TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số142(12/2021)

21
NĂNGLỰCCẠNHTRANHCỦADOANHNGHIỆP
DONỮLÀMCHỦTẠIVITNAM
ĐàoNgọcTiến
TrườngĐạihọcNgoạithương,HàNội,ViệtNam
ChuThịMaiPhương
TrườngĐạihọcNgoạithương,HàNội,ViệtNam
PhạmHoàngNgân
CôngtyCphầnNghiêncứuvàĐầutưKinhdoanhNôngnghiệpSángtạo,
HàNội,ViệtNam
LươngThịĐàiTrang
TrườngĐạihọcNgoạithương,HàNội,ViệtNam
TrầnTríDũng
ChươngtrìnhKhởinghiệpThụySỹ
ThịThuHà
TrườngĐạihọcNgoạithương,HàNội,ViệtNam
Ngàynhn:24/09/2021;Ngàyhoàntnhbiêntp:06/12/2021;Ngàyduytđăng:
Tómtắt:Doanhnghiệpdonữlàmchủngàycàngđónggópvaitròquantrọngcho
sựpháttriểnkinhtế-xãhộiởViệtNamvàthếgiới.Tuynhiên,doanhnghiệpdo
nữlàmchủlạiđốimặtvớinhiềukhókhăntrongquátrìnhpháttriểnvàcónăng
lựccạnhtranhhạnchế.Trongkhiđó,cácnghiêncứuvềdoanhnghiệpdonữlàm
chủtạiViệtNamcònítvềsốợng,hẹpvềphạmvivàchỉtậptrungkhaithácmột
khíacạnhriênglẻnênthiếutínhtổngquát.Nghiêncứunàydựatrênmôtảsốliệu
thốngkêquymôlớnđểđưarabứctranhtoàncảnhvềnănglựccạnhtranhcủa
doanhnghiệpdonữlàmchủtạiViệtNamgiaiđoạn2012-2020.Dữliệuthốngkê
trựcquanđãthểhiệnsựhạnchếtrongnglựccạnhtranhcủadoanhnghiệpdo
nữmchủ,vềquymô,doanhthu,lợinhuận,côngnghệvàđổimớisángtạo.Đây
căncứthựctiễnđểxâydựngvàthựchiệncácchínhsáchhỗtrợdànhchodoanh
nghiệpdonữlàmchủtạiViệtNam.
Từkhóa:Doanhnghiệpdonữmch,Doanhnghiệpnhvàvừa(SMEs),Xutkhẩu
Tácgiảliênhệ,Email:dntien@ftu.edu.vn
TpchíQuảnlývàKinhtếquốctế
Trangchủ:http://tapchi.ftu.edu.vn
661
TẠP CHÍ
QUN
¨KINHTẾQUỐCT
22

TpchíQuảnlýKinhtếquốctế,số142(12/2021)
1.Đặtvnđ
cdoanhnghiệpdonữlàmchủđangpháttriểnliêntụctrênphạmvitoàncầu,
ởcảcácquốcgiapháttriểnvàđangpháttriển,đónggópmộtphầnlớnvàosgia
ngthunhậphộgiađìnhvàngtrưởngkinhtếvĩmôcủacácnềnkinhtế(Kalpana,
2016;Coleman,2007),tạoviệclàmcũngnhưđóngpvàogiảiquyếtcácvấnđề
kinhdoanhvàquảntrị(Ascher,2012).Cácnềnkinhtếcómứcđộbìnhđẳnggiới
caohơnthườngcónănglựccạnhtranhtốthơnvàthịnhvượnghơn.ỞViệtNam,
nữdoanhnhânngàycàngđượcnhìnnhậnlàmộtđộnglựccủapháttriểnkinhtế
(ESCAP,2020).Nữgiớichiếmphầnlớnlựclượnglaođộngtrongcácdoanhnghiệp
siêunhỏ(Hà,2006).TheochỉsốnữdoanhnhânMastercard2020,ViệtNamcótỷ
lệnữlàmchủdoanhnghiệpcaonhấtĐôngNamÁ(MastercardNewsroom,2020).
ChínhphủViệtNamđãcónhữngchínhsáchnhằmhỗtrợdoanhnghiệpdonữ
mchủ.Nghịquyếtsố11-NQ/TWcủaBộChínhtrịbanhànhngày27tháng4năm
2007vềcôngtácnữthờikỳđẩymạnhcôngnghiệphóa,hiệnđạihóađấtớcđã
cđịnhmộttrongnhữngmụctiêuquantrọngcủacáchmạngViệtNamtrongthời
kỳmớilàthựchiệnbìnhđẳnggiớitrênmọilĩnhvực,pháthuytiềmnăngnâng
caođịavịcủanữ.ThủtướngChínhphủphêduyệtChiếnlượcquốcgiavềbìnhđẳng
giớigiaiđoạn2011-2020vớimụctiêutỷlệnữlàmchủdoanhnghiệpđạt30%vào
m2015vàtừ35%trởlênvàonăm2020.LuậtHỗtrợDoanhnghiệpnhỏvàvừa
2017đãchỉra15nhthứchỗtrợdànhchocácdoanhnghiệpnhỏvàvừa,trongđó
baogồmdoanhnghiệpnhỏvàvừadonữlàmchủnhưsau:hỗtrợtiếpcậntíndụng;
bảolãnhtíndụng;hỗtrợthuế,kếtoán;hỗtrợmặtbằngsảnxuất;hỗtrợcôngnghệ,
sởươmtạo,cơsởkỹthuật,khulàmviệcchung;hỗtrợmởrộngthịtrường;hỗ
trthôngtin,tưvấnvàpháp;hỗtrợpháttriểnnguồnnhânlực;hỗtrợchuyểnđổi
hộkinhdoanhthànhdoanhnghiệpnhỏvàvừa,khởinghiệpsángtạo,thamgiacụm
liênkếtngànhvàchuỗigiátrị.Cùngvớiđó,Nghịđịnh39/2018/NĐ-CPquyđịnh
chitiếtmộtsốđiềucủaLuậtHỗtrợDoanhnghiệpnhỏvàvừacũngđượcbanhành.
THECOMPETITIVENESSCAPABILITIESOF
WOMEN-OWNEDENTERPRISESINVIETNAM
Abstract: Women-owned enterprises play an increasingly important role in
socio-economic development in Vietnam and all over the world. However,
women-owned enterprises encounter signicant diculties and have weak
competitiveness.Meanwhile,relatedliteratureinVietnamislimitedinnumber,
narrowingeographicalscopeandonlyfocusesonsingleperspectives,whichlacks
necessarygenerality.Basedondescriptivelarge-scalestatistics,thisstudyaimsto
giveanoveralllandscapeofwomen-ownedenterprisesinVietnamintheperiod
2012-2020.Subjectivestatisticaldatademonstratesthelimitedcompetitiveness
of women-owned enterprises in terms of size, revenue, benets, technology,
and innovation. Finding of this paper serve as the basis for the design and
implementationofsupportingpoliciesforVietnamesewomen-ownedenterprises.
Keywords:Women-OwnedEnterprises,SmallandMediumEnterprises(SMEs),
Export
TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số142(12/2021)

23
Mặcdùnhậnđượcsựquantâmhỗtrợcósốlượngtăngdần,doanhnghiệp
donữlàmchủởViệtNamcòngặpnhiềukhókhăn,ràocảnvànănglựccạnhtranh
hạnchế(IFC,2017).Tới98,8%doanhnghiệpnhỏvàvừadonữlàmchủcóquy
mônhỏvàsiêunhỏ,hoạtđộngtronglĩnhvựcdịchvụ(61,4%).Đặcđiểmnàycũng
khátươngđồngvớidoanhnghiệpnhỏvàvừadonữlàmchủởtrênthếgiới.Doanh
nghiệpnhỏvàvừadonữlàmchủgặpnhiềukhókhăngắnliềnvớiyếutốgiớicủa
chủdoanhnghiệptrongpháttriển,baogồm:tiếpcậnnguồnlực,thôngtin,kiến
thức,kỹnăngvàmạnglướikinhdoanh.Tháogỡkhókhănvàhỗtrợdoanhnghiệp
nhỏvàvừadonữlàmchủvừagiúpkhaitháctiềmnăngchotăngtrưởngvừagóp
phầnnângcaoquyềnnăngkinhtếcủanữgiới.
Trongkhiđó,nghiêncứuvềdoanhnghiệpdonữlàmchủởViệtNamnóichung
cònrấthạnchế,thườngchỉtậptrungvàomộtkhíacạnhđơnlẻcủadoanhnghiệpvà
trênphạmvinhỏ,chưacónghiêncứunàovềnănglựccạnhtranhcủadoanhnghiệp
donữlàmchủ,đặcbiệtlàtrênphạmvirộng.Nghiêncứunàynhằmmụcđíchtrình
ybứctranhtoàncảnhvềdoanhnghiệpdonữlàmchủtoànViệtNamdựatrênsố
liệuthốngkêquymôlớn,trongđócómộtsốtiêuchíphảnánhnănglựccạnhtranh
củadoanhnghiệpdonữlàmchủ.
2.Tổngquantìnhhìnhnghiêncứu
Từnhữngnăm1990đếnnay,lýthuyếtvềnănglựccạnhtranhtrênthếgiớibước
vàothờikỳ“bùngnổ”vớisợngcôngtrìnhnghiêncứuđượccôngbốrấtlớn
(Thorne&cộngsự,2002;Flanagan&cộngsự,2007).Xétvềphạmvi,nghiêncứu
nănglựccạnhtranhgồmbacấpđộ:nănglựccạnhtranhquốcgia,nănglựccạnh
tranhngànhvànănglựccạnhtranhdoanhnghiệp.Giữacáccấpđộnàycómộtmối
liênhệchặtchẽ(Anca,2012).Ởcấpđộdoanhnghip,Ambastha&Momaya(2004)
đãđưaralýthuyếtvềnănglựccạnhtranh(NLCT)ởcấpđộdoanhnghiệp.Nghiên
cứuchỉrarằng,NLCTcủadoanhnghiệpchịunhhưởngcủacácyếutố:(1)Nguồn
lực(nguồnnhânlực,cấutrúc,vănhóa,trìnhđộcôngnghệ,tàisảncaDN);(2)Quy
trình(chiếnlược,quytrìnhquảnlý,quytrìnhcôngnghệ,quytrìnhtiếpthị);(3)
Hiệusuất(chiphí,giácả,thịphần,pháttriểnsảnphẩmmới).Tuynhiên,nghiên
cứuchỉdừnglạiởNLCTcủadoanhnghiệpnóichungchưaphânbiệtvềquy
mô,địalý,lĩnhvựchoạtđộng.HaynghiêncứucủaHo(2005)vềmốiquanhệgiữa
cáchoạtđộngquảntrịtrongdoanhnghiệpvàNLCTđãđưaramôhìnhđolường
cáchoạtđộngquảntrịtrongdoanhnghipthôngquanămkhíacạnh:(1)Cơcấuhội
đồngquảntrị;(2)Cươngvịquảnlý;(3)Chiếnlượclãnhđạo;(4)Sởhữutậptrung
vàcácmốiquanhệvốn–thịtrường;và(5)Tráchnhimxãhộicómốiquanhệvới
NLCTcủadoanhnghiệp.Kếtquảphântíchhồiquychothấy,cósựảnhhưởngcủa
hoạtđộngquảntrịtrongdoanhnghiệpvớiNLCT,mốiquanhệnàylàtíchcực.Tuy
nhiên,nghiêncứunàychỉtậptrungvàomốiquanhệgiữaNLCTvànănglựcquản
trịdoanhnghiệpmàkhôngtđếnnhữngkhíacạnhkhác.Ngoàira,Onar&Polat
(2010)nghiêncứuvềcnhântốtácđộngtớiNLCTvàlựachọnchiếnlượckinh
24

TpchíQuảnlýKinhtếquốctế,số142(12/2021)
doanhcủacácdoanhnghiệpniêmyếttạiThổNhĩKỳthôngquaphỏngvấnqunlý
vàđánhgiáthôngquabảnghỏi.Tuynhiênnghiêncunàychỉsửdụng104quant,
quymômẫucònnhỏnêntínhđạidinchưacao.Bêncạnhđó,nghiêncứucủaSauka
(2014)đolườngcácnhântốảnhhưởngđếnNLCTcủacácngtyLatvia.Nghiên
cứuxácđịnhcácnhântốtácđộngthôngquabảnghỏivàtínhđiểmtrungbìnhmà
khôngđánhgiátácđộng.Hầuhếtcácnghiêncứutrênthếgiớikhixácđịnhvàđo
ờngcácnhântốảnhhưởngđếnNLCTcủadoanhnghiệpđềusdụngkhảotvới
dữliệusơcấpvàchưađềcpđếnvấnđềgiớitínhcủachủdoanhnghiệp.
ỞViệtNam,cóxuấthiệncácnghiêncứuvềNLCTcủadoanhnghiệpvàđềcập
đếnvấnđềgiớinhưngcònhạnchế.ĐiểnhìnhcóthểkểđếnnghiêncứucủaThảo&
Trang(2020)vềngdụngthươngmạiđiệntửtrongdoanhnghiệpdonữlàmchủ.
Hay,ảnhhưởngcủayếutốvềgiớitronghộiđồngquảntrịđếnhiệuquảhoạtđộng
củadoanhnghiệp(Anh&Trang,2018).Vàcácyếutốảnhởngđếnhiệuquả
hoạtđộngcủadoanhnghiệpdonữlàmchủ(Mai,2018).Hầuhếtnếunghiêncứu
vềdoanhnghiệpdonữlàmchủ,cácnghiêncứuđitrướcchỉtậptrungvàomộtlĩnh
vựcvàkhôngđềcậpchínhxácđếnNLCT.Dođó,chưacótínhkháiquátchưa
địnhvịđượcNLCTcủadoanhnghiệpdonữlàmchủlànhưthếnào.Nghiêncứu
ycủachúngtôibằngcáchsửdụngbộdữliệuthứcấpdoGSOthựchiệnđểphân
tích,địnhvịNLCTcủadoanhnghiệpdonữlàmchủtạiViệtNam.
3.Phươngphpnghiêncứu
iviếtsửdụngphươngphápnghiêncứuđịnhtính,thốngkêmôtảtừsốliệu
điềutradoanhnghiệpcủaTổngcụcThốngkê(TCTK)từnăm2012-2018.Đâylà
dữliệuvềdoanhnghiệpđượcthuthậpthườngniênbởiTCTK.Tuynhiên,dođộtrễ
củadữliệutươngđốilớnnêntớithờiđiểmnghiêncu(tháng10năm2021),nguồn
dữliệumớiđượccậpnhậttớihếtnăm2018.Riêngđốivớisốlượngvàtỷlệdoanh
nghiệpdonữlàmchủ,nhómnghiêncứukếthợpthêmmộtnguồndữliệutừCổng
thôngtinquốcgiavềđăngkýdoanhnghiệpchogiaiđoạn2019-2020.
Nhómtácgiảsửdụngdữliệuthuthậpđượcđểphânchđặcđiểmdoanhnghiệp
donữlàmchủởViệtNamvềsốlượng,tỷlệ,quymô,loạihình,ngành,phânbố,
sốlaođộng.Ngoàira,nghiêncứucònkhaitháccácyếutốđánhgiánănglựccạnh
tranhcủadoanhnghiệpnhưxuấtkhẩu,doanhthu,lợinhuận,nguồnvốn,côngnghệ
đổimớisángtạo.
4.Kếtqunghncứuvàtholuận
4.1Sốlưngvtỷlệdoanhnghiệpdophụnlmchủ
Theothờigiantừ2012-2020,sốlượngdoanhnghiệpdophụnữlàmchủliêntục
ngvớitốcđộítnhất2%/năm.Tínhđếnđầunăm2020,sốdoanhnghiệpdophụnữ
mchủđạt319.000doanhnghiệp,chiếmgần25%tổngsốdoanhnghiệptrongcả
TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số142(12/2021)

25
nước,cònkháxasovớimức35%màChínhphủđặtratrongChiếnlượcquốcgia
vềbìnhđẳnggiớigiaiđoạn2011-2020.
Hình1.Tỷlệdoanhnghiệpdophụnữlàmchnăm2012-2020
Ngun:Tnghợpcủanhómtácgi
4.2Doanhnghiệpdophụnlmchủtheoquymô
Phânloạidoanhnghiệptheoquymôđượctiếnhànhtheocáctiêuchíđượcquy
địnhtạiLuậthỗtrợDoanhnghiệpnhỏvàvừa2017.Cáctiêuchíbaogồmlĩnhvực,
sốlaođộng,doanhthuvànguồnvốncủadoanhnghiệp.Cácsốliệuthốngcho
thấydoanhnghiệpdonữlàmchủphânbốkhôngđồngđềuvềquymô.
Ởquymôsiêunhỏ,sốlượngvàtỷtrọngdoanhnghiệpdophụnữlàmchủtăng
dầnđềutừ87.862doanhnghiệp,chiếm74,9%năm2012lên141.385doanhnghiệp,
chiếm78,1%năm2017.Đặcbiệt,năm2018chứngkiếnsựgiatăngđộtbiếnvềsố
ợngcủadoanhnghiệpdophụnữlàmchủquymôsiêunhỏ,đạt172.135doanh
nghiệp,chiếm84,1%vàgiữtỷtrọngnàytrongnămtiếptheo,đạt268.316doanh
nghiệpnữlàmchủđầunăm2020.Sựthayđổiychothấycósựchuyểnbiếntrong
lựachọnquykinhdoanhcủacácdoanhnghiệpdophụnữlàmchủ:phụnữcó
xuhướnglựachọnthànhlậpnhữngdoanhnghiệpcóquymônhỏngàycàngcao,
vìmộtsốlýdo:(i)Việcthànhlập,điềuhành,quảnlýnhữngdoanhnghiệpquymô
nhỏdễdànghơn;(ii)Khixảyrarủiro,nguycơphásảnhoặcđóngcửa,thìnhững
rủiro,nguyđótácđộngíthơnsovớicácdoanhnghiệplớn.Ngoàira,sựgiatăng
doanhnghiệpsiêunhỏdophụnữlàmchủtừnăm2018trởlạiđâycònxuấtpháttừ
nhữngchínhsáchkhuyếnkhíchvàhỗtrợdànhchodoanhnghiệpvừavànhỏ,trong
đócónhữngchínhsáchkhuyếnkhích,hỗtrợdànhriêngchodoanhnghiệpnhỏvà
vừadophụnữlàmchủcóhiệulựctừ01/01/2018trêncơsởcủaLuậtHỗtrợdoanh
nghiệpvừavànhỏnăm2017.