SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
TRƯỜNG THPT CHUYÊN PHAN BỘI CHÂU
-----------------------------
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
ĐỀ TÀI:
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC
CHO HỌC SINH QUA DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “TUẦN HOÀN MÁU”
PHẦN SINH HỌC CƠ THỂ - THPT
Môn: Sinh học
Tác giả: Phan Thị Hưởng
Phan Xuân Thủy
Tổ: Sinh – Thể - Công nghệ - GDQP
Số điện thoại: 0979 656 782
NGHỆ AN – 2022
MỤC LỤC
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................ 1
1.1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1
1.2. Tính mới và đóng góp của đề tài ..................................................................... 1
1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 2
1.4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 2
1.4.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết ............................................................ 2
1.4.2. Phương pháp điều tra – thống kê ............................................................... 2
1.4.3. Phương pháp tham vấn chuyên gia ........................................................... 2
1.4.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .......................................................... 2
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ..................................................................... 3
2.1. Cơ sở khoa học ................................................................................................ 3
2.1.1. Cơ sở lý luận của đề tài ............................................................................. 3
2.1.1.1 Cơ sở lý luận của hoạt động dạy học chủ đề ........................................ 3
2.1.1.2. Cơ sở lý luận của năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn ............ 4
2.1.1.3. Một số công cụ để phát triển và đánh giá năng lực vận dụng kiến thức
vào thực tiễn của học sinh ................................................................................ 6
2.1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài .......................................................................... 8
2.1.2.1. Thực trạng tổ chức hoạt động dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu” ở
trường THPT .................................................................................................... 8
2.1.2.2. Thực trạng tổ chức dạy học phát triển năng lực VDKT cho học sinh
trong dạy học môn Sinh học ở trường THPT ................................................. 10
2.1.2.3. Thực trạng năng lực VDKT của học sinh ......................................... 14
2.2. Giải pháp ........................................................................................................ 19
2.2.1. Xác định mục tiêu về năng lực của chủ đề “Tuần hoàn máu” trong
chương trình Sinh học 11 .................................................................................. 20
2.2.2. Xây dựng bài tập thực tiễn và bài tập dự án trong dạy học chủ đề “Tuần
hoàn máu” chương trình Sinh học 11 ................................................................ 20
2.2.3. Thực nghiệm sư phạm ............................................................................. 27
2.2.3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ........................................................ 27
2.2.3.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm ........................................................ 27
2.2.3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .................................................. 27
2.2.3.4. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm ........................................... 27
PHẦN III. KẾT LUẬN ............................................................................................ 31
3.1. Kết luận .......................................................................................................... 31
3.2. Kiến nghị ....................................................................................................... 31
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 32
PHỤ LỤC 1 ............................................................................................................. 33
PHỤ LỤC 2 44
1
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1.1. Lý do chọn đề tài
Ngày 4-11-2013, Nghị quyết số 29-NQ/TW "Về đổi mới căn bản, toàn diện
giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế" đã được Hội
nghị TW VIII (khóa XI) thông qua. Nghị quyết cũng chỉ rõ mục tiêu đối với giáo
dục phổ thông là “...tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng
lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học
sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền
thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận
dụng kiến thức vào thực tiễn...”.
Hiện nay, chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018 đã được Bộ Giáo
dục và Đào tạo ban hành. Trong đó, môn Sinh học THPT được xây dựng theo hướng
góp phần hình thành, phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu, năng lực chung
cốt lõi và năng lực chuyên môn; phát triển ở HS năng lực nhận thức kiến thức sinh
học, năng lực tìm tòi, khám phá thế giới sống và năng lực vận dụng kiến thức sinh
học vào thực tiễn thông qua việc hệ thống hoá, củng cố kiến thức, phát triển kỹ năng
và giá trị cốt lõi của sinh học đã được học ở giai đoạn giáo dục cơ bản.
Thực tế, chúng ta đang chuyển dần từ dạy học tiếp cận kiến thức sang dạy học
tiếp cận phẩm chất và năng lực. Các kì thi chọn học sinh giỏi các cấp hay tuyển sinh
vào các trường đại học đều hướng đến mục tiêu chọn ra những học sinh có năng lực
giải quyết vấn đề sáng tạo hay năng lực vận dụng kiến thức đã học... Tuy nhiên, hiện
nay việc tổ chức dạy học phần lớn vẫn đang nặng về lối truyền thụ kiến thức hoặc
giáo viên cùng lúc hướng yêu cầu cần đạt của học sinh đến quá nhiều năng lực trong
một tiết dạy học - điều này vô tình làm học sinh cảm thấy áp lực và thiếu hứng thú
đối với môn Sinh học. “Tuần hoàn máu” là nội dung được đề cập trong chương trình
Sinh học 11, phần kiến thức này khá khó đối với học sinh khi tiếp cận nhưng lại có
yếu tố thực tiễn cao và gần gũi với cuộc sống hàng ngày. Trước những mục tiêu về
đổi mới giáo dục cũng như thực trạng dạy học phát triển năng lực môn Sinh học ở
trường THPT, chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu cơ sở về lí luận cũng như thực tiễn,
thực nghiệm Sư phạm để xây dựng đề tài “Phát triển năng lực vận dụng kiến thức
cho học sinh qua dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu” phần Sinh học cơ thể - THPT”.
1.2. Tính mới và đóng góp của đề tài
- Góp phần hệ thống hóa lý luận và cơ sở thực tiễn của việc tổ chức dạy học
chủ đề; Xây dựng quy trình tổ chức dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu” để phát triển
phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh hệ chuyên Sinh
học và học sinh hệ không chuyên.
- Xây dựng công cụ đánh giá năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh qua
bài tập thực tiễn, bài tập tình huống và dạy học dự án.
2
1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng: Thiết kế và tổ chức dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu” nhằm phát
triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh.
- Phạm vi nghiên cứu:
+ Quy trình thiết kế và tổ chức dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu” để phát triển
năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh.
+ Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn ở
học sinh hệ chuyên Sinh học và hệ không chuyên.
+ Xây dựng các bài tập thực tiễn và dạy học dự án để phát triển năng lực cho
học sinh và trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi chủ đề “Tuần hoàn máu”.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
1.4.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến nội dung kiến thức về nội dung
chương I – Chuyển hóa vật chất và năng lượng, chương trình Sinh học lớp học 11
THPT đặc biệt nghiên cứu về các vấn đề liên quan Tuần hoàn máu.
Nghiên cứu các tài liệu về năng lực, các công cụ phát triển và đánh giá năng
lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh.
1.4.2. Phương pháp điều tra – thống kê
Điều tra thực trạng việc dạy học theo hướng phát triển năng lực vận dụng kiến
thức vào thực tiễn cho HS trong môn Sinh học thông qua Phiếu thăm dò ý kiến, khảo
sát giáo viên.
Sử dụng công cụ đánh giá năng lực của học sinh như bài tập thực tiễn, bài tập
tình huống, dự án học tập cùng với các bảng hỏi, bảng kiểm, rubric.
Sử dụng phương pháp thống kê toán học để phân tích, đánh giá thực trạng
chính xác và khách quan. Căn cứ vào kết quả thu được sau thực nghiệm, các số liệu
sẽ được sắp xếp và xử lý bằng ứng dụng Google forms (biểu mẫu Google) và phần
mềm Microsoft Excel 2021.
1.4.3. Phương pháp tham vấn chuyên gia
Sau khi thiết kế và xây dựng câu hỏi, bài tập đánh giá năng lực của học sinh,
tôi sẽ tham khảo ý kiến của một số giảng viên, giáo viên có kinh nghiệm.
1.4.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Sau khi xây dựng câu hỏi, bài tập đánh giá năng lực học sinh, tôi tiến hành
thực nghiệm ở trường THPT để kiểm tra tính đúng đắn của giả thuyết nghiên cứu.
Kết quả thực nghiệm được đánh giá qua phiếu quan sát và bài kiểm tra.
3
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
2.1. Cơ sở khoa học
2.1.1. Cơ sở lý luận của đề tài
2.1.1.1 Cơ sở lý luận của hoạt động dạy học chủ đề
* Khái niệm dạy học theo chủ đề
Dạy học theo chủ đề là sự kết hợp giữa mô hình dạy học truyền thống và hiện
đại, ở đó GV ngoài truyền thụ kiến thức còn hướng dẫn HS tự mình tìm kiếm thông
tin, sử dụng kiến thức vào giải quyết các nhiệm vụ có liên quan thực tiễn.
* Các đặc điểm của dạy học theo chủ đề.
Với phương pháp học theo chủ đề, học sinh được học tập theo từng chủ đề và
nghiên cứu sâu các chủ đề dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Các em được giao bài
tập hoặc bài thực nghiệm làm việc theo từng nhóm với từng đề án riêng của môn
học. Với phương pháp học này, việc thảo luận và hợp tác tìm ra giải pháp cho vấn
đề giúp các em phát triển khả năng học độc lập rất nhiều. Do đó qua quá trình tự
khám phá và thực hành, các em hiểu biết vấn đề sâu hơn là chỉ nghe giảng và chép
bài
* So với cách dạy truyền thống, dạy học theo chủ đề có những ưu điểm sau:
- Các nhiệm vụ học tập được HS chủ động tìm hướng giải quyết vấn đề.
- HS được tổng hợp kiến thức có hệ thống và các nội dung liên quan chặt chẽ
với nhau.
- Qua mỗi tiết học, ngoài những kĩ năng hiểu, biết, vận dụng HS còn rèn luyện
cho chính mình kĩ năng phân tích, tổng hợp và đánh giá.
- Ngoài những kiến thức lí thuyết trên lớp, HS còn biết vận dụng những kiến
thức đó vào để giải quyết những vấn đề liên quan đến thực tiễn.
* Vai trò, ý nghĩa của dạy học theo chủ đề (DHTCĐ)
DHTCĐ là mô hình DH có nhiều ưu điểm, đặc biệt là góp phần thực hiện
được mục tiêu giáo dục – đào tạo những con người tích cực, năng động, vừa thực
hiện được chủ trương giảm tải, tránh được sự trùng lặp gây nhàm chán cho người
học, giúp HS có khả năng tổng hợp các kiến thức đã học, đảm bảo được thời gian tổ
chức DH của GV.
Phương pháp DHTCĐ đã mang lại ý nghĩa như sau:
- HS được học tập theo từng chủ đề và nghiên cứu sâu các chủ đề dưới sự
hướng dẫn của GV. HS được giao bài tập hoặc bài thực nghiệm làm việc theo từng
nhóm với từng đề án riêng của môn học. Việc thảo luận và hợp tác tìm ra giải pháp
cho vấn đề giúp HS phát triển khả năng học độc lập rất nhiều. Chính quá trình tự
khám phá và thực hành, HS hiểu biết vấn đề sâu hơn là chỉ nghe giảng và chép bài.