Đỗ T Minh Hoà - THPT Mỹ Hào
Sáng kiến kinh nghiệm
Nâng cao hiệu quả giảng dạy Sinh
học 12 thông qua phương pháp giải
nhanh bài toán trắc nghiệm về quy
luật phân li độc lập
Đỗ T Minh Hoà - THPT Mỹ Hào
Phần I: MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Đổi mới phương pháp dạy học là nhiệm vụ quan trọng của toàn ngành
giáo dục trong những năm qua. Khoa học kỹ thuật phát triển ngày càng mạnh
mẽ, lượng tri thức của nhân loại tăng nhanh. Để bắt kịp xu thế đó, con người cần
phải có tư duy, trí tuệ cao, phải có phương pháp làm việc khoa học, hiệu quả...
Bên cạnh đó, đổi mới chương trình phải đáp ứng theo Chuẩn kiến thức, kĩ năng
và giảm tải cho học sinh.
Thực tế giảng dạy môn Sinh học 12 gặp một số khó khăn như:
- Chương trình Sinh học 12 chứa khối lượng lớn kiến thức cả lí thuyết
và bài tập so với chương trình Sinh học các cấp. Các chủ đề bài tập tập trung
toàn bộ ở lớp 12 (không có tính kế thừa từ lớp 10 lên 12). Ở cấp II có đề cập các
quy luật di truyền nhưng mang tính chất giới thiệu ở dạng lí thuyết. Thời gian
dành cho việc sửa bài tập và rèn kĩ năng giải bài tập cho học sinh rất ít, sau mỗi
chương chỉ có 1 đến 2 tiết bài tập, mà số lượng bài tập sau mỗi bài học và sau
một chương lại nhiều. Vì vậy, học sinh lúng túng trước một bài toán di truyền và
ngại suy nghĩ vì không biết phải bắt đầu từ đâu và tiến hành như thế nào, lại rất
dễ nhầm lẫn giữa các quy luật di truyền...
- So với các môn tự nhiên khác, môn sinh khó chọn trường, chọn nghề
hơn, trong đó một số ngành ra trường lại khó xin việc. Vì vậy nhiều em học sinh
trường tôi ít chú tâm đến việc đầu tư cho cho môn Sinh dẫn đến kết quả học tập
chưa cao, chưa đồng đều.
Từ những khó khăn trong dạy học Sinh học 12, dựa trên cơ sở lí luận và
một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học, tôi thiết nghĩ phải tìm ra một
giải pháp để làm thế nào với lượng thời gian ít ỏi trên lớp mà vẫn giúp các em
cảm thấy dễ dàng khi tiếp xúc với các bài toán di truyền. Đặc biệt, trong các
phương pháp học thì cốt lõi là phương pháp tự học, nếu rèn luyện cho học sinh
có được phương pháp, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học thì sẽ khơi dậy lòng ham
học hỏi, nội lực vốn có của các em, kết quả học tập sẽ được nhân lên gấp bội.
Tuy vậy, muốn phương pháp tự học đạt hiệu quả cao, không gây áp lực nặng nề
Đỗ T Minh Hoà - THPT Mỹ Hào
cho học sinh thì giáo viên phải là người chỉ hướng đi đúng, tổ chức các hoạt
động để học sinh giải quyết và tự chiếm lĩnh kiến thức.Xuất phát từ những lí do
đó, qua quá trình nghiên cứu và thử nghiệm, tôi mạnh dạn đưa ra đề tài: “NÂNG
CAO HIỆU QUẢ GIẢNG DẠY SINH HỌC 12 THÔNG QUA PHƯƠNG
PHÁP GIẢI NHANH BÀI TOÁN TRẮC NGHIỆM VỀ QUY LUẬT PHÂN LI
ĐỘC LẬP”.
2. Mục đích nghiên cứu:
Nghiên cứu các phương pháp giải bài tập về các quy luật di truyền nhằm
nâng cao hiệu quả giảng dạy phần Di truyền học - Sinh học 12
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Quá trình học tập môn Sinh học 12- Phần Di truyền học của học sinh khối
12 trường THPT Mỹ Hào do giáo viên trực tiếp giảng dạy.
4. Phương pháp nghiên cứu:
Trong đề tài này tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm
- Phương pháp điều tra
- Tham khảo ý kiến các giáo viên cùng nhóm chuyên môn.
5. Kế hoạch nghiên cứu
- Giai đoạn 1: Nghiên cứu tài liệu từ tháng 8/2011 đến tháng 10/2011
- Giai đoạn 2: Thực nghiệm sư phạm từ tháng 10/2011 đến tháng 01/2012
- Giai đoạn 3: Tổng hợp số liệu và báo cáo kết quả nghiên cứu từ tháng 2/ 2012
đến tháng 5/2012.
PHẦN II: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
1. CƠ SỞ KHOA HỌC
1.1. Cơ sở lí luận
- Xuất phát từ yêu cầu đổi mới PPDH bám sát chuẩn kiến thức, kỹ năng.
Chương trình Giáo dục phổ thông là kết quả của sự điều chỉnh, hoàn
thiện, tổ chức lại các chương trình đã được ban hành, làm căn cứ cho việc quản
Đỗ T Minh Hoà - THPT Mỹ Hào
lí, chỉ đạo, tổ chưc dạy học và kiểm tra, đánh giá ở tất cả các cấp học, trường
học trong phạm vi cả nước...
Trong chương trình giáo dục phổ thông, Chuẩn kiến thức, kĩ năng được
thể hiện cụ thể hóa ở các chủ đề của chương trình môn học, theo từng lớp học,
cấp học. Dạy học bám sát Chuẩn kiến thức, kĩ năng đảm bảo sự thống nhất trong
chỉ đạo dạy học và kiểm tra, đánh giá, góp phần khắc phục tình trạng quá tải
trong giảng dạy, học tập.
- Mục tiêu dạy học phần các Quy luật Di truyền trong chương trình Sinh
học 12 là: Học sinh cần trình bày được cơ sở tế bào học của các quy luật, nêu
được các ví dụ và giải được các bài tập cơ bản.
1.2. Thực trạng giảng dạy phần Di truyền học
Trong giảng dạy Sinh học 12- phần Di truyền học có nội dung lí thuyết
trừu tượng hơn, các bài tập khó hơn, đòi hỏi học sinh biết phân tích và suy luận
logic cao hơn so với các phần học khác, đặc biệt là chương 2- Phần Các quy luật
di truyền. Đây cũng là nội dung kiến thức đòi hỏi người giáo viên phải có sự tư
duy, tìm tòi, sáng tạo cao để có cách giảng dạy phù hợp nhất.
Quy luật di truyền Phân li và Phân li độc lập của Menđen là cơ sở để các
em tiếp tục nghiên cứu các quy luật di truyền khác trong phần học, vì vậy nắm
vững lí thuyết và phương pháp giải bài tập về quy luật PLĐL có ý nghĩa quan
trọng.
Cơ sở tế bào học của quy luật di truyền Phân li độc lập là:
- Các alen nằm trên các cặp NST tương đồng khác nhau
- Sự phân li độc lập và tổ hợp ngẫu nhiên của các cặp NST tương đồng trong
giảm phân hình thành giao tử dẫn đến sự phân li độc lập và sự tổ hợp ngẫu nhiên
của các cặp alen tương ứng.
2. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP GIẢI NHANH BÀI TOÁN TRẮC
NGHIỆM VỀ QUY LUẬT PHÂN LI ĐỘC LẬP
2.1. Phương pháp nhận dạng quy luật di truyền:
Đỗ T Minh Hoà - THPT Mỹ Hào
Trong quá trình làm các bài toán về các QLDT, vấn đề quan trọng đầu
tiên là nhận dạng bài toán thuộc QLDT nào. Có nhiều cơ sở để nhận dạng bài
toán, từ đó đưa ra cách giải phù hợp.
Một số dấu hiệu nhận dạng cơ bản:
- Dựa vào điều kiện nghiệm đúng của quy luật PLĐL
- Dựa vào kết quả phân li kiểu hình ở đời con
- Dựa vào tỉ lệ của một loại kiểu hình đã biết ở đời con lai.
2.2. Một số phương pháp giải nhanh một số dạng toán trắc nghiệm
thường gặp về quy luật Phân li độc lập
2.2.1. Bài toán xác định quy luật di truyền
Trường hợp 1: Bài toán cho biết tỉ lệ tất cả kiểu hình của thế hệ sau,
xác đinh QLDT chi phối:
1/ Phương pháp chung:
Bước 1: Tách riêng từng cặp tính trạng và xác định tỉ lệ từng cặp tính trạng
Bước 2: Tổ hợp các cặp tính trạng lại nếu tỉ lệ đề bài và tỉ lệ tổ hợp các cặp tính
trạng trùng nhau thì các tính trạng bị chi phối bởi quy luật phân li độc lập, nếu
khác thì các tính trạng có thể bị chi phối bởi quy luật liên kết hoàn toàn hay liên
kết không hoàn toàn
2/ Ví dụ:
Bài 1: Cho lai giữa P đều thuần chủng khác nhau về 2 cặp tính trạng tương
phản, thu được F1 đồng loạt đỏ, bầu dục. Tiếp tục cho F1 giao phối nhận được
đời F2 phân li kiểu hình theo tỉ lệ sau:
602 đỏ, bầu dục ; 298 đỏ, tròn ; 304 đỏ, dài ; 198 xanh, bầu dục ; 101 xanh, tròn;
99 xanh, dài. Quy luật di truyền nào đã chi phối các tính trạng trên?
A. Phân li độc lập B. Liên kết gen C.Tương tác gen D. Hoán vị gen
Giải:
Dựa vào kết quả F1, kết luận: Đỏ trội hoàn toàn so với xanh, bầu dục là tính
trạng trung gian giữa tròn và dài
Xét riêng từng cặp tính trạng:
+ Xét tính trạng màu sắc: F2 có 1204 đỏ : 398 xanh
3 đỏ : 1 xanh
