Một tia sáng trong bóng đêm ? ( Edwin Cartlidge )

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'một tia sáng trong bóng đêm ? ( edwin cartlidge )', tài liệu phổ thông, vật lý phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Một tia sáng trong bóng đêm ? ( Edwin Cartlidge )

M t tia sáng trong bóng đêm ? Edwin Cartlidge Trong 10 năm qua, các nhà v t lí Italy ã và ang kh ng nh h ã phát hi n tr c ti p ư c v t ch t t i, i tư ng ư c tin là chi m t i 23% c a toàn vũ tr . Edwin Cartlidge s ch ra t i sao k t qu c a h l i ti p t c gây tranh cãi. u con có th sinh ra l ng nghe s th t mà con ã nói B thêu d t b i nh ng k b t lương làm trò h cho thiên h , … thì con s là m t ngư i àn ông ích th c, h i con trai c a ta! Th t hi m khi thơ ca i vào m t bài ti u lu n khoa h c hi n i, nhưng trích d n trên l y t bài thơ “ u…” c a Rudyard Kipling gây s chú ý c a khách n trang ch c a DAMA, m t nhóm nhà săn tìm v t ch t t i Italy. M c dù các nhà v t lí trong nhóm không phát bi u d t khoát bài thơ ám ch t i cái gì, nhưng hàm ý c a nó dư ng như ã khá rõ ràng. Trích d n trên là m t s tr mi ng hùng bi n i v i nh ng ngư i phê bình c a h (“nh ng k b t lương”), nh ng ngư i trong 10 năm qua ã không b thuy t ph c b i kh ng nh c a các nhà nghiên c u này r ng h ã th c hi n ư c quan sát tr c ti p u tiên t trư c n nay v các h t v t ch t t i (“s th t”). Bài thơ minh h a cho s kh c li t hi m th y c a cu c tranh lu n xung quanh kh ng nh c a h . 88 http://www.thuvienvatly.info | © hiepkhachquay
DAMA là m t chương trình h p tác c a các nhà v t lí n t trư ng i h c Rome “Tor Vergata”, trư ng i h c Rome “La Sapienza”, Vi n V t lí H t nhân Qu c gia Italy, và Vi n V t lí Năng lư ng cao B c Kinh, Trung Hoa. Dư i s ch o c a Rita Bernabei thu c Tor Vergata, nhóm nghiên c u i u hành m t c máy dò h t sodium-iodide chôn sâu 1400m bên dư i ng n núi Gran Sasso mi n trung Italy. H nói h ã quan sát ư c m t s bi n thiên theo mùa trong tín hi u l y t máy dò h t gây ra b i các h t v t ch t t i tương tác v i sodium-iodide. N u như i u ó úng, thì các nhà v t lí s v ư c cơ s vũ tr h c và cơ s v t lí h t. Tín hi u DAMA là m t i u bi n d ng sin t c c i vào u tháng 6 và i qua c c ti u vào u tháng 12 – m t tín hi u mà nhóm nghiên c u xem là ư c gây ra b i chuy n ng c a Trái t qua “qu ng” v t ch t t i bao quanh D i Ngân hà. Cơ s phân tích là Trái t i qua qu ng hào quang ( ư c cho là tĩnh t i) khi M t tr i quay xung quanh tâm thiên hà v i v n t c ch ng 230 km.s-1. Vì hành tinh c a chúng ta chuy n ng “v i” M t tr i vào tháng 6 và “ngư c” l i M t tr i vào tháng 12, cho nên v n t c riêng tương i c a nó i v i qu ng v t ch t t i s t c c i và c c ti u t i nh ng th i i m tương ng này. S bi n thiên này khi ó t trình hi n là m t bi n thiên thư ng niên t c c a các h t v t ch t t i i qua máy dò h t DAMA – m t cơn gió v t ch t t i. Ít nh t thì ây cũng là cách mà các nhà nghiên c u DAMA lí gi i các k t qu . Nhóm nghiên c u tho t u ưa ra kh ng nh c a h vào năm 1998, v i m t thí nghi m g i tên là DAMA/NaI s d ng 100 kg ch t dò h t. H l p l i kh ng nh c a mình vào năm 2000 và 2003 sau khi ã thu th p thêm d li u. Sau ó, t i m t h i ngh Venice h i tháng 4 năm nay, nhóm nghiên c u ã công b các k t qu tiêu t n h t 4 năm t thí nghi m DAMA/LIBRA (Large Sodium Iodide Bulk for Rare Processes) nâng c p c a mình, b sung thêm 150 kg sodium iodide vào thi t b . Nhóm nghiên c u v n gi quan i m r ng, s d ng d li u k t h p t hai thí nghi m ó, “s có m t c a các h t v t ch t t i trong qu ng hào quang thiên hà ư c c ng c mc tin 15 c y 8,2 l ch chuN tương ương v i m t cơ h i chưa t i 1 trong 4 x 10 là k t qu ó là m t n”, s may m n th ng kê (arXiv:0804.2741). Vi c nhóm DAMA ã nhìn th y m t s i u bi n thư ng niên trong tín hi u c a mình ngày nay ư c th a nh n r ng rãi b i các nhà nghiên c u trong lĩnh v c ó, nh ng ngư i trư c ây nghi ng r ng thí nghi m ban u c a nhóm ã thu th p d li u cho th y i u này. Tuy nhiên, các nhà nghiên c u DAMA v n b t ng v i các nhà nghiên c u khác v cái ang gây ra s i u bi n. S b t ng ư c n i l i t t nh t b i Juan Collar n t trư ng i h c Chicago, ngư i phát ngôn cho thí nghi m v t ch t t i COUPP (Chicagoland Observatory for Underground Particle Physics) t i Fermilb Mĩ. Vi t blog cho Cosmic Variance, ông vi t r ng “Có b ng ch ng cho m t s i u bi n trong d li u 8,2 sigma, d ng. Có th so sánh v i cái ư c trông i t m t s h t v t ch t t i trong m t s mô hình qu ng thiên hà, d ng hoàn toàn. B t c th gì n m ngoài i u này u ang mu n tin, và nó bêu x u nh ng ngư i còn l i c a chúng ta trong lĩnh v c ó. T t nhiên… không có quá trình nào khác quan sát th y trong t nhiên t c c i vào mùa hè và i qua i m th p nh t vào mùa ông, nên ây ph i là v t ch t t i, úng không ? (Occam ang xoay l t m m c a mình, cái dao hen r v n c m trong tay…)”. áp l i nh ng ch trích như th , Bernabei v n gi tính c ng r n c a kh ng nh c a nhóm nghiên c u c a bà. “Tôi không tin v m t lô gic các k t qu c a chúng tôi có hàm ý gì khác ngoài d u hi u v t ch t t i”, bà nói. “Chúng tôi ã và ang kh o sát i u này trong m t th p k , và trong th i gian ó không ai i n m t l i gi i thích nào khác”. 89 Tuy n Physics World 2008 | © hiepkhachquay
Săn lùng v t ch t t i Trong mô hình vũ tr h c hi n nay, s t n t i c a v t ch t t i ư c suy lu n ra gián ti p t các tác d ng h p d n c a nó. Các h t không phát ra b c x i n t (vì th “t i”) và, như t t c chúng ta u bi t, chúng không th có b t kì phương ti n tương tác nào khác n a. Tuy nhiên, m t s lí thuy t ngoài khuôn kh Mô hình chuN c a ngành v t lí h t tiên oán m t s ng c viên n kh dĩ cho v t ch t t i, như các axion, các neutrino vô sinh hay các WIMP (các h t n ng tương tác y u), có kh năng tương tác qua l c h t nhân y u. a s thí nghi m v t ch t t i ang tri n khai trên th c t ư c i u ch nh tìm b ng ch ng tr c ti p cho các WIMP, chúng là ng c viên ư c ch p nh n nhi u nh t trong s các nhà lí thuy t. Theo các lí thuy t ó, m t máy dò v t ch t t i chuN s không bao gi quan sát th y nhi u n hơn m t nhúm va ch m WIMP m i năm, cho dù hàng nghìn t h t v t ch t t i ư c ngư i ta cho là ang xuyên qua Trái t trong m i giây. c i thi n các b t hòa gi a h , các nhà v t lí do ó ph i thi t k các máy dò v t ch t t i v i kh i lư ng dò càng l n càng t t. H còn c n ph i che ch n nó kh i s nhi u v i kh năng t t nh t h có th làm, cho nó không làm ng p tràn nh ng tín hi u nh xíu thu th p ư c. B n thân ch t li u máy dò h t, v b c xung quanh và ph n còn l i c a phòng thí nghi m, t t c ph i có m c phóng x c c kì th p. Hơn n a, phòng thí nghi m ph i ư c t sâu dư i lòng t sao cho s nhi u do các tia vũ tr ư c gi n m t giá tr tuy t i t i thi u (1 km á ph làm gi m thông lư ng tia vũ tr i kho ng 1 tri u l n), và các máy dò h t ph i t bên trong m t v b c ch t o b ng chì hay các ch t thích h p khác. Thí nghi m DAMA/LIBRA t trong b n phòng c a m t tòa nhà nh bên trong m t trong các ư ng h m t i Phòng thí nghi m qu c gia Gran Sasso, n m sâu 120 km bên dư i ng n Apennines hư ng ông b c Rome. 25 kh i sodium iodide t o thành lõi c a nó và ư c theo dõi b ng m t lo t ng nhân quang (hình bên trái và hình gi a) và ư c b o v tránh s nhi u n n b ng m t s rào ch n. Các máy dò ư c gi trong b u không khí nitrogen tinh khi t cao và t bên trong m t v b c ng/chì, và ư c cách li thêm kh i bên ngoài b ng m t l p paraffin. Các thi t b i n t , i n toán, m t h p găng tay dùng cho th c hi n các phép o nh c cùng v i lo i m u thi t b khác cũng ư c t bên trong thí nghi m (hình bên ph i). Tòa nhà sau ó h u như hoàn toàn óng kín b i m t l p bên tông dày 1 m. Tuy nhiên, trong khi xây d ng nh ng thí nghi m này, có m t s th a hi p s lư ng d li u có th thu th p và m c mà b c x n n có th b l c ra. a s các thí nghi m v t ch t t i t p trung vào kh ng ch y u t th hai trên, và trong s này có CDMS qu ng m Soudan Minnesota, EDELWEISS Phòng thí nghi m dư i lòng t Modane bên dư i ng n Apls Pháp- Italy, ZEPLIN qu ng m Boulby ông b c nư c Anh, và CRESST, cũng t i Gran Sasso. Các tinh th dùng trong nh ng máy dò h t này cho phép các thí nghi m phân bi t gi a hai lo i s ki n r ch ròi: m t h t v t ch t t i va ch m v i h t nhân trong ch t dò h t; và các tín hi u 90 http://www.thuvienvatly.info | © hiepkhachquay
n n – như tia gamma hay electron – va ch m v i các electron c a tinh th . CDMS, ch ng h n, g m các ch ng ĩa silicon và germanium ư c làm l nh t i ch m t ph n c a m t trên không tuy t i, và nó o ư c năng lư ng dao ng l i b i m t va ch m trong m ng tinh th cũng như lư ng ion hóa phát sinh trong các nguyên t lân c n b i m t h t n y tr l i. i v i m t năng lư ng l i cho trư c, m c ion hóa trong germanium hay silicon khác i áng k tùy thu c vào năng lư ng này gây ra b i electron hay h t nhân b t tr l i, cho phép các nhà nghiên c u CDMS phân bi t gi a hai lo i s ki n này. DAMA có m t cách ti p c n khác, và c nh t vô nh . Nó o ánh sáng phóng thích khi các h t v t ch t t i gi nh va ch m v i h t nhân bên trong sodium iodide và kích thích các electron láng gi ng rơi tr xu ng m t tr ng thái năng lư ng b n. T nó, quá trình “nh p nháy” này không th dùng phân bi t gi a nh ng s n y tr l i c a electron và h t nhân, khi n nó khó mà nh n di n rõ ràng các d u hi u v t ch t t i. Thu n l i l n c a DAMA so v i các thí nghi m khác là sodium iodide có th nuôi c y t o ra nh ng tinh th r t l n. Kh i lư ng 250 kg c a máy dò DAMA/LIBRA è b p h n kh i lư ng 4 kg c a máy dò CDMS. Cho nên, trong khi CDMS l c ra t t c tia gamma, electron và neutron, và m i ây ã ho t ng su t 100 ngày d li u mà không ghi nh n ư c m t s ki n riêng l nào, thì DAMA/LIBRA ã thu th p ư c hơn 800.000 s ki n (ch y u là nhi u n n) trong b n năm. Dung lư ng l n hơn nhi u này c a d li u cho phép các nhà nghiên c u tìm ki m m t d u hi u i u bi n thư ng niên, nó là m t s bi n thiên ch m t vài ph n trăm trong tín hi u t ng th . Tách li v t ch t t i kh i m l n x n ch ng minh r ng s i u bi n không gây ra b i m t ngu n nhi u n n, các nhà nghiên c u DAMA ã ti n hành m t s phân tích. H ã ch ra ư c r ng s i u bi n x y ra năng lư ng gi a 2 và 6 keV, trong khi không có s i u bi n nào gi a 6 và 14 keV, m t d u hi u cũng s ư c trông i n u như nguyên nhân là b c x n n. M t m u b ng ch ng quan tr ng khác là s i u bi n ch nhìn th y trong các s ki n “va ch m ơn” (nh ng s ki n trong ó m t trong s 25 b ph n riêng l c a máy dò h t phát ra m t lóe sáng trong m t ng nhân quang) và không có m t trong nh ng s ki n va ch m b i. Các h t v t ch t t i không th làm phát sinh va ch m b i vì cơ h i cho chúng tương tác v i b t kì h t nào cho trư c trong máy dò là quá nh . Các nhà nghiên c u cũng tìm th y không có s bi n thiên thư ng niên áng k trong m t s thông s th c nghi m nh t nh có kh năng nh i l i d u hi u v t ch t t i, bao g m nhi t và n ng khí radon bên trong thi t b thí nghi m. Ngoài ra, s d ng d li u v thông lư ng tia vũ tr i n phòng thí nghi m thu ư c b i thí nghi m MACRO láng gi ng (m t thông lư ng ư c bi t là thay i thư ng niên theo nhi t c a b u khí quy n), các nhà nghiên c u cũng ch ra ư c r ng s bi n thiên thông lư ng muon là quá nh gi i thích cho s i u bi n trong d li u v t ch t t i c a h . Nhưng các nhà nghiên c u khác trong lĩnh v c ó không b thuy t ph c. Richard Gaitskell trư ng i h c Brown t i Rhode Island, Mĩ, ngư i ã tham gia trong m t vài cu c tìm ki m v t ch t t i, ch ra r ng có th có nhi u ngu n nhi u n n khác mà các nhà nghiên c u DAMA chưa nghĩ t i có chu kì m t năm, có c c i vào tháng 6 và c c ti u vào tháng 12. “Cho dù anh lo i tr ư c 50 ngu n trên m t t, thì ai b o anh r ng anh ã lo i tr ư c h t chúng ra. Có th có t i 100 ngu n. V n là có quá nhi u th bi n thiên thư ng niên”, ông nói. M c dù không có ngu n n n ã bi t nào t o ra k t qu này, nhưng Gaitskell cho r ng cách duy nh t lo i b nghi v n 91 Tuy n Physics World 2008 | © hiepkhachquay
này là cung c p c th hơn n a các tín hi u trong các ph n khác nhau c a máy dò, chúng ph i r t gi ng nhau n u tín hi u là v t ch t t i, nhưng s khác nhau n u th ph m thay vì là m t ngu n n n trên m t t. Quan i m c a Gaitskell v các nhi u n n và s phân lo i có th có ư c chia s b i Collar, ngư i ch ra r ng d li u năng lư ng th p nh t – gi a 1 và 2 keV – có th b nhi m b i nhi u t các ng nhân quang. Ông gi quan i m r ng n u như nhi u này b i u bi n, thì nó s “xâm chi m” trong ch ng m c nào ó các năng lư ng cao hơn và do ó tái t o l i tín hi u v t ch t t i. Như v y, ông mu n thích nhìn th y th d li u m r ng xu ng t i 1-2 keV. “Ngư i ta ang yêu c u phân tích d li u này trong các năm”, ông nói. “Th c t [các nhà nghiên c u DAMA] ã không áp ng yêu c u này và nh ng yêu c u khác v các phân tích d li u c bi t hư ng t i b u tr i cao”. tìm ki m m t s i u bi n thư ng niên trong tín hi u c a h , nó có th là m t d u hi u c a v t ch t t i, các nhà nghiên c u DAMA m s lư n s ki n ghi n n trong thí nghi m c a h trong m t ơn v th i gian, kh i lư ng và năng lư ng, và sau ó v th s lư ng này theo th i gian. Các nhà nghiên c u ã th c hi n công vi c này trong ba ngư ng năng lư ng th p khác nhau (ngư ng 2-6 keV ư c th hi n trong hình trên) – các lo i năng lư ng mà các h t v t ch t t i ư c trông i là có – và trong t ng trư ng h p tìm th y s bi n thiên trong các va ch m là m t s phù h p c c kì t t v i ư ng cong d ng sin v i chu kì m t năm, có m t c c i vào tháng 6 và m t c c ti u vào tháng 12. úng như mong i, giá tr 0,53 “t n-năm” c a d li u thu th p b ng DAMA/LIBRA t 2003 n 2007 có s phù h p còn m nh m hơn n a so v i 0,29 t n-năm yêu c u t 1995 n 2002 v i máy dò DAMA/NaI nh hơn. Collar cũng ng c nhiên th y nhóm DAMA chưa công b d li u v b t kì s bi n thiên “ngày êm” có th có trong d li u c a h , nói cách khác là nh ng bi n thiên hàng ngày nh xíu s lư ng các h t v t ch t t i i t i máy dò h t do chuy n ng quay c a Trái t. M c dù là m t hi u ng r t tinh vi, nhưng ông tin r ng các nhà nghiên c u DAMA lúc này ã thu th p d li u tìm ki m nó. “Có l h ã nhìn th y th gì ó xác nh n i u này và ang ch có thêm d li u n a”, ông thêm. “Ho c có l h ã ch ng nhìn th y th gì và ang hi v ng nó s trình hi n”. Th t v y, Collar kh ng nh s do d c a nhóm DAMA trư c vi c ti t l d li u ó là m t bi u hi n c a s thi u lòng r ng lư ng chung trong b ph n các nhà nghiên c u g c Italy. Bernabei gi quan i m r ng t t c các bình phN và xu t nghiêm túc ã ư c t ra trư c m t m b i các nhà nghiên c u v t ch t t i khác ã ư c x lí, nhưng Collar không tán thành. “N u anh kh ng nh cái gì ó gi ng như cái h có, thì anh s b soi mói. Cách ây năm năm, ngư i ta ã 92 http://www.thuvienvatly.info | © hiepkhachquay
b t u nêu ra nh ng câu h i nhưng [các nhà nghiên c u DAMA] im hơi l ng ti ng. S kín áo ó v n không thay i”, ông nói. D li u mâu thu n T i g c r c a thái hoài nghi hư ng v kh ng nh c a nhóm DAMA là th c t các k t qu ó dư ng như mâu thu n v i k t qu c a nh ng thí nghi m khác. Không ph i ch các thí nghi m khác t trư c n nay không h phát hi n ra v t ch t t i, mà m c nh y h thu ư c cho th y DAMA không th nào làm ư c i u ó. D li u CDMS thu th p t trư c n nay cho th y “ti t di n WIMP-nucleon” – i v i các WIMP có kh i lư ng trong vùng kho ng 60 GeV/c2 ph i dư i 6 x 10-8 picobarn. (M t barn là ơn v chuN n th hi n ti t di n trong ngành v t lí năng lư ng cao, nó tương ương v i ti t di n c a m t h t nhân uranium, t c là vào c 10-28 m2). Tuy nhiên, phân tích mà nhóm DAMA công b h i năm 2003 phù h p v i các WIMP có ti t di n 7 × 10–6 picobarn: nói cách khác, m t giá tr ít nh t là cao g p 100 l n gi i h n CDMS. Ngoài ra, chương trình h p tác XENON t i Gran Sasso và chương trình h p tác CoGENT, do Collar ch o, kh ng nh các thí nghi m c a h ch ng t r ng thí nghi m DAMA không th nào quan sát th y các WIMP v i kh i lư ng th p hơn. i u này ư c c ng b b i m t báo cáo h i tháng trư c t nhóm c a Collar. Nhưng th c t các k t qu DAMA mâu thu n rõ ràng v i các k t qu vô hi u t nh ng thí nghi m v t ch t t i khác là m t s mâu thu n mong manh và t “rõ ràng” trong “mâu thu n rõ ràng” tóm l i là th c ra thi t k c a thí nghi m DAMA khác bi t v cơ b n v i nh ng thí nghi m khác, khi n cho khó mà so sánh ư c. Quan i m này ư c b o v b i Bernabei, ngư i tin r ng kh ng nh c a nhóm h p tác c a bà không b bác b b i nh ng thí nghi m khác. c bi t, bà ch ra r ng cơ c u DAMA tuân theo m t “phương pháp mô hình- c l p”, vì nó không b ràng bu c, không gi ng như các thí nghi m khác, tìm ki m m t lo i s ki n b t tr l i nh t nh. Bà kh ng nh các k t qu c a nhóm bà phù h p v i nhi u ng c viên gi thuy t a d ng, như các axion hay v t ch t t i “nh ”, và không ch có các WIMP. “[Các nhà nghiên c u khác] ph i th n tr ng hơn và có thành tâm hơn trong vi c kh ng nh nh ng s lo i tr mà h ti n hành”, bà thêm. Th t v y, Petr Vogek, m t nhà lí thuy t h t nhân t i Vi n Công ngh California Mĩ, tin r ng DAMA có th ang phát hi n ra th gì ó ngoài các WIMP ra, vì thí nghi m ó nh y v i b t kì s b t tr l i nào, bao g m trong ó c nh ng s n y tr l i c a electron. “ i u ó khá là b t ng , nhưng không hoàn toàn không kh i nghi v n”, ông thêm. “Vì th , tr khi là ai ó tìm th y l i gi i thích có ph n không lãng m n cho s bi n thiên thư ng niên mà DAMA quan sát th y, thì kh năng kì l này c n ph i ư c kh o sát”. Các axion, các h t r t nh ư c tiên oán là t n t i b i các m r ng cho Mô hình chuN là n, nh ng ng c viên sáng giá nh t gây ra m t tín hi u electron-b t l i. Bernard Sadoulet, m t nhà v t lí t i trư ng i h c California Berkeley và là phát ngôn viên cho CDMS, nói r ng nhóm h p tác c a ông s s m b t tay vào phân tích các s ki n b t l i ki u-electron thu ư c b i thí nghi m c a h , cho n nay nó ã ư c l c ra tuy v n có m t trong d li u. Ông nói m t c c i trong ph năng lư ng c a nh ng lo i s ki n này kho ng 3 keV s cho th y DAMA ang phát hi n ra axion. C c i này t i 3 keV hi n nay cũng ư c nghiên c u b i nhóm c a Collar s d ng máy dò h t CoGENT germanium, và Collar tin tư ng r ng k t qu s có tác ng có tính quy t nh 93 Tuy n Physics World 2008 | © hiepkhachquay
lên các k t qu DAMA. “N u chúng tôi nhìn th y cái gì ó, thì ngư i ta s i t i iên d i c g ng tái t o các k t qu c a DAMA. Nhưng n u chúng tôi nhìn th y ch ng có gì c thì ngư i ta có kh năng s m t h ng thú kh ng nh ó”. Ti t di n WIMP–nucleon theo kh i lư ng WIMP, trích t m t bài báo công b vào tháng trư c b i chương trình h p tác CoGENT (arXiv:0807.0879v3). Các ư ng th ng bi u di n các gi i h n như b ng cách b i nhi u thí nghi m v t ch t t i. Theo nh ng gi i h n này, các mô hình WIMP chuN dư ng như b lo i tr là m t l i gi i thích có th t n t i n cho k t qu DAMA. M t thí nghi m t nó không th xác nh n d t khoát s quan sát tr c ti p c a v t ch t t i – k t qu DAMA c n ph i ư c tái t o b i m t thí nghi m c l p như CoGENT, CDMS hay m t máy dò sodium iodide khác. Nhưng, cho dù chuy n gì x y ra, th t không d gì cho các nhà nghiên c u DAMA và các nhóm khác trong lĩnh v c ó hòa gi i s b t ng c a h . Gi ng như nhi u ngư i khác, Peter Cooper Fermilab, ngư i làm vi c chung v i Collar v COUPP, tin r ng nhóm DAMA ph i c i m hơn n a trong m i quan h c a h v i ph n còn l i c a c ng ng. Nhưng ông cũng phát bi u r ng các nhà v t lí khác c n ph i chuN b tinh th n ch p nh n các kh ng nh n DAMA, minh oan cho h . Ông hi v ng m i ngư i hai bên chi n tuy n “bình tĩnh l i m t chút và quay v v i khoa h c”, thêm r ng cu c tranh lu n khoa h c s ư c gi i quy t b i th c nghi m và phân tích nghiêm túc, ch không ph i b i ngư i nào có th cãi l n ti ng nh t. “Ngư i ta có th nói b t c th gì h mu n”, ông nói. “Còn cái t nhiên nói m i là v n ”. Edwin Cartlidge Ngu n: A light in the dark (Physics World, tháng 8/2008) hiepkhachquay d ch 94 http://www.thuvienvatly.info | © hiepkhachquay