Luận văn Thạc sĩ Văn học: Truyện ngắn Trang Thế Hy dưới góc nhìn văn hóa

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:126

Thêm vào BST

Báo xấu

120
lượt xem 21
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Văn học: Truyện ngắn Trang Thế Hy dưới góc nhìn văn hóa gồm có 3 chương trình bày về Trang Thế Hy và phương pháp tiếp cận văn hóa học trong nghiên cứu Văn học, văn hóa Nam bộ trong truyện ngắn Trang Thế Hy, con người Nam bộ trong truyện ngắn Trang Thế Hy.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Văn học: Truyện ngắn Trang Thế Hy dưới góc nhìn văn hóa

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Phan Phương Uyên TRUYỆN NGẮN TRANG THẾ HY DƯỚI GÓC NHÌN VĂN HÓA Chuyên ngành : Lý luận văn học Mã số : 60 22 32 LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS. TS. HUỲNH NHƯ PHƯƠNG Thành phố Hồ Chí Minh – 2011
LỜI CÁM ƠN Để hoàn thành luận văn này, người viết được sự dạy dỗ, hướng dẫn và giúp đỡ rất tận tình của Quý Thầy Cô Khoa Ngữ Văn, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. Đặc biệt, luận văn này được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của GS.TS Huỳnh Như Phương, người đã nhiệt tình chỉ bảo, giới thiệu nhiều tư liệu quý giá để người viết tham khảo, người đã góp nhiều ý kiến bổ ích cho người viết trong suốt quá trình làm việc. Nay người viết trước hết xin bày tỏ lòng tri ân sâu sắc đối với tất cả Quý Thầy Cô, đặc biệt là thầy Huỳnh Như Phương. Người viết xin trân trọng cảm ơn sự nhiệt tình giúp đỡ của Cán bộ Phòng KHCN& SĐH, Cán bộ quản lý Thư viện trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho người viết hoàn thành luận văn đúng quy định. Luận văn này chắn chắn sẽ còn nhiều hạn chế, rất mong nhận được sự lượng thứ, những ý kiến góp ý chân tình của Quý Thầy Cô và bạn đọc. TP. Hồ Chí Minh, tháng 4 - 2011
MỤC LỤC LỜI CÁM ƠN .............................................................................................................................................. 2 3T T 3 MỤC LỤC .................................................................................................................................................... 3 3T T 3 MỞ ĐẦU...................................................................................................................................................... 5 3T T 3 1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................................................... 5 3T 3T 2. Lịch sử vấn đề ....................................................................................................................................... 7 3T 3T 3. Mục đích, phạm vi nghiên cứu ............................................................................................................ 13 3T 3T 4. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................................................... 14 3T 3T 5. Đóng góp của luận văn........................................................................................................................ 15 3T 3T 6. Cấu trúc luận văn ................................................................................................................................ 15 3T 3T Chương 1: TRANG THẾ HY VÀ PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN VĂN HÓA HỌC TRONG NGHIÊN CỨU 3T VĂN HỌC .................................................................................................................................................. 17 T 3 1.1 Giới thiệu đôi nét về nhà văn Trang Thế Hy ...................................................................................... 17 3T T 3 1.1.1 Tiểu sử ....................................................................................................................................... 17 3T T 3 1.1.2 Quá trình sáng tác....................................................................................................................... 19 3T 3T 1.1.2.1 Các giai đoạn sáng tác ......................................................................................................... 20 T 3 3T 1.1.2.2 Tác phẩm chính ................................................................................................................... 22 T 3 3T 1.1.2.3 Một số giải thưởng đã đạt được............................................................................................ 23 T 3 T 3 1.1.3 Quan niệm nghệ thuật................................................................................................................. 23 3T 3T 1.2 Phương pháp tiếp cận văn hóa học trong nghiên cứu văn học ............................................................ 27 3T T 3 Chương 2: VĂN HÓA NAM BỘ TRONG TRUYỆN NGẮN TRANG THẾ HY ........................................ 36 3T T 3 2.1. Văn hóa ứng xử ............................................................................................................................... 36 3T 3T 2.1.1 Với môi trường tự nhiên ............................................................................................................. 37 3T 3T 2.1.2 Với môi trường xã hội ................................................................................................................ 43 3T 3T 2.2. Tiếp biến văn hóa ............................................................................................................................. 53 3T 3T 2.2.1 Yếu tố ổn định và kế thừa ........................................................................................................... 56 3T 3T 2.2.2 Yếu tố tiếp nhận và biến đổi ....................................................................................................... 61 3T 3T Chương 3: CON NGƯỜI NAM BỘ TRONG TRUYỆN NGẮN TRANG THẾ HY .................................... 70 3T T 3 3.1 Một số đặc điểm của con người Nam Bộ trong truyện ngắn Trang Thế Hy ........................................ 70 3T T 3 3.1.1 Con người xả thân vì nghĩa, tranh đấu vì dân tộc ........................................................................ 71 3T T 3 3.1.2 Con người nhân ái, giàu tự trọng, yêu cái đẹp ............................................................................. 75 3T T 3 3.2 Những đặc điểm nghệ thuật góp phần biểu hiện văn hóa và con người Nam Bộ trong truyện ngắn 3T Trang Thế Hy ......................................................................................................................................... 87 T 3 3.2.1 Nghệ thuật trần thuật với việc thể hiện văn hóa và con người Nam Bộ ....................................... 88 3T T 3 3.2.1.1 Cốt truyện đơn tuyến ........................................................................................................... 88 T 3 3T 3.2.1.2 Điểm nhìn trần thuật từ ngôi thứ nhất .................................................................................. 90 T 3 T 3 3.2.1.3. Giọng điệu trầm tĩnh, triết lí................................................................................................ 92 T 3 3T 3.2.1.4. Lối viết ẩn dụ ..................................................................................................................... 97 T 3 3T 3.2.2. Nghệ thuật xây dựng nhân vật với việc thể hiện văn hoá và con người Nam Bộ ....................... 102 3T T 3 3.2.2.1 Nghệ thuật xây dựng tính cách ........................................................................................... 102 T 3 3T
3.2.2.2 Nghệ thuật khắc hoạ tâm lí, thể hiện nội tâm...................................................................... 106 T 3 T 3 3.2.3 Nghệ thuật sử dụng phương ngữ với việc thể hiện con người Nam Bộ ...................................... 107 3T T 3 KẾT LUẬN .............................................................................................................................................. 113 3T T 3 TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................................................... 116 3T 3T PHỤ LỤC ................................................................................................................................................. 123 3T T 3
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Có những nhà văn mà khi nhắc tới tên họ, người đọc sẽ nghĩ ngay đến những vùng đất, những con người của một miền Tổ quốc. Trang Thế Hy là một nhà văn như thế, nhà văn của Nam Bộ. Trong lịch sử văn học Việt Nam hiện đại, Trang Thế Hy thuộc số những nhà văn viết không nhiều. Nhưng tác phẩm của ông đã vượt qua được những thử thách của thời gian, sự sàng lọc của công chúng và để lại ấn tượng bằng một vẻ đẹp riêng. Đó là vẻ đẹp của một ngòi bút lặng lẽ, điềm tĩnh vô cùng, một ngòi bút viết rất tỉ mĩ và chắt lọc, thận trọng chứ không cao giọng. Đọc tác phẩm của ông, ta có thể cảm nhận được một sự gắn bó tha thiết, cao hơn là một sự trân trọng, niềm kính yêu của ông đối với vùng đất và con người Nam Bộ đẹp đẽ, ân tình. Chính vốn sống sâu sắc, sự chân thành, cái nhìn nhân hậu của Trang Thế Hy đối với con người, làng quê Nam Bộ đã tinh kết thành tác phẩm và tạo nên cái duyên cho truyện ngắn Trang Thế Hy. Vùng đất Nam Bộ đã cung cấp cho văn học Việt Nam hiện đại nguồn đề tài hấp dẫn. Các nhà văn Nam Bộ thuộc nhiều thế hệ đều chú ý khai thác chất liệu sáng tác từ đất phương Nam, từ Hồ Biểu Chánh, Phi Vân, Bình Nguyên Lộc, Sơn Nam, Đoàn Giỏi, Nguyễn Quang Sáng, Anh Đức đến Nguyễn Ngọc Tư….Không chỉ các nhà văn sinh ra và lớn lên ở Nam Bộ, các nhà văn từ những vùng miền khác cũng đều để lại những trang văn đặc sắc về đất và người Nam Bộ như Trần Hiếu Minh (Nguyễn Văn Bổng), Nguyễn Thi,… Tác phẩm của họ chính là “kho tư liệu sống” về con người, văn hóa, địa lý, lịch sử của vùng đất phương Nam. Viết về mảnh đất và con người Nam Bộ, Trang Thế Hy đã chọn cho mình một lối rẽ riêng, tạo nên một dấu ấn riêng, sức hấp dẫn riêng như lời nhận xét của Phạm Quang Trung trong bài viết có tựa đề Bài học sáng tạo từ văn nghiệp của Trang Thế Hy :“ (...) so với nhiều nhà văn Nam Bộ, ông tách riêng ra một cõi, vừa nghiêm cẩn vừa sâu lắng, vừa Nam Bộ vừa Việt Nam, thậm chí có những nét gặp gỡ nhân loại bao la ở tầng thẳm sâu nhất” [41, tr.15]. Lúc Trang Thế Hy bắt đầu nặng nợ với văn chương cũng là lúc mảnh đất Nam Bộ thân yêu đang rỉ máu dưới gót giày đinh của thế lực xâm lược và bán nước, cho nên cũng như bao con người Việt Nam chân chính khác, văn chương Trang Thế Hy biểu lộ thái độ bênh vực cho quyền sống của con người, chống lại sự bách hại, chà đạp con người. Dù là viết truyện ngắn, tiểu thuyết hay những bài thơ tự do, những bài thơ dịch, Trang Thế Hy vẫn
bằng một cách riêng, rất thâm trầm và có phần lặng lẽ, luôn trăn trở, gìn giữ, đi tìm và góp nhặt những vẻ đẹp bị khuất lấp của cõi người dẫu có trải qua bao thăng trầm, bất hạnh, khổ đau. Dường như trong cuộc hành trình tìm kiếm và khám phá những cái đẹp ẩn giấu, ông luôn giữ được sự điềm tĩnh, không bị đánh lừa bởi vẻ hào nhoáng bên ngoài, không bị choáng ngợp bởi những vẻ đẹp rực rỡ mà ai cũng có thể nhìn thấy. Trang Thế Hy đã phát biểu cái đẹp chính ở chỗ mà không ai ngờ tới, phát hiện cái đẹp kín đáo và che lấp của sự vật, cho người khác một bài học trông nhìn và thưởng thức. Và cái đọng lại trên mỗi trang viết của Trang Thế Hy là một niềm tin chắc chắn và mãnh liệt vào việc “Cái đẹp sẽ cứu rỗi thế giới”, cái thiện sẽ phục sinh con người. Ông viết văn như là cách để níu giữ cái phần thủy chung với tình người, thủy chung với niềm tin đạo lý thuộc về phía những người cùng khổ. Sống và viết cho niềm tin ấy, ông đã dồn tất cả vốn sống, vốn văn hoá đặt vào những trang văn mang đậm màu sắc Nam Bộ. Thế nhưng giá trị văn chương Trang Thế Hy trong một thời gian dài vì những lí do, những điều kiện nhất định của lịch sử, địa lí… chưa được nhìn nhận đúng với giá trị của nó. Và những giá trị như thế rất cần được bổ khuyết trong bức tranh văn học nước nhà với những hướng nghiên cứu khác nhau. Bên cạnh đó, văn hóa đang là vấn đề được toàn nhân loại quan tâm. Văn hóa được hiểu là hệ thống giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo, tích lũy, lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác trong hoạt động sản xuất, nếp suy nghĩ, cách sống, và sự tương tác giữa con người với môi trường tự nhiên và xã hội. Ở chỗ nào, ở đâu, người ta cũng bàn đến văn hóa. Hơn lúc nào hết, các quốc gia đang lo giữ cho mình cái bản sắc văn hóa dân tộc, nó thấm sâu vào cội rễ dân tộc, nó là tinh hoa sâu lắng, ẩn hiện trong nếp sống đời thường và cả nơi tâm linh sâu thẳm của con người. Tất cả những giá trị ấy chúng ta có thể tìm thấy trong nhiều mảng khác nhau của đời sống dân tộc, trong đó văn chương giữ vai trò quan trọng. Nghiên cứu “Truyện ngắn Trang Thế Hy dưới góc nhìn văn hóa” là cách mà chúng tôi chọn để tiếp cận một trong những giá trị văn chương được nhận ra khá muộn mằn như một sự cố gắng ghi nhận, trân trọng với những tác giả có cuộc đời lao động nghệ thuật nghiêm túc, có nhiều cống hiến đáng trân trọng. Đồng thời đây là dịp để chúng tôi tìm hiểu, áp dụng phương pháp văn hoá học trong nghiên cứu văn học. Qua việc làm này, chúng tôi hi vọng có thể góp một phần nhỏ bé vào việc xác lập các mối liên hệ giữa hiện tượng văn học Trang Thế Hy các yếu tố văn hoá cụ thể của vùng đất Nam Bộ.
2. Lịch sử vấn đề Nghiên cứu về truyện ngắn và những vấn đề liên quan đến truyện ngắn Trang Thế Hy, chúng tôi nhận thấy đã có những bài viết trên các sách nghiên cứu văn học và các trang web. Những ý kiến đánh giá từ những khía cạnh khác nhau nhưng nhìn chung thống nhất trong việc khẳng định những đóng góp của Trang Thế Hy ở thể loại truyện ngắn. Chúng tôi xin điểm qua những công trình, bài viết tiêu biểu nghiên cứu về tác giả Trang Thế Hy như sau: Năm 1988, các tác giả công trình Địa chí văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh đã ghi nhận những đóng góp của Trang Thế Hy cho phong trào đấu tranh ở nội đô Sài Gòn giai đoạn kháng chiến chống Mỹ với thể loại truyện ngắn lẫn thể loại thơ. Tuy nhiên, đây mới chỉ là những nét phác thảo sơ lược, chủ yếu dừng lại ở việc giới thiệu và ghi công nhà văn trong phong trào đấu tranh chung [27, tr.256]. Năm 1991, trong cuốn Địa chí Bến Tre của Nhà xuấtt bản Khoa học Xã hội, Trang Thế Hy xuất hiện với tư cách một nhà văn của địa phương, được giới thiệu về quá trình sáng tác, quá trình hoạt động cách mạng và tác phẩm tiêu biểu [29, tr.189]. Trong những năm gần đây, hiện tượng Trang Thế Hy nhận được sự quan tâm của giới nghiên cứu phê bình ngày càng nhiều hơn, sâu sắc hơn. Có lẽ, khi người ta bình tĩnh hơn, thận trọng hơn... thì cũng là lúc người ta dễ nhận ra những giá trị đích thực mà trong khi vội vã chưa kịp nhận ra. Trên báo Văn nghệ số ra ngày 01- 6 - 2002 có trích giới thiệu những ý kiến của các thành viên tham dự tọa đàm về tập truyện ngắn Nợ nước mắt của Trang Thế Hy. Cuộc tọa đàm có một số tham luận dài ngắn khác nhau về tập truyện . Trong bài viết Phong cách Trang Thế Hy, nhà văn Lê Minh Khuê đã có nhận định khá tinh tế về dấu ấn riêng của truyện ngắn Trang Thế Hy: “Ông là tác giả Nam Bộ, văn chương Nam Bộ dường như một mình ông một phong cách. Ông không bình dân, không nhiều sôi nổi. Ông hiện lên trong các trang viết với sự tinh tường, thấu hiểu và điềm tĩnh trước cuộc sống, trước cảnh sắc. (...) Ông viết về tâm sự của những con người bé nhỏ mà trong sạch. (...) Họ cũng là con người không giản đơn. Nhân vật trí thức - nghệ sĩ chiếm phần lớn trong tác phẩm của ông. Nhiều nhân vật sống qua các thứ “mốc” giữa hôm nay và hôm qua. Bao giờ tác giả cũng lựa cho họ cách sống thanh thản nhất. (...) Truyện ngắn của ông không có sự thay đổi hình thức. Các truyện kể với phương pháp như nhau - dường như ông luôn có cách bắt đầu câu chuyện bằng giọng nhẩn nha,
nhưng luôn báo hiệu ngay từ những dòng đầu rằng đây là câu chuyện thú vị. (...) Truyện của ông không có tình huống phức tạp. Tình huống ẩn chứa trong cảm xúc và chữ nghĩa. Nhiều câu chuyện khiến ta hồi hộp. Đó là cách viết khó. Cách viết của một người trọng nghề, trọng chữ...” [72, tr.143-144]. Tương tự, Trịnh Đình Khôi cũng nhấn mạnh nét độc đáo trong phong cách Trang Thế qua bài viết Truyện ngắn của Trang Thế Hy toát lên vẻ đẹp văn hóa. Tác giả cho rằng: “Văn Trang Thế Hy điềm đạm (...). Trang Thế Hy không cố ý triết lý. Tính triết lý toát lên từ nhân vật, từ ngôn ngữ tác giả và ngôn ngữ nhân vật”. “Trang Thế Hy là một nhà văn hóa viết văn. Trong ông có văn hóa Á Đông kết hợp với những ý tưởng phương Tây hiện đại” [72, tr.149] Trong Ít có tập truyện ngắn nào được viết kỹ lưỡng như thế này, Nguyễn Khắc Trường đã nhận xét về đề tài chiến tranh, con người và cảnh sắc Nam Bộ trong truyện ngắn Trang Thế Hy như sau: “Văn của Trang Thế Hy không đọc nhanh được, không đọc vội được. Ông viết bình tĩnh, ngẫm ngợi, và ta cũng phải bình tĩnh đọc. Mỗi truyện của ông là một gửi gắm, một nỗi niềm. Ông nặng lòng với cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, nặng lòng với những người những cảnh vùng sông nước quê hương Bến Tre và những nơi ông đã qua của đồng bằng Nam Bộ. (...) Ông viết, những hồi ức chiến tranh và thực tại bây giờ đan dệt vào nhau...” [72, tr.146]. Trần Huy Quang cũng thống nhất với nhận định của nhà văn Nguyễn Khắc Trường qua bài viết Tôi học được nhiều ở Trang Thế Hy về nghề văn với nhận xét khá ngắn gọn: “Văn Trang Thế Hy kỹ càng, đẹp, đầy tính triết lý, nên đọc chậm thì mới hiểu hết, mới hưởng hết được cái hay” [72, tr.149]. Trần Đình Sử thể hiện ấn tượng sâu sắc của mình đối với truyện ngắn Trang Thế Hy qua bài viết Nên đọc kỹ để thấy công phu của tác giả như sau: “Truyện của Trang Thế Hy đề cao tình nghĩa, khẳng định tình nghĩa là giá trị lâu bền nhất, nhắc người đời đừng quên tình nghĩa. (...) Truyện của Trang Thế Hy triết lý nhiều, cả nhân vật bình thường cũng triết lý, đó là nét độc đáo. Đó là triết lý của nhân dân” [72, tr.150].
Trong Bốn điều rút ra từ tập truyện ngắn, Hồng Diệu cho rằng truyện ngắn Trang Thế Hy thường viết về hai mảng đề tài chính, đó là đời sống cách mạng và trách nhiệm của nhà văn. Bên cạnh đó, tác giả còn bàn về phong cách nghệ thuật Trang Thế Hy: “Văn của Trang Thế Hy phần nhiều là văn kể chuyện - hoặc do tác giả kể, hoặc do nhân vật kể - Đó là những cách kể chuyện có duyên, nhiều khi hóm hỉnh, với những triết lý giản dị, có sức thuyết phục (...) Truyện Trang Thế Hy giàu lòng nhân ái. Văn ông hiểu rõ bản sắc của một vùng đất, từ ngôn ngữ địa phương đến cảnh sắc thiên nhiên, cây cỏ, và con người ở đấy (...)” [72, tr.151]. Nhà văn Trung Trung Đỉnh trong Mỗi truyện ngắn là một đoạn đời nặng nhọc của nhà văn đã đề cập đến nét độc đáo trong nghệ thuật sử dụng ngôi thứ nhất của Trang Thế Hy. Ông viết: “Nhân vật của ông đều là chỗ bạn bè tình nghĩa. Họ là bạn đời của ông trước khi ông nhập vào trang viết, cho nên tôi thấy ông dùng ngôi thứ nhất rất đắc địa” [72, tr.153]. Trung Trung Đỉnh cũng khẳng định ý thức trách nhiệm của Trang Thế Hy đối với nghề viết. Trung Trung Đỉnh nhận thấy Trang Thế Hy là nhà văn luôn “đau đáu với nghề, căm ghét thứ văn chương nghệ thuật bịa tạc khoa trương ồn ã. Các nhân vật là nghệ sĩ của ông đều bộc lộ quan điểm sáng tác của ông rất rõ...” [72, tr.153]. Bùi Việt Thắng trong bài viết Trang Thế Hy kể chuyện có duyên cho rằng chính hiệu quả của việc sử dụng ngôi kể thứ nhất đã mang lại cái duyên riêng cho truyện ngắn Trang Thế Hy. Theo Bùi Việt Thắng thì: “Đây là cách kể chuyện có hiệu quả mà nhà văn thường vận dụng vì đứng kể ở ngôi vị ấy, người kể chuyện sẽ tự do hơn, dễ chân thành hơn. Tuy nhiên trong những truyện còn lại, dù kể ở ngôi thứ ba và có khi “giả tên” “đóng vai khác” thì cái tôi vẫn cư ngụ trong đó” [72, tr.155]. Những ý kiến được đưa ra trong buổi tọa đàm là những gợi ý quí báu đối với chúng tôi khi thực hiện đề tài này. Ngoài các bài viết kể trên còn có một số bài viết khác được tập hợp và in chung trong cuốn sách có tựa đề Đi chỗ khác chơi. Đây là cuốn sách lưu hành nội bộ mừng nhà văn Trang Thế Hy 80 tuổi do nhà thơ Cao Xuân Sơn tuyển chọn. Trong đó có một số bài viết khác đáng chú ý như:
Trong bài viết Trang Thế Hy, nhà văn chắt chiu từng chữ từng câu, Nguyễn Quang Sáng cũng đưa ra nhận xét về nhân vật xưng “tôi” trong truyện của Trang Thế Hy, ông viết: “Cái “tôi” trong truyện của anh chính là anh, anh không né tránh, anh là nhà văn, là nhà văn đối thoại với nhân vật của mình”. Ông cho rằng việc sử dụng cái “tôi” ấy cho phép nhà văn toàn quyền với nhân vật của mình. Ngoài ra, Nguyễn Quang Sáng nhấn mạnh ngòi bút của Trang Thế Hy thường nghiêng về những con người không may mắn và nhận thấy tính dự báo trong văn của Trang Thế Hy. Ông cũng cho rằng đọc văn Trang Thế Hy để thấy được cái hay, cái đặc sắc của mỗi câu, mỗi chữ cần phải đọc chậm rãi, kĩ lưỡng và nghiêm túc [72, tr.12]. Tác giả Phạm Quang Trung trong bài viết có tựa đề Bài học sáng tạo từ văn nghiệp của Trang Thế Hy đã rút ra bốn bài học cụ thể dành cho những người chọn nghiệp viết thông qua một số truyện ngắn tiêu biểu của Trang Thế Hy. Đó là chữ “tinh” trong nghề viết; là phải thấu hiểu đến tận gốc gác, ngọn nguồn bề sâu của bao tấn bi kịch mà con người trong đời từng trải qua; là sự khám phá về mặt tư tưởng bộc lộ qua cách nhìn, cách nghĩ của nhà văn; là việc giải quyết mâu thuẫn giữa tính chân thực của nghệ thuật và tính hiện thực của đời sống trong giai đoạn chiến tranh vừa kết thúc. Rút ra được bốn bài học đó là nhà nghiên cứu đã thấu hiểu tâm tư cũng như những tiêu chí “làm nghề” nghiêm túc của nhà văn [72, tr.15]. Hoàng Đình Quang trong bài Trang Thế Hy - thầy tôi đã nhận xét về ấn tượng mà câu văn của Trang Thế Hy mang lại cho độc giả: “Đọc truyện ngắn của Trang Thế Hy thấy câu văn dài mướt như cả truyện chỉ có một câu văn mà thôi. Cái lạ của câu văn ông là dài mà không khó hiểu, những mệnh đề rất rạch ròi, đọc hết câu, ngẩn ra, đọc lại thấy hay hơn” [72, tr.91]. Hoài Anh với bài viết Người suốt đời lo trả nợ nước mắt, Hoài Anh nhận thấy Trang Thế Hy thường tìm đến những cảnh đời của những con người kém may mắn nhưng luôn giữ được lòng tự trọng qua việc khảo sát số truyện ngắn tiêu biểu của Trang Thế Hy. Theo Hoài Anh, truyện của Trang Thế Hy thường kết hợp nhiều bình diện trong cùng một truyện nên tạo được sự đa nghĩa, đa thanh, giàu sắc thái. Hoài Anh cũng nhấn mạnh vấn đề khá nổi cộm trong truyện của Trang Thế Hy, đó là vấn đề phẩm chất của người nghệ sĩ trong đời sống [72, tr.95].
Trong bài viết Trang Thế Hy qua tròng kính viễn của tôi, La Quốc Tiến đã khẳng định tư tưởng hướng thiện trong sáng tác của Trang Thế Hy: “Cái ác được Trang Thế Hy hình tượng hóa như là những “lỗ đen” của tâm hồn, chứng “thiểu năng” của nhân cách, do vậy nên khoan thứ hơn là chấp nệ hoặc đòi hỏi trả giá. Trong truyện ngắn của ông, cái thiện không hề được vinh danh ở bất kỳ mô-típ nào, ông cũng không dám vạch nẻo thiên lương, thế nhưng người đọc vẫn cảm nhận được tiếng gọi trầm thống của sự quay về với ĐẠO, vượt lên trên những điều răn thông tục mà phù phiếm” [72, tr.139]. Nhà văn Nguyên Ngọc trong bài viết Người hiền của văn chương Nam Bộ đã khái quát khá đầy đủ những điểm độc đáo về nội dung lẫn nghệ thuật của truyện ngắn Trang Thế Hy. Bài viết còn thể hiện một cái nhìn tri âm đối với các truyện ngắn của Trang Thế Hy. Ông đã chỉ ra sự gần gũi lẫn nét riêng biệt của Trang Thế Hy và Nguyễn Tuân trên hành trình đi tìm cái đẹp : (...) Có lẽ đọc thật kỹ Trang Thế Hy, sẽ thấy anh gần Nguyễn Tuân chính ở chỗ này. Anh cũng là người chơi trò chơi thanh nhã ấy, (nghĩa là tiếp tục cái truyền thống của các bậc tao nhân mặc khách xưa, cho nên, nhìn kỹ mà xem, ở Trang Thế Hy vừa có cái gì đó rất hiện thực, hiện đại, vừa có cái gì đó rất xưa, thậm chí có phần cổ kính nữa)... (...) Trang Thế Hy là người chăm chút đi tìm những cái đẹp nhỏ nhoi, lẫn khuất, bị bỏ quên, hoặc ở trong những góc hẻo của cuộc đời, hoặc bị vùi trong bùn đất nghèo khốn... (...) Và bây giờ, thử trở lại với so sánh ban đầu: Trang Thế Hy và Nguyễn Tuân. Nguyễn Tuân đi tìm cái đẹp ở chỗ cầu kỳ, (...), Trang Thế Hy, cũng tinh vi không kém, nhưng anh đi tìm cái đẹp trong sự giản dị của cuộc đời thường, (...), ở những con người “thường”, (...), và ở tận đáy nữa của cuộc đời ấy... Ở hai hướng khác nhau, nhưng đều vì cái đẹp, và như vậy, họ khiến cho thế giới phong phú ra rất nhiều. (…) Ta đã biết Nguyễn Tuân độc đáo trong ngôn ngữ Việt của ông như thế nào. Ông “chơi” rất tinh, đến cầu kỳ nhiều khi, trên từng con chữ. Trang Thế Hy kỹ chẳng kém, tài hoa chẳng kém, cũng chơi trên từng con chữ, nhưng ông rất Nam Bộ, rất “miền Tây” [ 41, tr.1] Trong bài viết Đọc Trang Thế Hy, bài viết có tính chất tổng hợp về các nét chính trong quá trình sáng tác của Trang Thế Hy, Trần Hữu Tá đã đưa ra nhận định:
“(...) Tiếp nối Hồ Biểu Chánh, Phi Vân..., Trang Thế Hy đã dựng lên những cảnh trí Nam Bộ với đặc trưng khó lẫn. (...) Khác với Hồ Biểu Chánh, Phi Vân..., cảnh trí và con người Nam Bộ trong tác phẩm Trang Thế Hy đang bị quay cuồng trong dông bão, ngày ngày rỉ máu do thế lực ngoại xâm... (...) Cách viết kín đáo xa xôi, mượn xưa nói nay, mượn ngoài nói trong, thậm chí mượn chuyện hoang đường hư huyễn để gửi gắm những ý tưởng cháy bỏng của mình, giai đoạn sáng tác này của Trang Thế Hy (...) đã sử dụng rất nhuyễn, và đã tác động sâu sắc đến tư tưởng người đọc thành thị miền Nam.” (…) Rõ ràng, kêu gọi hướng thiện là tư tưởng nghệ thuật xuyên suốt các giai đoạn sáng tác của Trang Thế Hy. Tư tưởng đó đã được tác giả chuyển tải bằng giọng điệu bình dị, từ tốn, đôi khi pha chút hài hước kín đáo, thông minh, tạo nên cái duyên riêng, sức hấp dẫn riêng. Sức hấp dẫn ấy không mãnh liệt nhưng thấm sâu, bền chắc” [72, tr.161]. Ngoài ra, ông còn đề cập đến một phương diện khá đậm trong sáng tác của Trang Thế Hy. Đó là việc “ông trăn trở với nhiều vấn đề muôn thuở nhưng luôn có giá trị thời sự của lĩnh vực nghệ thuật cao quý như nhân cách người cầm bút, khát vọng chân chính của người nghệ sĩ…” qua truyện ngắn Tiếng hát và tiếng khóc, truyện ngắn được xem là tuyên ngôn nghệ thuật của Trang Thế Hy. Có thể nói đây là một bài viết có nhiều gợi ý quan trọng giúp cho chúng tôi tìm ra hướng đi cơ bản trong việc nghiên cứu đề tài này. Bên cạnh đó, trong những năm gần đây, đã có một số công trình nghiên cứu về tác giả Trang Thế Hy có tính chất chuyên sâu của các sinh viên, học viên chuyên ngành Ngữ văn ở các trường Cao đẳng, đại học; đáng lưu ý có luận văn thạc sĩ của tác giả Nguyễn Thị Thanh Hoa, trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2007 nghiên cứu về “Đặc điểm truyện ngắn Trang Thế Hy”. Trong luận văn này, tác giả đã chỉ ra những đặc điểm nội dung và đặc điểm nghệ thuật của truyện ngắn Trang Thế Hy lần lượt xét từ bình diện quan niệm nghệ thuật của nhà văn, đến bình diện nội dung tự sự, và xét cả trên bình diện phương thức tự sự. Đây là những gợi ý hết sức quý báu đối với chúng tôi trong quá trình thực hiện luận văn này. Ngoài ra, chúng tôi còn thấy có những bài phỏng vấn nhà văn và một số bài viết bày tỏ sự yêu mến, ngưỡng mộ dành cho ông như Trò chuyện với nhà văn Trang Thế Hy (Phan Tấn Hà, báo Tuổi trẻ Chủ nhật, ngày 29/4/2001), Một buổi sáng Trang Thế Hy (Sa
Nam, báo Sài Gòn giải phóng online, ngày 12/5/2007), Trang Thế Hy: Tôi chung thuỷ nhưng hờ hững... (Thuý Nga, báo Tuổi Trẻ online, ngày 11/3/2007), ... và một số bài viết khác trên các trang web điện tử. Tóm lại, qua việc tìm hiểu các công trình, các bài viết nghiên cứu về truyện ngắn Trang Thế Hy, chúng tôi nhận thấy mặc dù mỗi bài viết có cách diễn đạt riêng, đi vào nhiều khía cạnh khác nhau nhưng đều thống nhất ở những điểm như sau: - Khẳng định Trang Thế Hy là nhà văn có tài năng, có những tìm tòi sáng tạo để tạo nên dấu ấn riêng cho truyện ngắn của mình. Bao giờ ông cũng có cố gắng thay đổi ngòi bút cho kịp bước đi của thời đại. - Chỉ ra những nét nổi bật của ông về nội dung và nghệ thuật truyện ngắn. Về nội dung, Trang Thế Hy đã đạt được những thành tựu xuất sắc ở mảng đề tài viết về những vẻ đẹp bị bỏ quên trong góc hẻo của cuộc đời, về văn hoá, phong tục, cảnh trí, con người…của vùng đất Nam Bộ. Về nghệ thuật, truyện ngắn của ông có cái độc đáo của lối kể nhẩn nha, giọng điệu điềm tĩnh, không có những tình huống phức tạp mà dạt dào cảm xúc… Nhìn chung, các bài nghiên cứu về truyện ngắn Trang Thế Hy trên đây là những tìm tòi, những khám phá đáng trân trọng. Cho đến thời điểm này chúng tôi vẫn chưa tìm thấy một chuyên luận về truyện ngắn Trang Thế Hy, những tài liệu tìm được chỉ dừng lại ở bài nghiên cứu nhỏ. Trong số những vấn đề đã được tiếp cận về sáng tác của Trang Thế Hy thì vấn đề “Truyện ngắn Trang Thế Hy dưới góc nhìn văn hóa” chưa được đề cập đến một cách toàn diện và hệ thống. Vì thế đó là phần đất trống mà chúng tôi hy vọng có thể khai phá. Với luận văn này, chúng tôi hy vọng phần nào góp thêm tiếng nói tìm hiểu một cách có hệ thống về truyện ngắn của ông, chỉ ra nét đặc sắc của những truyện ngắn ấy dưới góc nhìn văn hoá. Luận văn chúng tôi sẽ thừa hưởng những ý kiến quý báu mà công trình nghiên cứu trước đó đã gợi ra. Đây là điều kiện thuận lợi để chúng tôi có được nền tảng ban đầu đi sâu hơn tìm hiểu, khám phá thêm những đặc sắc của truyện của truyện ngắn Trang Thế Hy. 3. Mục đích, phạm vi nghiên cứu Đề tài này nhằm hướng đến: - Tìm hiểu các truyện ngắn tiêu biểu của nhà văn Trang Thế Hy dưới góc nhìn văn hóa để soi chiếu và chỉ ra mối tương giao giữa văn hóa và văn học.
- Đặt truyện ngắn Trang Thế Hy trong quan hệ với văn hóa, trong cái nhìn văn hóa nhằm bước đầu lí giải quá trình hình thành và sáng tạo những giá trị, những đóng góp của nhà văn trong tiến trình vận động của văn học yêu nước thành thị miền Nam 1954-1965. Hai vấn đề trên có mối quan hệ biện chứng, tương hỗ và giao thoa với nhau trong quá trình khảo sát, lí giải, phân tích các vấn đề trong nội dung luận văn. Vấn đề sáng tác của Trang Thế Hy cũng như văn hóa Việt Nam là những vấn đề khá phức tạp. Cái “phức tạp” ở văn chương Trang Thế Hy có lẽ là ở cái lối viết văn “kén” người đọc và đây cũng là nhà văn nằm trong số những giá trị được nhận ra muộn mằn, chỉ được nhắc đến qua một số bài viết riêng lẻ, chưa có nhiều công trình nghiên cứu một cách hệ thống, toàn diện. Cái “phức tạp” của văn hoá Việt Nam là ở chỗ đây là vấn đề có nhiều luồng ý kiến không nhất quán, nhiều khuynh hướng nghiên cứu khác nhau. Do đó, chúng tôi không có tham vọng chạm đến tận cùng của vấn đề. Chúng tôi chỉ hy vọng những vấn đề được trình bày trong luận văn có thể góp một phần nhỏ bé mang đến một cách hiểu, một cách nhìn nhận, thử nghiệm một hướng tiếp cận mới đối với sáng tác của Trang Thế Hy ở thể tài truyện ngắn . Đối tượng khảo sát của luận văn chủ yếu là các truyện ngắn của nhà văn Trang Thế Hy (thuộc cả hai giai đoạn sáng tác). Vì nhiều lí do, một số truyện khác của nhà văn đã thất lạc nên chúng tôi chỉ có thể tìm hiểu 33 truyện ngắn được in trong tuyển tập Truyện ngắn Trang Thế Hy (Nhà xuất bản Văn hóa Sài Gòn, 2006) và phần tuyển chọn của nhà nghiên cứu Trần Hữu Tá trong chuyên luận Nhìn lại một chặng đường Văn học (Nhà xuất bản TP.Hồ Chí Minh, 2000). Tuy thế, trong cuộc gặp gỡ với nhà văn vào tháng 2/2010 vừa qua, nhà văn Trang Thế Hy đã khẳng định rằng những truyện ngắn in trong tuyển tập Truyện ngắn Trang Thế Hy có thể được xem là phần tiêu biểu trong sự nghiệp văn chương của ông. Vì thế, chúng tôi chủ yếu căn cứ vào 33 truyện ngắn này để lí giải các vấn đề đặt ra trong luận văn. 4. Phương pháp nghiên cứu Khi tiến hành thực hiện đề tài này, chúng tôi chọn phương pháp nghiên cứu văn học theo văn hóa học là phương pháp chủ yếu. Đồng thời, chúng tôi sử dụng các phương pháp khác như: phương pháp phân tích - tổng hợp, phương pháp so sánh - lịch sử, phương pháp thống kê để tiếp cận và bước đầu giải quyết các vấn đề mà đề tài đặt ra. Bên cạnh đó, chúng
tôi còn sử dụng phương pháp liên ngành vì đề tài nghiên cứu thuộc lĩnh vực văn học nhưng có liên quan đến một số lĩnh vực khác như văn hóa, lịch sử, xã hội học, nên trong quá trình thực hiện đề tài chúng tôi cũng sử dụng những thành tựu về phương pháp nghiên cứu của các ngành khoa học đó. 5. Đóng góp của luận văn Trong thời gian gần đây, vấn đề sáng tác của Trang Thế Hy bắt đầu xuất hiện với tần số ngày càng cao trong các bài viết của nghiên cứu, phê bình văn học, trên các trang web báo điện tử, đặc biệt là những chuyên trang văn học nghệ thuật và các trang web cá nhân hoạt động trong lĩnh vực này. Ngoài ra còn có một số khoá luận, luận văn của sinh viên, học viên Cao học chuyên ngành Ngữ Văn đi vào tìm hiểu, khám phá những đặc điểm nội dung và nghệ thuật trong sáng tác của Trang Thế Hy. Với đề tài này, chúng tôi hi vọng bước đầu đề cập đến một vấn đề khá mới mẻ và lí thú trong các sáng tác của ông qua cái nhìn văn hoá. Qua đó góp phần làm phong phú hơn cách nhìn nhận, đánh giá về giá trị văn học của Nam Bộ nói riêng và cả nền văn học dân tộc nói chung bằng việc: - Phát hiện và lí giải những nét đặc trưng của văn hóa Nam Bộ trong truyện ngắn Trang Thế Hy. - Khám phá một số đặc điểm của con người Nam Bộ trong truyện ngắn Trang Thế Hy. - Chỉ ra một số nghệ thuật biểu hiện con người Nam Bộ trong truyện ngắn Trang Thế Hy . Chúng tôi cũng hi vọng luận văn này được hoàn thành sẽ là nguồn tài liệu tham khảo có ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy về tác giả Trang Thế Hy nói riêng và mảng văn học thành thị Miền Nam giai đoạn 1954 - 1965 nói chung. 6. Cấu trúc luận văn Tương ứng với nhiệm vụ nghiên cứu đã đặt ra, ngoài Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn được triển khai thành 3 chương như sau: Chương 1: Trang Thế Hy và phương pháp tiếp cận văn hoá học trong nghiên cứu văn học.
Chương 2: Văn hoá Nam Bộ trong truyện ngắn Trang Thế Hy. Chương 3: Con người Nam Bộ trong truyện ngắn Trang Thế Hy.
Chương 1: TRANG THẾ HY VÀ PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN VĂN HÓA HỌC TRONG NGHIÊN CỨU VĂN HỌC 1.1 Giới thiệu đôi nét về nhà văn Trang Thế Hy 1.1.1 Tiểu sử Nhà văn Trang Thế Hy tên thật là Võ Trọng Cảnh (còn có một số bút danh khác như: Văn Phụng Mỹ, Vũ Ái, Văn Minh Phẩm, Triều Phong, Phạm Võ…), sinh ngày 9 tháng 10 năm 1924 tại xã An Hội ( nay là xã Hữu Định), huyện Châu Thành, tỉnh Bến Tre, miền đất của phong trào Đồng Khởi, một vùng địa linh nhân kiệt với Nữ tướng rừng Dừa - Nguyễn Thị Định và nhiều danh nhân văn hoá: Nguyễn Đình Chiểu, Võ Trường Toản, Ca Văn Thỉnh, Lê Anh Xuân… Thời thơ ấu, Trang Thế Hy học trường tiểu học ở huyện nhà, sau lên học trường Trung học Mỹ Tho… Trong những năm 1942-1943, cuộc sống đã khiến anh thanh niên Võ Trọng Cảnh rời quê lên Sài Gòn kiếm sống bằng nhiều nghề khác nhau như làm kiểm vé xe điện, làm thủ kho…Trang Thế Hy bước vào tuổi trưởng thành ngay thời điểm chín muồi của cách mạng Việt Nam. Yêu nước và sớm giác ngộ cách mạng, sau khi tham gia giành chính quyền tại Bến Tre, Trang Thế Hy thoát ly gia đình vào chiến khu. Sau hiệp định Genève năm 1954, ông được phân công ở lại hoạt động hợp pháp ở nội thành Sài Gòn trên lĩnh vực văn nghệ. Thời gian này, trong khi nhiều người chọn nguyện vọng tập kết ra Bắc, Võ Trọng Cảnh xin được ở lại bám quê, mai phục đấu tranh chờ ngày thống nhất đất nước. Cho đến năm 1956, tình hình bắt đầu cam go, cán bộ cách mạng bị địch săn đuổi rất gắt gao. Lúc bấy giờ, tỉnh có chủ trương đưa những cán bộ bị truy đuổi ráo riết lánh đi, rồi hoạt động công khai, tạo thế hợp pháp mới. Ông được lệnh đi “điều lắng” và được chọn Sài Gòn là địa bàn hoạt động mới. Thời gian đầu, ông phải tự xoay sở kiếm sống. Đầu tiên là dạy kèm trẻ tại tư gia, tiếp đó là sửa bản in ở các nhà xuất bản nhỏ. Nhờ những năm tháng dạy học mà con người hiếu học, đầy ý chí phấn đấu ấy tiếp tục tự học (vì ông chưa học hết bậc trung học) và tự học thêm tiếng Pháp. Ông đã tìm đọc, tìm mua nhiều sách cũ bằng tiếng Pháp để nâng cao vốn ngoại ngữ của mình. Cũng chính từ đây, ông có cơ hội tiếp xúc với các nền văn học thế giới, “gặp gỡ” được những nhà văn lớn của thế giới như Tshekov, Gorki, Dostoievski, Hemingway, Lỗ Tấn…Công việc sửa chữa bản in cũng là một nhịp cầu đầy duyên nợ kết nối ông với văn chương. Ông được đọc nhiều tác phẩm của các tác giả đương thời và nhận ra được nhiều điều bổ ích. Chính từ đây, sự tự tin của một con người
ham học hỏi, sự quyết tâm của một cán bộ tuyên huấn đã khiến ông nảy sinh ý tưởng: mượn văn chương để làm công tác tuyên truyền. Ông bắt đầu bén duyên với văn chương nhờ sự động viên, khuyến khích của các đàn anh trong nghề như Viễn Phương, Sơn Nam, Lý Văn Sâm….Truyện ngắn đầu tiên của ông đã ra đời và được đăng trên báo Nhân Loại với bút danh Văn Phụng Mỹ (với ý nghĩa văn chương phụng sự cái đẹp). Năm 1959, ông chính thức lấy bút danh Trang Thế Hy. Do những tác phẩm mang nội dung yêu nước nên ông bị bắt giam năm 1962. Trong tù, con người ham học ấy lại tranh thủ học thêm chữ Hán từ các giáo sư bị giam chung. Năm 1964, ông thoát ly ra vùng giải phóng và công tác ở Ban tuyên huấn đặc khu Sài Gòn - Gia Định. Từ năm 1957 đến đầu năm 1962, bên cạnh Sơn Nam, Lê Vĩnh Hòa, Viễn Phương, Bình Nguyên Lộc, Tiêu Kim Thủy… Trang Thế Hy cũng là cây bút chủ lực trên tuần báo Nhân loại bộ mới. Thời gian sống ở Sài Gòn, ông còn viết cho các tờ Bách Khoa, Vui Sống, Ngày Mới. Khi vào vùng giải phóng (1964), ông làm việc ở Ban Tuyên huấn đặc khu Sài Gòn - Gia Định, sau chuyển sang tiểu ban Văn nghệ Giải phóng cho đến ngày 30-4-1975. Từ 1975 đến 1990, ông là cán bộ biên tập tuần báo Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh. Năm 1992, ông lặng lẽ từ biệt Sài gòn phồn hoa đô hội, tự mình “đi chỗ khác chơi”. Những người yêu mến Trang Thế Hy có nhiều cách nhìn, cách lý giải khác nhau về việc ẩn cư của ông. Trang Thế Hy thì cho rằng việc này chính là..."đi chỗ khác chơi". Ông cho biết: "Tôi có được suy nghĩ này từ lời khuyên của một nghệ sĩ già, ông bảo: khi nào con viết hết được rồi thì nên biết đi chỗ khác chơi, đừng có bẹo hình bẹo dạng trong chốn trường văn trận bút, nhất là đừng để cho những người yêu mến mình phải đọc những câu lếu láo”. Với vầng trán rộng thông minh và mái tóc nghệ sĩ, nước da bánh ít, với vẻ bình dị, ít nói khiến ai mới thoáng nhìn cũng có thể nghĩ Trang Thế Hy là người của vườn tược. Với đôi mắt sâu hay nhìn xuống lúc đi lại, ông sống lủi thủi chỗ không ồn ào như người có tâm sự thầm kín. Có thể nói ông là mẫu người hướng nội với tình cảm sâu lắng, không thường biểu lộ ra ngoài bằng ngôn ngữ và hành động cụ thể…. Ông thích yên lặng, thích đằm mình trong những suy tưởng riêng tư. Bởi đời sống, với ông, là một cái gì thiêng liêng, nên cách sống của ông là cách sống của một người rất kỹ tính. Chẳng những mọi suồng sã trong tình cảm, mọi xô bồ hỗn tạp trong giao tiếp xa lạ với ông, mà cả những lối sống, lối nghĩ hời hợt, nhợt nhạt, theo ông đều là không thể chấp nhận được. Và đó cũng là hình ảnh của ông mà người đọc tiếp nhận được qua tác phẩm. Trong chừng mực nào đó, hình ảnh con người Trang Thế Hy hiện lên qua tác phẩm là một con người ý nhị nhưng buồn rầu, tốt bụng nhưng lạnh
lùng, luôn nhạy cảm với nỗi đau khổ của con người, làm say mê lòng người nhưng lòng mình lại buồn chán. Sự buồn chán ở đây thật ra là đồng nghĩa với sự lương thiện. Sự buồn chán mà với Trang Thế Hy chỉ có những người hết lòng với cuộc sống mới có thể cảm thấy hết ý nghĩa buồn chán của nó. Có dịp tiếp xúc, gần gũi với nhà văn Trang Thế Hy mới biết ông thông tiếng Pháp, đọc nhiều tác phẩm của Anatole France, Guy de Maupassant, Gustave Flaubert… và Ernest Hemingway, Lỗ Tấn… Với kiến thức rộng được tiếp thụ từ văn học thế giới, nhất là nền văn chương Pháp, Trang Thế Hy có được một óc tưởng tượng phong phú và một văn phong mượt mà giàu chất lãng mạn. Sức mạnh tinh kết từ ưu thế của ngòi bút tài hoa Trang Thế Hy dường như được dàn trải đều đặn trong tác phẩm của ông. Dù sao thì con người Trang Thế Hy, cũng như tác phẩm, là con người yêu sự thẳng thắn, chống bất công và những chuyện bất bình, yêu sự thật, không quỳ lụy quyền hành dù là với những người bạn từng chung chiến đấu thời kháng chiến. 1.1.2 Quá trình sáng tác Hơn nửa thế kỷ sáng tạo, nhà văn Trang Thế Hy chỉ viết khoảng gần 50 truyện ngắn. Tuy nhiên nhiều truyện ngắn của ông được in trong các tuyển tập và được đánh giá là những truyện ngắn tiêu biểu của văn xuôi Việt Nam hiện đại. Điều này cho thấy sức hấp dẫn và sức sống của truyện ngắn của Trang Thế Hy đối với thời gian và tâm hồn con người. Trang Thế Hy bắt đầu bén duyên với văn chương từ năm 1956 và tiếp tục viết với một tốc độ không nhanh nhưng bút lực sung mãn cho đến những năm 90 của thế kỉ XX. Văn Trang Thế Hy cũng là con người Trang Thế Hy, một con người kiên nghị và trầm tĩnh. Mọi thay đổi, biến thiên của cuộc đời đều được ông chế ngự được một cách dũng cảm. Ông viết không nhiều về số lượng, không viết cho thị hiếu, thời thượng, chỉ viết cho người đọc tự giác nhất và cho chính mình, bất kể qui luật cung cầu của thị trường chữ nghĩa. Trong đời sống thường ngày cũng thế, ông không có cuộc sống nào khác ngoài sống với văn chương và nhân thế, viết và sống đối với ông bao giờ cũng chỉ là một, chỉ có một. Đọc truyện của ông, ta thấy ngập tràn sự sống - một sự sống đa dạng, phong phú. Phải chăng đó là kết tinh từ những nỗi đau và hạnh phúc, từ nước mắt và nụ cười của bao con người Nam Bộ trước những biến động vô thường của cuộc sống? Cuộc sống mà chính bản thân nhà văn đã trải nghiệm. Và đằng sau những mảnh vụn, những lát cắt của cuộc sống ấy thường toát lên những bài học nhân sinh, dù rất nhẹ nhàng nhưng có sức lay động sâu xa
những tâm hồn nhạy cảm. Những gì mà ông xây dựng, khám phá đều xuất phát từ trái tim của một con người Nam Bộ có tình yêu nồng nàn với quê hương xứ sở, và trên hết là tấm lòng của nhà văn đối với cuộc đời. Cho nên truyện ngắn Trang Thế Hy đến với người đọc không ồn ào như một số hiện tượng văn học cá biệt, mà rất âm thầm, ý nhị và không biết tự bao giờ đã len vào trái tim của nhiều độc giả rồi neo lại ở một góc nhỏ. 1.1.2.1 Các giai đoạn sáng tác Có thể tạm chia quá trình sáng tác của Trang Thế Hy ra làm hai giai đoạn, thể hiện được khá rõ sự chuyển biến và thay đổi về đặc điểm nội dung, đặc điểm nghệ thuật từ giai đoạn này sang giai đoạn khác. Giai đoạn thứ nhất : từ 1956 đến 1975 Cũng như phần lớn các nhà văn yêu nước và cách mạng vùng thành thị miền Nam, trong thời gian này ông lấy nhiều bút danh khác nhau để tránh sự kìm kẹp và đàn áp của kẻ thù, đó là các bút danh như: Phạm Võ, Văn Phụng Mỹ, Triều Phong, Vũ Ái, Văn Minh Phẩm, Trang Thế Hy. Các sáng tác tiêu biểu của nhà văn trong giai đoạn này là: Nắng đẹp miền quê T 1 ngoại, Anh Thơm râu rồng. Những sáng tác của ông vào giai đoạn này thường sử dụng một T 1 T 1 1T cách khá tinh tế và uyển chuyển lối viết mang tính ẩn dụ với lối biểu tượng hai mặt nhằm “vượt qua” tình thế chính trị hết sức khó khăn tại thời điểm đó, vươn tới thể hiện tinh thần yêu nước, ý chí căm thù giặc mãnh liệt. Vào thời điểm này, bước vào thế giới truyện ngắn Trang Thế Hy, người đọc dễ thấy nổi rõ lên trước hết là ánh sáng của chủ đề: lòng yêu quê hương tha thiết, đằm thắm, tình cảm đồng bào chân thành, sâu nặng biểu hiện dưới nhiều hình thức trong một đất nước, xã hội u ám rối ren vì khói lửa binh đao. Nhân vật xuất hiện thường gặp trong tác phẩm nói trên là người dân lương thiện, người lao động nghèo đôn hậu mà tiến bộ, ý thức được trách nhiệm của mình, những người công dân chân chính trong thời chiến. Để phác họa cảnh vật trong truyện, Trang Thế Hy dùng lối văn trong sáng, trôi chảy mượt mà, trữ tình và lãng mạn. Viết về chiến tranh, truyện ngắn Trang Thế Hy gợi sự xúc động mạnh mẽ trong lòng người đọc về những uẩu khúc, những hiểu lầm, những mất mát cả tinh thần lẫn thể xác trong hành trình gian nan đi tìm tự do, hạnh phúc của con người. Chiến tranh hiện lên với tất cả sự tàn khốc của nó. Nhưng chính tình yêu đối với quê hương trong mỗi con người biến thành sức mạnh giúp con người vượt lên những nỗi đau cá nhân. Giai đoạn thứ hai: sau 1975