåu

thò nhöõng taäp hôïp con môø trong soá löôïng nhöõng ngöôøi ñöôïc noùi tôùi, ñöôïc ñeà caäp tôùi. Moät trong

nhöõng yeáu toá quan troïng ôû ñaây laø tyû leä soá ngöôøi möøng thaàm, möøng ra maët… so vôùi toång soá ngöôøi

ñöôïc noùi ñeán, ñöôïc ñeà caäp tôùi. Moãi tyû leä cuï theå töông thích vôùi töøng khaùi nieäm treân ñaây ôû moät möùc

ñoä nhaát ñònh, chaúng haïn: vôùi 40% soá ngöôøi trong toång soá ngöôøi ñöôïc noùi tôùi möøng thaàm, möøng ra

maët thì ñoä töông thích vôùi tính chaân lyù laø 50%. Tyû leä soá ngöôøi ñöôïc noùi tôùi möøng thaàm, möøng ra

maët caøng taêng thì tính töông thích vôùi tính chaân lyù caøng lôùn. Yeáu toá quan troïng thöù hai ñeå hieåu hai

khaùi nieäm Coù nhieàu keû möøng thaàm, khoâng thieáu keû möøng ra maët coøn laø con soá tuyeät ñoái (ngöôøi

ñöôïc noùi tôùi cuõng nhö ngöôøi bieát). Vôùi soá löôïng ngöôøi ñöôïc ñeà caäp tôùi laø 2100 ngöôøi thì tyû leä Coù

nhieàu keû möøng thaàm, khoâng thieáu keû möøng ra maët seõ khaùc vôùi soá löôïng ngöôøi ñöôïc ñeà caäp tôùi lôùn

hôn, chaúng haïn laø 2492 ngöôøi. Beân caïnh hai yeáu toá treân coøn coù moät yeáu toá quan troïng khaùc taùc

ñoäng ñeán caùch hieåu veà soá löôïng ôû caû ba khaùi nieäm treân, ñoù laø yeáu toá nhaän thöùc (bao goàm caû quan

ñieåm, söï ñaùnh giaù, thaùi ñoä…) cuûa ngöôøi noùi ñoái vôùi söï kieän ñöôïc noùi ñeán. Trong taùc phaåm, coøn coù

hai ñieån hình tha hoùa coù nhieàu neùt töông ñoàng vôùi Chí Pheøo laø Binh Chöùc vaø Naêm Thoï nhöng

chuùng ta khoâng roõ thaùi ñoä, quan ñieåm cuûa ngöôøi daân laøng Vuõ Ñaïi ñoái vôùi keát cuïc cuûa Binh Chöùc

vaø Naêm Thoï ra sao maø chæ bieát ñöôïc thaùi ñoä, quan ñieåm cuûa hoï khi xaûy ra vuï aùn Chí Pheøo – Baù

Kieán neân raát khoù xaùc ñònh nhöõng khaùi nieäm treân moät caùch chính xaùc maø chæ coù theå “aùng chöøng”

song vaãn ñuùng trong moät giôùi haïn naøo ñoù.

Theo chuùng toâi, söï môø hoaù veà soá löôïng trong ví duï 16 coù nguyeân nhaân tröïc tieáp töø HTKQ (toû –

môø) vaø duïng yù ngheä thuaät cuûa taùc giaû. Treân thöïc teá, nhaø vaên raát khoù coù theå mieâu taû chaân xaùc töøng

caù theå cuûa laøng Vuõ Ñaïi, vaø ñieàu ñoù cuõng khoâng caàn laøm. Ñieàu quan troïng laø ôû choã: Tìm ra ñöôïc

moät caùch mieâu taû sao cho vöøa bao quaùt ñöôïc caùi chung laïi vöøa cuï theå ñöôïc caùi rieâng maø laïi taïo ra

ñöôïc nhöõng haøm yù, kích thích trí töôûng töôïng cuûa baïn ñoïc, vaø oâng ñaõ laøm ñöôïc ñieàu kì dieäu aáy.

3. Môø Veà Ñaëc Tröng

Nhö chuùng ta ñaõ bieát, söï vaät hieän töôïng trong theá giôùi quanh ta coù hai thuoäc tính raát cô baûn:

toàn taïi trong vaän ñoäng vaø trong söï ña daïng. Trong ñoù, thuoäc tính vaän ñoäng laøm cho söï vaät luoân luoân

bieán ñoåi coøn thuoäc tính ña daïng giuùp chuùng ta phaân bieät söï vaät naøy vôùi söï vaät khaùc. Ñieåm laøm neân

söï khaùc nhau aáy chính laø ñaëc tröng.

Trong tieáng Vieät, ñeå mieâu taû ñaëc tröng cuûa söï vaät, coù moät lôùp thöïc töø duøng laøm coâng cuï chuû

yeáu. Ñoù laø tính töø vôùi ba nhoùm cô baûn: (i) Nhoùm tính töø chæ ñaëc tröng khoâng xaùc ñònh thang ñoä, (ii)

Nhoùm tính töø chæ ñaëc tröng coù xaùc ñònh thang ñoä vaø (iii) Nhoùm töø moâ phoûng. (chi tieát xin xem Dieäp

Quang Ban 1999, Ñinh Vaên Ñöùc 1986). Theo nhieàu nhaø nghieân cöùu, tính töø coøn bao goàm nhöõng ñaëc

tröng hình thaønh theo nhaän thöùc chuû quan cuûa con ngöôøi trong quan heä vôùi ñoái töôïng (nhöõng traïng

thaùi tình caûm, nhöõng lieân heä coù tính tröøu töôïng..) neân saéc thaùi chuû quan theå hieän trong vieäc mieâu taû,

ñaùnh giaù laø coù toàn taïi, coøn saéc thaùi chuû quan aáy ñöôïc chaáp nhaän/ khoâng ñöôïc chaáp nhaän, hay ñöôïc

chaáp nhaän vôí moät möùc ñoä naøo ñoù coøn phuï thuoäc vaøo hoaøn caûnh cuï theå. Do ñaëc ñieåm loaïi hình, tính

töø trong tieáng Vieät khoâng coù hình thaùi ngöõ phaùp rieâng nhö trong caùc ngoân ngöõ Chaâu Aâu maø yù nghiaõ

ñaëc tröng cuûa tính töø ñöôïc bieåu ñaït baèng phöông tieän cuù phaùp, khaû naêng keát hôïp vaø chöùc naêng

thaønh phaàn caâu.

Theo keát quaû thoáng keâ cuaû chuùng toâi, trong truyeän ngaén “Chí Pheøo” Nam Cao söû duïng nhieàu

caùch mieâu taû môø veà ñaëc tröng:

Vd17: “…Vaø hoï thaáy Chí Pheøo laên loän döôùi ñaát, vöøa keâu vöøa laáy maûnh chai caøo vaøo maët… Lyù

Cöôøng hôi taùi maët, ñöùng nhìn maø cöôøi nhaït, cöôøi khinh bæ. Höø! Ngôõ laø gì, chaúng hoaù ra naèm vaï! Thì

ra haén ñònh ñeán ñaây naèm vaï…”

Vd18: “…Cuï Baù cöôøi nhaït, nhöng tieáng cöôøi gioøn giaõ laém: ngöôøi ta baûo cuï hôn ngöôøi cuõng

bôûi caùi cöôøi…”

Vd19: “…Maø thò cuõng khoâng coøn ai thaân thích, tröø moät ngöôøi coâ ñaõ coù theå goïi ñöôïc laø giaø vaø

ñaõ khoâng coù choàng nhö thò…”

Vd20: “…Haén nhôù ñeán “baø ba” (…) Hoài aáy haén hai möôi. Hai möôi tuoåi, ngöôøi ta khoâng laø

ñaù, nhöng cuõng khoâng toaøn laø xaùc thòt…Ngöôøi ta khoâng thích caùi gì ngöôøi ta khinh. Vaû laïi bò moät

con ñaøn baø goïi ñeán nhaø boùp chaân! Haén thaáy nhuïc hôn laø thích, huoáng hoà laïi sôï…”

Vd21: “…Tænh daäy haén thaáy haén giaø maø vaãn coøn coâ ñoäc. Buoàn thay cho ñôøi!…”

Vd22: “… Cuï chæ muoán baø tö ñöøng ñi laâu quaù theá. Ñi laâu theá, khoâng bieát raèng ñi ñaâu? Sao baø

aáy coøn treû quaù! Gaàn boán möôi roài maø troâng coøn phaây phaây. Coøn phaây phaây quaù ñi nöõa! Cu ïnaêm nay

ñaõ ngoaøi saùu möôi. Gìa yeáu quaù, nghó maø chua xoùt… …”

Vd23: “…. Hình nhö coù maáy laàn baø ba nhaø oâng Lyù, coøn treû laém maø cöù hay oám löûng baét haén

boùp chaân, hay xoa buïng, ñaám löng gì ñaáy. Ngöôøi ta baûo oâng Lyù ra ñình thì haùch dòch, caû laøng phaûi sôï

maø veà nhaø phaûi sôï caùi baø ba coøn treû naøy. …”

Vd24: “….Gía thöû ñeâm qua khoâng coù thò thì haén cheát. Thò kieâu ngaïo vì ñaõ cöùu soáng cho moät

ngöôøi. Thò thaáy nhö yeâu haén. Ñoù laø moät caùi loøng yeâu cuûa moät ngöôøi laøm ôn. Nhöng cuõng coù caû loøng

yeâu cuûa moät ngöôøi chòu ôn. Moät ngöôøi nhö thò Nôû caøng khoâng theå queân ñöôïc. Cho neân thò nghó: mình

boû haén luùc naøy thì cuõng baïc. Daãu sao cuõng ñaõ aên naèm vôùi nhau! Aên naèm vôùi nhau nhö “vôï choàng”.

Tieáng “vôï choàng”, thaáy ngöôøng ngöôïng maø thinh thích…”

Vd25: “….Haén nhìn baùt chaùo boác khoùi maø baâng khuaâng. Thò Nôû thì chæ nhìn troäm haén, roài laïi

toe toeùt cöôøi. Troâng thò theá maø coù duyeân.Tình yeâu laøm cho coù duyeân. Haén thaáy vöøa vui laïi vöøa buoàn.

Vaø moät caùi gì nöõa, gioáng nhö laø aên naên…”

Vd26: “….Baây giôø thì haén ñaõ thaønh ngöôøi khoâng tuoåi roài. Ba möôi taùm hay ba möôi chín? Boán

möôi hay laø ngoaøi boán möôi? Caùi maët haén khoâng treû cuõng khoâng giaø: noù khoâng coøn phaûi laø maët

ngöôøi: noù laø maët moät con vaät laï, nhìn maët moät con vaät coù bao giôø bieát tuoåi? Caùi maët haén vaøng vaøng

maø laïi muoán xaïm maøu gio: noù vaèn doïc vaèn ngang, khoâng thöù töï, bieát bao nhieâu laø seïo…”

Phaân tích nhöõng ví duï treân ta thaáy:

Ví duï 17,18 mieâu taû caù tính, baûn chaát, caùch öùng xöû cuûa cha con Baù Kieán khi cuøng ñöùng tröôùc

moät söï kieän (Chí Pheøo ñeán traû thuø). Caù tính vaø möùc ñoä xaûo quyeät cuûa cha con Baù Kieán ñöôïc mieâu

taû qua nhieàu haønh vi song ñieåm gaây chuù yù nhaát laø tieáng cöôøi. Maëc duø ñeàu laø cöôøi nhaït song baûn

chaát cuûa hai tieáng cöôøi ñoù laø hoaøn toaøn khaùc nhau. Töø ñieån Tieáng Vieät, vieän ngoân ngöõ hoïc 1992, Tr

241 giaûi thích cöôøi nhaït nhö sau: Cöôøi nheách meùp, coù khi phaùt ra moät vaøi tieáng kheõ, toû yù coù ñieàu

khoâng baèng loøng hoaëc khinh bæ. Ñoái chieáu vôùi hai ví duï 17,18 ta thaáy chæ coù caùi cöôøi cuûa Lyù Cöôøng

laø öùng vôùi caùch giaûi thích cuûa töø ñieån. Caùi cöôøi naøy ñuùng vôùi thaùi ñoä cuûa Lyù Cöôøng luùc ñoù:

Hôi taùi maët (baát ngôø)  cöôøi nhaït, cöôøi khinh bæ (hieåu ra).

Neáu lieân heä vôùi nhöõng ñoaïn tröôùc vaø sau ñoù ta thaáy caùch mieâu taû nhö vaäy laø raát phuø hôïp vôùi

ñaëc ñieåm con ngöôøi Lyù Cöôøng: Haùch dòch, coi ngöôøi nhö rôm raùc, taøn baïo nhöng chöa ñaït ñeán möùc

thaâm hieåm nhö Baù Kieán. Coøn caùi cöôøi nhaït vôùi ñònh ngöõ gioøn giaõ laém cuûa Baù Kieán laø caùi cöôøi cuûa

moät keû töøng traûi, laém möu saâu keá hieåm, coù khaû naêng öùng phoù, noù boû qua caùc giai ñoaïn nhö Lyù

Cöôøng, tieán thaúng tôùi giai ñoaïn sau (xöû lyù Chí Pheøo nhö ñaõ töøng xöû lyù ñoái vôùi Naêm Thoï, Binh

Chöùc) Caùi cöôøi nhaït cuûa Baù Kieán vôùi ñònh ngöõ gioøn giaõ laém ôû ñaây vöøa ñöôïc duøng theo nghóa laø aâm

thanh vang leân lieân tuïc thaønh traøng nghe vui tai vöøa ñöôïc duøng theo nghóa chieán thaéng nhanh,

goïn vaø coù tieáng vang ( TÑTV 1992, Tr 403). Caùch hieåu naøy khoâng heà maâu thuaãn vôùi ví duï 17, neáu

ñoái chieáu vôùi dieãn bieán tieáp theo vaø nhöõng söï kieän xaûy ra tröôùc ñoù ta thaáy raát chính xaùc. Theo

thoáng keâ cuûa chuùng toâi, caùch öùng xöû cuûa Baù Kieán ñoái vôùi Chí Pheøo, Naêm Thoï, Binh Chöùc laø luoân

coù tính coâng ñoaïn, nhaát quaùn vaø ñeàu coù “hieäu quaû”. Nhö vaäy laø cöôøi nhaït trong hai ví duï 17, 18

ñöôïc mieâu taû moät caùch khoâng hoaøn toaøn gioáng nhau song vaãn ñuùng, vaãn töông thích vôùi hoaøn caûnh

söû duïng.

Vaán ñeà ñaët ra trong caùc ví duï 19, 21, 22, 23 laø vaán ñeà caùch hieåu theá naøo laø giaø, giaø yeáu quaù, coøn

treû quaù, coøn treû laém. ÔÛ ví duï 19 giaø laø moät tính töø duøng ñeå mieâu taû baø coâ Thò Nôû (öùng vôùi ñoä tuoåi

50), coøn giaø trong ví duï 21 mieâu taû quaù trình töï nhaän thöùc cuûa Chí Pheøo veà baûn thaân sau caùi ñeâm

gaëp Thò Nôû ôû bôø soâng (öùng vôùi ñoä tuoåi töø 38 ñeán 45), giaø yeáu quaù trong ví duï 22 mieâu taû caûm nhaän

cuûa Baù Kieán veà baûn thaân trong söï so saùnh vôùi tuoåi cuûa baø vôï thöù tö (öùng vôùi ñoä tuoåi töø 61 ñeán 65).

Neáu caên cöù vaøo phöông phaùp xaùc ñònh ñoä môø cuûa L.A.Zadeh maø Hoaøng Pheâ vaän duïng trong coâng

trình 2002 ñeå phaân tích nhöõng khaùi nieäm (treû, raát treû; giaø, raát giaø…) thì ba khaùi nieäm treân ñeàu töông

thích vôùi tính chaân lyù ôû moät möùc ñoä nhaát ñònh. Chaúng haïn: trong ví duï 19, 22 thì giaø, giaø yeáu quaù coù

ñoä töông thích gaàn nhö laø tuyeät ñoái vôùi tính chaân lyù coøn giaø trong ví duï 21 coù ñoä töông thích nhoû

hôn (chaúng haïn laø 55%). Caùch caûm nhaän vaø mieâu taû naøy caøng coù lyù khi ta ñaët chuùng vaøo boái caûnh

vaên hoùa laøng xaõ ôû Vieät Nam tröôùc caùch maïng thaùng taùm noùi chung vaø boái caûnh cuûa laøng Vuõ Ñaïi

noùi rieâng:

“…ÔÛ caùi laøng Vuõ Ñaïi naøy ngöôøi ta keát baïn töø khi leân taùm, vaø coù khi coù con töø luùc möôøi laêm;

khoâng ai ñôïi ñeán naêm hai möôi ñeû ñöùa con thöù nhaát….”.

Töông töï nhö vaäy, ôû ví duï 22, 23 caùc khaùi nieäm coøn treû laém, coøn treû naøy (mieâu taû baø ba) vaø coøn

treû quaù, mieâu taû baø tö (gaén vôùi ñoä tuoåi töø 36 ñeán 40) cuõng khoâng heà maâu thuaãn vôùi khaùi nieäm giaø ôû

ÑOÁI TÖÔÏNG ÑEM RA ÑEÅ

MOÁC SO SAÙNH

KEÁT QUAÛ SO SAÙNH

STT

SO SAÙNH

Giaø yeáu quaù

01 Baù Kieán (ngoaøi 60 tuoåi)

Baø tö (gaàn 40 tuoåi)

Giaø + coâ ñoäc

02

Chí Pheøo sau khi tænh

Taäp tuïc taûo hoân ôû laøng Vuõ Ñaïi

röôïu

(keát baïn töø khi leân taùm, vaø coù

( 38 ñeán 45 tuoåi)

khi coù con töø luùc möôøi laêm)

Ñaõ coù theå ñöôïc goïi

03

Baø coâ Thò Nôû (50 tuoåi,

+ Taäp tuïc taûo hoân ôû laøngVuõ

laø giaø+ eá choàng

khoâng coù choàng)

Ñaïi

+ Thò Nôû (30 tuoåi)

Coøn treû laém

04

Baø ba (? )

+ Chí Pheøo ( luùc 20 tuoåi)

Coøn treû naøy

+ Baù Kieán (? )

+ Dö luaän laøng Vuõ Ñaïi (ngöôøi

ta)

ví duï 21 (gaén vôùi ñoä tuoåi töø 38 ñeán 45) vì noù coù moác so saùnh raát roõ raøng. (Xin xem sô ñoà sau)

Vieäc söû duïng loâ gích môø ñaëc tröng trong nhöõng ví duï treân ñaõ goùp phaàn taïo ra raát nhieàu haøm yù

cho taùc phaåm, noù giuùp chuùng ta cuûng coá vaø traû lôøi chính xaùc hôn moät soá vaán ñeà cuûa taùc phaåm nhö:

Nguyeân nhaân vaø keû thuû möu ñaåy Chí Pheøo vaøo choán lao tuø; Baûn chaát con ngöôøi lòch söû cuûa Baù

Kieán, Chí Pheøo; Quan heä giöõa Baù Kieán vôùi caùc baø vôï cuûa Baù Kieán; Söùc maïnh cuûa dö luaän vaø söï kì

thò doøng hoï, ñiaï vò, taäp tuïc hoân nhaân …ôû noâng thoân ñoàng baèng Baéc Boä tröôùc caùch maïng thaùng taùm.

Tieáp tuïc phaân tích caùc ví duï 20, 25, 26 ta thaáy: Hieän töôïng môø veà ñaëc tröng trong caùc ví duï naøy

coù nhöõng nguyeân nhaân sau:

(i) Söû duïng lôùp tính töø mieâu taû khoâng xaùc ñònh thang ñoä (vaøng vaøng maø laïi muoán xaïm maøu

gio; khoâng treû cuõng khoâng giaø, ngöôøi khoâng tuoåi, vöøa vui laïi vöøa buoàn; ngöôøng ngöôïng maø thinh

thích)ø.

(ii) Söû duïng nhöõng caáu truùc so saùnh coù tính chaát töông ñoái (nhuïc hôn laø thích; gioáng nhö laø aên

naên).

(iii) Söû duïng nhöõng caáu truùc khaúng ñònh chung keát hôïp vôùi phuû ñònh rieâng (Hai möôi tuoåi,

ngöôøi ta khoâng laø ñaù nhöng cuõng khoâng toaøn laø xaùc thòt )

(iv) Söû duïng nhöõng caáu truùc khaúng ñònh + boå xung (ñoù laø moät caùi loøng yeâu cuûa moät ngöôøi laøm

ôn (Nhöng) cuõng coù caû loøng yeâu cuûa moät ngöôøi chòu ôn)

YÙ nghóa cuûa vieäc söû duïng nhöõng caáu truùc treân laø ôû choã: Noù raát töông thích vôùi TTKQ, cuï theå

laø: Trong ví duï 20, nhôø vieäc söû duïng loâ gích môø ñaëc tröng neân ñaõ dieãn taû ñuùng caùi baûn chaát löông

thieän trong con ngöôøi Chí tröôùc khi Chí bò tha hoùa (tuy coù phaàn naøo bò caùm doã nhöng veà cô baûn laø

coù lyù trí tænh taùo, bieát phaân bieät giöõa tình yeâu vaø söï lôïi duïng veà xaùc thòt; giöõa caùi chính ñaùng vaø

khoâng chính ñaùng; giöõa caùi coù theå gaây ra haäu quaû vaø caùi khoâng gaây ra haäu quaû…). Coøn trong caùc ví

duï 26, 24,25 thì vieäc söû duïng loâ gích môø ñaëc tröng ñaõ goùp phaàn dieãn taû chính xaùc traïng thaùi bò tha

hoùa veà hình haøi ñeán möùc khoù nhaän ra cuûa Chí Pheøo, dieãn taû chính xaùc traïng thaùi taâm lyù, sinh lyù

phöùc hôïp cuûa Thò Nôû vaø Chí Pheøo sau caùi ñeâm traêng ôû bôø soâng, phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm con ngöôøi

Thò Nôû vaø phuø hôïp vôùi böôùc khôûi ñaàu cuûa quaù trình “thöùc tænh laïi phaàn ngöôøi” trong con ngöôøi Chí

Pheøo.

4. Môø Veà Khoâng Gian

Hieän nay, theo moät soá nhaø nghieân cöùu vieät ngöõ hoïc nhö Lyù Toaøn Thaéng (2002) thì khaùi nieäm

khoâng gian chöa ñöôïc moät coâng trình nghieân cöùu naøo xaùc ñònh ñuû roõ nhöõng thuoäc tính, quan heä cuûa

khoâng gian maëc duø noù laø moät trong nhöõng phaïm truø ñöôïc ñaëc bieät chuù yù trong giôùi nghieân cöùu ngoân

ngöõ noùi rieâng vaø trong caùc ngaønh khoa hoïc cô baûn khaùc noùi chung. Tuy vaäy, döïa vaøo moät soá keát

quaû nghieân cöùu veà ngöõ nghóa cuûa caùc töø khoâng gian cuûa moät soá taùc giaû nöôùc ngoaøi, Lyù Toaøn Thaéng

cuõng ñaõ chæ ra moät soá thuoäc tính vaø quan heä cuûa khoâng gian nhö: Tö theá trong khoâng gian, khoaûng

caùch, nôi choán, phöông höôùng, chieàu.

Nguyeãn Ñöùc Daân (1999) cuõng ñaõ giôùi thieäu ba quan heä cô baûn giöõa hai khoâng gian (goác – ñích)

trong tieáng Vieät nhö sau: Hai kieåu quan heä vò trí (kheùp – môû; cao – thaáp) moät kieûu quan heä ñònh

höôùng (tröôùc – sau). Trong ñoù quan heä (kheùp – môû) ñöôïc bieåu hieän baèng hai caëp töø: trong – ngoaøi

(bieåu hieän quan heä vò trí) vaø vaøo – ra (theå hieän quan heä chuyeån ñoäng). Quan heä (cao – thaáp) ñöôïc

bieåu hieän baèng hai caëp töø treân – döôùi (bieåu hieän vò trí), leân – xuoáng (bieåu hieän quan heä chuyeån

ñoäng). Quan heä (tröôùc – sau) ñöôïc bieåu hieän baèng caëp töø tröôùc – sau ( ñaây laø kieåu quan heä ñònh

höôùng vò trí giöõa hai ñoái töôïng treân phöông naèm ngang)

Cuõng theo caùc nhaø nghieân cöùu, trong baát cöù ngoân ngöõ naøo cuõng coù moät lôùp töø theå hieän khoâng

gian vaø qua lôùp töø naøy, ta seõ thaáy ñöôïc caùch nhaän thöùc veà theá giôùi xung quanh cuûa daân toäc noùi thöù

tieáng ñoù vaø nhaän thöùc aáy lieân quan ñeán ñaëc tröng vaên hoùa – taâm lyù cuûa hoï.

Trong giôùi nghieân cöùu Vieät ngöõ hoïc thì vaán ñeà vai troø cuûa khoâng gian vaø thôøi gian ñöôïc quan

nieäm heát söùc khaùc nhau: Nguyeãn Kim Thaûn (1964) coi khoâng gian vaø thôøi gian laø quan troïng nhö

nhau qua vieäc oâng söû duïng khaùi nieäm Thôøi vò töø. Phan Khoâi (1955) xeáp thôøi gian quan troïng hôn

khoâng gian. Nguyeãn Ñöùc Daân (1999), Traàn Ngoïc Theâm (2001) cho raèng khoâng gian quan troïng hôn

thôøi gian …

Maëc duø vaäy, trong nhöõng coâng trình cuûa mình caùc taùc giaû ñeàu ñeà caäp tôùi hai lôùp töø chæ khoâng

gian nhö: Treân, döôùi, trong, ngoaøi, tröôùc, sau vaø ra, vaøo, leân, xuoáng, sang, qua… Ñeàu ñaët söï tri nhaän

khoâng gian trong moái quan heä maät thieát vôùi: Vaán ñeà ñieåm nhìn trong phaùt ngoân; Vaán ñeà chuyeån

nghóa cuûa hai lôùp töø chæ khoâng gian noùi treân (töø chæ khoâng gian hình hoïc sang bieåu hieän caùc quan heä

khoâng gian tröøu töôïng khaùc nhö quan heä thôøi gian, vò theá, traät töï xaõ hoäi…). Thaäm chí coù taùc giaû coøn

khaûo saùt hai lôùp töø naøy döôùi caû goùc ñoä ñoàng ñaïi vaø lòch ñaïi, trong moái quan heä vôùi ñaëc ñieåm loaïi

hình cuûa tieáng Vieät (Nguyeãn Lai, 1997).

Trong taùc phaåm “Chí Pheøo” beân caïnh vieäc cuï theå hoùa khoâng gian cuûa truyeän (laøng Vuõ Ñaïi…) ta

coøn thaáy hieän töôïng môø hoùa khoâng gian. Hieän töôïng naøy coù raát nhieàu daïng thöùc theå hieän khaùc nhau

nhö: söï môø hoaù veà Tö theá trong khoâng gian, khoaûng caùch, nôi choán, phöông höôùng, chieàu, goác, ñích…

Chaúng haïn:

Vd 27: “….Chæ bieát coù moät hoâm Chí bò ngöôøi ta giaûi huyeän roài nghe ñaâu phaûi ñi tuø. Khoâng bieát

tuø maáy naêm, nhöng haén ñi bieät ñeán baûy, taùm naêm,roài moät hoâm haén laïi luø luø ôû ñaâu laàn veà…”

Vd 28: “…Nhöng thoùi ñôøi, tre giaø maêng moïc, coù bao giôø heát nhöõng thaèng du coân? Naêm Thoï vöøa

ñi, laïi coù binh Chöùc ôû ñaâu laàn veà…”

Vd 29: “…Tieáng vaäy, laøm toång lyù khoâng phaûi vieäc deã. ÔÛ caùi laøng naøy, daân quaù hai nghìn, xa

phuû xa tænh, keå aên thì cuõng deã aên nhöng khoâng phaûi heã maø laøm lyù tröôûng thì cöù vieäc ngoài maø khoeùt…”

Vd 30: “…Ñôøi haén chöa bao giôø ñöôïc saên soùc bôûi moät tay “ñaøn baø”. Haén nhôù ñeán” baøba”, caùi

con quyû caùi hay baét haén boùp chaân maø laïi keâu boùp leân treân, treân nöõa Noù chæ nghó ñeán sao cho thoaû noù

chöù coù yeâu haén ñaâu…”

Vd 31: “… Töø khi bieát raèng con vôï chuû sai haén laøm moät vieäc khoâng chính ñaùng, haén vöøa laøm

vöøa run… Ñeán noãi ngöôøi ñaøn baø phaùt caùu. Baø thaáy xa xoâi khoâng ñöôïc, phaûi laøm ñeán nôi. Baø baûo haén

raèng: “maøy thöïc thaø quaù! Con trai gì hai möôi tuoåi maø nhö oâng giaø”… vaø thaáy haén duøng daèng, baø

maéng xôi xôi vaøo maët…”

Vd 32: “…Ñoät nhieân thò thaáy thoaùng hieän ra moät caùi loø gaïch cuõ boû khoâng, xa nhaø cöûa vaø vaéng

ngöôøi qua laïi…”

Vd 33: “…Cuï tieân chæ laøng Vuõ Ñaïi nhaän ra raèng: ñeø neùn con em ñeán noãi noù phaûi boû laøng ra ñi

laø daïi. Möôøi thaèng ñaõ ñi ra thì chín thaèng trôû veà vôùi caùi veû hung ñoà, caùi tính öông ngaïnh hoïc ñöôïc töø

phöông xa…”

Phaân tích caùc ví duï töø 27 ñeán 33 ta thaáy:

Caùc ví duï 29,32 laø nhöõng ví duï môø hoùa veà khoaûng caùch giöõa goác vaø ñích, “xa nhaø xa cöûa; xa

phuû xa tænh” laø nhöõng phöông tieän ngoân ngöõ theå hieän ñieàu naøy. Söï môø hoùa khoâng gian trong ví duï

32 keát hôïp vôùi nhöõng chi tieát môû ñaàu taùc phaåm taïo ra yù nghóa döï baùo, döï ñoaùn coøn söï môø hoùa trong

ví duï 29 thì laïi taïo ra caùi haøm yù ñen toái trong ñaàu Baù Kieán “coù cô hoäi toát, khoù bò phaùt hieän…”.

Trong caùc ví duï 27, 28,33 laø söï môø hoùa veà khoâng gian goác (ôû ñaâu laàn veà, töø phöông xa). Söï môø

hoùa naøy keát hôïp vôùi nhöõng bieåu hieän tha hoùa veà hình haøi vaø nhaân caùch cuûa Chí Pheøo Binh Chöùc vaø

nhöõng soá phaän töông töï ñaõ toá caùo caùi cheá ñoä nhaø tuø Thöïc Daân – Phong Kieán vaø moâi tröôøng xaõ hoäi,

moâi tröôøng ñi lính ñaùnh thueâ thôøi thuoäc Phaùp ñaõ goùp phaàn laøm cho nhöõng ngöôøi noâng daân löông

thieän tha hoùa nhanh tôùi möùc nhö theá naøo.

Coøn trong caùc ví duï 30, 31 thì söï môø hoùa veà ñích theå hieän ôû vieäc söû duïng caùc taäp hôïp môø (xa

xoâi, laøm ñeán nôi; leân treân, treân nöõa). Nhöõng taäp hôïp môø naøy keát hôïp vôùi nhöõng taäp hôïp toû coøn laïi

trong phaùt ngoân ñaõ taïo ra raát nhieàu haøm yù, suy luaän khaùc nhau veà giôùi haïn treân cuûa “treân nöõa, xa

xoâi, ñeán nôi” song nhöõng suy luaän aáy vaãn chính xaùc, vaãn khaúng ñònh ñuùng veà baûn chaát cuûa Baø Ba

(moät con quyû caùi daâm ñaõng, trô treõn, loäng haønh…). Trong ví vuï naøy, vieäc môø hoùa veà khoâng gian laø

baét buoäc bôûi neáu toû hoùa hoaøn toaøn thì seõ rôi vaøo loá bòch, thoâ keäch…

5. Môø Veà Sôû Chæ

Trong ngoân ngöõ hoïc, vaán ñeà sôû chæ (referent) thöôøng ñöôïc ñaët ra song song vôùi vieäc tranh luaän

veà nghóa cuûa töø, cuûa caâu. Trong caùc taøi lieäu vieát veà ngoân ngöõ hoïc ñaïi cöông, ngöõ nghóa hoïc, duïng

hoïc, daïy vaø hoïc tieáng, phieân dòch…duø tröïc tieáp hay giaùn tieáp ñeàu phaûi ñeà caäp tôùi vaán ñeà naøy.

Laàn theo nhöõng taøi lieäu vieát veà sôû chæ maø chuùng toâi hieän coù ñöôïc, veà sô boä coù theå xeáp thaønh hai

nhoùm quan nieäm sau:

 Nhoùm coù xu höôùng khoâng phaân bieät nghóa vaø sôû chæ. (nhoùm 1) Chaúng haïn: Traàn Ngoïc Theâm

(1985) taùi baûn naêm 2000.

 Nhoùm 2 - nhoùm coù xu höôùng phaân bieät roõ nghóa vaø sôû chæ: Cao Xuaân Haïo (1991), Hoà Leâ

(1995) …

Trong chöông I cuûa coâng trình 2000 (baøn veà pheùp theá ñoàng nghóa) Traàn Ngoïc Theâm ñöa ví duï:

“ Cai leä taùt vaøo maët chò Daäu moät caùi ñaùnh boáp (…) Chò Daäu nghieán hai haøm raêng (…) Tuùm laáy

coå haén, aán duùi ra cöûa. Söùc leûo kheûo cuûa anh chaøng nghieän chaïy khoâng kòp vôùi söùc xoâ ñaåy cuûa ngöôøi

ñaøn baø löïc ñieàn, haén ngaõ choång queøo treân maët ñaát (…)

Ngöôøi nhaø lyù tröôûng saán soå böôùc ñeán giô gaäy ñònh ñaùnh chò Daäu. Nhanh nhö caét, chò naém ngay

ñöôïc caây gaäy cuûa haén (…) Keát cuïc anh chaøng “haàu caän oâng lyù” yeáu hôn chò chaøng con moïn, haén bò

chò naøy tuùm toùc laúng cho moät caùi, ngaõ nhaøo ra theàm.”

Theo taùc giaû, trong ví duï treân coù 4 caëp theá ñoàng nghóa mieâu taû:

(1) Chò Daäu = Ngöôøi ñaøn baø löïc ñieàn

(2) Chò Daäu = Chò chaøng con moïn

(3) Cai Leä = Anh chaøng nghieän

(4) Ngöôøi nhaø Lyù Tröôûng = Anh chaøng “haàu caän oâng lyù”

Ñaïi dieän cho nhoùm II laø Cao Xuaân Haïo. Theo Cao Xuaân Haïo (1991; Tr 55) thì ngöôøi ñaàu tieân

phaân bieät moät caùch thaät hieån ngoân giöõa nghóa (meaning) vaø sôû chæ (referent) laø nhaø loâ gích hoïc G.

Frege (1892). Theo caùch xöû lyù cuûa Cao Xuaân Haïo thì trong ví duï cuûa Traàn Ngoïc Theâm chæ coù

nhöõng ngöõ ñoaïn ñoàng sôû chæ chöù khoâng coù nhöõng ngöõ ñoaïn ñoàng nghóa:

(1) Chò Daäu, Chò chaøng con moïn, Ngöôøi ñaøn baø löïc ñieàn  01 sôû chæ

(2) Cai leä, anh chaøng nghieän  01 sôû chæ

(3) Ngöôøi nhaø Lyù Tröôûng, Anh chaøng “haàu caän oâng lyù”  01 sôû chæ

Theo Cao Xuaân Haïo, sôû chæ ñöôïc hieåu laø: “söï vaät khaùch quan vaø cuï theå cuûa theá giôùi beân ngoaøi

ngoân ngöõ” (1991, Tr 55). So vôùi nghóa, noù coù ñòa vò öu tieân hôn do noù laø muïc tieâu cuoái cuøng cuûa

vieäc söû duïng ngoân ngöõ, sôû chæ khoâng nhaèn baøn veà ngoân ngöõ neân khoâng phaûi laø sieâu ngoân ngöõ. Noùi

khaùc ñi, theo oâng sôû chæ laø ñoái töôïng phaûn aùnh, laø hieän thöïc naèm ngoaøi ngoân ngöõ.

Theo taùc giaû cuûa Tieáng Vieät sô thaûo ngöõ phaùp chöùc naêng, sôû chæ chæ coù theå loä ra trong tình

huoáng cuï theå. Neáu moät caâu bò taùch ra khoûi ngoân caûnh (context) kieåu: Toái mai toâi seõ ñôïi anh coâ ôû

choã naøy thì sôû chæ cuûa caùc töø ngöõ ñöôïc gaïch chaân seõ coù ôû daïng tieàm naêng song ngöôøi tieáp nhaän vaãn

coù theå döïa vaøo ngöõ phaùp cuûa caâu ñeå phaùt hieän.

Noùi chung, theo Cao Xuaân Haïo thì: Ñaïi töø nhaân xöng, caùc ñaïi töø tröïc chæ (ñaây, ñoù, naøy, kia…),

caùc danh töø rieâng, nhöõng danh ngöõ ñöôïc ñaùnh daáu laø xaùc ñònh kieåu: Nam laøm thôï neà. bao giôø cuõng

coù sôû chæ xaùc ñònh. Coøn nhöõng danh ngöõ khoâng xaùc ñònh laøm boå ngöõ cho ñoäng töø kieåu: AÁt muoán laáy

moät coâ giaùo ôû ñòa phöông. coù theå coù sôû chæ maø cuõng coù theå khoâng coù sôû chæ. Nhöõng danh töø ”khoâng

ñeám ñöôïc” maø oâng goïi laø “danh töø khoái” chæ khi naøo ñi vaøo hoaït ñoäng trong caâu thì yù nghóa cuûa vò

töø cuûa caâu môùi cho ta bieát roõ danh töø khoái aáy coù/ khoâng coù tính xaùc ñònh, coù/ khoâng coù sôû chæ. OÂng

ñöa ví duï:

(a) Hoâm qua Nam cöôùi vôï (khoâng xaùc ñònh, khoâng coù sôû chæ)

(b) Hoâm qua Nam ñaùnh vôï (xaùc ñònh, coù sôû chæ).

So saùnh hai quan nieäm treân chuùng toâi nhaän thaáy quan nieäm II laø coù cô sôû khoa hoïc vaø hôïp lyù

hôn quan nieäm I (quan nieäm veà ñoàng nghóa cuûa Traàn Ngoïc Theâm quaù roäng). Song caùch xöû lyù cuûa

chuùng toâi veà nhöõng tröôøng hôïp nhö: AÁt muoán laáy moät coâ giaùo ôû ñòa phöông; Hoâm qua Nam cöôùi vôï

hay vaán ñeà sôû chæ cuûa ñaïi töø nhaân xöng laø coù khaùc vôùi Cao Xuaân Haïo. Theo chuùng toâi, sôû chæ cuûa

nhöõng tröôøng hôïp nhö AÁt muoán laáy moät coâ giaùo ôû ñòa phöông; Hoâm qua Nam cöôùi vôï laø moät trong

nhöõng tröôøng hôïp coù sôû chæ nhöng môø veà sôû chæ (xaùc ñònh khoâng hoaøn toaøn cuï theå, naèm trong moät

giôùi haïn naøo ñoù) vaø ñaïi töø nhaân xöng khoâng phaûi luùc naøo cuõng coù sôû chæ hoaøn toaøn xaùc ñònh (xem

ví duï 39)

Thoáng keâ taùc phaåm “Chí Pheøo” chuùng toâi nhaän thaáy raèng hieän töôïng môø sôû chæ cuõng laø

thöôøng gaëp, thöôøng thaáy trong vaên baûn, chaúng haïn:

Vd 34: “…Moät anh ñi thaû oáng löôn, moät buoåi saùng tinh söông, ñaõ thaáy haén traàn truoàng vaø xaùm

ngaét trong moät chieác vaùy ñuïp ñeå beân moät caùi loø gaïch boû khoâng, anh ta röôùc laáy vaø ñem cho moät

ngöôøi ñaøn baø goaù muø. Ngöôøi ñaøn baø goaù muø naøy baùn haén cho moät baùc phoù coái khoâng con, vaø khi

baùc phoù coái naøy cheát thì haén bô vô, heát ñi ôû cho nhaø naøy laïi ñi ôû cho nhaø noï…”

Vd 35: “…Khoâng phaûi cuï ñôùn, chính thaät cuï khoân roùc ñôøi, thöù nhaát sôï keû anh huøng, thöù hai sôï

keû coá cuøng lieàu thaân. Chí Pheøo khoâng anh huøng, nhöng noù laø caùi thaèng lieàu lónh. Lieàu lónh thì ai coøn

theøm chaáp! Theá naøo laø meàm naén raén buoâng? Caùi ngheà laøm vieäc quan, neáu nhaát nhaát caùi gì cuõng ñeø

ñaàu aán coå thì laïi baùn nhaø ñi cho sôùm. Cuï vaãn baûo lyù Cöôøng nhö theá ñaáy. Vuõ duõng nhö haén maø laøm

ñöôïc lyù tröôûng laø nhôø coù cuï. Cuï maø cheát ñi roài, “chuùng noù” laïi khoâng cho aên buøn... Tieáng vaäy, laøm

toång lyù khoâng phaûi vieäc deã… Ngay thaèng Chí Pheøo naøy ñeán ñaây sinh söï bieát ñaâu laïi khoâng coù thaèng

naøo aåy ñeán? Neáu cuï khoâng chòu nhòn, laøm cho to chuyeän coù khi toán tieàn…”

Vd 36: “…Theá ñaáy: caùi ngheà ñôøi hieàn quaù hoaù ngu; ôû ñaâu chöù ôû ñaát naøy ñaõ ngu, ñaõ nhòn thì

chuùng noù aán cho ñeán khoâng coøn ngoùc coå leân ñöôïc. Haén laøm thì laøm caät löïc maø quanh naêm ngheøo

rôùt moàng tôi; chæ vì moät mieáng cuõng khoâng giöõ ñöôïc maø aên; ñöùa naøo noù vôù noù cuõng xoay,maø ñöùa

naøo xoay cuõng chòu…”

Vd 37: “…. Moät hoâm khoâng hieåu nghó ngôïi theá naøo, haén vaùc dao ñeán baûo thaúng vaøo maët Lyù

Kieán raèng: Hoài toâi coøn taïi nguõ, toâi göûi veà nhaø coù traêm. Khoâng bieát con vôï toâi coù tieâu pha gì, hay laø

cho trai maø khoâng coøn moät ñoàng naøo caû. Toâi hoûi noù thì noù baûo: ÔÛ nhaø, ñaøn baø con gaùi moät mình,

khoâng daùm giöõ tieàn, ñöôïc ñoàng naøo mang göûi oâng Lyù caû. Toâi sôï noù bòa ra neân ñaõ troùi saün noù ôû nhaø.

Baây giôø toâi ñeán thöa vôùi oâng, tính toaùn xem ñöôïc bao nhieâu cho ñem veà nuoâi chaùu. Thieáu moät ñoàng

thì toâi khoâng ñeå yeân cho chuùng noù…”

Vd 38: “…Nhöng ngöôøi ñaøn baø aáy laïi chính laø thò Nôû, (1) moät ngöôøi ngaån ngô nhö nhöõng

ngöôøi ñaàn trong coå tích vaø (2) xaáu ma cheâ quyû hôøn. Caùi maët cuûa thò ñích thöïc laø moät söï mæa mai

cuûa hoaù coâng... Caùi muõi thì vöøa ngaén, vöøa to, vöøa ñoû, vöøa saàn suøi nhö voû cam saønh, baønh baïnh

muoán chen laãn nhau vôùi nhöõng caùi moâi cuõng coá to khoâng thua caùi muõi; coù leõ vì coá quaù cho neân

chuùng nöùt nôû nhö raïn ra. Ñaõ theá thò coøn aên traàu thuoác, hai moâi daøy ñöôïc boài cho daøy theâm, cuõng

may queát traàu saùnh laïi, che ñöôïc caùi maøu thòt traâu xaùm ngoaùch. Ñaõ theá nhöõng caùi raêng raát to laïi

chìa ra: yù haún chuùng nghó söï caân ñoái chöõa ñöôïc vaøi phaàn cho söï xaáu. Ñaõ theá thò laïi (3) dôû hôi; ñoù

laø aân hueä cuûa thöôïng ñeá chí coâng: neáu saùng suoát thì ngöôøi ñaøn baø aáy seõ khoå sôû ngay töø khi mua caùi

göông thöù nhaát. Vaø thò laïi (4) ngheøo, neáu traùi laïi, ít nhaát ñaõ coù moät ñaøn oâng khoå sôû. Vaø thò laïi (5) laø

doøng gioáng cuûa moät nhaø coù maû huûi: caùi naøy khieán khoâng moät chaøng trai naøo phaûi phaân vaân. Ngöôøi

ta traùnh thò nhö moät con vaät raát tôûm. Ngoaøi ba möôi tuoåi, thò vaãn chöa coù choàng…”

Vd 39: “…Hình nhö moät thôøi haén ñaõ ao öôùc coù moät gia ñình nho nhoû. Choàng cuoác möôùn caøy

thueâ, vôï deät vaûi, chuùng laïi boû moät con lôïn nuoâi ñeå laøm voán lieáng. Khaù giaû thì mua daêm ba saøo

ruoäng laøm…”.

Vd40: “…Möøng nhaát laø boïn kyø haøo ôû trong laøng. Hoï tuoân ñeán ñeå hoûi thaêm, nhöng chính laø nhìn

lyù Cöôøng baèng nhöõng con maét thoaû maõn vaø khieâu khích. Ñoäi Taûo, khoâng caàn kín ñaùo, noùi toang toang

ngay ngoaøi chôï, tröôùc maët bao nhieâu ngöôøi: “Thaèng boá cheát, thaèng con lôùp naøy khoâng khoûi ngöôøi ta

cho aên buøn…”

Phaân tích nhöõng ví duï treân ta thaáy:

Trong hai ví duï 34,39 beân caïnh nhöõng danh töø chæ quan heä gia ñình coù sôû chæ cuï theå, öùng vôùi

moät phaàn töû xaùc ñònh cuûa laøng Vuõ Ñaïi nhö (choàng = Chí Pheøo) thì nhöõng danh ngöõ (Moät anh ñi thaû

oáng löôn, moät gia ñình nho nhoû) vaø danh töø chæ quan heä gia ñình (vôï), ñaïi töø ngoâi ba soá nhieàu

(chuùng) coù sôû chæ môø. Moät anh ñi thaû oáng löôn coù theå öùng vôùi moät phaàn töû baát kyø trong moät taäp

hôïp nhöõng anh ñi thaû oáng löôn ôû laøng Vuõ Ñaïi. Vaø moät gia ñình nho nhoû vôùi nhöõng thaønh vieân nhö

vôï, chuùng… coù theå öùng vôùi moät taäp hôïp con bò bao haøm baát kyø coù nhöõng phaàn töû coù ñaëc ñieåm töông

ñoàng vôùi nhöõng phaàn töû naèm trong moät taäp hôïp con khaùc cuõng bò bao haøm nhö noù. Ñieàu ñaùng löu yù

ôû ví duï 39 laø tính chaát xaùc ñònh ôû daïng tieàm naêng veà sôû chæ cuûa danh töø vôï, ngöõ danh töø moät gia

ñình nho nhoû vaø tính chaát xaùc ñònh khoâng hoaøn toaøn veà sôû chæ cuûa ñaïi töø nhaân xöng ngoâi ba chuùng

(Chí Pheøo + moät ngöôøi con gaùi naøo ñoù ôû laøng Vuõ Ñaïi). Theo chuùng toâi ñaây laø hieän töôïng töông

ñoàng vôùi hieän töôïng môø veà sôû chæ trong nhöõng caâu ñaïi loaïi nhö Nam muoán laáy moät ngöôøi choàng

Thuïy Ñieån.

Coøn trong caùc ví duï 35 ñeán 38 thì sôû chæ cuûa nhöõng ñaïi töø nhaân xöng, nhöõng danh ngöõ nhö:

Chuùng noù; thaèng naøo; ñöùa naøo; ngöôøi ta laø luoân coù tính xaùc ñònh nhöng naèm trong moät khoaûng môø

vaø hieåu theá naøo thì vaãn ñuùng. Noù coù theå chæ taát caû caùc phe caùnh ñoái laäp veà lôïi ích vôùi cha con Baù

Kieán hoaëc moät phaàn töû naøo ñoù trong nhöõng phe ñoái laäp vôùi cha con Baù Kieán (Ñoäi Taûo…). Vieäc môø

hoùa veà sôû chæ nhö vaäy laø raát töông thích vaø hôïp lyù trong vieäc mieâu taû baûn chaát boïn cöôøng haøo, ñòa

chuû vaø noãi thoáng khoå cuûa ngöôøi noâng daân Vieät Nam döôùi aùch thoáng trò cuûa cöôøng quyeàn tröôùc caùch

maïng thaùng taùm.

Coøn trong ví duï 38 thì vieäc söû duïng nhöõng danh ngöõ coù sôû chæ môø (tuyø thuoäc vaøo kinh nghieäm,

voán tri thöùc cuûa ngöôøi tieáp nhaän, ñöôïc hieåu treân moät bieân ñoä raát roäng) nhö: Moät con vaät raát tôûm,

nhöõng ngöôøi ñaàn trong coå tích ñaõ goùp phaàn kích thích trí töôûng töôïng cho ñoäc giaû. Theo chuùng toâi

ñaây laø nhöõng hieän töôïng môø voâ giôùi haïn, coù giaù trò ngheä thuaät caàn ñöôïc chuù yù khi phaân tích taùc

phaåm vaên chöông.

6. Môø veà haønh vi

Ngoaøi nhöõng kieåu loâ gích môø treân, trong taùc phaåm cuûa Nam Cao chuùng toâi coøn thaáy moät loaïi loâ

gích môø ñaëc bieät khaùc: Loâ gích môø haønh vi. Ñoù laø loaïi haønh vi ñöôïc dieãn ñaït moät caùch laáp löûng,

maäp môø, coù nhieàu caùch lyù giaûi nhöng tuaân theo moät ñònh höôùng nhaát ñònh vaø ñeàu ñuùng trong moät

chöøng möïc, moät giôùi haïn naøo ñoù. Chaúng haïn:

Ví duï: “ Naêm hai möôi tuoåi, haén laøm canh ñieàn cho oâng lyù Kieán, baây giôø laø cuï Baù Kieán, aên tieân

chæ laøng. Hình nhö coù maáy laàn baø ba nhaø oâng Lyù, coøn treû laém maø cöù hay oám löûng baét haén boùp chaân,

hay xoa buïng, ñaám löng gì ñaáy”

(Nam Cao. Chí Pheøo)

Hay: “Nhaø chò binh ôû gaàn ñöôøng. OÂng phoù ñi ñaùnh baïc ñeâm veà cuõng taït vaøo, anh tröông tuaàn ñi

tuaàn cuõng taït vaøo; anh haøng xoùm cuõng moø sang, thaäm chí ñeán caùi thaèng höông Ñieàn, ñaàu hai thöù toùc,

giaø ñôøi laøm ñaày tôù cho caùc oâng lyù tröôûng, cuõng mon men vaøo gaï gaãm. (…) Nhöng vôùi lyù kieán, thì

khoâng nhöõng côm röôïu tieàn tuùi, coøn phaûi cho ngoài xe chung vaø coøn ôû laïi tænh nöõa…”

(Nam Cao. Chí Pheøo)

Nhöõng phaùt ngoân ñöôïc dieãn ñaït theo caùch naøy coù ñaëc ñieåm laø kích thích trí töôûng töôïng cuûa baïn

ñoïc raát maïnh, noù laø nhöõng phaùt ngoân raát hay ñöôïc trích daãn trong nhöõng daïng baøi taäp phaân tích

nghóa töôøng minh vaø haøm aån cuûa ngoân ngöõ vaên chöông vaø thöôøng ñöôïc giaùo vieân söû duïng minh hoïa

cho giôø daïy yeâu caàu cuûa vieäc söû duïng tieáng Vieät coù tính chaát ngheä thuaät hay trong nhöõng giôø daïy

veà nghóa töôøng minh vaø nghóa haøm aån… trong chöông trình tieáng Vieät ôû phoå thoâng trung hoïc.

Ñeå nhìn nhaän vaán ñeà moät caùch coù heä thoáng, chuùng toâi thaáy caàn phaûi coù moät caùi nhìn toång quaùt

veà lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà haønh vi noùi chung vaø loâ gích môø haønh vi noùi rieâng:

Haønh vi laø toaøn boä noùi chung nhöõng phaûn öùng, caùch cö xöû bieåu hieän ra ngoaøi cuûa moät ngöôøi

trong moät hoaøn caûnh cuï theå nhaát ñònh.

Ñaõ töø laâu, haønh vi cuûa con ngöôøi noùi chung vaø cuûa ñoäng vaät baäc thaáp noùi rieâng nhö: Kieán, moái,

ong, caù, khæ, voi… ñaõ trôû thaønh ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa nhieàu ngaønh khoa hoïc khaùc nhau vôùi möùc

ñoä chuyeân chuyeân ngaønh (sinh hoïc, y hoïc, taâm lyù hoïc, thöông maïi…) hay ôû goùc ñoä lieân ngaønh: (y

hoïc – ngoân ngöõ hoïc, taâm lyù – thöông maïi…) Gaén vôùi nhieàu yeáu toá khaùc nhö hoaøn caûnh, moâi tröôøng

soáng, neàn vaên hoùa, giôùi tính, ñoä tuoåi, tín ngöôõng, trình ñoä vaên hoùa… vaø ñaõ coù nhieàu phaùt hieän lôùn

phuïc vuï cho cuoäc soáng cuûa con ngöôøi. Trong boái caûnh aáy, vaán ñeà nghieân cöùu haønh vi noùi naêng cuûa

con ngöôøi cuõng ñöôïc ñaët ra.

Theo caùc nhaø nghieân cöùu coù uy tín thì vaán ñeà nghieân cöùu haønh vi noùi naêng trong ngoân ngöõ hoïc

chính thöùc ñöôïc khai sinh töø cuoán saùch noåi tieáng “How to do things wich words” 1962 cuûa nhaø trieát

hoïc ngöôøi Anh J.L. Austin vôùi luaän ñieåm noåi tieáng “Noùi laø haønh ñoäng”. Noù laø söï phuû ñònh bieän

chöùng töø nhöõng ñònh ñeà cuûa ngoân ngöõ hoïc ñaët ra töø F. De Saussure.

Theo lyù thuyeát naøy thì khi noùi, khi vieát laém khi ngöôøi ta khoâng chæ laøm moät trong nhöõng haønh

ñoäng nhö: Khaúng ñònh/ phuû ñònh, hoûi, yeâu caàu laøm moät vieäc gì, höùa heïn, mieâu taû, xin loãi, caùm ôn, cho

pheùp, thaùch thöùc… maø nhieàu khi coøn laøm moät luùc vaøi ba haønh ñoäng nhö theá. Austin goïi ñoù laø nhöõng

haønh ñoäng ngoân trung (inlocutionary asts). Nhöõng haønh ñoäng naøy hoaøn toaøn khaùc bieät vôùi nhöõng

haønh ñoäng taïo meänh ñeà (propositional). Chaúng haïn, ta xeùt ba phaùt ngoân sau:

(1) Em nghe laïi ñoaïn baêng naøy xem!

(2) Em seõ nghe laïi ñoaïn baêng naøy.

(3) Em coù nghe laïi ñoaïn baêng naøy khoâng?

Trong 03 phaùt ngoân treân ta thaáy chæ coù moät meänh ñeà duy nhaát ñöôïc chuyeån ñaït Em nghe laïi

ñoaïn baêng naøy nhöng coù tôùi ba haønh ñoäng ngoân trung khaùc nhau: Yeâu caàu, khaúng ñònh, hoûi.

Nhö vaäy laø khi phaùt ngoân moät caâu ta ñaõ thöïc hieän ít nhaát laø hai haønh ñoäng:

(i) Haønh ñoäng taïo caáu truùc cuûa moät nhaän ñònh

(ii) Haønh ñoäng vôùi moät muïc tieâu giao tieáp naøo ñoù (haønh ñoäng ngoân trung).

Trong giao tieáp ta thaáy, laém khi caùi haønh ñoäng ngoân trung môùi laø haønh ñoäng chính caàn höôùng

tôùi, khaùm phaù vaø lyù giaûi. Nhöõng haønh ñoäng “keùp” nhö vaäy khoâng phaûi luùc naøo cuõng deã daøng phaân

taùch. Thöïc teá cho thaáy noù thöôøng ñan xen vaøo nhau, giao nhau, bao chöùa laãn nhau moät caùch phöùc

taïp, laøm cho ngöôøi thuï ngoân nhieàu khi raát khoù ñònh höôùng ñöôïc ñaâu laø chuû ñích chính cuûa phaùt ngoân

daãn tôùi nhaát thôøi “bò nhieãu”, ñaëc bieät laø khi chæ caên cöù vaøo hình thöùc cuûa phaùt ngoân nhö moät tieâu chí

duy nhaát hay taùch nhöõng phaùt ngoân naøy ra khoûi boái caûnh cuûa noù hoaëc trích daãn boái caûnh cuûa noù

khoâng ñaày ñuû. Ñöùng tröôùc nhöõng phaùt ngoân coù ñaëc ñieåm naøy nhieàu ngöôøi ñaõ voäi keát luaän raèng noù

ñaõ vi phaïm nhöõng quy ñònh veà phöông chaâm hoäi thoaïi hoaëc xeáp noù vaøo nhöõng caâu mô hoà hay sai

ngöõ phaùp… Theo chuùng toâi, nhöõng phaùt ngoân nhö vaäy neáu ñöôïc quaûng ñaïi ngöôøi Vieät Nam söû duïng

thì chaéc chaén noù khoâng phaûi laø nhöõng “caâu sai” maø laø moät bieåu hieän cuûa moät haønh vi ngoân töø coù

ñaëc ñieåm “môø” song vaãn raát loâ gích. Noù phaûi môø vì moät lyù do teá nhò naøo ñoù neáu coù theå noùi theá.

Theo chuùng toâi, ñoù daïng haønh vi ngoân töø chöa ñöôïc chuù yù nghieân cöùu, tìm hieåu khi khaùm phaù, phaân

tích taùc phaåm vaên chöông maø chuùng toâi taïm goïi laø loâ gích môø haønh vi. Ñoù laø nhöõng haønh vi coù

nhieàu caùch lyù giaûi, nhieàu caùch hieåu maø nhöõng caùch hieåu, caùch lyù giaûi aáy ñeàu coù lyù, ñeàu ñuùng trong

moät chöøng möïc naøo ñoù. Noù coù moät soá daïng thöùc bieåu hieän sau:

(i) Ñoù laø nhöõng haønh ñoäng khoâng tieän noùi thaúng ra vì moät lyù do teá nhò naøo ñoù hay khoâng nhaát

thieát phaûi noùi ra vì khoâng noùi ra thì ngöôøi ñoïc, ngöôøi nghe cuõng coù theå ñoaùn ñöôïc, hieåu ñöôïc. Thaäm

chí khoâng noùi thaúng ra coøn noùi ñöôïc nhieàu hôn, coù yù nghóa hôn laø noùi thaúng. Chaúng haïn:

Ví duï 41 : “ Naêm hai möôi tuoåi, haén laøm canh ñieàn cho oâng lyù Kieán, baây giôø laø cuï Baù Kieán, aên

tieân chæ laøng. Hình nhö coù maáy laàn baø ba nhaø oâng Lyù, coøn treû laém maø cöù hay oám löûng baét haén boùp

chaân, hay xoa buïng, ñaám löng gì ñaáy. (…) Ngöôøi baø aáy phoáp phaùp, maù baø aáy haây haây, maø oâng Lyù thì

hay ñau löng laém. Nhöõng ngöôøi coù beänh ñau löng thì hay sôï vôï maø chuùa ñôøi laø khoûe ghen…”

(Nam Cao. Chí Pheøo)

Ví duï 42 : “Nhaø chò binh ôû gaàn ñöôøng. OÂng phoù ñi ñaùnh baïc ñeâm veà cuõng taït vaøo, anh tröông

tuaàn ñi tuaàn cuõng taït vaøo; anh haøng xoùm cuõng moø sang, thaäm chí ñeán caùi thaèng höông Ñieàn, ñaàu hai

thöù toùc, giaø ñôøi laøm ñaày tôù cho caùc oâng lyù tröôûng, cuõng mon men vaøo gaï gaãm. (…) Nhöng vôùi lyù kieán,

thì khoâng nhöõng côm röôïu tieàn tuùi, coøn phaûi cho ngoài xe chung vaø coøn ôû laïi tænh nöõa…”

(Nam Cao. Chí Pheøo)

Tieán haønh phaân tích nhöõng ví duï treân ta thaáy:

Trong ví duï 41 (Ví duï mieâu taû thoùi daâm ñaõng, baïi hoaïi luaân thöôøng ñaïo lyù, baát chaáp moïi thuû

ñoaïn cuûa baø ba vaø moät phaàn con ngöôøi lòch söû cuûa Baù Kieán, Chí Pheøo ôû moät thôøi ñieåm) ta thaáy:

Ngoaøi nhöõng haønh ñoäng ngoân trung nhö keå laïi, mieâu taû, nhaán maïnh, lieät keâ chi tieát, phoûng ñoaùn… Thì

nhöõng haønh vi “môø” aån chöùa sau nhöõng phaùt ngoân mieâu thuaät nhö: “cöù hay oám löûng baét haén boùp

chaân, hay xoa buïng, ñaám löng gì ñaáy” hay “Ngöôøi baø aáy phoáp phaùp, maù baø aáy haây haây, maø oâng Lyù

thì hay ñau löng laém”… Ñaõ goùp phaàn giuùp baïn ñoïc böôùc ñaàu coù ñöôïc moät aán töôïng, moät phoûng

ñoaùn veà baûn chaát taâm sinh lyù cuûa Baù Kieán, veà caùch ñoái nhaân xöû theá cuûa y trong gia ñình vaø ngoaøi

xaõ hoäi. AÁn töôïng naøy caøng ñöôïc cuûng coá sau khi baïn ñoïc lieân töôûng, chaép noái vôùi nhöõng tình tieát

khaùc cuûa taùc phaåm nhö: Tình tieát veà moái quan heä giöõa Baù Kieán vôùi vôï Binh Chöùc khi Binh Chöùc

vaéng nhaø hay nhöõng tình tieát veà thaùi ñoä cuûa Baù Kieán ñoái vôùi baø tö ôû cuoái taùc phaåm.

Coù theå noùi raèng: Chính nhôø söï keát hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa hai caùch mieâu thuaät môø vaø toû nhö vöøa

phaân tích ôû treân neân ñoaïn vaên ñaõ taïo ra ñöôïc söùc cuoán huùt, kích thích trí toø moø, suy ñoaùn, töôûng

töôïng cuûa ñoäc giaû, duy trì ñöôïc höùng thuù mong muoán tieáp tuïc ñöôïc khaùm phaù, kieåm nghieäm cuûa ñoäc

giaû. Noùi khaùc ñi, söï thaønh coâng cuûa ñoaïn vaên chính laø ôû choã noù vöøa coù tính loät taû laïi vöøa coù tính haøm

suùc – Moät trong nhöõng ñieàu kieän laøm neân giaù trò cho taùc phaåm ngheä thuaät.

Coøn trong ví duï 42 – Ví duï mieâu taû, toá caùo thoùi daâm oâ voâ ñoäâ, cô hoäi voâ ñaïo ñöùc cuûa loaïi ngöôøi

cô hoäi vaø nhöõng keû ñaïi dieän cho boä maùy chính quyeàn ôû noâng thoân Vieät Nam tröôùc caùch maïng thaùng

taùm thì nhöõng haønh ñoäng ngoân trung nhö mieâu taû, lieät keâ, nhaán maïnh vaø nhöõng haønh vi “môø” aån

chöùa ñaèng sau nhöõng töø ngöõ ñöôïc in ñaäm vaø gaïch chaân ñaõ giuùp ngöôøi tieáp nhaän khoâng nhöõng thaáy

ñöôïc nhöõng ñieåm chung maø coøn thaáy ñöôïc ñieåm rieâng khaùc veà “ñaúng caáp” veà “vò trí” hay “tính coâng

khai”… giöõa chuùng maø vaãn ñaûm baûo söï teá nhò caàn phaûi coù.

(ii) Ñoù coøn laø nhöõng phaùt ngoân boû löûng – moät kieåu phaùt ngoân ñaëc bieät trong giao tieáp. Trong

vaên baûn, noù ñöôïc nhaän bieát baèng daáu ba chaám (…) Trong lôøi noùi, noù coù theå ñöôïc nhaän bieát baèng moät

caáu truùc bò tænh löôïc (thöôøng laø vò ngöõ) keøm theo nhöõng cöû chæ, ñieäu boä hay moät quaõng ngöøng… ÔÛ

daïng vieát, noù ñöôïc phaân bieät vôùi daáu hieäu cuûa pheùp lieät keâ cuõng duøng daáu ba chaám ôû choã: Phaùt

ngoân boû löûng khoâng duøng ñeå minh hoïa caùi yù nghóa “nhieàu laém” hay “coøn nöõa” nhö daáu hieäu cuûa

pheùp lieät keâ. Noù bao giôø cuõng coù tính ñònh höôùng hay giôùi haïn trong moät khuoân khoå naøo ñoù, veà

nhöõng vieäc laøm cuï theå naøo ñoù. Noùi khaùc ñi laø noù luoân luoân coù moät mieàn xaùc ñònh, noù coù theå dao

ñoäng song luoân luoân naèm trong moät bieân ñoä nhaát ñònh, moät tröôøng lieân töôûng nhaát ñònh. Töø ñoù, noù

cho pheùp moãi caù theå tieáp nhaän löïa choïn moät caùch hieåu, moät caùch suy luaän trong caùi mieàn xaùc ñònh

hay bieân ñoä ñoù, coøn vieäc anh löïa choïn caùch naøo laø phuï thuoäc vaøo sôû thích, thoùi quen, oùc töôûng

töôïng, “nieàm tin chaân lyù”… cuûa baûn thaân anh. Bôûi vaäy, ngöôøi ta chæ coù theå suy luaän chöù khoâng theå

“xuyeân taïc” ñöôïc töø nhöõng kieåu phaùt ngoân naøy. Trong truyeän ngaén “Chí Pheøo” maëc daàu khoâng coù

daïng thöùc naøy song ôû nhöõng taùc phaåm khaùc cuûa Nam Cao ta vaãn thöôøng gaëp, thöôøng thaáy. Chaúng

haïn:

Ví duï 43: “ Laäp töùc oâng (oâng khoùa Maãn) ñoäi khaên, maëc aùo, ñi ra tænh … Maáy hoâm sau, oâng muõi

ñoû (ngöôøi bò Lyù Nhöng vu laø coù beänh phong) coù hoï vôùi oâng ñöôïc veà “

(Nam Cao. Röûa hôøn)

Theo chuùng toâi, caàn chuù yù tôùi loaïi haønh vi naøy khi phaân tích, bình giaù taùc phaåm vaên chöông. Vaø

neáu coi taùc phaåm vaên chöông cuõng laø saûn phaåm cuûa quaù trình giao tieáp giöõa taùc giaû vaø baïn ñoïc thì

ñoái töôïng khaûo saùt loâ gích môø haønh vi cuûa chuùng ta khoâng chæ laø lôøi thoaïi cuûa nhaân vaät maø coøn laø

nhöõng phaùt ngoân mieâu taû cuûa taùc giaû veà nhaân vaät hay vôùi nhöõng söï tình maø taùc giaû mieâu taû trong

taùc phaåm… Chuù yù tôùi loaïi haønh vi naøy khi phaân tích vaên baûn ngheä thuaät seõ goùp phaàn khaùm phaù, lyù

giaûi vaên baûn ngheä thuaät döôùi nhieàu goùc ñoä nhö: Laøm roõ hôn ñaëc ñieåm hình töôïng nhaân vaät, nhöõng

thoâng ñieäp maø taùc giaû göûi gaém trong taùc phaåm, taøi naêng vaø caù tính saùng taïo rieâng cuûa taùc giaû… Maët

khaùc, ñöùng ôû goùc ñoä tieáp nhaän vaên hoïc thì vieäc söû duïng loâ gích môø haønh vi cuûa taùc giaû seõ goùp phaàn

ñaéc löïc vaøo vieäc kích thích trí töôûng töôïng cuûa ñoäc giaû, laøm cho quaù trình ñoàng saùng taïo trôû neân coù

hieäu quaû hôn. Tuy nhieân caàn chuù yù phaân bieät vieäc söû duïng loâ gích môø haønh vi trong saùng taïo ngheä

thuaät hoaøn toaøn khaùc vôùi loái dieãn ñaït huõ nuùt, bí hieåm vaø quaù trình lyù giaûi, khaùm phaù nhöõng giaù trò

cuûa loâ gích môø haønh vi cuõng hoaøn toaøn khaùc vôùi thoùi suy dieãn voâ caên cöù, thieáu cô sôû, deã daøng ñöôïc

thöïc hieän maø phaûi duøng caû ñeán nhöõng thao taùc coù tính “kyõ thuaät” vaø moät voán tri thöùc toång hôïp. Noù

laø quaù trình ñi tìm nhau, nhaän ra nhau cuûa nhöõng taâm hoàn “ñoàng thanh, ñoàng khí”, laø moät trong

nhöõng bieåu hieän ñieån hình cuûa loái tö duy ngheä thuaät.

Töø tröôùc tôùi nay, khi phaân tích moät phaùt ngoân, moät soá saùch ngöõ phaùp chöa chuù yù ñeán nhöõng

ñieàu naøy maø thöôøng höôùng ngöôøi ta ñeán vieäc hieåu: Khi noùi moät caâu, ta coù theå chæ thöïc hieän moät

trong caùc vieäc: Traàn thuaät, hoûi, yeâu caàu ….Ñieàu naøy daãn tôùi söï baát löïc tröôùc nhöõng phaùt ngoân naèm

trong ngöõ huoáng, trong vaên baûn ngheä thuaät, trong giao tieáp ñôøi thöôøng… Nguyeân nhaân cuûa ñieàu naøy

coù leõ do tính chaát phöùc taïp cuûa vaán ñeà, do chöa yù thöùc ñöôïc söï leä thuoäc cuûa phaùt ngoân ñoái vôùi tình

huoáng phaùt ngoân, do chöa thöïc söï yù thöùc ñöôïc söï khaùc bieät giöõa moät beân laø cuù phaùp cô sôû vôùi moät

beân laø cuù phaùp trong tö duy vaø cuù phaùp gaén vôùi tình huoáng söû duïng.

CHÖÔNG III

TOÅNG QUAN VEÀ CAÙC KIEÅU LOÂ GÍCH MÔØ

TRONG CAÙC TAÙC PHAÅM CUÛA NHAØ VAÊN NAM CAO

1. So saùnh loâ gích môø trong truyeän ngaén Chí Pheøo vôùi loâ gích môø trong caùc taùc phaåm khaùc cuûa Nam Cao

So saùnh caùc loaïi loâ gích môø trong truyeän ngaén Chí Pheøo cuûa Nam Cao vôùi loâ gích môø trong caùc

taùc phaåm coøn laïi cuûa Nam Cao chuùng toâi thaáy raèng: Caùc loaïi loâ gích môø trong truyeän ngaén Chí

Pheøo laø böùc tranh tieâu bieåu, ñaày ñuû nhaát veà caùc loaïi loâ gích môø trong caùc taùc phaåm cuûa Nam Cao.

ÔÛ caùc taùc phaåm coøn laïi ta cuõng chæ gaëp laïi nhöõng loaïi loâ gích môø naøy. Chaúng haïn:

Ví duï 01: “ Moái hieàm baét ñaàu töø moät caùi traàn ngoân. OÂng Lyù Nhöng ngôø cho oâng Khoùa Maãn

laøm (…) Nguyeân coù vôï choàng nhaø kia, luùc laáy nhau, bôûi quaù ngheøo neân chaúng cöôùi cheo gì (…) Môùi

ñaây, chò vôï ñeû ñöôïc ñöùa con (…) OÂng Lyù Nhöng boùp ñöôïc hai chuïc baïc, boû ra maáy ñoàng gieát con

choù, mua maáy chai röôïu, môøi maáy cuï ñeán cheø cheùn vôùi nhau. Caâu truyeän aáy bay ñi (…) boãng moät

buoåi saùng, ngöôøi ta thaáy moät maûnh giaáy con con daùn ôû cöûa ñình (…) Lyù Nhöng xaùm maët, oâng nghó

ngay ñeán oâng Khoaù Maãn.

- Vieäc naøy khoâng thaèng Maãn, cöù coå oâng maø chaët!… OÂng ñaõ bieát ngay töø hoâm aáy kia maø! Mình

chæ queân coù moät tí thoâi, queân khoâng cho môøi noù, aáy theá maø noù ñeå yù thuø mình ñöôïc! Caùi quaân

saáp maët! Cöù vieäc gì coù noù thì noù im thin thít, ñoäng vieäc gì noù khoâng ñöôïc chaám muùt gì vaøo ñaáy,

laø noù quay ñaàu laïi caén. Gioáng moõ! Ñeåu! Ba que! Xoû laù!… Ñoà luïc suùc !

- Bôûi töùc quaù neân baát cöù ngoài choã naøo oâng cuõng maït saùt oâng Khoùa Maãn. Heát maït saùt roài laïi

doïa (…) Coá nhieân laø oâng Khoùa Maãn khoâng theå khoâng bieát truyeän (…) OÂng chæ cöôøi nhaït vaø

thuûng thaø thuûng thaúng:

- Naøo ai bieát ñöôïc raèng: Caùc oâng aáy kieám aên caû ôû choã vôï ngöôøi ta ñeû! Ai roãi hôi maø bôùi moùc?

Ñöùa naøo noù chöûi oâng aáy, oâng aáy khoâng laøm gì ñöôïc noù, oâng aáy cöù ngöôøi ta oâng aáy huùc! Huùc ñaâu chöù

huùc ñaây thì chæ toå bieâu ñaàu maø thoâi! “

(Nam Cao. Röûa hôøn)

Ví duï 02: “ AÊn côm xong, San xeáp saùch vôû ñi hoïc ngay, tuy coøn sôùm, coù leõ vì thaáy trôøi hoâm

nay nheï nhoõm hôn (…) Thöù cuõng thaáy caàn phaûi ra ngoaøi. Y baûo San ñôïi ñeå cuøng ñi (…)

THÖù: -Anh thöû nghó xem quanh ñaây coù nhaø naøo chuùng mình coù theå ôû troï khoâng?

SAN: -Anh thöû hoûi boïn hoïc troø xem. Chaéc cuõng coù nhieàu ñöùa nhaø roäng raõi.

Thöù nghó ngôïi moät laùt roài taëc löôõi.

- Keå cuõng hôi phieàn. Toâi ngaïi nhaát laø caùi vieäc khuaân ñoà ñaïc ñi.

SAN: Ñoà ñaïc thì anh baûo chuùng mình coù quaùi gì?

THÖù: -Chính vì theá maø toâi ngaïi. (…)

(Nam Cao. Soáng moøn)

Ví duï 03 : “ Toâi gaàn guõi anh, hoài coøn nhoû. Chuùng ta soáng caïnh nhau maáy naêm trôøi taïi nhaø moät

baø baùc toâi (…) Maáy naêm sau, tuy chaúng baøn nhau maø chuùng ta cuøng boû nhaø baø baùc toâi cuøng moät ñoä

(…) Tuy chaúng maáy khi ñöôïc gaëp anh, nhöng xa xa toâi vaãn nhaän ñöôïc nhöõng tin töùc veà anh. Toâi bieát

ñaïi khaùi tình caûnh anh chaúng hôn gì tröôùc maáy. Thoâi thì cuõng vaét muõi ñuùt mieäng, ñöôïc böõa hoâm lo

böõa mai (…) Moät hoâm, coù chuùt vieäc phaûi veà queâ, toâi gaëp anh, quaàn aùo traéng bong, daàu chaûi möôït (…)

Nghóa laø anh dieän laém (…) Toâi toû söï ngaïc nhieân aáy vôùi maáy ngöôøi haøng xoùm (…) Toâi buoàn raàu hoûi:

- Theá töø ngaøy laáy nhau ñeán giôø, chò vôï coù chòu … laøm aên ñöùng ñaén hôn khoâng?

- Laøm? Laøm gì? Noù thì chaúng bao giôø laøm caû.

- Khoâng!… Toâi noùi … Nghóa laø … chò ta coù tu tænh laïi, veà caùi ñöôøng kia khaùc, hay laø chöùng naøo

taät aáy?

- AØ! Keå thì cuõng ñôõ … bôûi vì anh choàng chieàu tôïn, noù chaúng baét laøm gì caû, chæ nhong nhoùng suoát

ngaøy, côm böng nöôùc roùt ñeán taän moàm, laém khi caùi quaàn caùi aùo thay ra cuõng anh choàng giaët hoä.”

(Nam Cao. Ñieáu vaên)

Ví duï 04: “ Hoä boãng ngoaûnh maët leân. Haén vöøa gaëp ñöôïc moät ñoaïn hay laém neân ngöøng ñoïc,

ngaãm nghó vaø ñeå cho caùi khoaùi caûm ngaân nga trong loøng (…) Haén ñoïc laïi ñoaïn vaên. Haén dòch nghóa

ñeå Töø nghe. Haén giaûng daïy cho Töø (…) Töø giöõ maõi nuï cöôøi hieàn dòu trong khi nghe haén noùi. Khi haén

ngöøng noùi ñaõ ñöôïc moät luùc khaù laâu. Töø môùi laøm nhö chôït nhôù ra:

- Coù leõ hoâm nay ñaõ moàng hai, moàng ba taây roài mình nhæ? “

(Nam Cao.Ñôøi Thöøa)

Trong ví duï 01, ôû lôøi thoaïi (phaùt ngoân) thöù nhaát ta thaáy Lyù Nhöng chæ thöïc hieän moät haønh ñoäng

taïo lôøi nhöng thöïc hieän tôùi 05 haønh ñoäng ngoân trung: Khaúng ñònh, thanh minh, than phieàn, nhaän xeùt

ñaùnh giaù vaø chöûi ruûa. Coøn trong phaùt ngoân thöù hai (phaùt ngoân cuûa oâng khoùa Maãn) ta cuõng thaáy coù tôùi

04 haønh ñoäng ngoân trung aån trong moät haønh ñoäng taïo lôøi: Cheâ bai, thanh minh, traùch moùc, caûnh caùo.

Nhöõng haønh ñoäng ngoân trung trong 02 phaùt ngoân thuoäc ví duï 01 treân ñaõ giuùp chuùng ta hieåu ñöôïc

raát nhieàu ñieàu ñaèng sau haønh ñoäng taïo lôøi cuûa nhaân vaät nhö: Baûn chaát, maùnh khoùe laøm tieàn, ñuïc

khoeùt cuûa nhöõng keû ñaïi dieän cho boä maùy chính quyeàn ôû noâng thoân Vieät Nam tröôùc caùch maïng thaùng

taùm, phöông thöùc thuû ñoaïn ñoái phoù laãn nhau, tính beø phaùi cuûa chuùng vaø “chaát keát dính” giöõa chuùng.

Maët khaùc ta cuõng thaáy ñöôïc thaân phaän “con saâu caùi kieán”, thoùi cam chòu, nhaãn nhuïc cuûa nhöõng

ngöôøi noâng daân Vieät Nam tröôùc theá löïc cöôøng quyeàn – Moät trong nhöõng theá löïc laøm chaûy bieát bao

nhieâu maùu vaø nöôùc maét cuûa nhöõng con ngöôøi lao ñoäng.

Trong ví duï 02, ôû phaùt ngoân thöù nhaát (ñöôïc in nghieâng) ta thaáy cuõng chæ coù moät haønh ñoäng taïo

lôøi nhöng coù tôùi ba haønh ñoäng ngoân trung ñöôïc Thöù thöïc hieän: Cho bieát, xeáp haïng, than phieàn. Coøn

trong phaùt ngoân 02 (phaùt ngoân traû lôøi San cuûa Thöù) cuõng coù tôùi 04 haønh ñoäng ngoân trung ñöôïc thöïc

hieän: Traû lôøi, keát luaän, lyù giaûi, xaùc nhaän. Nhöõng haønh ñoäng ngoân trung naøy giuùp chuùng ta hieåu vaø

caûm thoâng vôùi ñôøi soáng tinh thaàn cuûa nhöõng ngöôøi trí thöùc chaân chính döôùi cheá ñoä cuõ – giaøu loøng töï

troïng daãu raèng coù bò kieáp soáng giaù aùo tuùi côm ghì saùt ñaát .

Trong ví duï 03 (phaùt ngoân in nghieâng thöù nhaát vaø thöù hai) cuõng coù tôùi boán haønh ñoäng ngoân trung

ñöôïc thöïc hieän ñaèng sau hai haønh ñoäng taïo lôøi. Ñoù laø caùc haønh ñoäng hoûi, phuû ñònh, giaûi thích, phaùn

ñoaùn. Coøn ôû phaùt ngoân in nghieâng thöù ba ngoaøi haønh ñoäng taïo lôøi coøn coù nhöõng haønh ñoäng ngoân

trung nhaän xeùt, giaûi thích, lieät keâ. Ñieåm ñaëc bieät cuûa phaùt ngoân thöù ba naøy laø haønh ñoäng nhaän xeùt

“boû löûng” song vaãn raát roõ, raát cuï theå, khoâng laøm ngöôøi ñoïc hieåu sai sang moät vaán ñeà khaùc. Taùc duïng

cuûa nhöõng haønh ñoäng ngoân trung treân laø ôû choã: Vöøa theå hieän ñöôïc thaùi ñoä pheâ phaùn cuûa chuû theå phaùt

ngoân ñoái vôùi söï tình ñöôïc ñeà caäp, mieâu taû (Pheâ phaùn thoùi löôøi bieáng, traêng hoa cuûa coâ vôï anh Phuùc

vaø thaùi ñoä chieàu vôï, giöõ vôï khoâng hôïp caùch cuûa anh Phuùc) maø khoâng rôi vaøo tình traïng thoâ laäu, thieáu

teá nhò vöøa theå hieän ñöôïc taám loøng thöông caûm chaân thaønh cuûa taùc giaû ñoái vôùi ngöôøi baïn khoán khoå

cuûa mình.

ÔÛ ví duï 04, ñaèng sau haønh ñoäng taïo lôøi cuûa nhaân vaät Töø laø nhöõng haønh vi khaùc nhö hoûi, phaùn

ñoaùn, nhaéc nhôû Hoä veà vaán ñeà tieàn baïc, veà nhöõng khoaûn chi ñaõ ñeán kyø thanh toaùn maø chöa coù tieàn.

Nhöõng haønh ñoäng naøy theå hieän raát roõ baûn chaát vaø con ngöôøi cuûa Töø – moät ngöôøi phuï nöõ khoâng

nhöõng hieàn haäu, chu ñaùo, thöông choàng thöông con vaø coøn raát raát teá nhò nöõa.

Ví duï 05: “ Toâi vôùi baùc Hieäp ñaây laø ngöôøi ñoàng höông. Heøn chi maø hoâm baùc môùi ñeán ñaây, toâi

ngôø ngôï maõi. Troâng nhang nhaùc … Nhöng laâu naêm quaù khoâng ñöôïc gaëp neân troâng khaùc quaù. Ngaøy

xöa baùc aáy coøn treû laém vaø maëc quaàn aùo ta…”

(Nam Cao. Sao laïi theá naøy?)

Ví duï 06: “ Chöa coù thôï. Sau ngaøy baõo, thôï laøm nhaø baän laém. Caùi nhaø ba boán hoâm sau vaãn

chöa dôõ ñöôïc. Moät ngöôøi baø con vôùi toâi, moät buoåi toái ñeán nhaø oâng nhaïc toâi maø baûo toâi:

- Anh neân lieäu dôõ phaét veà. Ba traêm baïc cuûa anh noù nöôùng heát caû roài. Vöøa ôû nhaø anh ra chuùng noù

bieát noù coù moät soá tieàn to, chuùng noù vaây rieát laém. Ngay ñeâm hoâm aáy, chuùng noù ñaõ thòt cu caäu hôn

traêm baïc. Cu caäu coøn nhieàu nôï laém: Vöôøn cuõng coá roài. Neáu anh khoâng dôõ nhaø ngay, noù thua quaù, ñi

ñaâu maát, sôï loâi thoâi cho mình.” (Nam Cao. Mua nhaø)

Ví du ï07: “ Baø Cöïu tuy coù choàng roài, nhöng laïi chöa coù con. Coù theå noùi khoâng con: Ai cuõng

baûo beänh cuûa oâng cöïu theá, thì coù uoáng thuoác tieân cuõng chaúng laønh. Maø neáu beänh cuûa oâng chaúng

laønh, thì baø aáy, tröø phi coù theá naøo, coøn cöù leõ thöôøng ra thì daãu ñuùc ngöôøi vaøng boû vaøo buïng cuõng

khoâng ñeû ñöôïc”

(Nam Cao. Lang raän)

Ví duï 08: “ Caëp vôï choàng môùi, aûnh höôûng ñeán caùi xaõ hoäi con con trong nhaø oâng Hoïc (…) Moãi

laàn baø vôï veà chôï chaúng haïn, oâng khoâng döûng döng xay boät nhö tröôùc nöõa (…) Baø vôï coù veû kính neå

choàng hôn (…) Söï treû trung cuõng laây chaêng? Hay laø ñoâi vôï choàng môùi aâu yeám nhau, cöôøi côït vôùi nhau

ñaõ khieán ñoâi vôï choàng ñöùng tuoåi nhôù ñeán nhöõng ngaøy aâu yeám cuõ”

(Nam Cao. Soáng moøn)

Ví duï 09: “Thöù thöôøng coù nhöõng luùc söïc nhôù ñeán nhöõng cao voïng cuûa mình xöa, ngaùn ngaån,

buoàn tieác cho mình. Y cöù ñinh ninh raèng giaù y khoâng bò ngheøo thì coù leõ y khoâng ñeán noãi ñôùn heøn quaù

theá naøy ñaâu. Coù leõ y ñaõ laøm ñöôïc moät caùi gì. Bieát bao nhieâu taøi naêng khoâng naûy nôû ñöôïc, chæ vì

khoâng gaëp ñöôïc moät caùi hoaøn caûnh toát”

(Nam Cao. Soáng moøn)

Ví duï10: “ Theo lôøi maáy oâng giaø baø laõo trong laøng thì Traïch Vaên Ñoaønh laø con moät oâng laõo dôû

hôi (…) Hai boá con ôû vôùi nhau trong moät caùi leàu ôû bôø soâng (…) Nhöng moät ñeâm muøa ñoâng reùt möôùt

kia, chaúng bieát run raåy theá naøo, laõo giaø ngaõ xuoáng soâng vaø cheát ôû döôùi soâng (…) Töø hoâm aáy, trong

caùi leàu nhoû ven soâng, ngöôøi ta khoâng nghe thaáy tieáng cöôøi nhö ñieân nöõa. Thaèng con sinh ra buoàn.

Haén boû laøng ñi ñoù, ñi ñaây. Ñi khaép nöôùc Nam.”

(Nam Cao. Ñoâi moùng gioø)

Trong nhöõng ví duï treân thì:

Ví duï 05 laø ví duï môø veà haønh vi: Moät haønh vi môø (ñaùnh troáng laûng) vôùi taâm traïng ngöôïng

nguøng, lo sôï … cuûa moät ngöôøi ñaøn baø ñaùng thöông, quaù khöù ñaày buoàn ñau phaûi ñoái maët vôùi moät

hoaøn caûnh trôù treâu: Gaëp laïi, nhaän ra ngöôøi choàng cuõ cuûa mình qua lôøi giôùi thieäu cuûa ngöôøi choàng

môùi ) ngay trong nhaø mình (ngöôøi choàng cuõ cuûa chò ta voán laø moät ngöôøi baïn thaân cuûa ngöôøi choàng

môùi, ñöôïc ngöôøi choàng môiù môøi ñeán ñeå laøm gia sö, anh choàng môùi naøy khoâng heà bieát vôï mình vaø

ngöôøi baïn mình tröôùc kia ñaõ töøng laø vôï choàng) haønh vi coù ñaëc ñieåm “môø” vaø taâm traïng cuûa chò ta

ñöôïc bieåu hieän qua haøng loaït nhöõng haønh ñoäng “keùp” nhö: Khaúng ñònh, giaûi thích, mieâu taû… Ñaëc

bieät laø ôû hình thöùc tænh löôïc coù chuû yù “troâng nhang nhaùc …”…

Coøn ôû ví duï 06 thì tieâu ñieåm caàn chuù yù laø ôû sôû chæ vöøa coù tính xaùc ñònh vöøa coù tính khoâng xaùc

ñònh cuûa ñaïi töø nhaân xöng ngoâi ba soá nhieàu “chuùng noù”.

Coøn trong caùc ví duï 07 08 09 tieâu ñieåm caàn chuù yù laïi laø ôû vieäc söû duïng moät vaøi bieåu hieän cuûa

kieåu loâ gích tình thaùi vôùi caùc töø ngöõ nhö: coù theå, tröø phi coù theá naøo, hay laø, coù leõ…

Coøn ôû ví duï 10 thì tieâu ñieåm caàn chuù yù laø ôû vieäc söû duïng loâ gích môø thôøi gian, loâ gích môø khoâng

gian qua caùc töø ngöõ nhö: Trong moät caùi leàu ôû bôø soâng, moät ñeâm muøa ñoâng reùt möôùt kia, töø hoâm aáy,

ñoù, ñaây…

2. Hình thöùc khaùi quaùt cuûa caùc kieåu loâ gích môø cuï theå: Loâ gích môø tình thaùi

Taát caû nhöõng ví duï treân (10 ví duï) vaø nhöõng ví duï ñaõ ñöôïc giôùi thieäu, phaân tích trong chöông I,

chöông II vaø muïc 1 thuoäc chöông III cuûa luaän vaên naøy suy cho cuøng ñeàu laø nhöõng bieåu hieän sinh

ñoäng, phöùc taïp vaø lyù thuù cuûa loâ gích tình thaùi (ôû ñaây chuùng toâi muoán noùi veà loâ gích tình thaùi môø) –

Moät loaïi loâ gích cöïc kì phöùc taïp vaø cuõng raát thuù vò cuûa ngoân ngöõ töï nhieân. Noù laøm neân linh hoàn vaø

söùc haáp daãn laï kì cho ngoân ngöõ töï nhieân noùi chung vaø cho ngoân ngöõ vaên chöông noùi rieâng. Ñeå coù

theå laøm roõ hôn nöõa ñaëc ñieåm vaø nhöõng bieåu hieän cuûa loaïi loâ gích môø naøy, chuùng toâi thaáy raèng caàn

nhaéc laïi moät soá vaán ñeà cô baûn lieân quan ñeán vaán ñeà tình thaùi cuõng nhö phaân tích theâm moät soá

nhöõng bieåu hieän cuûa loaïi loâ gích môø tình thaùi maø chuùng toâi chöa noùi ôû nhöõng phaàn tröôùc ñaây.

Vaán ñeà tình thaùi (modality) laø moät trong nhöõng vaán ñeà cöïc kyø phöùc taïp, gaây ra raát nhieàu tranh

caõi trong ngoân ngöõ hoïc. Panfilov (1977; Tr 37 – 38) töøng nhaän xeùt: “Khoâng coù phaïm truø naøo maø baûn

chaát ngoân ngöõ hoïc vaø thaønh phaàn caùc yù nghóa boä phaän laïi gaây ra nhieàu yù kieán khaùc bieät vaø ñoái laäp

nhau nhö phaïm truø tình thaùi.” (Daãn theo Leâ Ñoâng- Nguyeãn Vaên Hieäp; Tc soá 07 naêm 2003 Tr 19).

Theo chuùng toâi, söï phöùc taïp cuûa vaán ñeà tình thaùi coøn laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân daãn tôùi söï

khoâng thoáng nhaát trong vaán ñeà phaân ñònh töø loaïi, thaønh phaàn caâu tieáng Vieät… Laø moät trong nhöõng

bieåu hieän sinh ñoäng nhaát cuûa hieän töôïng “phong ba baõo taùp khoâng baèng ngöõ phaùp Vieät Nam”.

Treân thöïc teá, vaán ñeà tình thaùi khoâng chæ laø ñoái töôïng cuûa ngoân ngöõ hoïc maø coøn laø ñoái töôïng cuûa

loâ gích hoïc. Trong loâ gích hoïc truyeàn thoáng, khaùi nieäm tình thaùi ñaõ ñöôïc baøn tôùi töø laâu, ñöôïc quan

taâm töø thôøi Aristote, gaén vôùi söï phaân loaïi caùc phaùn ñoaùn, caùc meänh ñeà loâ gích döïa treân nhöõng ñaëc

tröng cô baûn cuûa moái lieân heä giöõa chuû töø vaø vò töø xeùt ôû möùc ñoä phuø hôïp cuûa phaùn ñoaùn vôùi thöïc teá.

Theo truyeàn thoáng ñoù, caùc phaùn ñoaùn ñöôïc phaân thaønh ba nhoùm lôùn: Khaû naêng, taát yeáu, hieän thöïc.

Trong ñoù:

(i) Phaùn ñoaùn khaû naêng phaûn aùnh xaùc suaát coù maët hay vaéng maët cuûa moät ñaëc tröng naøo ñoù ôû

ñoái töôïng (töùc ñoái töôïng coù theå mang ñaëc tröng ñoù ít nhaát laø trong moät theá giôùi khaû naêng). Chaúng

haïn: Ba coù theå laøm vieäc naøy ; Treân sao hoûa coù theå coù ngöôøi…

(ii) Phaùn ñoaùn taát yeáu phaûn aùnh nhöõng noäi dung nhaän thöùc maø ñaëc tröng neâu ôû vò töø coù ñoái

töôïng trong moïi ñieàu kieän (töùc ñoái töôïng mang ñaëc tröng ñöôïc neâu trong moïi theá giôùi khaû

naêng),chaúng haïn: ÔÛ aùp suaát 1 aùp moát phe phaûi 100 ñoä c nöôùc tinh khieát môùi soâi; Trôøi möa thì ñöôøng

phaûi öôùt...

(iii) Phaùn ñoaùn hieän thöïc ñôn thuaàn xaùc nhaän söï coù maët hay vaéng maët cuûa ñaëc tröng naøo ñoù ôû

ñoái töôïng nhö laø moät hieän thöïc kieåu: Böùc tranh naøy ñeïp; Lan laø sinh vieân…

Söï phaân chia phaùn ñoaùn thaønh ba nhoùm lôùn nhö treân phaûn aùnh caùi muïc ñích duy nhaát cuûa loâ

gích hoïc hình thöùc laø chæ quan taâm tôùi giaù trò chaân, nguïy cuûa meänh ñeà vaø ñieàu ñoù laø caàn thieát ñeå

nhöõng vaán ñeà cuûa loâ gích hoïc hình thöùc khoâng trôû thaønh nhöõng vaán ñeà cuûa nhöõng ngaønh khoa hoïc

khaùc. Tuy nhieân söï khoâng roõ raøng vaãn coøn theå hieän ôû caùch phaân loaïi treân, ñaëc bieät laø khi xuaát hieän

nhöõng töø nhö phaûi, coù theå…

Trong ngoân ngöõ hoïc, vaán ñeà tình thaùi, ñaëc bieät laø vaán ñeà tình thaùi cuûa ngoân ngöõ töï nhieân ngaøy

caøng nhaän ñöôïc söï quan taâm bôûi noùi nhö Ch. Bally thì tính tình thaùi laø linh hoàn cuûa phaùt ngoân, noùi

roäng ra laø cuûa ngoân ngöõ trong hoaït ñoäng noùi chung. Noù laø moät trong nhöõng tieâu chuaån quan troïng

ñeå phaân bieät ngoân ngöõ töï nhieân vôùi heä thoáng tín hieäu ôû ñoäng vaät (Beveniste). Nhöõng keát quaû cuûa

nhöõng nhaø nghieân cöùu ñi tröôùc ñaõ chæ ra moät thöïc teá raèng tình thaùi cuûa ngoân ngöõ töï nhieân laøm thaønh

moät baûng maøu cöïc kyø ña daïng, choàng cheùo leân nhau vaø phaàn lôùn ñeàu coù lieân quan tröïc tieáp hay

giaùn tieáp ñeán tính khaû naêng, taát yeáu, hieän thöïc nhöng döôùi nhieàu saéc thaùi khaùc nhau vaø coù nhieàu

caùch bieåu hieän khaùc nhau.

Maëc duø coøn nhieàu baát ñoàng song trong lyù luaän ngoân ngöõ hoïc caùc nhaø nghieân cöùu cuõng ñaõ ñi ñeán

moät soá thoáng nhaát khi phaân tích moät caáu truùc meänh ñeà, chaún haïn khi phaân tích phaùt ngoân: Giaùp nôõ

ñaùnh AÁt coù hai thaønh phaàn ñöôïc phaân bieät:

Thaønh phaàn thöù nhaát vôùi (Giaùp, Aát, ñaùnh, nôõ) vaø caùc quy taéc saép xeáp chuùng goïi laø thaønh phaàn

ngoân lieäu (Lexis/DicTum).

Thaønh phaàn thöù hai bieåu ñaït moät thoâng tin keøm theo söï kieän Giaùp ñaùnh AÁt coù lieân quan tôùi thaùi

ñoä/ nhaän xeùt cuûa ngöôøi phaùt ngoân ñoái vôùi söï kieän maø ngöôøi phaùt ngoân noùi ra, thoâng tin naøy ñöôïc

YÙ NGHÓA CUÛA CAÂU = YÙ NGHÓA CUÛA SÖÏ KIEÄN + YÙ NGHÓA TÌNH THAÙI

xaùc laäp bôûi söï coù maët cuûa töø nôõ goïi laø tình thaùi (modality). Noùi khaùc ñi thì:

Ñaây laø coâng thöùc cöïc kì quan troïng maø ngöôøi nghieân cöùu veà tình thaùi naøo cuõng phaûi baùm vaøo.

Neáu thoaùt ly khoûi coâng thöùc treân thì moïi vaán ñeà veà tình thaùi seõ trôû neân roái tung caû leân, khoâng sao

hieåu noåi.

Nhöõng göông maët coù ñoùng goùp lôùn veà tình thaùi treân theá giôùi laø Ch.Bally, Fillmore, Lewis,

Palmer, Vinogradov, Beveniste, Russell, Lyons, V.Gak…. ÔÛ Vieät Nam cuõng coù nhieàu nhaø nghieân

cöùu coù ñoùng goùp veà vaán ñeà naøy nhö Hoaøng Tueä, Hoaøng Pheâ, Hoà Leâ, Nguyeãn Ñöùc Daân, Cao Xuaân

Haïo, Ñoã Höõu Chaâu…

Ñeå coù moät caùi nhìn toång quaùt veà vaán ñeà tình thaùi treân theá giôùi vaø trong giôùi nghieân cöùu Vieät

ngöõ hoïc, sau ñaây chuùng toâi seõ löôïc trình vaøi neùt veà lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà tình thaùi treân theá giôùi

vaø ôû Vieät Nam döïa treân nhöõng taøi lieäu maø chuùng toâi hieän coù ñöôïc.

Trong giôùi nghieân cöùu Vieät ngöõ hoïc coù leõ cho tôùi nay chöa coù moät coâng trình nghieân cöùu naøo

giaûi quyeát roát raùo, troïn veïn vaán ñeà tình thaùi, vaø caùch hieåu veà tình thaùi cuõng khoâng hoaøn toaøn thoáng

nhaát. Veà cô baûn, coù theå phaân bieät hai xu höôùng nghieân cöùu khaùc nhau sau ñaây:

Xu höôùng thöù nhaát laø cuûa caùc taùc giaû voán khoâng tröïc tieáp quan taâm ñeán vaán ñeà tình thaùi nhöng

trong khi xöû lyù caùc vaán ñeà khaùc ñaõ phaûi ñoäng chaïm ñeán vaán ñeà naøy nhö: Nguyeãn Kim Thaûn (1977),

Ñaùi Xuaân Ninh (1978), Leâ Caän – Phan Thieàu (1983)… ÔÛ nhöõng taùc giaû naøy, caùc yeáu toá tình thaùi bò

xeáp laãn trong nhoùm thöïc töø hay hö töø. Bò xeáp laãn vaøo trong nhoùm thöïc töø laø nhöõng töø nhö : Muoán,

ñònh, toan, coù theå, nôõ… Coøn bò xeáp laãn vaøo nhoùm caùc hö töø laø nhöõng töø nhö : Haû, nhæ, phoûng, ö… Vaán

ñeà ngoân lieäu vaø vaán ñeà tình thaùi chöa thaáy ñeà caäp ôû nhöõng taùc giaû naøy. Theo chuùng toâi ñoù laø nhöõng

haïn cheá coù tính lòch söû chung cho vieäc nghieân cöùu cuù phaùp vaø ngöõ nghóa… cuûa tieáng Vieät ôû moät giai

ñoaïn.

Xu höôùng thöù hai laø cuûa caùc taùc giaû tröïc tieáp quan taâm tôùi vaán ñeà tình thaùi nhö Hoaøng Pheâ

(1998), Hoà Leâ (1991), Nguyeãn Ñöùc Daân (1987), Hoaøng Tueä (2002), Cao Xuaân Haïo (1991), Ñoã Höõu

Chaâu (1995) vaø moät soá taùc giaû khaùc. ÔÛ nhöõng taùc giaû naøy, maëc duø ñaõ coù söï phaân bieät roõ hai phaïm

truø ngoân lieäu vaø tình thaùi, yù thöùc raát roõ veà tính chaát phöùc taïp vaø taàm quan troïng cuûa vaán ñeà… Song

quan ñieåm cuõng khoâng hoaøn toaøn gioáng nhau. Ñieàu naøy cho thaáy tính phöùc taïp, raéc roái cuûa vaán ñeà.

Qua vieäc ñieåm laïi moät caùch sô löôïc lòch söû quan nieäm tình thaùi chuùng toâi sô boä ñöa ra nhöõng

nhaän xeùt sau:

Thöù nhaát, xeùt veà baûn chaát, tình thaùi phaûn aùnh caùc moái quan heä phöùc taïp giöõa caùc nhaân toá cuûa

quaù trình giao tieáp ñoù laø:

NGÖÔØI NOÙI - NGÖÔØI ÑOÁI THOAÏI - NOÄI DUNG PHAÙT NGOÂN - THÖÏC TEÁ

Vaø ñeå tìm hieåu moái quan heä phöùc taïp giöõa caùc nhaân toá naøy ngöôøi ta thöôøng chuù yù tôùi caùc quan

heä sau:

(i) Quan heä giöõa ngöôøi noùi vôùi noäi dung ñöôïc thoâng baùo (tình thaùi chuû quan) theå hieän ôû:

 Nhaän thöùc cuûa ngöôøi noùi veà söï kieän ñöôïc noùi ra.

 Loøng tin cuûa ngöôøi noùi ñoái vôùi söï kieän ñöôïc noùi ra.

 Thaùi ñoä ñaùnh giaù cuûa ngöôøi noùi ñoái vôùi söï kieän ñöôïc noùi ra.

(ii) Quan heä giöõa söï kieän ñöôïc thoâng baùo vôùi caùc nhaân toá beân ngoaøi söï kieän (tình thaùi khaùch

quan) theå hieän qua quan heä giöõa caùc söï kieän vôùi nhau, giöõa söï kieän vaø thôøi gian cuûa söï kieän…

(iii) Quan heä giöõa caùc nhaân toá beân trong söï kieän vôùi nhau (tình thaùi khaùch quan) nhö:

 Quan heä giöõa chuû theå cuûa söï kieän vôùi söï kieän.

 Tính hoaøn taát/ khoâng hoaøn taát cuaû söï kieän.

 Tính lieân tuïc/ khoâng lieân tuïc cuûa söï kieän…

(iv) Quan heä giöõa ngöôøi noùi vaø ngöôøi ñoái thoaïi hoaëc giöõa noäi dung phaùt ngoân vôùi muïc ñích

giao tieáp. (tình thaùi cuûa haønh ñoäng phaùt ngoân).

Thöù hai, caùc loaïi tình thaùi veà cô baûn ñaõ ñöôïc phaân chia treân hai phöông dieän:

Treân phöông dieän yù nghóa, coù theå keå ñeán quan ñieåm cuûa J. Lyons trong “semantics” (1978) vôùi

boán loaïi tình thaùi (taát yeáu vaø khaû höõu, nhaän thöùc vaø thöïc höõu, caùc thì nhö moät loaïi tình thaùi, tình thaùi

nghóa vuï.) Beân caïnh ñoù coøn coù quan ñieåm phaân chia tình thaùi thaønh hai loaïi (khaùch quan vaø chuû

quan) hay ba loaïi (tình thaùi cuûa haønh ñoäng phaùt ngoân, cuûa lôøi phaùt ngoân, tình thaùi thoâng baùo.)

Treân phöông dieän cuù phaùp coù theå keå ñeán quan ñieåm cuûa Cao Xuaân Haïo (1991) vôùi caùc loaïi tình

thaùi cuûa caâu, cuûa ngöõ ñoaïn…hay quan ñieåm cuûa Hoà Leâ (1991)…

Theo chuùng toâi Tình thaùi laø nhöõng tình yù vaø thaùi ñoä theá naøy hay nhö theá khaùc khi phaùt bieåu (phaûn

aùnh) veà moät söï kieän (hoaëc laø khaùch quan, hoaëc laø chuû quan). Trong tình thaùi coù caû tình thaùi toû vaø

tình thaùi môø. Töø tröôùc ñeán nay, vaán ñeà tình thaùi toû ñaõ ñöôïc baøn ñeán raát nhieàu song ñoái vôùi vaán ñeà

tình thaùi môø thì raát hieám ngöôøi ñeà caäp tôùi vaø neáu coù ñeà caäp tôùi thì cuõng coøn raát sô löôïc. Luaän vaên

naøy laø bieåu hieän cuûa nhöõng noã löïc cuûa chuùng toâi ñoái vôùi vaán ñeà tình thaùi môø (loâ gích tình thaùi môø)

– moät loaïi tình thaùi môø song vaãn raát loâ gích.

Theo chuùng toâi, tình thaùi töø (TTTöø) khoâng phaûi laø töø coâng cuï, khoâng phaûi laø hö töø maø laø moät

loaïi ñôn vò ñaëc bieät cuûa ngoân ngöõ, soá löôïng khoaûng vaøi traêm vaø hieän nay vaãn laø moät danh saùch môû.

Noù coù theå toàn taïi ôû daïng töø hay toå hôïp töø, thaäm chí döôùi daïng moät caáu truùc caâu. Noù coù theå hoaït

ñoäng ñôn leû hay duøng theo daïng “chuøm” hay duøng keát hôïp vôùi nhau, thaäm chí choàng cheùo leân nhau

trong moät phaùt ngoân.Taàm taùc ñoäng cuûa chuùng ñoái vôùi caùc thaønh phaàn cuûa phaùt ngoân hay vò trí cuûa

chuùng trong phaùt ngoân laø khoâng gioáng nhau (tröø moät soá loaïi ñaëc bieät nhö coù theå, coù leõ…). Moät trong

nhöõng chöùc naêng quan troïng cuûa noù laø duøng ñeå ruùt goïn caâu, laø phöông tieän höõu hieäu ñeå taïo neân

haøm yù… ñaëc bieät laø nhöõng tình thaùi töø môø hay khi chuùng ñöôïc duøng choàng cheùo leân nhau trong moät

phaùt ngoân…

Theo chuùng toâi, khi tìm hieåu vaán ñeà tình thaùi trong ngoân ngöõ noùi chung vaø loâ gích môø tình thaùi

noùi rieâng caàn phaân bieät hai loaïi tình thaùi khaùc nhau veà bình dieän:

(i) Tình thaùi cuûa haønh ñoäng phaùt ngoân: laø nhöõng söï phaân bieät ñaõ ñöôïc ngöõ phaùp hoùa, ñöôïc ngöõ

phaùp truyeàn thoáng mieâu taû töø laâu nhö söï phaân bieät caùc loaïi caâu traàn thuaät, caâu hoûi, caâu caàu khieán.

(ii) Tình thaùi cuûa lôøi phaùt ngoân: thuoäc noäi dung ñöôïc truyeàn ñaït hay yeâu caàu truyeàn ñaït trong

caâu traàn thuaät, caâu hoûi. Noù coù lieân quan tôùi thaùi ñoä cuûa ngöôøi noùi ñoái vôùi ñieàu mình noùi ra. Noù bao

goàm: Tình thaùi trung hoøa (khoâng ñöôïc ñaùnh daáu); Tình thaùi ñöôïc ñaùnh daáu vôùi (a)Tình thaùi cuûa caâu

(b)Tình thaùi cuûa caáu truùc vò ngöõ haït nhaân. Trong ñoù:

 Tình thaùi cuûa caâu phaûn aùnh thaùi ñoä cuûa ngöôøi noùi ñoái vôùi ñieàu mình noùi ra, caùch ngöôøi noùi

ñaùnh giaù tính hieän thöïc hay khoâng hieän thöïc, giôùi haïn cuûa tính hieän thöïc, möùc ñoä cuûa tính xaùc thöïc,

cuûa tính taát yeáu (khaùch quan hay ñaïo lyù), tính khaû naêng (vaät chaát hay tinh thaàn), tính chaát ñaùng

mong muoán hay ñaùng tieác… cuûa ñieàu ñöôïc thoâng baùo. Tình thaùi cuûa caâu coù theå ñöôïc bieåu thò baèng

nhöõng ngöõ ñoaïn môû ñaàu caâu nhö: Taát nhieân (laø), coù leõ (laø), coù theå (laø), hình nhö (laø)…nhöõng caáu

truùc coù “toâi” laøm chuû theå cuûa moät vò töø coù yù nghóa nhaän thöùc nhö: Bieát, tin, thaáy, nghó, cho raèng…

 Tình thaùi cuûa vò ngöõ haït nhaân phaûn aùnh nhöõng daïng thöùc cuûa haønh ñoäng, quaù trình, traïng thaùi,

tính chaát…do phaàn vò ngöõ bieåu hieän nhö Tieáp dieãn/ khoâng tieáp dieãn, Baét ñaàu/ keát thuùc…

Tieáp tuïc khaûo saùt, thoáng keâ vieäc söû duïng loâ gích môø tình thaùi trong 56 taùc phaåm cuûa Nam Cao

chuùng toâi thaáy raèng: Beân caïnh nhöõng bieåu hieän ñaõ noùi ñeán vaø phaân tích ôû chöông II vaø ñaàu chöông

III naøy thì trong caùc taùc phaåm cuûa Nam Cao, loâ gích môø tình thaùi coøn ñöôïc bieåu thò qua caùc TTT môø

nhö: Hình nhö, coù leõ, coù theå, hay laø, yù haún, chaéc laø… Nhöõng töø tình thaùi môø naøy coù khi laø lôøi cuûa

nhaân vaät, coù khi laø lôøi cuûa taùc giaû vaø trong nhieàu tröôøng hôïp laø baát khaû phaân nhö nhöõng phaùt ngoân

coù chuû theå xöng “toâi”.

Trong nhöõng lôùp töø môø veà tình thaùi treân thì nhöõng TTT nhö hình nhö, coù leõ, coù theå, hay laø coù

taàn soá xuaát hieän cao nhaát, ñieån hình nhaát. Khi chuùng xuaát hieän trong nhöõng phaùt ngoân quan troïng,

coù tính trieát lyù hay trong nhöõng phaùt ngoân coù tính khaùi quaùt, hay nhaän ñònh thì ñeàu ñoùng moät vai troø

quan troïng trong vieäc taïo neân taàm khaùi quaùt, haøm yù, haøm nghóa cho nhöõng phaùt ngoân chöùa noù hay

bò noù taùc ñoäng. Noùi khaùc ñi laø taïo ra nhöõng giaù trò ngheä thuaät cho phaùt ngoân noùi rieâng vaø taùc phaåm

noùi chung. Ñaây cuõng chính laø ñoái töôïng maø chuùng toâi muoán noùi roõ hôn ôû chöông toång quan naøy.

Sau ñaây laø vieäc phaân tích moät soá ví duï ñieån hình:

 VD11: …

SAN: -Ai bieát sau cuoäc chieán tranh naøy, soá phaän boïn ñoà taây chuùng mình seõ ra sao? Toâi lo roài laïi

ñeán nhö boïn ñoà nho lôùp tröôùc!

THÖÙ: Khoâng ñaùp. Y ngaãm nghó. Maët y haàm haàm vaø ñoâi moâi y chuïm laïi. Roài y haèn hoïc baûo:

“Kieáp chuùng mình töùc laï. Sao maø caùi ñôøi noù tuø tuùng, noù chaät heïp, noù baàn tieän theá! (…) Chæ nhöõng lo

aên, lo maëc. Hình nhö taát caû nguyeän voïng, taát caû mong öôùc, taát caû muïc ñích cuûa ñôøi chuùng mình chæ

laø moãi ngaøy hai böõa. Bao nhieâu taøi trí, söùc löïc, lo tính ñeàu duøng vaøo vieäc aáy (…) Luùc naøo cuõng chæ lo

cheát ñoùi, luùc naøo cuõng chæ laøm theá naøo cho khoâng cheát ñoùi …”

(Nam Cao. Soáng moøn)

 VD12: “…Toâi ñaõ bieát Hoaøng vaãn coù tính töï nhieân ñaù baïn moät caùch ñoät ngoät vì nhöõng côù maø chæ

mình anh bieát (…) Rieâng toâi, tröôùc ñaây toâi vaãn khoâng hieåu sao ngöôøi ta coù theå khinh gheùt anh nhieàu

ñeán theá. Taän ñeán luùc bò anh ñaù toâi môùi hieåu (…) Nhöng sao gaëp toâi laàn naøy laïi haân hoan ñeán theá? Anh

ñaõ ñuû thì giôø ñeå loät xaùc roài chaêng? Hay cuoäc khaùng chieán maõnh lieät cuûa daân toäc ñaõ queùt saïch khoûi

ñaàu anh nhöõng caùi gì coøn soùt laïi?…”

(Nam Cao. Ñoâi maét)

 VD 13: “…Thò kieâu ngaïo vì ñaõ cöùu soáng cho moät ngöôøi. Thò thaáy nhö yeâu haén. Ñoù laø moät caùi

loøng yeâu cuûa moät ngöôøi laøm ôn. Nhöng cuõng coù caû loøng yeâu cuûa moät ngöôøi chòu ôn. Moät ngöôøi nhö

thò Nôû caøng khoâng theå queân ñöôïc. Cho neân thò nghó: mình boû haén luùc naøy thì cuõng baïc. Daãu sao cuõng

ñaõ aên naèm vôùi nhau! AÊn naèm vôùi nhau nhö “vôï choàng”. Tieáng “vôï choàng”, thaáy ngöôøng ngöôïng maø

thinh thích. Ñoù vaãn laø ñieàu mong muoán aâm thaàm cuûa con ngöôøi khoán naïn aáy chaêng! Hay söï khoaùi laïc

cuûa xaùc thòt ñaõ laøm noåi daäy nhöõng tính tình maø thò chöa bao giôø bieát?“

(Nam Cao. Chí Pheøo)

 VD 14: “… Baùt chaùo huùp xong roài, thò Nôû ñôõ laáy baùt chaùo vaø muùc theâm baùt nöõa. (…)Thò nôû nhìn

haén, laéc ñaàu, thöông haïi. (…) OÂi sao maø haén hieàn, ai daùm baûo ñoù laø caùi thaèng Chí Pheøo vaãn ñaäp ñaàu,

raïch maët, maø ñaâm cheùm ngöôøi? Ñoù laø caùi baûn tính cuûa haén, ngaøy thöôøng bò laáp ñi. Hay traän oám thay

ñoåi veà sinh lyù, cuõng thay ñoåi caû taâm lyù nöõa?”

(Nam Cao. Chí Pheøo)

 VD15: “ Coù leõ toâi baùn con choù ñaáy, oâng giaùo aï! ”

(Nam Cao. Laõo Haïc)

 VD16: “… Ngöôøi ñaøn baø ôû chôï veà (…) Thò cöôøi vì nghó ñeán ñaøn con. Hoâm nay, chaúng bieát cao

höùng theá naøo, thò ñaõ mua cho chuùng nhöõng boán caây mía laùch (…) Nhö theá ñaõ laø nhieàu laém (…) Vì ñaâu

laïi coù söï hoang phí aáy? Coù leõ bôûi hoâm nay trôøi maùt. Coù leõ bôûi thò thöông haïi thaèng cu con. Moãi laàn

meï veà chôï, cöù nghe tieáng caùc anh reo laø cu con laïi theùt leân (…) AÁy theá maø möôøi laàn thì ñeán chín, meï

noù chæ chiaø cho noù baøn tay khoâng…”

(Nam Cao. Treû con khoâng ñöôïc aên thòt choù).

 VD 17: “…Meï Hieàn ñöa con ñeán moät xoùm nhoû coù moät caùi teân xinh xinh: Xoùm baøi thô. Caùi teân

goïi ñaùnh löøa (…) Caû xoùm ñoä möôøi hai nhaø vöøa ngoùi vöøa laù thuoäc caû veà moät chuû (…) Chuû nhaân voâ

ngheà nghieäp. OÂng nghieän naëng. Giaù oâng phaûi naèm ñöôøng naèm chôï taát ñaû bò ngöôøi ta lieät vaøo haïng

ngöôøi du ñaõng. Coù theå bò ñöa ra toøa vaø keát aùn. Nhöng boá meï oâng ñaõ ñeå laïi cho oâng nhaø vaø ñaát. Vaäy

thì oâng laø nghieäp chuû. OÂng coù theå aên vaø huùt raát löông thieän baèng tieàn cho thueâ ñaát, cho thueâ nhaø…”

(Nam Cao. Truyeän ngöôøi haøng xoùm)

 VD 18: “… Y khoâng khaùt, y nhaéc cheùn nöôùc leân, nhaép töøng nguïm nhoû nhö moät ngöôøi uoáng traø

taøu (…) Nhaép cheùn nöôùc, vöøa nghó ñeán caùi vò nhaït pheøo cuûa ñôøi y. Laøm ñeán cheát ngöôøi ñoù chæ ñeå ngaøy

vaøi böõa côm rau ñoå vaøo moàm (…) Ngoaøi ra, chaúng coøn moät caùi laïc thuù gì khaùc nöõa (…) Cuoäc ñôøi nhö

theá keùo daøi ñaõ maáy naêm roài (…) Noù coù theå keùo daøi maõi maõi, suoát ñôøi (…) Thöù hoaûng hoát nhaän ra raèng

ñôøi y raát coù theå cöù theá naøy maõi maõi, suoát ñôøi…”

(Nam Cao. Soáng moøn)

 VD 19: “… Ngaøy ngaøy, beá chaùu ra ñöôøng xin söõa nhöõng ngöôøi meï treû vuù maãm vaø ñaày caêng, baø

ñaõ nhieàu dòp thaáy ngöôøi ta gheâ tôûm thaèng beù khoán naïn mang trong huyeát quaûn caùi maùu aùc nghieät cuûa

quaân gieát ngöôøi. Baø gaëp nhieàu ngöôøi töø choái khoâng cho söõa. Nhieàu ngöôøi khaùc neå hay thöông haïi,

cho söõa roài voäi vaøng lau röûa vuù cho thaät kyõ caøng, saïch seõ (…) Baø Quaûn Thích raát cöïc loøng, con ngöôøi

nhaân ñöùc aáy ñaõ oaùn ñôøi. Coù luùc baø tieác raèng boá thaèng beù voâ toäi aáy khoâng coøn soáng ñeå baét nhöõng

ngöôøi khaùc phaûi nhaän raèng thaèng beù kia voâ toäi. Thì ra nhöõng ngöôøi raát hieàn laønh cuõng coù theå laø

nhöõng ngöôøi raát aùc. Coù ñieàu hoï khoâng coù caùch ñeå laøm aùc. Neáu ai cuõng coù theå thöïc hieän nhöõng öôùc

muoán cuûa mình thì coù leõ nhaân loaïi bò tieâu dieät töø laâu roài…”

(Nam Cao. Nöûa ñeâm)

Trong nhöõng ví duï treân thì ví duï 12 laø ví duï mieâu taû caù tính ñoá kò, nhoû nhen cuûa nhaân vaät Hoaøng

ñoái vôùi ñoàng nghieäp noùi chung, ñoái vôùi Ñoä noùi rieâng trong quaù khöù (sau toång khôûi nghóa) vaø thaùi ñoä

phaân vaân cuûa Ñoä veà Hoaøng khi ñeán thaêm Hoaøng ôû moät vuøng noâng thoân - nôi vôï choàng Hoaøng taûn

cö (Hoaøng vieát thö môøi Ñoä ñeán). Caên cöù vaøo taùc phaåm thì Ñoä ñaõ töøng ñeán nhaø Hoaøng ít nhaát laø baåy

laàn, trong khoaûng thôøi gian sau toång khôûi nghóa Ñoä ñeán thaêm Hoaøng ít nhaát laø ba laàn. Thôøi ñieåm

cuûa phaùt ngoân naøy laø naêm 1948. Chaát xuùc taùc ñeå coù ñoaïn caûm nhaän ban ñaàu naøy laø thaùi ñoä voàn vaõ

cuûa Hoaøng khi tieáp ñoùn Ñoä. (Thaùi ñoä voàn vaõ trong laàn gaëp gôõ naøy khaùc haún caùi thaùi ñoä laïnh nhaït,

laûng traùnh, coi thöôøng... cuûa Hoaøng ñoái vôùi Ñoä trong nhöõng laàn gaëp gôõ sau hoài toång khôûi nghóa).

Caûm nhaän cuûa Ñoä veà Hoaøng laø khaù phöùc taïp (Ngôõ ngaøng, nghi ngôø, phaân vaân) vaø caûm nhaän

naøy ñöôïc theå hieän raát roõ raøng qua vieäc söû duïng TTTmôø “hay” noái giöõa hai phaùn ñoaùn maø moãi phaùn

ñoaùn ñeàu coù caáu truùc nhö moät caâu hoûi. TTT “hay” Trong ví duï 12 naøy coù theå ñöôïc coi nhö moät daáu

hieäu nhaän bieát tình thaùi nhaän thöùc coù tính sô khôûi cuûa chuû theå phaùt ngoân (Ñoä) ñoái vôùi söï tình ñöôïc

mieâu taû (Thaùi ñoä khaùc tröôùc cuûa Hoaøng khi tieáp ñoùn Ñoä). TTT “hay” vöøa theå hieän nhaän thöùc cuûa

Ñoä veà Hoaøng vöøa theå hieän söï nghi hoaëc, phaân vaân trong nhaän thöùc cuûa Ñoä veà Hoaøng. Neáu lieân heä

tôùi caû moät soá ñoaïn tröôùc ñoù thì quaù trình nhaän thöùc naøy coù theå dieãn ñaït laïi nhö sau: Hoaøng chaéc laø

khoâng ñeán noãi teä nhö mình töôûng xöa nay hoaëc coù leõ laø ñaõ thay ñoåi. Anh ta thay ñoåi do thôøi gian maø

cuõng coù theå laø do thôøi ñaïi hay do caû hai nguyeân nhaân naøy chaêng…. Coù theå noùi raèng TTT “hay” trong

ví duï naøy khoâng phaûi laø moät taùc töû theå hieän quan heä tuyeån loûng nhö trong loâ gích hoïc hình thöùc hay

ñöôïc duøng nhö moät lieân töø noái giöõa hai phaùn ñoaùn trong moät caâu hoûi song tuyeån maø chính laø moät

TTT môø.

Ví duï 13 vaø 14 cuõng goàm hai thaønh phaàn: (i) Thaønh phaàn ngoân lieäu mieâu taû söï bieán ñoåi veà taâm -

sinh lyù, haønh vi cuûa Thò Nôû, Chí Pheøo sau caùi ñeâm traêng ôû bôø soâng vaø (ii) Thaønh phaàn tình thaùi (môø)

theå hieän ôû vieäc söû duïng TTTmôø “hay”. TTTmôø naøy ñöôïc duøng vôùi hai muïc ñích chính: Theå hieän söï

ngôõ ngaøng, nghi ngôø, phaân vaân cuûa chuû theå phaùt ngoân (taùc giaû) veà söï tình ñöôïc mieâu taû trong phaùt

ngoân. Maët khaùc, noù coøn ñöa ngöôøi ñoïc vaøo moät tình huoáng lyù giaûi vôùi ít nhaát laø hai khaû naêng:

(1) Söï bieán ñoåi veà haønh vi, taâm lyù cuûa Thò Nôû coù theå laø ñöôïc baét nguoàn “töø nhöõng mong muoán

aâm thaàm” voán tieàm aån trong con ngöôøi cuûa Thò Nôû, maõi tôùi khi gaëp Chí Pheøo môùi coù dòp buøng noå

nhöng cuõng coù theå coù nguoàn goác tröïc tieáp vaø duy nhaát töø sau laàn gaëp gôõ vôùi Chí Pheøo…

(2) Söï bieán ñoåi veà haønh vi, taâm lyù cuûa Chí Pheøo khoâng hoaøn toaøn laø do chaát xuùc taùc töø laàn gaëp

gôõ vôùi Thò Nôû, töø söï chaêm soùc cuûa Thò Nôû maø coøn do baûn chaát cuûa haén voán laø ngöôøi löông thieän

nhöng cuõng coù theå laø heä quaû cuûa traän oám ñeâm hoâm tröôùc vaø töø quaù trình töï nhaän thöùc cuûa y sau khi

tænh röôïu…

Qua vieäc thoáng keâ vaø xöû lyù caùc phaùt ngoân coù söû duïng TTTmôø “hay” trong caùc taùc phaåm cuûa

Nam Cao chuùng toâi nhaän thaáy raèng: TTTmôø naøy ñöôïc laäp thöùc vaø phaân bieät vôùi taùc töû theå hieän

quan heä tuyeån loûng trong loâ gích hình thöùc vaø vôùi hö töø chæ quan heä löïa choïn trong loaïi caâu song

tuyeån ôû nhöõng ñieåm sau:

 “hay” laø TTTmôø luoân ñöùng ôû ñaàu caâu. Neáu khi noù laøm nhieäm vuï “noái” caùc caâu hay caùc phaùn

ñoaùn thì tröôùc noù bao giôø cuõng laø moät daáu chaám hay moät daáu hoûi chaám hay chaám than. Trong lôøi

noùi, tröôùc noù bao giôø cuõng laø moät quaõng ngöøng vaø sau ñoù thöôøng laø moät ngöõ ñieäu ñi leân.

 “hay, hay laø” laø taùc töû theå hieän quan heä tuyeån loûng, laø töø noái trong caâu hoûi song tuyeån bao giôø

cuõng naèm giöõa hai phaùn ñoaùn kieåu: Anh ñi hay laø toâi ñi?

Xöû lyù caùc ví duï 15 vaø 16 chuùng toâi nhaän thaáy: Veà caáu truùc, chuùng cuõng goàm hai phaàn: (i) thaønh

phaàn ngoân lieäu (ii) thaønh phaàn tình thaùi “coù leõ”. TTT “coù leõ” trong hai phaùt ngoân treân phaûn aùnh hai

thaùi ñoä vaø haøm yù hoaøn toaøn khaùc nhau. Cuï theå laø:

TTT “coù leõ” trong ví duï 15 theå hieän moät khaû naêng, moät döï ñònh, döï tính keøm theo ñoù laø moät

thaùi ñoä baên khoaên, day döùt pha laãn tieác nuoái cuûa chuû theå phaùt ngoân (laõo Haïc) tröôùc söï tình “phaûi

baùn con choù – keû baàu baïn vaø cuõng laø nieàm vui duy nhaát an uûi laõo trong caûnh giaø coâ quaïnh vì khoâng

nuoâi noåi noù, vì sôï tieâu laïm vaøo soá tieàn ít oûi laõo daønh duïm cho thaèng con trai…”

Coøn TTT “coù leõ” trong ví duï 16 laïi chæ theå hieän moät giaû thieát, moät phoûng ñoaùn cuûa chuû

theå phaùt ngoân (taùc giaû) tröôùc söï tình “Ngöôøi ñaøn baø ngheøo, ñoâng con, tính tình voán haø tieän,

chi li ñoät nhieân chi tieâu khaùc ngaøy thöôøng”.

Vieäc söû duïng TTT “coù leõ” vôùi caùc kieåu yù nghóa nhö treân ñaõ taïo ra raát nhieàu haøm yù, haøm

nghóa cho nhöõng phaùt ngoân treân, noù ñöa ngöôøi ñoïc vaøo theá giôùi cuûa nhöõng khaû naêng, baên

khoaên, nuoái tieác… Vaø töø nhöõng phoûng ñoaùn, baên khoaên, nuoái tieác aáy tình ngöôøi, thi chaát toûa

saùng. Baïn ñoïc xuùc ñoäng tröôùc tình maãu töû, phuï töû thieâng lieâng, daûn dò cuûa ngöôøi ñaøn baø

ngheøo ñoâng con, cuûa laõo Haïc – Nhöõng con ngöôøi lao ñoäng ngheøo khoå song chaân thöïc, soáng

coù nghóa tình, giaøu ñöùc hi sinh. Coù theå noùi raèng: Chæ töø moät caâu chuyeän veà boán caây mía laùch

giaù ba trinh, moät con choù vôùi giaù naêm ñoàng baïc maø Nam Cao ñaõ gôïi leân ñöôïc raát nhieàu ñieàu

ñaùng phaûi suy nghó, day döùt nôi ngöôøi ñoïc. Phöông tieän goùp phaàn taïo neân thi chaát cuûa nhöõng

phaùt ngoân treân khoâng theå khoâng keå tôùi vai troø cuûa TTT môø “coù leõ”. Khi phaân tích, ñaây laø

moät trong nhöõng chi tieát ngheä thuaät khoâng neân boû qua.

Keát quaû phaân tích caùc ví duï 17,18 cho thaáy: ÔÛ caùc ví duï naøy ñaùng chuù yù laø TTTmôø “coù

theå”. Treân thöïc teá, TTTmôø naøy coù tôùi ba yù nghóa khaùc nhau:

(i) Cho pheùp (per mission),

(ii) Naêng löïc (ability)

(iii) Khaû naêng (possibility).

Thaäm chí trong cuøng moät phaùt ngoân, coù theå xuaát hieän caû ba kieåu yù nghóa naøy. Chaúng

haïn xeùt phaùt ngoân sau:

Caùi thuøng naøy coù theå ñöïng Axít.

Coù theå hieåu phaùt ngoân naøy theo nhöõng caùch sau:

(1) Caùi thuøng naøy coù theå ñöïng ñöôïc Axít (naêng löïc)

(2) Caùi thuøng naøy coù theå laø ñang ñöïng Axít (khaû naêng)

(3) Ngöôøi phaùt ngoân cho pheùp moät ngöôøi naøo ñoù duøng caùi thuøng ñeå ñöïng Axít (cho

pheùp)

Coù theå noùi raèng: TTT “coù theå” coù lieân quan ñeán bình dieän nhaän thöùc vaø bình dieän ñaïo

nghóa vaø laø moät TTT môø ñieån hình.

ÔÛ phaùt ngoân 17 – phaùt ngoân mieâu taû xoùm baøi thô vaø chuû nhaân cuûa daõy nhaø troï trong

xoùm Baøi Thô coù hai laàn söû duïng TTTmôø “coù theå”. Khaûo saùt nhöõng laàn duøng treân ta thaáy:

TTTmôø “coù theå” trong laàn duøng thöù nhaát ñöôïc duøng caû theo yù nghóa naêng löïc vaø khaû naêng

coøn TTTmôø “coù theå” trong laàn duøng thöù hai chæ ñöôïc duøng vôùi yù nghóa cho pheùp. Xeùt trong

caáu truùc cuûa ñoaïn vaên, caùc kieåu yù nghiaõ naøy keát hôïp vôùi nhau, keát hôïp vôùi caáu truùc töông

phaûn theå hieän ôû caëp töø “giaù….nhöng” ñaõ taïo ra yù nghóa haøm aån saâu saéc vaø gioïng ñieäu mæa

mai cho phaùt ngoân : Trong cheá ñoä cuõ keû coù tieàn hay taøi saûn (nghieäp chuû) luoân ñöôïc coi

troïng daãu coù phaïm phaùp vaø phaùp luaät sinh ra chæ ñeå baûo veä cho nhöõng keû coù tieàn…

Coøn trong phaùt ngoân 18 – phaùt ngoân mieâu taû caûm nhaän cuûa giaùo Thöù (moät trí thöùc tröôùc

1945) voán laø moät con ngöôøi giaøu nhieät huyeát, soáng coù lyù töôûng, hoaøi baõo vaø traùch nhieäm

song bò cuoäc soáng côm aùo ghì saùt ñaát tôùi noãi baát löïc, phaûi vi phaïm nhöõng nguyeân taéc soáng

cao ñeïp maø mình ñeà ra. Trong ñoaïn vaên coù hai laàn duøng TTT “coù theå” vaø hai laàn duøng naøy

ñeàu vôùi yù nghóa khaû naêng (moät khaû naêng coù xaùc suaát lôùn, keùo daøi, baát lôïi vôùi chuû theå vaø

khoâng kieåm soaùt ñöôïc). Vieäc söû duïng TTT môø “coù theå” naøy coù moät taùc duïng raát höõu hieäu

trong vieäc dieãn taû nhaän thöùc veà moät kieáp soáng beá taéc khoâng loái thoaùt cuûa nhöõng trí thöùc

döôùi cheá ñoä cuõ nhö Thöù, Oanh, San…

Coøn trong phaùt ngoân 19 TTT”coù theå” ñöôïc söû duïng 02 laàn vôùi hai yù nghóa khaùc nhau:

Trong laàn duøng thöù nhaát noù ñöôïc duøng vôùi hai yù nghóa naêng löïc vaø khaû naêng. Coøn trong laàn

duøng thöù hai laø vôùi yù nghóa bieåu hieän naêng löïc. Ñaây laø nhöõng tình thaùi töø môø naèm trong

phaàn nhaän xeùt coù tính quy naïp cuûa taùc giaû ruùt ra töø bieåu hieän taâm lyù cuûa baø Quaûn Thích

tröôùc thaùi ñoä cuûa dö luaän ñoái vôùi thaèng Ñöùc – ñöùa treû voâ toäi con cuûa Tröông Röï. Hai TTT

“coù theå” naøy keát hôïp vôùi nhöõng söï kieän khaùc trong taùc phaåm ñaõ khieán ngöôøi ñoïc phaûi suy

nghó raát nhieàu veà quan nieäm thieän – aùc cuûa taùc giaû cuõng nhö day döùt veà söùc maïnh cuûa buùa

rìu dö luaän, cuûa boïn cöôùp ñeâm vaø cöôùp ngaøy hay quan nieäm veà doøng doõi ôû noâng thoân Vieät

Nam tröôùc caùch maïng thaùng taùm… Ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân chính gaây leân bieát

bao thaûm caûnh cho con ngöôøi.

ÔÛ phaùt ngoân 11 laø caùch hieåu veà TTT theå hieän söï nhaän thöùc “hình nhö”. Treân thöïc teá,

TTT “hình nhö” ñöôïc ngöôøi noùi duøng ñeå theå hieän nhöõng haønh ñoäng döï ñoaùn coù tính chuû

quan veà tính hieän thöïc cuûa söï tình, khaû naêng xaûy ra cuûa söï tình… Noù ñöôïc duøng ñoái laäp vôùi

kieåu TTT “chaéc chaén laø, nhaát ñònh laø…”. Nhöng trong phaùt ngoân naøy, TTT “hình nhö”

khoâng coøn ñöôïc duøng vôùi kieåu yù nghóa treân nöõa maø ñaõ ñöôïc duøng theo yù nghóa “chaéc chaén

laø, nhaát ñònh laø, roõ raøng laø…“. Sôû dó noù xuaát hieän chæ vì noù coøn coù moät “vai dieãn”, moät taùc

duïng laø “gôõ laïi” moät chuùt só dieän, theå dieän cho Thöù vaø San – Nhöõng trí thöùc treû, ñaày nhieät

huyeát, hoaøi baõo, coù taøi naêng song baát löïc tröôùc gaùnh naëng côm aùo, tröôùc cuoäc ñôøi. Ñaây laø

bieåu hieän cuûa moät con ngöôøi khaùt khao soáng moät caùch coù yù nghóa, thaáy mình “ñang cheát”,

ñang soáng khoâng ra soáng maø baát löïc khoâng laøm ñöôïc gì, vaãn phaûi soáng tieáp kieáp soáng aáy.

TTT môø “hình nhö” trong phaùt ngoân 11 ñaõ goùp phaàn theå hieän tinh teá haøm yù vaø haøm nghóa

treân.

Moät ñieåm ñaùng löu yù maø chuùng toâi muoán noùi tôùi trong chöông toång quan naøy laø hieän

töôïng choàng cheùo caùc daïng bieåu hieän cuûa loâ gích môø tình thaùi trong moät phaùt ngoân. Neáu

chuùng ta coi caáu truùc cô baûn vaø ñaày ñuû cuûa moät phaùt ngoân goàm: Thôøi Gian – Ñòa Ñieåm

(khoâng gian) – Chuû Theå (nhaân vaät) – Söï Kieän (môû ñaàu, dieãn tieán, keát thuùc) thì chuùng hoaøn

toaøn coù theå ñöôïc môø hoùa boä phaän, thaäm chí laø môø hoùa hoaøn toaøn, coøn möùc ñoä ñaäm hay nhaït

laø coøn phuï thuoäc vaøo moät soá yeáu toá khaùc nhö: chuû ñích cuûa ngöôøi ngheä só, ñaëc ñieåm cuûa

hieän thöïc khaùch quan (môø, toû, vöøa môø vöøa toû…)….Ngay ôû caáp ñoä vaên baûn cuõng coù hieän

töôïng naøy (truyeän coå tích…). Theo chuùng toâi ñaây laø moät trong nhöõng ñieåm ñaëc bieät cuûa loái

tö duy ngheä thuaät, laøm neân söï khaùc bieät, khu bieät phong caùch ngheä thuaät vôùi caùc daïng

phong caùch ngoân ngöõ khaùc.

Theo thoáng keâ cuûa chuùng toâi thì: Trong taùc phaåm cuûa Nam Cao loâ gích môø thôøi gian, loâ

gích môø ñaëc tröng, loâ gích môø haønh vi, loâ gích môø soá löôïng laø nhöõng bieåu hieän thöôøng gaëp

nhaát. Coøn loâ gích môø khoâng gian, loâ gích môø sôû chæ ít gaëp hôn.

YÙ NGHÓA VAÊN HOÙA CUÛA VIEÄC SÖÛ DUÏNG CAÙC BIEÅU HIEÄN

CUÛA LOÂ GÍCH MÔØ TÌNH THAÙI TRONG TAÙC PHAÅM NAM CAO

CHÖÔNG IV

Naêm 1941, ngay khi môùi xuaát hieän laàn ñaàu truyeän ngaén “Chí Pheøo” luùc ñoù coøn mang teân “ñoâi

löùa xöùng ñoâi” ñaõ raát gaây aán töôïng vaø ñöôïc ñaùnh giaù laø hieän töôïng vaên hoïc môùi meû. OÂng Leâ Vaên

Tröông trong lôøi töïa cho “Ñoâi löùa xöùng ñoâi” ñaõ vieát: “ Nam Cao khoâng noùi caùi ngöôøi ta ñaõ noùi,

khoâng taû theo caùi loái ngöôøi ta ñaõ taû. OÂng ñaõ daùm böôùc vaøo laøng vaên vôùi nhöõng caïnh saéc cuûa rieâng

mình” (Daãn theo Haø Minh Ñöùc. Nam Cao, ñôøi vaên vaø taùc phaåm, Nxb vaên hoïc, 1997, Tr 325). Nhaän

xeùt treân khoâng chæ ñuùng vôùi taùc phaåm “Chí Pheøo” maø coøn ñuùng vôùi phaàn lôùn taùc phaåm cuûa nhaø vaên

Nam Cao.

Caùi ñieåm môùi laï, rieâng khaùc treân cuûa nhaø vaên Nam Cao cho ñeán nay ñaõ ñöôïc nhieàu ngöôøi khaùm

phaù, lyù giaûi töø nhieàu goùc ñoä khaùc nhau nhö: Chuû ñeà, ñeà taøi, phong caùch… Vaø luaän vaên cuûa chuùng toâi

cuõng chæ laø moät trong nhöõng coá gaéng aáy. Töø keát quaû xöû lyù caùc taùc phaåm cuûa Nam Cao döôùi goùc ñoä

cuûa lyù thuyeát loâ gích môø (loâ gích môø tình thaùi) chuùng toâi nhaän thaáy: Nhöõng bieåu hieän cuûa loâ gích

môø tình thaùi nhö ñaõ phaân tích ôû chöông II vaø chöông III coù nhöõng yù nghóa sau ñaây:

1. Loâ gích môø tình thaùi chöùng toû moät khaû naêng dieãn ñaït tinh teá vaø chính xaùc cuûa ngoân ngöõ vaên

xuoâi tieáng Vieät.

Nhö trong chöông daãn nhaäp ñaõ noùi: Ranh giôùi giöõa nhöõng söï vaät, hieän töôïng, khaùi nieäm… trong

hieän thöïc khaùch quan khoâng phaûi luùc naøo cuõng hoaøn toaøn roõ raøng, cuï theå maø cuõng coù luùc môø luùc toû

hay vöøa môø vöøa toø. Treân thöïc teá, khoâng phaûi moïi luùc, moïi nôi, moïi hoaøn caûnh chuùng ta ñeàu coù theå

ñöa chaân lyù veà moät trong hai giaù trò tuyeät ñoái (ñuùng – sai), hay chæ thaáy söï ñoái laäp moät caùch tuyeät

ñoái giöõa khaúng ñònh vaø phuû ñònh, höõu haïn vaø voâ haïn, aâm vaø döông… Maø nhieàu khi phaûi chaáp nhaän

moät thang giaù trò chaân lyù giao ñoäng töø ñuùng ñeán sai, khaúng ñònh trong phuû ñònh, voâ haïn trong höõu

haïn, aâm döông bao chöùa nhau… Vaø ñieàu naøy ñaõ laøm neân HTKQ muoân hình muoân veû xung quanh

chuùng ta… Noùi nhö vaäy khoâng coù nghóa laø chuùng ta xoùa nhoøa ñi moïi ranh giôùi, phuû ñònh saïch trôn

nhöõng giaù trò cuûa loâ gích hình thöùc, chaáp nhaän chuû nghóa trieát trung, ba phaûi maø noùi nhö theá laø ñeå

traùnh ñi söï maùy moùc, giaùo ñieàu trong nhaän thöùc vaø phaûn aùnh HTKQ noùi chung, trong saùng taïo vaø

tieáp nhaän vaên chöông ngheä thuaät noùi rieâng. Noùi nhö vaäy coøn coù nghóa laø: Trong nhaän thöùc vaø phaûn

aùnh HTKQ noùi chung, trong saùng taïo vaø tieáp nhaän vaên chöông ngheä thuaät noùi rieâng ngöôøi ta caàn

ñeán khoâng chæ laø nhöõng tri thöùc cuûa loâ gích hình thöùc… maø coøn caàn ñeán caû nhöõng tri thöùc khaùc roäng

hôn nhö phöông phaùp luaän, nhöng hieåu bieát coù tính kinh nghieäm, chuyeân ngaønh vaø lieân ngaønh. Noùi

khaùc ñi laø nhöõng tri thöùc coù tính toång hôïp cuûa caù nhaân vaø xaõ hoäi. Bôûi vaäy, trong quaù trình nhaän thöùc

vaø phaûn aùnh HTKQ chuùng ta caàn coù moät caùi nhìn toaøn dieän, linh hoaït môùi coù theå phaûn aùnh vaø nhaän

thöùc chính xaùc HTKQ ñöôïc. Trong saùng taïo vaø tieáp nhaän vaên hoïc ngheä thuaät cuõng vaäy, ngöôøi ngheä

só muoán taùc phaåm cuûa mình coù giaù trò, ngöôøi tieáp nhaän muoán khaùm phaù, lyù giaûi coù cô sôû giaù trò ngheä

thuaät cuûa taùc phaåm thì cuõng phaûi luoân luoân chuù yù tôùi ñieàu naøy. Coù theå noùi raèng: Nhaän thöùc vaø phaûn

aùnh trung thöïc HTKQ laø moät trong nhöõng ñieàu kieän quan troïng ñaàu tieân laøm neân giaù trò ñích thöïc

cho moät taùc phaåm ngheä thuaät. Trong lòch söû vaên hoïc cuûa nhaân loaïi, moät trong nhöõng khaåu hieäu

ñöôïc nhieàu theá heä ngheä só chaân chính coi laø toân chæ ñeå phaán ñaáu vaø toân vinh laø “ vaên chöông phaûi

ñöôïc töï do vaø thaønh thöïc” vaø cuõng khoâng phaûi laø ngaãu nhieân khi ngöôøi ta saép xeáp traät töï caùc giaù trò

vaø muïc ñích cuûa vaên hoïc ngheä thuaät chaân chính laø höôùng tôùi CHAÂN – THIEÄN – MYÕ. Vaø suy cho

cuøng, moïi haønh ñoäng cuûa chuùng ta trong cuoäc ñôøi naøy laø gì neáu khoâng phaûi laø höôùng tôùi nhöõng giaù

trò cao ñeïp aáy?

Trong taùc phaåm cuûa Nam Cao, ñaëc ñieåm “thaønh thöïc” theå hieän roõ neùt nhaát ôû thaùi ñoä toân troïng

hieän thöïc khaùch quan trong nhaän thöùc vaø phaûn aùnh cuûa nhaø vaên Nam Cao. Cuï theå laø:

Ñoái vôùi nhöõng thoâng tin toû, caàn phaûi phaûn aùnh chaân thöïc thì thaùi ñoä cuûa oâng laø mieâu taû moät

caùch chaân thöïc. Chaúng haïn: Nhöõng phaùt ngoân mieâu taû phöông thöùc thuû ñoaïn boùp naën, boùc loät, lôïi

duïng ngöôøi noâng daân cuûa boïn cöôøng haøo ôû noâng thoân ñoàng baèng baéc boä tröôùc caùch maïng thaùng taùm

hay nhöõng phaùt ngoân noùi veà nhöõng haïn cheá trong yù thöùc heä cuûa ngöôøi noâng daân trong nhöõng truyeän

Chí Pheøo, Soáng moøn, Nöûa ñeâm, Mua danh, Treû con khoâng ñöôïc aên thòt choù… laø nhöõng ví duï ñieån

hình. Ñeå chöùng minh cho nhaän xeùt naøy, sau ñaây chuùng toâi xin trích löôïc moät ñoaïn vaên ngaén noùi veà

nhaän xeùt cuûa giaùo Thöù trong taùc phaåm “Soáng moøn” veà cuoäc ñôøi vaø nhöõng haïn cheá cuûa nhöõng ngöôøi

noâng daân Vieät Nam ôû ñoàng baèng baéc boä tröôùc caùch maïng thaùng taùm ñeå thaáy ñöôïc thaùi ñoä toân troïng

HTKQ trong nhaän thöùc vaø phaûn aùnh cuûa taùc giaû:

“… Y thaáy cuoäc ñôøi ôû nhaø queâ chaúng vui gì. Ngöôøi nhaø queâ laøm quaàn quaät suoát ñôøi nhö moät keû

chung thaân bò khoå sai (…) Hoï soáng doø daãm, toái taêm, nhuùt nhaùt, suoát ñôøi chæ nhöõng sôï cuøng lo (…) Hoï

lo nhöõng tai hoïa cuûa trôøi cuûa ñaát, cuûa soâng (…) Hoï lo troäm cöôùp ban ñeâm vaø nhöõng troäm cöôùp ban

ngaøy (…) Hoï laø nhöõng ngöôøi nhaãn naïi ñeán cöïc ñoä, luoân luoân nhaän mình laø con saâu caùi kieán (…)

Nhöõng keû hieåu danh giaù moät caùch khaù buoàn cöôøi (…) Nhöõng ngöôøi raát ngôø ngheäch nhöng laïi raát ña

nghi (…) Nhöõng keû thích ñaùnh vôï baèng ñoøn gaùnh vaø daïy con baèng roi voït…”

Baïn ñoïc yeâu thích vaên Nam Cao haún khoâng theå queân ñöôïc nhöõng hình töôïng ngheä thuaät tieâu

bieåu cho giai caáp thoáng trò ôû noâng thoân Vieät Nam tröôùc caùch maïng thaùng taùm nhö: Baù Kieán, Lyù

Nhöng, Tröông Röï, oâng cöïu Tuùy, oâng Baù Kieán (boá vôï San)…hay nhöõng hình töôïng nhaân vaät nhö baø

ngoaïi giaùo Thöù trong “soáng moøn”, baø ngoaïi Ngaïn trong “Nhìn ngöôøi ta sung söôùng” Luùng trong

“Ñoøn choàng”, nhöõng nhaân vaät trai anh vaø trai em trong “Tö caùch moõ”, nhaân vaät haén trong “Treû con

khoâng ñöôïc aên thòt choù”… Thaùi ñoä “thaønh thöïc” naøy coøn ñöôïc trieät ñeå toân troïng khi Nam Cao vieát

veà ñôøi soáng vaät chaát, tinh thaàn cuûa ngöôøi trí thöùc döôùi cheá ñoä cuõ. Beân caïnh nhöõng neùt baûn chaát toát

ñeïp cuûa hoï Nam Cao coøn ñoàng thôøi chæ ra nhöõng bieåu hieän haïn cheá ôû nôi hoï vaø phaân tích, chæ roõ

nhöõng nguyeân nhaân laøm neân nhöõng haïn cheá ñoù. Noùi khaùc ñi laø ñaõ khaéc hoïa, mieâu taû hoï caû ôû hai

maët traùi, phaûi nhö trong truyeän Ñôøi thöøa, Soáng moøn, Ñoâi maét, Traêng saùng, Nhoû nhen, Queân ñieàu ñoä…

Ñoái vôùi nhöõng thoâng tin coù ñaëc ñieåm vöøa môø vöøa toû vaø caàn ñöôïc mieâu taû nhö vaäy thì caùch thöùc

mieâu taû, phaûn aùnh cuûa Nam Cao cuõng laø vöøa môø vöøa toû. Chaúng haïn nhöõng phaùt ngoân mieâu taû thoùi

tham lam, cô hoäi, daâm oâ, trô treõn tôùi voâ ñoä cuûa baø ba, cuûa Baù Kieán vaø boïn chöùc dòch trong”Chí

Pheøo”, cuûa Lyù Nhöng trong “Röûa hôøn”… Hay nhöõng phaùt ngoân mieâu taû nhöõng bieåu hieän taâm, sinh

lyù phöùc taïp ñan xen, giaèng xeù giöõa cao thöôïng vaø thaáp heøn, baûn naêng vaø lyù trí… trong con ngöôøi cuûa

Thöù, Oanh, San, Haøi… trong nhöõng truyeän Soáng moøn, Queân ñieàu ñoä… laø nhöõng ví duï ñieån hình.

Coøn ñoái vôùi nhöõng thoâng tin caàn phaûi môø hoùa vaø coù môø hoùa thì môùi coù taùc duïng ngheä thuaät,

môùi kích thích maïnh trí töôûng töôïng phong phuù cuûa baïn ñoïc thì Nam Cao cuõng choïn phöông thöùc

môø hoùa. Chaúng haïn nhö nhöõng nhaän xeùt, nhöõng so saùnh cuûa Nam Cao khi mieâu taû khuoân maët vaø lai

lòch cuûa Thò Nôû, Chí Pheøo hay nhöõng phaùt ngoân mieâu taû veà thöïc traïng tha hoùa veà hình haøi, nhaân

caùch cuûa Chí Pheøo trong “Chí Pheøo”, cuûa anh cu Loä trong “Tö caùch moõ”, cuûa chò vôï anh Phuùc trong

“Ñieáu vaên”…Coù theå noùi raèng: Chính thaùi ñoä toân troïng HTKQ trong nhaän thöùc vaø mieâu taû nhö ñaõ

phaân tích ôû treân ñaõ khieán cho nhaân vaät maø oâng xaây döïng luoân luoân coù söùc haáp daãn, mang hôi thôû

cuûa cuoäc soáng, coù caù tính rieâng beân caïnh nhöõng neùt coù tính chaát phoå quaùt cuûa giai caáp, cuûa moâi

tröôøng soáng… taïo neân. Maët khaùc cuõng nhôø thaùi ñoä toân troïng HTKQ trong nhaän thöùc vaø mieâu taû maø

oâng ñöôïc toân vinh laø moät taùc gia trong doøng vaên hoïc hieän thöïc pheâ phaùn. Vaø cuõng Khoâng phaûi ngaãu

nhieân maø nhöõng nhaø nghieân cöùu vaên hoùa Vieät Nam noùi chung vaø nhöõng nhaø nghieân cöùu veà “vaên

hoùa laøng xaõ” noùi rieâng qua nhöõng trang vaên cuûa oâng ñaõ khaûo cöùu ñöôïc nhieàu tö lieäu quyù.

2. Loâ gích môø tình thaùi laø phöông tieän höõu hieäu taïo ra yù nghóa haøm aån cho ngoân ngöõ vaên

chöông

Trong phaân tích, ñaùnh giaù vaø khaùm phaù giaù trò cuûa taùc phaåm vaên hoïc thì vieäc caên cöù vaøo caùc

yeáu toá hình thöùc ngoân töø, ñaëc ñieåm theå loaïi, phong caùch taùc giaû… ñeå giaûi maõ thoâng ñieäp maø taùc giaû

göûi gaém trong taùc phaåm laø nhöõng nguyeân taéc quan troïng vaø heát söùc caàn thieát. Nhöng nhöõng thoâng

ñieäp maø taùc giaû göûi gaém trong taùc phaåm treân thöïc teá coøn naèm caû döôùi beà maët ngoân töø cuûa taùc

phaåm, naèm ngoaøi ngoân töø cuûa taùc phaåm. Khoâng phaûi cho ñeán taän baây giôø ngöôøi ta môùi baøn ñeán taùc

duïng cuûa vieäc khaùm phaù nhöõng yù nghóa hay giaù trò cuûa nhöõng yeáu toá naèm ngoaøi ngoân ngöõ nhöng coù

lieân heä maät thieát vôùi ngoân ngöõ cuûa taùc phaåm maø ñaõ töø raát laâu roài ngöôøi ta ñaõ yù thöùc ñöôïc söï toàn taïi

cuûa noù cuõng nhö thaáy ñöôïc giaù trò to lôùn cuûa noù. Trong truyeàn thoáng cuûa vaên hoïc, thi ca phöông

ñoâng thöôøng nhaéc tôùi hieän töôïng “yù taïi ngoân ngoaïi” hay hieän töôïng “lôøi döùt maø yù chöa heát”…

Nhöõng hieäu öùng nhö vaäy ngaøy nay ñöôïc ngoân ngöõ hoïc hieän ñaïi raát quan taâm nghieân cöùu vaø ñöôïc

goïi baèng nhöõng teân goïi khaùc nhau nhö: nghóa haøm aån, haøm ngoân, haøm nghóa, haøm yù…

Cuøng vôùi lyù thuyeát veà tieàn giaû ñònh (presupposition) yù nghóa haøm aån (implication) trong nhöõng

naêm gaàn ñaây ñaõ nhaän ñöôïc söï chuù yù khoâng chæ cuûa caû nhöõng nhaø nghieân cöùu, pheâ bình vaên hoïc maø

coøn caû nhöõng nhaø nghieân cöùu ngoân ngöõ hoïc. Trong luaän vaên naøy, chuùng toâi khoâng chuû tröông ñi saâu

vaøo vaán ñeà naøy maø chæ ñi vaøo bình luaän veà khaû naêng taïo ra yù nghóa haøm aån, goùp phaàn kích thích trí

töôûng töôïng phong phuù cuûa baïn ñoïc töø nhöõng bieåu hieän cuûa loâ gích môø tình thaùi trong taùc phaåm cuûa

Nam Cao.

Nhö trong chöông I, chöông II vaø chöông IIIñaõ phaân tích, nhöõng bieåu hieän cuûa loâ gích tình thaùi

nhö loâ gích môø thôøi gian, loâ gích môø khoâng gian, loâ gích môø soá löôïng, loâ gích môø ñaëc tröng, loâ gích

môø sôû chæ, loâ gích môø haønh vi… ñeàu coù moät taùc duïng raát lôùn trong vieäc taïo ra yù nghóa haøm aån cho

nhöõng phaùt ngoân chöùa chuùng, suy roäng ra laø cho toaøn boä taùc phaåm noùi chung. Töø nhöõng haøm nghóa

ñoù goùp phaàn kích thích trí töôûng töôïng nôi baïn ñoïc, laøm cho quaù trình ñoàng saùng taïo trôû neân coù hieäu

quaû, laøm thaêng hoa giaù trò ngheä thuaät cho taùc phaåm. Chaúng haïn:

Nhöõng phaùt ngoân coù ñaëc ñieåm môø veà thôøi gian, môø veà soá löôïng thöôøng gôïi leân moät haøm yù

“nhieàu, laâu” hay “phoå bieán, coù tính keùo daøi”…

Coøn nhöõng phaùt ngoân môø veà haønh vi do thöôøng bao chöùa nhöõng haønh vi ngoaøi lôøi hoaëc ñan caøi

vaøo nhau neân haøm nghóa maø noù taïo ra laø raát phöùc taïp. Noù khieán ngöôøi tieáp nhaän muoán hieåu ñöôïc

moät caùch thaáu ñaùo thì phaûi tích cöïc suy luaän, laém khi phaûi söû duïng ñeán caû nhöõng tri thöùc khoâng chæ

laø tieàn giaû ñònh ngoân ngöõ maø coøn laø tieàn giaû ñònh baùch khoa… môùi tìm ra ñöôïc duïng yù cuûa taùc giaû.

Ñaëc bieät laø khi caùc bieåu hieän cuûa loâ gích môø tình thaùi ñöôïc duøng keát hôïp vôùi nhau, choàng cheùo

leân nhau trong moät phaùt ngoân thì hieäu quaû cuûa noù caøng lôùn, kích thích trí töôûng töôïng cuûa baïn ñoïc

caøng maïnh vaø thao taùc lyù giaûi phaùt ngoân aáy caøng khoù hôn. Nhöng neáu lyù giaûi thaønh coâng, chính xaùc

thì söï thoûa maõn caøng lôùn, gaây phaán chaán, ñam meâ cho ngöôøi tieáp nhaän. Trong lyù luaän vaên hoïc,

ngöôøi ta thöôøng noùi tôùi lyù thuyeát veà “ñoä veânh” trong saùng taïo vaø tieáp nhaän vaên hoïc – moät ñaëc ñieåm

rieâng chæ thaáy ôû quaù trình giaûi maõ taùc phaåm vaên chöông vaø thi ca. Theo chuùng toâi, moät trong nhöõng

nguyeân nhaân laøm neân “ñoä veânh” aáy chính laø vieäc söû duïng loâ gích môø tình thaùi trong saùng taïo ngheä

thuaät vaø thao taùc giaûi maõ nhöõng ñieåm coù chöùa loâ gích môø xeùt veà phía ngöôøi tieáp nhaän.

Keát quaû khaûo saùt 56 taùc phaåm cuûa Nam Cao cho thaáy: Trong taùc phaåm vaên chöông, ngöôøi ngheä

só coù theå môø hoùa boä phaän caáu truùc thoâng tin, thaäm chí neáu caàn coù theå môø hoùa hoaøn toaøn. Ñaây cuõng

laø ñieåm khaùc bieät raát cô baûn, laøm neân tieâu chí phaân ñònh phong caùch, kieåu dieãn ñaït cuûa ngoân ngöõ

vaên chöông vôùi phong caùch vaø kieåu dieãn ñaït cuûa caùc daïng phong caùch ngoân ngöõ khaùc, laøm neân söùc

haáp daãn laï kì cho ngoân ngöõ vaên chöông. Bôûi vaäy, khi nhaän xeùt veà ñaëc ñieåm cuûa ngoân ngöõ vaên

chöông, ñaïi vaên haøo Nga L.Toânxtoâi ñaõ noùi: “ngoân ngöõ trong taùc phaåm vaên chöông khaùc vôùi lôøi noùi

thöôøng ôû choã noù gôïi ra moät taäp hôïp khoâng sao keå xieát nhöõng yù töôûng, nhöõng tình caûm, nhöõng söï giaûi

thích”. Theo chuùng toâi, caùi maø L.Toânxtoâi goïi laø” moät taäp hôïp khoâng sao keå xieát nhöõng yù töôûng,

nhöõng tình caûm, nhöõng söï giaûi thích …” chính laø yù nghóa haøm aån cuûa ngoân ngöõ vaên chöông – heä quaû

cuûa vieäc söû duïng loâ gích môø trong saùng taïo vaø tieáp nhaän vaên hoïc.

3.Loâ gích môø tình thaùi laø bieåu hieän sinh ñoäng veà moät kieåu tö duy ngheä thuaät linh hoaït, teá nhò

vaø coù taàm khaùi quaùt cao

Khaùc vôùi caùch nhaän thöùc vaø phaûn aùnh HTKQ xô cöùng, maùy moùc cuûa tö duy toaùn hoïc sô caáp,

cuûa loâ gích hoïc hình thöùc… Tö duy ngheä thuaät noùi chung vaø tö duy trong vaên chöông noùi rieâng laø

moät kieåu tö duy coù ñaëc thuø rieâng raát ñaëc bieät. Noù phaûn aùnh vaø nhaän thöùc cuoäc soáng trong tính toång

theå, trong khaû naêng bieán ñoåi thöôøng xuyeân, trong söï vaän ñoäng khoâng ngöøng, trong baûn chaát tinh

thaàn phong phuù neân noù thieân bieán vaïn hoùa vaø voâ cuøng naêng ñoäng. Ñaëc ñieåm naêng ñoäng cuûa noù theå

hieän ôû khaû naêng linh hoaït, teá nhò vaø coù taàm khaùi quaùt cao. Chaúng haïn: Hieän thöïc trong moät taùc

phaåm khoâng hoaøn toaøn laø moät hieän thöïc cuï theå, duy nhaát naøo ngoaøi ñôøi, gaén vôùi moät khoâng gian coá

ñònh maø laø moät hieän thöïc ñaõ ñöôïc taùi taïo, nhaøo naën, ñöôïc ñuùc ruùt töø nhöõng quan saùt, xöû lyù cuûa

ngöôøi ngheä só neân noù coù taàm khaùi quaùt raát cao. Khoâng gian trong truyeän ngaén “Chí Pheøo” khoâng chæ

laø khoâng gian thöïc cuûa rieâng laøng Vuõ Ñaïi maø noù coøn laø khoâng gian ñieån hình, mang ñaëc ñieåm

chung cho raát nhieàu khoâng gian laøng xaõ khaùc ôû ñoàng baèng baéc boä tröôùc caùch maïng. Vaø baïn ñoïc sau

khi ñoïc taát caû nhöõng taùc phaåm cuûa Nam Cao, seõ thaáy caùi khoâng gian naøy nhö laëp laïi (boä phaän hay

hoaøn toaøn) ôû nhieàu taùc phaåm khaùc nhö trong caùc taùc phaåm: Nöûa ñeâm, Laõo Haïc, Ñoâi moùng gioø, Soáng

moøn… song vaãn khoâng hoaøn toaøn truøng laép, vaãn coù ñieåm rieâng khaùc.

Veà tö duy trong xaây döïng hình töôïng nhaân vaät cuõng vaäy. Beân caïnh nhöõng neùt raát gioáng nhau

giöõa hình töôïng nhaân vaät Baù Kieán trong “Chí Pheøo” vôùi hình töôïng Baù Kieán trong khoâng gian laøng

queâ cuûa tieåu thuyeát “Soáng moøn” vaø vôùi nhöõng hình töôïng veà giai caáp thoáng trò khaùc nhö: Lyù Nhöng,

Tröông Röï, oâng cöïu Tuùy… trong Röûa hôøn, Mua danh, Nöûa ñeâm… Baïn ñoïc coøn thaáy nhöõng ñieåm rieâng

khaùc giöõa nhöõng hình töôïng nhaân vaät aáy veà möùc ñoä söû duïng caùc thuû ñoaïn laøm tieàn, boùc loät, lôïi

duïng ngöôøi noâng daân hay nhöõng bieåu hieän khaùc nhau veà möùc ñoä thaâm hieåm, giaûo quyeät,taøn baïo

cuûa chuùng… Töông töï nhö vaäy, baïn ñoïc vöøa thaáy ñöôïc ñieåm rieâng bieät laøm neân caù tính rieâng cuûa

nhöõng hình töôïng veà ngöôøi trí thöùc nhö Oanh, Thöù, San, Ñieàn, Hoä, Haøi, Hoaøng, Leâ Cöï Ñieàn… vöøa

thaáy ñöôïc nhöõng ñieåm phoå quaùt cuûa hoï theå hieän qua caùc truyeän Soáng moøn, Ñôøi thöøa, Ñoâi maét, Soáng

moøn, Giaêng saùng, Mua nhaø, Laõo Haïc, Ñieáu vaên, Queân ñieàu ñoä, Cöôøi, Sao laïi theá naøy… cuõng nhö coù

theå caûm nhaän ñöôïc söï gioáng vaø khaùc nhau giöõa nhöõng hình töôïng veà ngöôøi noâng daân Vieät Nam

tröôùc caùch maïng vôùi nhöõng thoùi quen toát, xaáu, nhöõng ñaëc ñieåm coù tính baûn chaát, coá höõu hay rieâng

khaùc trong con ngöôøi hoï laëp laïi qua caùc taùc phaåm. Chaúng haïn nhö hình aûnh veà nhöõng ngöôøi ñaøn baø

lôùn tuoåi trong caùc truyeän Soáng moøn, Nöûa ñeâm, Nhìn ngöôøi ta sung söôùng…

Beân caïnh öu ñieåm coù khaû naêng khaùi quaùt hoùa cao, loâ gích môø tình thaùi coøn coù moät taùc duïng to

lôùn trong vieäc dieãn taû, phaûn aùnh nhöõng traïng thaùi, ñaëc tröng heát söùc teá nhò, tinh teá, khoâng tieän noùi

thaúng ra, noùi heát ra maø vaãn coù theå hieåu ñöôïc hay nhöõng traïng thaùi taâm lyù, nhöõng caûm nhaän, bieåu

hieän cuûa nhaân vaät hoaëc nhöõng ñaëc tröng coù tính “hoãn taïp, giao thoa” bieåu thò “söï vaän ñoäng trong

tónh taïi” cuûa HTKQ trong taùc phaåm. Chaúng haïn nhöõng phaùt ngoân kieåu: thaáy ngöôøng ngöôïng maø

thinh thích; thaáy vöøa vui laïi vöøa buoàn hay nhöõng ñaëc tröng nhö vaøng vaøng maø laïi muoán saïm maøu gio;

vaø moät caùi gì nöõa gioáng nhö laø aên naên…laø nhöõng minh chöùng cuï theå.

Coù theå noùi raèng: Vôùi moät kieåu tö duy linh hoaït vaø coù khaû naêng khaùi quaùt cao nhö vaäy nhaø vaên

vöøa coù theå mieâu taû ñöôïc ñaëc ñieåm cuûa nhaân vaät, söï kieän…ôû moät thôøi ñieåm, vôùi moät traïng thaùi laïi

vöøa coù theå bao quaùt ñöôïc noù trong söï bieán chuyeån, vaän ñoäng khoâng ngöøng cuûa thôøi gian cuõng nhö

noùi ñöôïc raát thaät, raát nhieàu trong moät taäp hôïp ngoân töø höõu haïn maø vaãn khoâng sôï rôi vaøo tình caûnh

sô saøi hay thoâ laäu trong mieâu thuaät. Töø tröôùc tôùi nay, khi tìm hieåu thi chaát (caùi hay, caùi ñeïp cuûa

ngoân ngöõ vaên chöông) ngöôøi ta thöôøng chæ chuù yù tôùi söï vaän duïng, saép ñaët ngoân töø, töùc laø môùi chæ

chuù yù ñeán bieän phaùp maø chöa thaät söï chuù yù tôùi nguyeân nhaân, ñoäng löïc taïo ra thi chaát (poetic) laø tö

duy ngheä thuaät – moät kieåu tö duy linh hoaït vaø coù khaû naêng khaùi quaùt raát cao. (Chi tieát veà vaán ñeà thi

chaát xin xem: Hoà Leâ, maáy vaán ñeà veà ngoân ngöõ vaø vaên hoïc, Nxb KHXH 1997; Roman Jakobson,

Ngoân ngöõ vaø thi ca, Cao Xuaân Haïo dòch, Taøi lieäu khoa ngöõ vaên ÑHSP tp HCM).

KEÁT LUAÄN

Loâ gích môø trong ngoân ngöõ töï nhieân laø moät vaán ñeà lyù thuù song cuõng raát phöùc taïp vaø raéc roái.

Noù lieân quan tôùi raát nhieàu nhöõng maûng kieán thöùc khaùc nhau cuûa nhieàu chuyeân ngaønh, phaân ngaønh

trong ñoù coù ngoân ngöõ, loâ gích hoïc, taâm lyù hoïc… Ñoù laø ñieàu maø chuùng toâi ñaõ döï ñoaùn vaø töï nhaéc

nhôû baûn thaân tröôùc khi baét tay vaøo thöïc hieän ñeà taøi. Nhöng chæ khi baét tay vaøo thöïc hieän ñeà taøi thì

ngöôøi vieát môùi thöïc söï thaám thía vaø thaáu hieåu ñieàu naøy. Coù leõ ñieàu maø ngöôøi thöïc hieän ñeà taøi thu

hoaïch ñöôïc nhieàu nhaát ñoù laø vieäc hieåu ñöôïc nhöõng giôùi haïn vaø naêng löïc thöïc söï cuûa baûn thaân mình

laø ñeán ñaâu, coøn thieáu vaø coøn yeáu ôû nhöõng ñieåm naøo, phaûi boå tuùc vaø ñieàu chænh nhöõng maûng kieán

thöùc naøo tröôùc maét vaø trong töông lai. Thuù thöïc, neáu khoâng coù söï ñònh höôùng, ñoäng vieân, dìu daét

taän tình nhöng nghieâm khaéc cuûa thaøy höôùng daãn khoa hoïc laø PGS Hoà Leâ neáu khoâng coù söï ñoäng

vieân, khích leä, giuùp ñôõ cuûa caùc thaøy coâ khaùc cuøng beø baïn, gia ñình thì baûn thaân toâi khoù coù theå thöïc

hieän xong ñeà taøi naøy. Bôûi vaäy, keát quaû cuûa ñeà taøi chaéc chaén laø coøn raát khieâm toán. Nhöõng vaán ñeà

lôùn lao cuûa ñeà taøi vaãn ñang coøn ôû phía tröôùc, chôø ñôïi ñöôïc giaûi quyeát tieáp. Sau ñaây chuùng toâi seõ coá

gaéng nhaéc laïi moät caùch thaät ngaén goïn nhöõng maûng coâng vieäc vaø keát quaû maø chuùng toâi ñaõ thöïc

hieän ñöôïc trong luaän vaên:

Trong phaàn môû ñaàu, ñaëc bieät ôû phaàn lòch söû vaán ñeà, qua nhöõng taøi lieäu maø chuùng toâi hieän coù

ñöôïc, chuùng toâi coá gaéng löôïc trình moät caùch khaùi quaùt nhaát lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà loâ gích môø

tình thaùi (moät trong nhöõng phoå nieäm ngoân ngöõ) treân theá giôùi vaø ôû Vieät Nam (Khôûi nguoàn, nhöõng

göông maët tieâu bieåu, nhöõng coâng trình quan troïng ) cuøng vôùi nhöõng luaän ñieåm chính, maáu choát. Vaø

nhöõng öùng duïng cuûa noù trong vieäc nghieân cöùu ngoân ngöõ töï nhieân, ngoân ngöõ maùy, daïy vaø hoïc

tieáng, bieân soaïn töø ñieån… Töø ñoù böôùc ñaàu thöû öùng duïng noù vaøo vieäc tìm hieåu, khaùm phaù moät lónh

vöïc coù leõ laø coøn khaù môùi meû ôû Vieät Nam hieän nay – Lónh vöïc vaên baûn ngheä thuaät ngoân töø (cöù lieäu

vaên xuoâi Nam Cao).

Trong chöông I cuûa luaän vaên chuùng toâi ñaët ra muïc tieâu: Chöùng minh söï toàn taïi cuûa loâ gích môø

trong caùc loaïi vaên baûn thuoäc caùc phong caùch ngoân ngöõ khaùc nhau, töø ñoù laøm cô sôû cho vieäc khaûo

saùt caùc bieåu hieän cuûa loâ gích môø trong vaên baûn ngheä thuaät. Töø muïc tieâu ñoù, chuùng toâi laàn löôït ñi

vaøo tìm hieåu vaø böôùc ñaàu chæ ra moät soá bieåu hieän cuûa loâ gích môø trong caùc loaïi vaên baûn khoa hoïc,

vaên baûn baùo chí thoâng tin, vaên baûn chính luaän, vaên baûn ngheä thuaät, vaên baûn haønh chính coâng vuï.

Trong chöông naøy, ñieàu maø chuùng toâi taâm ñaéc nhaát laø nhöõng trang vieát veà moät soá bieåu hieän cuûa loâ

gích môø trong caùc loaïi vaên baûn baùo chí thoâng tin, vaên baûn haønh chính. Theo chuùng toâi, ñaây laø

nhöõng maûng coù tieàm naêng, caàn tieáp tuïc ñöôïc tìm hieåu vì noù coù giaù trò thöïc tieãn quan troïng trong

quaûn lyù vaø ngoaïi giao…

Trong chöông II, töø vieäc khaûo saùt “ñieåm” truyeän ngaén “Chí Pheøo” – Moät trong cuïm boán taùc

phaåm thaønh coâng nhaát cuûa nhaø vaên Nam Cao. Vôùi lyù thuyeát loâ gích môø chuùng toâi ñaõ chæ ra ñöôïc

moät soá bieåu hieän cuûa loâ gích môø trong taùc phaåm naøy nhö:

(i) Loâ gích môø thôøi gian.

(ii) Loâ gích môø khoâng gian.

(iii) Loâ gích môø soá löôïng.

(iv) Loâ gích môø ñaëc tröng.

(v) Loâ gích môø sôû chæ.

(vi) Loâ gích môø haønh vi.

Song song vôùi vieäc chæ ra nhöõng bieåu hieän cuûa loâ gích môø trong truyeän ngaén “Chí Pheøo” nhö

vöøa lieät keâ ôû treân, chuùng toâi cuõng ñaõ laàn löôït ñi vaøo toång quan vaø phaân tích nhöõng vaán ñeà coù theå

noùi laø gay caán vaø hoùc buùa, gaây neân nhieàu tranh luaän trong giôùi nghieân cöùu tieáng Vieät nhö: Vaán ñeà

bieåu hieän vaø nhaän dieän thôøi gian trong tieáng Vieät, vaán ñeà tri nhaän khoâng gian, vaán ñeà sôû chæ, lyù

thuyeát haønh vi, nhöõng phöông thöùc bieåu hieän vaø nhaän bieát soá löôïng, ñaëc tröng… cuûa tieáng Vieät.

Ñaây cuõng laø moät trong nhöõng böôùc chuaån bò ñeå ñi tôùi chöông toång quan veà nhöõng kieåu loâ gích môø

trong taùc phaåm cuûa Nam Cao.

Trong chöông III cuûa luaän vaên, töø nhöõng keát quaû khaûo saùt, so saùnh ôû chöông II vaø keát quaû

khaûo saùt, phaân tích, thoáng keâ nhöõng taùc phaåm coøn laïi cuûa Nam Cao chuùng toâi ñaõ döïng leân ñöôïc

moät böùc tranh toång quan veà caùc bieåu hieän veà loâ gích môø trong taùc phaåm cuûa Nam Cao. Veà cô baûn,

caùc bieåu hieän veà loâ gích môø tìm thaáy trong truyeän ngaén “Chí Pheøo” laø böùc tranh ñaày ñuû veà caùc

bieåu hieän cuûa loâ gích môø trong caùc taùc phaåm cuûa Nam Cao. Töø vieäc döïng leân böùc tranh toång quan

naøy vaø ñoái chieáu chuùng vôùi vaán ñeà tình thaùi, Chuùng toâi ñaõ coù cô sôû ñeå löôïc quy nhöõng bieåu hieän

veà loâ gích môø trong taát caû nhöõng taùc phaåm cuûa Nam Cao veà loâ gích tình thaùi môø – Moät trong

nhöõng vaán ñeà voâ cuøng lyù thuù song cuõng cöïc kì phöùc taïp cuûa ngoân ngöõ hoïc. Chuùng toâi hi voïng raèng,

nhöõng kieán giaûi cuûa luaän vaên seõ ñoùng goùp ñöôïc phaàn naøo vaøo vieäc tìm hieåu loâ gích tình thaùi noùi

chung, loâ gích môø tình thaùi môø noùi rieâng trong ngoân ngöõ töï nhieân ñaëc bieät laø vieäc phaân tích, tìm

hieåu loâ gích tình thaùi môø trong ngoân ngöõ ngheä thuaät- moät ñieåm laøm neân söï khaùc bieät cuûa kieåu tö

duy ngheä thuaät so vôùi caùc kieåu tö duy khaùc ñoàng thôøi cuõng chính laø moät nguyeân nhaân taïo neân thi

chaát cho taùc phaåm ngheä thuaät ngoân töø noùi chung, cho vaên xuoâi Nam Cao noùi rieâng.

Trong chöông cuoái cuûa luaän vaên, chuùng toâi ñaõ tieán haønh bình giaù, phaân tích vaø chæ ra yù nghóa

nhaân vaên, vaên hoùa cuûa vieäc söû duïng loâ gích tình thaùi môø trong nhöõng taùc phaåm cuûa Nam Cao. Ñaây

cuõng chính laø ñieàu maø tröôùc ñaây chöa ñöôïc quan taâm ñuùng möùc trong lyù luaän vaên hoïc, cuõng nhö

trong vieäc thaåm ñònh vaø bình giaù taùc phaåm vaên chöông ôû nhaø tröôøng phoå thoâng.

Treân ñaây laø nhöõng coâng vieäc maø chuùng toâi ñaõ coá gaéng noã löïc thöïc hieän trong suoát hôn moät

naêm trôøi. Coù theå noùi raèng, maëc duø ñaõ raát coá gaéng song vôùi moät vaán ñeà khoù vaø môùi meû nhö theá naøy

thì nhöõng gì maø luaän vaên theå hieän ñöôïc môùi chæ laø voâ cuøng nhoû beù, nhöõng kieán giaûi cuûa luaän vaên

chaéc seõ coøn nhieàu choã chöa chín chaén, thaáu ñaùo…Bôûi vaäy ngöôøi vieát raát mong nhaän ñöôïc söï goùp yù,

chæ baûo töø thaày coâ vaø baïn ñoïc cuøng söï löôïng thöù ñeå ngöôøi vieát coù cô hoäi chænh lyù, söûa chöõa, boå

sung luaän aùn.

Ñeå coù ñöôïc keát quaû khieâm toán naøy, ngöôøi vieát xin baøy toû loøng bieát ôn tôùi caùc thaøy coâ ñaõ truyeàn

thuï kieán thöùc trong chöông trình cao hoïc taïi tröôøng ÑHSP Tp HCM. Ñaëc bieät, ngöôøi vieát xin baøy toû

loøng loøng tri aân saâu saéc tôùi PGS Hoà Leâ – ngöôøi thaày ñaõ tröïc tieáp trang bò theâm kieán thöùc, cung caáp

theâm tö lieäu, tröïc tieáp boû nhieàu thôøi gian vaø coâng söùc höôùng daãn toâi hoaøn thaønh luaän aùn naøy.

Phuï Luïc1

(1) Hôõi ñoàng baøo caû nöôùc (2)“Taát caû moïi ngöôøi ñeàu sinh ra coù quyeàn bình ñaúng. (3)Taïo hoaù cho hoï nhöõng quyeàn khoâng ai

(Toaøn vaên vaên baûn tuyeân ngoân ñoäc laäp)

coù theå xaâm phaïm ñuôïc; trong nhöõng quyeàn aáy, coù quyeàn ñöôïc soáng, quyeàn töï do vaø quyeàn möu

(4) Lôøi baát huû aáy ôû trong baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp naêm 1776 cuûa nöôùc Mó. (5) Suy roäng ra, caâu aáy coù yù nghóa laø: taát caû caùc daân toäc treân theá giôùi ñeàu sinh ra bình ñaúng, daân toäc naøo cuõng coù quyeàn soáng, quyeàn sung söôùng vaø quyeàn töï do.

(6) Baûn Tuyeân ngoân nhaân quyeàn vaø daân quyeàn cuûa Caùch maïng Phaùp naêm 1791 cuõng noùi: (7) “Ngöôøi ta sinh ra töï do vaø bình ñaúng veà quyeàn lôïi, vaø phaûi luoân luoân ñöôïc töï do vaø bình ñaúng

caàu haïnh phuùc”.

(8) Ñoù laø nhöõng leõ phaûi khoâng ai choái caõi ñöôïc. (9) Theá maø hôn 80 naêm nay, boïn thöïc daân Phaùp lôïi duïng laø côø töï do, bình ñaúng, baùi aùi, ñeán cöôùp ñaát nöôùc ta, aùp böùc ñoàng baøo ta. (10) Haønh ñoäng cuûa chuùng traùi haún vôùi nhaân ñaïo vaø chính nghóa.

(11) Veà chính trò, chuùng tuyeät ñoái khoâng cho nhaân daân ta moät chuùt töï do daân chuû naøo. (12) Chuùng thi haønh nhöõng luaät phaùp daõ man. (13) Chuùng laäp ba cheá ñoä khaùc nhau ôû Trung,

veà quyeàn lôïi”.

(14) Chuùng laäp ra nhaø tuø nhieàu hôn tröôøng hoïc. (15) Chuùng thaúng tay cheùm gieát nhöõng ngöôøi yeâu

Nam, Baéc ñeå ngaên caûn vieäc thoáng nhaáùt nöôùc nhaø cuûa ta, ñeå ngaên caûn daân toäc ta ñoaøn keát.

(17) Chuùng raøng buoäc dö luaän, thi haønh chính saùch ngu daân.

(18) Chuùng duøng thuoác phieän, röôïu coàn ñeå laøm cho noøi gioáng ta suy nhöôïc. (19) Veà kinh teá, chuùng boùc loät daân ta ñeán xöông tuyû, khieán cho daân ta ngheøo naøn, thieáu thoán,

nöôùc thöông noøi cuûa ta. (16) Chuùng taém caùc cuoäc khôûi nghóa cuûa ta trong nhöõng beå maùu.

(21) Chuùng giöõ ñoäc quyeàn in giaáy baïc, xuaát caûng vaø nhaäp caûng. (22) Chuùng ñaët ra haøng traêm thöù thueá voâ lí, laøm cho daân ta, nhaát laø daân caøy vaø daân buoân, trôû

nöôùc ta xô xaùc, tieâu ñieàu. (20) Chuùng cöôùp khoâng ruoäng ñaát, haàm moû, nguyeân lieäu.

(23) Chuùng khoâng cho caùc nhaø tö saûn ta ngoùc ñaàu leân. (24) Chuùng boùc loät coâng nhaân ta moät caùch

neân baàn cuøng.

(25) Muøa thu naêm 1940, Phaùt xít Nhaät ñeán xaâm laêng Ñoâng Döông ñeå môû theâm caên cöù ñaùnh ñoàng minh, thì boïn thöïc daân Phaùp quyø goái ñaàu haøng, môû cöûa nöôùc ta röôùc Nhaät. (26)Töø ñoù daân ta chòu hai taàng xieàng xích: Phaùp vaø Nhaät. (27) Töø ñoù daân ta caøng cöïc khoå, ngheøo naøn. (28) Keát quaû laø cuoái naêm ngoaùi saùng ñaàu naêm nay, töø Quaûng Trò ñeán Baéc Kì, hôn hai trieäu ñoàng baøo ta bò cheát ñoùi.

(29) Ngaøy 9 thaùng 3 naêm nay, Nhaät töôùc khí giôùi cuûa quaân ñoäi Phaùp. (30) Boïn thöïc daân Phaùp hoaëc laø boû chaïy, hoaëc laø ñaàu haøng. (31) Theá laø chaúng nhöõng chuùng

voâ cuøng taøn nhaãn.

khoâng “baûo hoä” ñöôïc ta, traùi laïi, trong 5 naêm, chuùng ñaõ baùn nöôùc ta hai laàn cho Nhaät.

(32) Tröôùc ngaøy 9 thaøng 3, bieát bao laàn Vieât Minh ñaõ keâu goïi ngöôøi Phaùp lieân minh ñeå choáng Nhaät. (33) Boïn thöïc daân Phaùp ñaõ khoâng ñaùp öùng, laïi thaúng tay khuûng boá Vieät Minh hôn nöõa. (34) Thaäm chí ñeán khi thua chaïy, chuùng coøn nhaãn taâm gieát noát soá ñoâng tuø chính trò ôû Yeân Baùi vaø Cao Baèng.

(35) Tuy vaäy, ñoái vôùi ngöôøi Phaùp, ñoàng baøo ta vaãn giöõ moät thaùi ñoä khoan hoàng vaø nhaân ñaïo. (36) Sau cuoäc bieán ñoäng ngaøy 9 thaùng 3, Vieät Minh ñaõ giuùp cho nhieàu ngöôøi Phaùp chaïy qua bieân thuyø, laïi cöùu cho nhieàu ngöôøi Phaùp ra khoûi nhaø giam Nhaät vaø baûo veä tính maïng vaø taøi saûn cuûa hoï.

(37) Söï thaät laø töø muøa thu naêm 1940, nöôùc ta thaønh thuoäc ñòa cuûa Nhaät, chöù khoâng phaûi laø thuoäc ñòa cuûa Phaùp nöõa. (38) Khi Nhaät ñaàu haøng Ñoàng minh thì nhaân daân caû nöôùc ñaõ noåi daäy giaønh chính quyeàn, laäp neân nöôùc Vieät Nam Daân Chuû Coäng Hoaø.

(39) Söï thaät laø daân ta ñaõ laáy laïi nöôùc Vieät Nam töø tay Nhaät, chöù khoâng phaûi töø tay Phaùp. (40) Phaùp chaïy, Nhaät haøng, vua Baûo Ñaïi thoaùi vò. (41) Daân ta ñaõ ñaùnh ñoå caùc xieàng xích thöïc daân gaàn 100 naêm nay ñeå gaây döïng neân nöôùc Vieät Nam ñoäc laäp. (42) Daân ta laïi ñaùnh ñoå cheá ñoä quaân chuû maáy möôi theá kæ maø laäp neân cheá ñoä Daân chuû Coäng Hoaø.

(43) Bôûi theá cho neân, chuùng toâi, Laâm thôøi Chính phuû cuûa nöôùc Vieät Nam môùi, ñaïi bieåu cho toaøn daân Vieät Nam, tuyeân boá thoaùt li haún quan heä vôùi thöïc daân Phaùp, xoaù boû heát nhöõng hieäp öôùc maø Phaùp ñaõ kí veà nöôùc Vieät Nam, xoaù boû taát caû moïi ñaëc quyeàn cuûa Phaùp treân ñaát nöôùc Vieät Nam.

(44) Toaøn daân Vieät Nam, treân döôùi moät loøng kieân quyeát choáng laïi aâm, möu cuûa boïn thöïc daân

(45) Chuùng toâi tin raèng caùc nöôùc ñoàng minh ñaõ coâng nhaän nhöõng nguyeân taéc daân toäc bình ñaúng ôû caùc hoäi nghò Teâheâraêng vaø Cöïu Kim Sôn, quyeát khoâng theå khoâng coâng nhaän quyeàn ñoäc laäp cuûa daân Vieät Nam.

(46) Moät daân toäc ñaõ gan goùc choáng aùch noâ leä cuûa Phaùp hôn 80 naêm nay, moät daân toäc ñaõ gan goùc ñöùng veà phe ñoàng minh choáng phaùt xít maáy naêm nay, daân toäc ñoù phaûi ñöôïc töï do! Daân toäc ñoù phaûi ñöôïc ñoäc laäp!

(47) Vì nhöõng leõ treân, chuùng toâi, Chính phuû laâm thôøi cuûa nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoaø,

Phaùp.

(48) Nöôùc Vieät Nam coù quyeàn höôûng töï do vaø ñoäc laäp, vaø söï thaät ñaõ thaønh moät nöôùc töï do, ñoäc laäp. (49) Toaøn theå daân toäc Vieät Nam quyeát ñem caû tinh thaàn vaø löïc löôïng, tính maïng vaø cuûa caûi ñeå giöõ vuõng quyeàn töï do, ñoäc laäp aáy.

trònh troïng tuyeân boá vôùi theá giôùi raèng :

(Hoà Chí Minh toaøn taäp, Taäp 4)

Phuï Luïc 2

CHUÛ NGHÓA TÖ BAÛN THAÂN HÖÕU

Ñeå coù nhöõng hôïp ñoàng beùo bôû, nhöõng döï aùn ngon, coù khoâng ít caùc doanh nghieäp tìm caùch

“chaïy” vôùi caùc quan chöùc nhaø nöôùc , hình thaønh moät söï lieân keát ngaàm. Ñöôøng daây aáy coù khi gaén

keát heát söùc chaët cheõ, hình thaønh caùi ñöôïc goïi laø chuû nghóa tö baûn thaân höõu.caùc quan chöùc tìm caùch

chuyeån nhieàu hôïp ñoàng beùo bôû, nhieàu nguoàn löïc quan troïng cho caùc coâng ty tö nhaân quen bieát.

Ñoåi laïi, caùc coâng ty naøy seõ “laïi quaû” vaø cung phuïng chu ñaùo cho caùc quan chöùc. So vôùi caùc coâng

ty cuûa nhaø nöôùc, caùc coâng ty tö nhaân coù theå laøm ñieàu naøy moät caùch deã daøng hôn vaø “hôïp phaùp”

hôn. Lyù leõ thöôøng ñöôïc ñöa ra laø: “tieàn cuûa toâi, toâi muoán cho ai laø quyeàn cuûa toâi”.

Thuaät ngöõ, “chuû nghóa tö baûn thaân höõu” coøn ñöôïc duøng ñeå chæ tình traïng boá laøm chính trò,

coøn con caùi thì laøm kinh teá tö nhaân. Gia ñình giaøu coù leân nhanh choùng nhôø “taøi kinh doanh” cuûa

nhöõng ngöôøi con. Tuy nhieân, ñaèng sau caùi “taøi kinh doanh” ñoù bao giôø cuõng thaáp thoaùng hình boùng

cuûa oâng boá. Vò trí laõnh ñaïo cuûa oâng boá ñaõ ñöa laïi nhöõng hôïp ñoàng giaù trò, nhöõng moái quan heä laøm

aên deã daøng cho nhöõng ngöôøi con. chaúng maáy choác nhöõng ngöôøi con ñaõ coù theå thaâu toùm haàu heát

nhöõng ngaønh kinh teá quan troïng cuûa ñaát nöôùc.

Ñaát nöôùc Indonesia döôùi thôøi cuûa Toång thoáng Suharto ñaõ töøng phaûi traû giaù baèng baïo loaïn vaø

maát oån ñònh veà kinh teá vaø chính trò- xaõ hoäi maø moät trong nhöõng nguyeân chuû yeáu xuaát phaùt töø söï

lieân keát thaân höõu giöõa tö baûn vaø nhaø nöôùc vôùi nhöõng bieåu hieän ñaëc tröng nhaát. Taát caû caùc ngaønh

kinh teá muõi nhoïn nhö xuaát nhaäp khaåu, xaây döïng, ngaân haøng, taøi chính ñeàu do nhöõng ngöôøi con

cuûa oâng Suharto naém giöõ. Nöôùc Nga döôùi thôøi cuûa Toång thoáng Yeltsin laø moät ví duï nhaõn tieàn

khaùc. Taát caû caùc ngaønh quan troïng cuûa ñaát nöôùc nhö daàu löûa, ngaân haøng v.v. ñaõ loït vaøo tay nhöõng

ngöôøi thaân quen hoaëc coù quan heä “ngöôøi nhaø” vôùi gia ñình cuûa Toång thoáng.

ÔÛ Vieät Nam ta, bao nhieâu coâng ty tö nhaân ñaõ phaát leân nhôø söï ñôõ ñaàu tröïc tieáp cuûa caùc quan

chöùc nhaø nöôùc ? Coù leõ chöa nhieàu. Ít nhaát thì chöa ñeán möùc maø dö luaän xaõ hoäi bò ñaùnh ñoäng. Tuy

nhieân, nhöõng moái quan heä thaân thieát thì ñaõ baét ñaàu hình thaønh. Vaø coù theå khoâng ít hôïp ñoàng cuõng

ñaõ ñöôïc chuyeån cho caùc coâng ty tö nhaân theo söï thaân quen.

Chuùng ta uûng hoä söï phaùt trieån vöõng maïnh cuûa caùc coâng ty tö nhaân. Nhöng ñoù laø söï phaùt

trieån theo ñuùng quy luaät caïnh tranh cuûa thò tröôøng chöù khoâng phaûi theo moâ hình cuûa söï lieân keát

thaân höõu vôùi caùc quan chöùc nhaø nöôùc. Coù leõ khoâng thöøa khi ñaùnh ñoäng veà hieåm hoïa cuûa söï lieân

keát naøy ñoái vôùi ñaát nöôùc ta.

(Baùo phaùp luaät thaønh phoá Hoà Chí Minh 13/11/2003)

Phuï luïc 3: Danh muïc taùc phaåm cuûa Nam Cao phuïc vuï cho luaän vaên

1. Ngheøo. 2. Ñui muø. 3. Caùi cheát cuûa con möïc. 4. Chí Pheøo. 5. Caùi maët khoâng chôi ñöôïc. 6. Nhoû nhen. 7. Con meøo. 8. Nhöõng chuyeän khoâng muoán vieát. 9. Nhìn ngöôøi ta sung söôùng. 10. Ñoøn choàng. 11. Giaêng saùng. 12. Ñoâi moùng gioø. 13. Treû con khoâng ñöôïc aên thòt choù. 14. Ñoùn khaùch. 15. Mua nhaø. 16. Quaùi dò. 17. Töø ngaøy meï cheát. 18. Laøm toå. 19. Thoâi, ñi veà. 20. Truyeän tình. 21. Mua danh. 22. Moät truyeän Xuùvônia. 23. Tö caùch moõ. 24. Ñieáu vaên. 25. Moät böõa no. 26. ÔÛ hieàn. 27. Laõo Haïc. 28. Baøi hoïc queùt nhaø. 29. Xem boùi. 30. Soáng moøn. 31. Röûa hôøn. 32. Rình troäm. 33. Ñôøi thöøa. 34. Lang raän. 35. Moät ñaùm cöôùi. 36. Nöûa ñeâm. 37. Dì Haûo. 38. Truyeän ngöôøi haøng xoùm. 39. Sao laïi theá naøy. 40. Cöôøi. 41. Queân ñieàu ñoä. 42. Nöôùc maét. 43. Noãi chuaân chuyeân cuûa khaùch maù hoàng. 44. Ñöôøng voâ nam.

45. Ñôïi chôø. 46. ÔÛ röøng. 47. Ñoâi maét. 48. Nhöõng baøn tay ñeïp aáy. 49. Treân nhöõng con ñöôøng Vieät Baéc. 50. Töø ngöôïc veà xuoâi. 51. Boán caây soá caùch moät caên cöù ñòch. 52. Vui daân coâng. 53. Traàn Cöø. 54. Vaøi neùt ghi qua vuøng vöøa giaûi phoùng. 55. Hoäi nghò noùi thaúng. 56.ggÑònhmöùc.

PHUÏ LUÏC 4: Moät soá ñoà thò trong coâng trình 2003 cuûa Hoaøng Pheâ

Tính töông thích

Treû (young)

1

Ñieåm vöôït tuyeán

0,7

0,5

0,2

0

20

28 30 35

Ñoà thò 1: Haøm töông thích cuûa treû (young)

Tính töông thích

treû

khoâng treû

1

raát treû

giaø

raát giaø

0,5

0

30

50

Tuoåi

Ñoà thò 2. Haøm töông thích cuûa treû, raát treû, khoâng treû vaø giaø, raát giaø.

Tính töông thích

Nhieàu ngöôøi bieát

Haàu nhö ai cuõng bieát

1

0,5

Tæ leä ngöôøi bieát

0 10% 40% 80%

Ñoà thò 3. Haøm soá töông thích cuûa khoâng maáy ngöôøi bieát, nhieàu ngöôøi bieát, haàu nhö ai cuõng bieát.

Tính töông thích

Ít coù khaû naêng

1

Coù khaû naêng

Coù nhieàu khaû naêng

0,7

0,5

0,25

0

0,3

0,5

0,7

1

Ñoä khaû naêng Ñoà thò 4. Haøm soá töông thích cuûa Coù khaû naêng,coù nhieàu Kha ûnaêng,ít coù khaûnaêng.

THÖ MUÏC THAM KHAÛO

1. Aristote. Ngheä thuaät thô ca (baûn dòch). Nxb vaên hoaù – ngheä thuaät. Haø Noäi 1964.

2. A.Sher. R (ed) 1994. the Encyc lopedia of language and linguistics. Oxford: Pergamon Press,

Tr 5125, Volume 10.

3. Buøi Thanh Quaát – Nguyeãn Tuaán Chi. Giaùo trình loâ gíc hình thöùc. Ñaïi hoïc toång hôïp 1994.

4. Cao Xuaân Haïo.

a. Tieáng Vieät – Sô thaûo ngöõ phaùp chöùc naêng. Nxb KHXH 1991.

b. Tieáng Vieät. Maáy vaán ñeà veà ngöõ aâm, ngöõ phaùp, ngöõ nghóa. Nxb GD 2002.

5. Ñaëng Chaán Lieâu. Nhöõng caâu vaø nhoùm töø mô hoà hoaëc nhieàu nghóa ôû tieáng Vieät vaø tieáng Anh.

Ngoân ngöõ – 1978 – soá 3. –tr: 53-60.

6. Ñinh Troïng Laïc. Phong caùch hoïc. Nxb GD 1994.

7. Ñaùi Xuaân Ninh – Nguyeãn Ñöùc Daân- Nguyeãn Quang- Vöông Toaøn. Ngoân ngöõ: khuynh höôùng-

lónh vöïc- khaùi nieäm. 2 taäp, Nxb KHXH 1984- 1986.

8. E. Sapir. Ngoân ngöõ- daãn nhaäp vaøo vieäc nghieân cöùu tieáng noùi (baûn dòch) ñaïi hoïc khoa hoïc xaõ

hoäi vaø nhaân vaên Tp HCM 2000.

9. F. De. Saussure. Gíao trình ngoân ngöõ hoïc ñaïi cöông (baûn dòch) 1973.

10. Gillian Brown – George Yule. Phaân tích dieãn ngoân (Traàn Thuaàn dòch). Nxb ÑHQG Haø Noäi

2002.

11. Hoaøng Chuùng. Loâ gic hoïc phoå thoâng. (xuaát baûn laàn 3). Nxb GD1993.

12. Hoaøng Tueä. Tuyeån taäp ngoân ngöõ hoïc. Nxb ÑHQG tp HCM 2001.

13. Hoaøng Pheâ.

a. Phaân tích ngöõ nghóa. Ngoân ngöõ – 1975 – soá 2. –tr:10-26.

a. Ngöõ nghóa cuûa lôøi. Ngoân ngöõ – 1981 – soá 3-4. – tr3-24.

b. Tieàn giaû ñònh vaø haøm yù tieàm taøng trong ngöõ nghóa cuûa töø. Ngoân ngöõ – 1982 –soá 2. –tr

49-51.

c. Loâ gic cuûa ngoân ngöõ töï nhieân.(qua ngöõ nghóa moät soá töø thöôøng duøng). Ngoân ngöõ – 1982 –

soá 4. –tr 35-43.

d. Loâ gic cuûa ngoân ngöõ töï nhieân: Toaùn töû loâ gic-tình thaùi (qua cöù lieäu tieáng Vieät). Ngoân

ngöõ – 1984 – soá 4. –tr 5-21.

ñ. Thöû vaän duïng loâ gic môø nghieân cöùu moät soá vaán ñeà ngöõ nghóa. Ngoân ngöõ – 1985 – soá1.Tr

17-26.

e. Loâ gic ngoân ngöõ hoïc. Ngoân ngöõ – 1988 – soá 2. –Tr 28-39.

f. YÙ nghóa cuûa haøm ngoân trong lôøi noùi. Ngoân ngöõ (soá phuï) – 1988. –Tr:8-9.

g. Loâ gíc cuûa ngoân ngöõ. Ngoân ngöõ. – 1990 –soá 4. Tr:13.

h. Loâ gíc – Ngoân ngöõ hoïc. Nxb Ñaø Naüng. 2003.

14. Hoà Leâ.

a. Daãn luaän ngoân ngöõ hoïc. Ñaïi hoïc môû Tp Hoà Chí Minh. 1994.

b. Cuù phaùp tình huoáng. Nxb, khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 1995.

c. Quy luaät ngoân ngöõ. 04 quyeån. Nxb khxh (1995,1996,1999,2000).

15. Hoaøng Trinh. Töø kí hieäu hoïc ñeán thi phaùp hoïc. Nxb Ñaø Naüng 1997.

16. Haø Minh Ñöùc, Leâ Baù Haùn. Taùc phaåm vaên hoïc vaø loaïi theå vaên hoïc. Nxb ÑH vaø THCN 1984 .

17. Hoà Chí Minh toaøn taäp.

18.IU.V.Rozdextvenxki. Nhöõng baøi giaûng ngoân ngöõ hoïc ñaïi cöông. NxbGD 1997.

19. J.Lyons. Nhaäp moân ngoân ngöõ hoïc lyù thuyeát. NxbGD 1997.

20.Kasevich. Nhöõng vaán ñeà cuûa ngoân ngöõ hoïc ñaïi cöông.(Traàn Ngoïc Theâm dòch) Nxb GD 1998.

21. Lyù Toaøn Thaéng.Maáy vaán ñeà veà Vieät ngöõ hoïc vaø ngoân ngöõ hoïc ñaïi cöông. Nxb KHXH 2002.

22. Leâ Duy Ninh. Loâ gíc hoïc. Nxb Tp HCM. 2001.

23. Leâ Töû Thaønh. Tìm hieåu loâ gích hoïc.( in laàn 6). Nxb treû. 1996.

24. Leâ Doaõn Taù – Toâ Duy Hôïp – Vuõ Troïng Dung. Giaùo trình loâ gíc hoïc. Nxb chính trò quoác

gia2002.

25. Mc. Cawley J.D, Everything that Linguists have Always Wanted to Know about Logic…

UPC, 1981.

26. M.Bakhin. Nhöõng vaán ñeà thi phaùp Ñoâxtoâiepxki (baûn dòch). Nxbgd 1993.

27.Nguyeãn Troïng Vaên – Buøi vaên möa. Loâ gíc hoïc.ÑHTH. Tp HCM.

28.Nguyeãn Ñöùc Daân- traàn Thò Ngoïc Lang. Caâu sai vaø caâu mô hoà. Nxb GD 1992.

29.Nguyeãn Ñöùc Daân.

a. Loâ gích – ngöõ nghóa – cuù phaùp. Nxb Ñaïi hoïc & THCN. 1987.

b. Tieáng Vieät hoäi thoaïi (chuû bieân). Nxb Samji Books ( Haøn Quoác).

c. Tieáng Vieät thöïc haønh. Ñaïi hoïc toång hôïp Tp. Hoà Chí Minh.

d. Loâ gích vaø tieáng Vieät. Nxb GD. 1999.

e. Noãi oan thì, laø, maø. Nxb Treû. 2002.

30. Nguyeãn lai. Ngoân ngöõ vôùi saùng taïo vaø tieáp nhaän vaên hoïc.Haø Noäi 1998.

31.Nguyeãn Phuù Phong. Nhöõng vaán ñeà veà ngöõ phaùp Tieáng Vieät (Loaïi töø vaø töø chæ thò) Nxb ÑHGQ

Haø Noäi 2002.

32.Nguyeãn Kim Thaûn. Löôïc söû ngoân ngöõ hoïc.Nxb ÑH-THCN 1984.

33.Nguyeãn Tri Nieân. Ngoân ngöõ baùo chí. Nxb toång hôïp Ñoàng Nai 2003.

34.Nguyeãn Ñöùc Toàn. Tìm hieåu ñaëc tröng vaên hoaù – daân toäc cuûa ngoân ngöõ vaø tö duy ôû ngöôøi Vieät

(Trong söï so saùnh vôùi nhöõng daân toäc khaùc). Nxb ÑHGQ Haø Noäi 2002.

35. Nguyeãn Hieán Leâ. Höông saéc trong vöôøn vaên, 02 quyeån. Nxb toång hôïp Ñoàng Thaùp 1993.

36.Phan Troïng Luaän (chuû bieân). Phöông phaùp daïy hoïc vaên. Nxb ÑHQG Haø Noäi 1996.

37.Phan Khoâi. Vieät ngöõ nghieân cöùu. Nxb Ñaø Naüng 1997.

38. Phan ngoïc. Caùch giaûi thích vaên hoïc baèng ngoân ngöõ hoïc. Tp HCM 2000.

39.Toâ Duy Hôïp – Nguyeãn Anh Tuaán. Loâ gic hoïc. Nxb Ñoàng Nai.1997.

40.Tuyeån taäp Nam Cao. Taäp1, 2. Nxb vaên hoïc. 2002.

41.Traàn Hoaøng. Loâ gích hoïc nhaäp moân. Nxb ÑHGQ tp HCM 2003.

42.Tröông Vaên Trình vaø Nguyeãn Hieán Leâ. Khaûo luaän veà ngöõ phaùp Vieät Nam. Ñaïi hoïc Hueá 1963.

43.Traàn Ngoïc Theâm.

a. Heä thoáng lieân keát vaên baûn tieáng Vieät. Nxb GD 2000.

b. Tìm veà baûn saéc vaên hoaù Vieät Nam. Nxb tp HCM 2001.

44.Vuõ Ngoïc Pha. Loâ gíc hoïc. Nxb Thoáng keâ 2002.

45. V. I. Leâ Nin.

a. Buùt kí trieát hoïc. Nxb söï thaät, Haø Noäi 1976.

b. Baøn veà ngoân ngöõ. Nxb GD 1998.

c. Chuû nghóa duy vaät vaø chuû nghóa kinh nghieäm pheâ phaùn. Nxb tieán boä. Matxcôva

1976.