
TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số142(12/2021)
21
NĂNGLỰCCẠNHTRANHCỦADOANHNGHIỆP
DONỮLÀMCHỦTẠIVIỆTNAM
ĐàoNgọcTiến
TrườngĐạihọcNgoạithương,HàNội,ViệtNam
ChuThịMaiPhương
TrườngĐạihọcNgoạithương,HàNội,ViệtNam
PhạmHoàngNgân
CôngtyCphầnNghiêncứuvàĐầutưKinhdoanhNôngnghiệpSángtạo,
HàNội,ViệtNam
LươngThịĐàiTrang
TrườngĐạihọcNgoạithương,HàNội,ViệtNam
TrầnTríDũng
ChươngtrìnhKhởinghiệpThụySỹ
LêThịThuHà
TrườngĐạihọcNgoạithương,HàNội,ViệtNam
Ngàynhận:24/09/2021;Ngàyhoànthànhbiêntập:06/12/2021;Ngàyduyệtđăng:
Tómtắt:Doanhnghiệpdonữlàmchủngàycàngđónggópvaitròquantrọngcho
sựpháttriểnkinhtế-xãhộiởViệtNamvàthếgiới.Tuynhiên,doanhnghiệpdo
nữlàmchủlạiđốimặtvớinhiềukhókhăntrongquátrìnhpháttriểnvàcónăng
lựccạnhtranhhạnchế.Trongkhiđó,cácnghiêncứuvềdoanhnghiệpdonữlàm
chủtạiViệtNamcònítvềsốlượng,hẹpvềphạmvivàchỉtậptrungkhaithácmột
khíacạnhriênglẻnênthiếutínhtổngquát.Nghiêncứunàydựatrênmôtảsốliệu
thốngkêquymôlớnđểđưarabứctranhtoàncảnhvềnănglựccạnhtranhcủa
doanhnghiệpdonữlàmchủtạiViệtNamgiaiđoạn2012-2020.Dữliệuthốngkê
trựcquanđãthểhiệnsựhạnchếtrongnănglựccạnhtranhcủadoanhnghiệpdo
nữlàmchủ,vềquymô,doanhthu,lợinhuận,côngnghệvàđổimớisángtạo.Đây
làcăncứthựctiễnđểxâydựngvàthựchiệncácchínhsáchhỗtrợdànhchodoanh
nghiệpdonữlàmchủtạiViệtNam.
Từkhóa:Doanhnghiệpdonữlàmchủ,Doanhnghiệpnhỏvàvừa(SMEs),Xuấtkhẩu
Tácgiảliênhệ,Email:dntien@ftu.edu.vn
TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế
Trangchủ:http://tapchi.ftu.edu.vn
661
TẠP CHÍ
QUẢNLÝ
¨KINHTẾQUỐCTẾ

22
TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số142(12/2021)
1.Đặtvnđề
Cácdoanhnghiệpdonữlàmchủđangpháttriểnliêntụctrênphạmvitoàncầu,
ởcảcácquốcgiapháttriểnvàđangpháttriển,đónggópmộtphầnlớnvàosựgia
tăngthunhậphộgiađìnhvàtăngtrưởngkinhtếvĩmôcủacácnềnkinhtế(Kalpana,
2016;Coleman,2007),tạoviệclàmcũngnhưđónggópvàogiảiquyếtcácvấnđề
kinhdoanhvàquảntrị(Ascher,2012).Cácnềnkinhtếcómứcđộbìnhđẳnggiới
caohơnthườngcónănglựccạnhtranhtốthơnvàthịnhvượnghơn.ỞViệtNam,
nữdoanhnhânngàycàngđượcnhìnnhậnlàmộtđộnglựccủapháttriểnkinhtế
(ESCAP,2020).Nữgiớichiếmphầnlớnlựclượnglaođộngtrongcácdoanhnghiệp
siêunhỏ(Hà,2006).TheochỉsốnữdoanhnhânMastercard2020,ViệtNamcótỷ
lệnữlàmchủdoanhnghiệpcaonhấtĐôngNamÁ(MastercardNewsroom,2020).
ChínhphủViệtNamđãcónhữngchínhsáchnhằmhỗtrợdoanhnghiệpdonữ
làmchủ.Nghịquyếtsố11-NQ/TWcủaBộChínhtrịbanhànhngày27tháng4năm
2007vềcôngtácnữthờikỳđẩymạnhcôngnghiệphóa,hiệnđạihóađấtnướcđã
xácđịnhmộttrongnhữngmụctiêuquantrọngcủacáchmạngViệtNamtrongthời
kỳmớilàthựchiệnbìnhđẳnggiớitrênmọilĩnhvực,pháthuytiềmnăngvànâng
caođịavịcủanữ.ThủtướngChínhphủphêduyệtChiếnlượcquốcgiavềbìnhđẳng
giớigiaiđoạn2011-2020vớimụctiêutỷlệnữlàmchủdoanhnghiệpđạt30%vào
năm2015vàtừ35%trởlênvàonăm2020.LuậtHỗtrợDoanhnghiệpnhỏvàvừa
2017đãchỉra15hìnhthứchỗtrợdànhchocácdoanhnghiệpnhỏvàvừa,trongđó
baogồmdoanhnghiệpnhỏvàvừadonữlàmchủnhưsau:hỗtrợtiếpcậntíndụng;
bảolãnhtíndụng;hỗtrợthuế,kếtoán;hỗtrợmặtbằngsảnxuất;hỗtrợcôngnghệ,
cơsởươmtạo,cơsởkỹthuật,khulàmviệcchung;hỗtrợmởrộngthịtrường;hỗ
trợthôngtin,tưvấnvàpháplý;hỗtrợpháttriểnnguồnnhânlực;hỗtrợchuyểnđổi
hộkinhdoanhthànhdoanhnghiệpnhỏvàvừa,khởinghiệpsángtạo,thamgiacụm
liênkếtngànhvàchuỗigiátrị.Cùngvớiđó,Nghịđịnh39/2018/NĐ-CPquyđịnh
chitiếtmộtsốđiềucủaLuậtHỗtrợDoanhnghiệpnhỏvàvừacũngđượcbanhành.
THECOMPETITIVENESSCAPABILITIESOF
WOMEN-OWNEDENTERPRISESINVIETNAM
Abstract: Women-owned enterprises play an increasingly important role in
socio-economic development in Vietnam and all over the world. However,
women-owned enterprises encounter signicant diculties and have weak
competitiveness.Meanwhile,relatedliteratureinVietnamislimitedinnumber,
narrowingeographicalscopeandonlyfocusesonsingleperspectives,whichlacks
necessarygenerality.Basedondescriptivelarge-scalestatistics,thisstudyaimsto
giveanoveralllandscapeofwomen-ownedenterprisesinVietnamintheperiod
2012-2020.Subjectivestatisticaldatademonstratesthelimitedcompetitiveness
of women-owned enterprises in terms of size, revenue, benets, technology,
and innovation. Finding of this paper serve as the basis for the design and
implementationofsupportingpoliciesforVietnamesewomen-ownedenterprises.
Keywords:Women-OwnedEnterprises,SmallandMediumEnterprises(SMEs),
Export

TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số142(12/2021)
23
Mặcdùnhậnđượcsựquantâmhỗtrợvàcósốlượngtăngdần,doanhnghiệp
donữlàmchủởViệtNamcòngặpnhiềukhókhăn,ràocảnvànănglựccạnhtranh
hạnchế(IFC,2017).Tới98,8%doanhnghiệpnhỏvàvừadonữlàmchủcóquy
mônhỏvàsiêunhỏ,hoạtđộngtronglĩnhvựcdịchvụ(61,4%).Đặcđiểmnàycũng
khátươngđồngvớidoanhnghiệpnhỏvàvừadonữlàmchủởtrênthếgiới.Doanh
nghiệpnhỏvàvừadonữlàmchủgặpnhiềukhókhăngắnliềnvớiyếutốgiớicủa
chủdoanhnghiệptrongpháttriển,baogồm:tiếpcậnnguồnlực,thôngtin,kiến
thức,kỹnăngvàmạnglướikinhdoanh.Tháogỡkhókhănvàhỗtrợdoanhnghiệp
nhỏvàvừadonữlàmchủvừagiúpkhaitháctiềmnăngchotăngtrưởngvừagóp
phầnnângcaoquyềnnăngkinhtếcủanữgiới.
Trongkhiđó,nghiêncứuvềdoanhnghiệpdonữlàmchủởViệtNamnóichung
cònrấthạnchế,thườngchỉtậptrungvàomộtkhíacạnhđơnlẻcủadoanhnghiệpvà
trênphạmvinhỏ,chưacónghiêncứunàovềnănglựccạnhtranhcủadoanhnghiệp
donữlàmchủ,đặcbiệtlàtrênphạmvirộng.Nghiêncứunàynhằmmụcđíchtrình
bàybứctranhtoàncảnhvềdoanhnghiệpdonữlàmchủtoànViệtNamdựatrênsố
liệuthốngkêquymôlớn,trongđócómộtsốtiêuchíphảnánhnănglựccạnhtranh
củadoanhnghiệpdonữlàmchủ.
2.Tổngquantìnhhìnhnghiêncứu
Từnhữngnăm1990đếnnay,lýthuyếtvềnănglựccạnhtranhtrênthếgiớibước
vàothờikỳ“bùngnổ”vớisốlượngcôngtrìnhnghiêncứuđượccôngbốrấtlớn
(Thorne&cộngsự,2002;Flanagan&cộngsự,2007).Xétvềphạmvi,nghiêncứu
nănglựccạnhtranhgồmbacấpđộ:nănglựccạnhtranhquốcgia,nănglựccạnh
tranhngànhvànănglựccạnhtranhdoanhnghiệp.Giữacáccấpđộnàycómộtmối
liênhệchặtchẽ(Anca,2012).Ởcấpđộdoanhnghiệp,Ambastha&Momaya(2004)
đãđưaralýthuyếtvềnănglựccạnhtranh(NLCT)ởcấpđộdoanhnghiệp.Nghiên
cứuchỉrarằng,NLCTcủadoanhnghiệpchịuảnhhưởngcủacácyếutố:(1)Nguồn
lực(nguồnnhânlực,cấutrúc,vănhóa,trìnhđộcôngnghệ,tàisảncủaDN);(2)Quy
trình(chiếnlược,quytrìnhquảnlý,quytrìnhcôngnghệ,quytrìnhtiếpthị);và(3)
Hiệusuất(chiphí,giácả,thịphần,pháttriểnsảnphẩmmới).Tuynhiên,nghiên
cứuchỉdừnglạiởNLCTcủadoanhnghiệpnóichungmàchưaphânbiệtvềquy
mô,địalý,lĩnhvựchoạtđộng.HaynghiêncứucủaHo(2005)vềmốiquanhệgiữa
cáchoạtđộngquảntrịtrongdoanhnghiệpvàNLCTđãđưaramôhìnhđolường
cáchoạtđộngquảntrịtrongdoanhnghiệpthôngquanămkhíacạnh:(1)Cơcấuhội
đồngquảntrị;(2)Cươngvịquảnlý;(3)Chiếnlượclãnhđạo;(4)Sởhữutậptrung
vàcácmốiquanhệvốn–thịtrường;và(5)Tráchnhiệmxãhộicómốiquanhệvới
NLCTcủadoanhnghiệp.Kếtquảphântíchhồiquychothấy,cósựảnhhưởngcủa
hoạtđộngquảntrịtrongdoanhnghiệpvớiNLCT,mốiquanhệnàylàtíchcực.Tuy
nhiên,nghiêncứunàychỉtậptrungvàomốiquanhệgiữaNLCTvànănglựcquản
trịdoanhnghiệpmàkhôngxétđếnnhữngkhíacạnhkhác.Ngoàira,Onar&Polat
(2010)nghiêncứuvềcácnhântốtácđộngtớiNLCTvàlựachọnchiếnlượckinh

24
TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số142(12/2021)
doanhcủacácdoanhnghiệpniêmyếttạiThổNhĩKỳthôngquaphỏngvấnquảnlý
vàđánhgiáthôngquabảnghỏi.Tuynhiênnghiêncứunàychỉsửdụng104quansát,
quymômẫucònnhỏnêntínhđạidiệnchưacao.Bêncạnhđó,nghiêncứucủaSauka
(2014)đolườngcácnhântốảnhhưởngđếnNLCTcủacáccôngtyởLatvia.Nghiên
cứuxácđịnhcácnhântốtácđộngthôngquabảnghỏivàtínhđiểmtrungbìnhmà
khôngđánhgiátácđộng.Hầuhếtcácnghiêncứutrênthếgiớikhixácđịnhvàđo
lườngcácnhântốảnhhưởngđếnNLCTcủadoanhnghiệpđềusửdụngkhảosátvới
dữliệusơcấpvàchưađềcậpđếnvấnđềgiớitínhcủachủdoanhnghiệp.
ỞViệtNam,cóxuấthiệncácnghiêncứuvềNLCTcủadoanhnghiệpvàđềcập
đếnvấnđềgiớinhưngcònhạnchế.ĐiểnhìnhcóthểkểđếnnghiêncứucủaThảo&
Trang(2020)vềứngdụngthươngmạiđiệntửtrongdoanhnghiệpdonữlàmchủ.
Hay,ảnhhưởngcủayếutốvềgiớitronghộiđồngquảntrịđếnhiệuquảhoạtđộng
củadoanhnghiệp(Anh&Trang,2018).Vàcácyếutốảnhhưởngđếnhiệuquả
hoạtđộngcủadoanhnghiệpdonữlàmchủ(Mai,2018).Hầuhếtnếunghiêncứu
vềdoanhnghiệpdonữlàmchủ,cácnghiêncứuđitrướcchỉtậptrungvàomộtlĩnh
vựcvàkhôngđềcậpchínhxácđếnNLCT.Dođó,chưacótínhkháiquátvàchưa
địnhvịđượcNLCTcủadoanhnghiệpdonữlàmchủlànhưthếnào.Nghiêncứu
nàycủachúngtôibằngcáchsửdụngbộdữliệuthứcấpdoGSOthựchiệnđểphân
tích,địnhvịNLCTcủadoanhnghiệpdonữlàmchủtạiViệtNam.
3.Phươngphpnghiêncứu
Bàiviếtsửdụngphươngphápnghiêncứuđịnhtính,thốngkêmôtảtừsốliệu
điềutradoanhnghiệpcủaTổngcụcThốngkê(TCTK)từnăm2012-2018.Đâylà
dữliệuvềdoanhnghiệpđượcthuthậpthườngniênbởiTCTK.Tuynhiên,dođộtrễ
củadữliệutươngđốilớnnêntớithờiđiểmnghiêncứu(tháng10năm2021),nguồn
dữliệumớiđượccậpnhậttớihếtnăm2018.Riêngđốivớisốlượngvàtỷlệdoanh
nghiệpdonữlàmchủ,nhómnghiêncứukếthợpthêmmộtnguồndữliệutừCổng
thôngtinquốcgiavềđăngkýdoanhnghiệpchogiaiđoạn2019-2020.
Nhómtácgiảsửdụngdữliệuthuthậpđượcđểphântíchđặcđiểmdoanhnghiệp
donữlàmchủởViệtNamvềsốlượng,tỷlệ,quymô,loạihình,ngành,phânbố,
sốlaođộng.Ngoàira,nghiêncứucònkhaitháccácyếutốđánhgiánănglựccạnh
tranhcủadoanhnghiệpnhưxuấtkhẩu,doanhthu,lợinhuận,nguồnvốn,côngnghệ
vàđổimớisángtạo.
4.Kếtqunghiêncứuvàtholuận
4.1Sốlưngvtỷlệdoanhnghiệpdophụnlmchủ
Theothờigiantừ2012-2020,sốlượngdoanhnghiệpdophụnữlàmchủliêntục
tăngvớitốcđộítnhất2%/năm.Tínhđếnđầunăm2020,sốdoanhnghiệpdophụnữ
làmchủđạt319.000doanhnghiệp,chiếmgần25%tổngsốdoanhnghiệptrongcả

TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số142(12/2021)
25
nước,cònkháxasovớimức35%màChínhphủđặtratrongChiếnlượcquốcgia
vềbìnhđẳnggiớigiaiđoạn2011-2020.
Hình1.Tỷlệdoanhnghiệpdophụnữlàmchnăm2012-2020
Ngun:Tnghợpcủanhómtácgiả
4.2Doanhnghiệpdophụnlmchủtheoquymô
Phânloạidoanhnghiệptheoquymôđượctiếnhànhtheocáctiêuchíđượcquy
địnhtạiLuậthỗtrợDoanhnghiệpnhỏvàvừa2017.Cáctiêuchíbaogồmlĩnhvực,
sốlaođộng,doanhthuvànguồnvốncủadoanhnghiệp.Cácsốliệuthốngkêcho
thấydoanhnghiệpdonữlàmchủphânbốkhôngđồngđềuvềquymô.
Ởquymôsiêunhỏ,sốlượngvàtỷtrọngdoanhnghiệpdophụnữlàmchủtăng
dầnđềutừ87.862doanhnghiệp,chiếm74,9%năm2012lên141.385doanhnghiệp,
chiếm78,1%năm2017.Đặcbiệt,năm2018chứngkiếnsựgiatăngđộtbiếnvềsố
lượngcủadoanhnghiệpdophụnữlàmchủquymôsiêunhỏ,đạt172.135doanh
nghiệp,chiếm84,1%vàgiữtỷtrọngnàytrongnămtiếptheo,đạt268.316doanh
nghiệpnữlàmchủđầunăm2020.Sựthayđổinàychothấycósựchuyểnbiếntrong
lựachọnquymôkinhdoanhcủacácdoanhnghiệpdophụnữlàmchủ:phụnữcó
xuhướnglựachọnthànhlậpnhữngdoanhnghiệpcóquymônhỏngàycàngcao,
vìmộtsốlýdo:(i)Việcthànhlập,điềuhành,quảnlýnhữngdoanhnghiệpquymô
nhỏdễdànghơn;(ii)Khixảyrarủiro,nguycơphásảnhoặcđóngcửa,thìnhững
rủiro,nguycơđótácđộngíthơnsovớicácdoanhnghiệplớn.Ngoàira,sựgiatăng
doanhnghiệpsiêunhỏdophụnữlàmchủtừnăm2018trởlạiđâycònxuấtpháttừ
nhữngchínhsáchkhuyếnkhíchvàhỗtrợdànhchodoanhnghiệpvừavànhỏ,trong
đócónhữngchínhsáchkhuyếnkhích,hỗtrợdànhriêngchodoanhnghiệpnhỏvà
vừadophụnữlàmchủcóhiệulựctừ01/01/2018trêncơsởcủaLuậtHỗtrợdoanh
nghiệpvừavànhỏnăm2017.