1
Đại học Quốc gia Hà Nội
Trường đại học Khoa học xã hội và Nhân văn
=======******=======
Trịnh Vương Cường
Quan niệm của Ph.Ăngghen về nhận thức
trong tác phẩm “Chống Đuyrinh” và ý nghĩa của
nó đối với nhận thức khoa học hiện Nay
Luận văn Thạc sĩ triết học
Chuyên ngành: Triết học
Mã số : 60 22 80
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Dương Văn Thịnh
Hà Nội, 2008
2
Mục lục
Mở đầu ..................................................................................................... 3
Chương 1: Quan niệm của Ph.Ăngghen về nhận thức trong tác phẩm
“Chống Đuyrinh” ................................................................................... 10
1.1 Hoàn cảnh ra đời, nội dung cơ bản và ý nghĩa của tác phẩm
“Chống Đuyrinh” của Ph.Ăngghen ...................................................... 10
1.2 Nội dung quan niệm của Ph.Ăngghen về nhận thức.................. 17
1.2.1 Quan niệm về nguồn gốc, bản chất của nhận thức ................ 17
1.2.2 Quan niệm về biện chứng của quá trình nhận thức ................ 23
1.2.3 Quan niệm về chân lý và tiêu chuẩn của chân lý .................... 30
Chương 2: Đặc điểm của nhận thức khoa học hiện nay và ý nghĩa quan
niệm của Ph.Ăngghen về nhận thức đối với nhận thức khoa học hiện nay
................................................................................................................. 40
2.1 Đặc điểm của nhận thức khoa học hiện nay ............................... 40
2.1.1 Tinh thần cách mạng của khoa học ........................................ 40
2.1.2 Về phong cách tư duy của khoa học ...................................... 46
2.1.3 Quan niệm về sự phát triển các lý thuyết khoa học ................ 55
2.2 ý nghĩa quan niệm của Ph.Ăngghen về nhận thức đối với nhận
thức khoa học hiện nay .......................................................................... 69
2.2.1 Luận giải tính biện chứng của cuộc cách mạng trong khoa học tự
nhiên ........................................................................................................ 69
2.2.2 Luận giải vai trò của phương pháp luận duy vật biện chứng đối
với sự phát triển của lý thuyết khoa học ................................................... 79
Kết luận ................................................................................................... 90
Tài liệu tham khảo ................................................................................. 92
3
Mở đầu
1.Lý do chọn đề tài
“Chống Đuyrinh” là một tác phẩm có vị trí quan trọng trong hệ thống
tác phẩm kinh điển của chủ nghĩa Mác. ở đó, thiên tài của Ph.Ăngghen - cùng
với C.Mác là những người sáng lập chủ nghĩa cộng sản khoa học - thể hiện
không chỉ ở chỗ đã đập tan, quét sạch tận gốc rễ toàn bộ hệ thống triết học của
Đuyrinh, một mớ hẩu lốn chiết trung chủ nghĩa gồm những hệ thống siêu hình
khác nhau mà ông ta rêu rao như một thứ phương pháp tư duy mới, thực chất
là những bài vở của kẻ bán rong hệ tư tưởng tư sản trong phong trào công
nhân. Hơn thế, do yêu cầu và mục đích của việc viết tác phẩm, thiên bút chiến
trở thành sự trình bày có hệ thống về phương pháp biện chứng và thế giới
quan cộng sản mà chính C.Mác và Ph.Ăngghen làm đại biểu.
Với tài nghệ bút chiến bậc thầy, đứng trên quan điểm của chủ nghĩa
duy vật biện chứng để khái quát những thành tựu của khoa học tự nhiên và
khoa học xã hội đương thời, Ph.Ăngghen đã trình bày khá toàn diện nhưng
không dàn trải mà tập trung vào những vấn đề cốt lõi của chủ nghĩa duy vật
biện chứng; bảo vệ nguyên tắc tính đảng trong triết học; thể hiện một cách sâu
sắc quan điểm duy vật biện chứng trong việc giải quyết vấn đề cơ bản của
triết học; không chỉ luận chứng rõ ràng mà còn đưa ra những định nghĩa kinh
điển về vận động của vật chất; về phép biện chứng; các quy luật và các cặp
phạm trù; đồng thời phát triển một cách chính diện quan điểm của chủ nghĩa
Mác về những vấn đề có ý nghĩa khoa học và thực tiễn sâu sắc.
Trong thời đại của khoa học và công nghệ hiện nay, sự phát triển với
tốc độ chưa từng thấy của nhiều ngành khoa học đã và đang làm nảy sinh
những khái niệm, phạm trù, quan niệm và phương pháp nghiên cứu hết sức
mới mẻ và có tính chất cách mạng thực sự. Sự phát triển như vũ bão của khoa
học cũng đang đặt ra hàng loạt vấn đề ảnh hưởng đến những hoạt động rất
4
khác nhau của đời sống xã hội, đến việc áp dụng những thành tựu khoa học ấy
vì sự tiến bộ xã hội cũng như sự phát triển của bản thân khoa học trong tương
lai. Để có được sự nhìn nhận đúng đắn và giải quyết một cách hợp lý những
vấn đề do sự phát triển của khoa học hiện đại đặt ra - thực tiễn lịch sử phát
triển của khoa học kể từ khi chủ nghĩa Mác xuất hiện đã chỉ rõ - nhất thiết
phải đứng trên lập trường thế giới quan và phương pháp luận của chủ nghĩa
Mác - Lênin mà cơ sở nền tảng của nó là triết học duy vật biện chứng. Hơn
nữa, “một dân tộc muốn đứng vững trên đỉnh cao khoa học - như Ph.Ăngghen
đã khẳng định - không thể không có tư duy lý luận”. Song tư duy lý luận chỉ
là một đặc tính bẩm sinh dưới dạng khả năng mà thôi, nên “năng lực ấy cần
phải được phát triển hoàn thiện” và để “hoàn thiện nó thì cho đến nay, không
có một cách nào khác hơn là nghiên cứu toàn bộ triết học thời trước”42, 478.
Học tập, nghiên cứu, ứng dụng và phát triển di sản lý luận vô giá của
nhà kinh điển mácxít vĩ đại Ph.Ăngghen thực tế đã trở thành yêu cầu, đòi hỏi
cần thiết và thường xuyên cho hoạt động nhận thức, cải tạo thực tiễn một cách
khoa học và bài bản. Việc làm rõ chức năng, vai trò phương pháp luận của
triết học Mác- Lênin nói chung, lý luận nhận thức của chủ nghĩa Mác nói
riêng nhằm luận chứng cho cơ sở phương pháp nghiên cứu cũng như kiến giải
những thành tựu của khoa học tự nhiên hiện đại thiết nghĩ là bổ ích và cần
thiết. Cũng để góp phần nhỏ bé có tác dụng tham khảo đối với những người
mới học tập - nghiên cứu về triết học, tác giả đã chọn đề tài: “Quan niệm của
Ph.Ăngghen về nhận thức trong tác phẩm “Chống Đuyrinh” và ý nghĩa của nó
đối với nhận thức khoa học hiện nay” làm đề tài luận văn thạc sĩ.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Mặc dù “Chống Đuyrinh” là tác phẩm mang tính chất bút chiến, song
đã trình bày toàn diện và sinh động một cách có hệ thống tương đối đầy đủ
thế giới quan cộng sản khoa học. Đặc biệt là Ph.Ăngghen đã phát triển một
cách tài tình về những quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng chứa
5
đựng trong phần nội dung triết học của tác phẩm. Nghiên cứu và học tập toàn
bộ nội dung tác phẩm nói chung và phần triết học nói riêng là một công việc
quan trọng và cần thiết trong hoạt động lý luận cũng như trong hoạt động cải
tạo thực tiễn hiện nay.
Trên thực tế, tác phẩm “Chống Đuyrinh” đã trở thành đối tượng nghiên
cứu của nhiều công trình khoa học ở những cấp độ và quy mô khác nhau.
Những công trình ấy, ở phương diện nhất định, đã đóng góp nhiều thành quả
đáng kể, mang lại lợi ích thiết thực cũng như hàm chứa nhiều giá trị nhận thức
khoa học sâu sắc.
Trước hết, có thể khẳng định do tính thời sự không hề cũ của các quan
điểm được các nhà sáng lập chủ nghĩa Mác – Lênin đề xuất, nên việc cần phải
quay lại tìm hiểu kỹ hơn, có hệ thống hơn những quan điểm này là một sự cần
thiết và có ý nghĩa thực tiễn to lớn. Nổi bật trong các công trình nghiên cứu về
tác phẩm kinh điển của chủ nghĩa Mác trong thời gian gần đây là công trình
Vấn đề triết học trong tác phẩm của C.Mác – Ph.Ăngghen, V.I.Lênin (Doãn
Chính và Đinh Ngọc Thạch đồng chủ biên), Nxb Chính trị quốc gia, 2008.
Công trình tập trung nghiên cứu, làm sáng tỏ những vấn đề lý luận cốt lõi
thông qua việc khảo sát các tác phẩm và bài viết tương đối tiêu biểu của các
nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác. Luận văn này sẽ kế thừa nhiều kết quả
nghiên cứu từ công trình trên.
Cũng nhằm hướng tới nghiên cứu di sản chủ nghĩa Mác thông qua các
tác phẩm quan trọng, một công trình khác cũng có giá trị trong thời gian gần
đây là công trình Giới thiệu kinh điển triết học Mác – Lênin của tập thể giảng
viên Khoa triết học, Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn Hà Nội,
Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, 2007. Công trình tập trung làm rõ những nội
dung cơ bản, giá trị thực tiễn và khoa học nổi bật của các tác phẩm kinh điển
trên cơ sở sắp xếp theo trình tự thời gian, tiến trình lịch sử triết học của chủ