Nhà H u Tr n ậ
ầ
ầ (1407 – 1413) là m t giai đo n l ch s c a Vi ạ ị ệ ử ẫ ầ t t ế ắ ư (vi ọ ọ t s Thông giám c này mà ch thu t l Đ i Vi ạ ươ t t ế ắ ố t Nam mà các sách s v n ch a th ng ử ủ ư Khâm đ nhị t: ĐVSKTT) thì g i là nhà H u Tr n, còn ậ ậ ạ i t: CM) thì hoàn toàn không nói đ n c m t ỉ ừ đây, theo sách ĐVSKTT nên g i là nhà H u Tr n. Nhà H u Tr n ậ nh t cách g i. Sách ấ Vi ệ ử s vi c trong nh ng năm đó. ự ệ ộ t s ký toàn th ệ ử ng m c ụ (vi Ở ế ụ ậ ữ ầ ọ
c ầ ậ ị ị ậ ế ướ Đ i Ngu ạ b ị nhà Minh đ i tên tr l ướ Đ i Ngu ạ ở ạ ệ ổ c ố t. Trong th i kỳ này, n ờ ệ ự là không có ch quy n th c s trên toàn lãnh th , nh ng nhà H u Tr n đã đ l ộ c a ủ nhà Hồ b quân đ i i thành i có 6 năm và trên ọ i nhi u bài h c ề ể ạ ỉ ồ ạ ầ ự ự ự ế ộ ổ ư ậ Nhà H u Tr n thành l p tháng 10 âm l ch năm 1407 sau khi nhà n c a ủ nhà Minh xâm chi m và tiêu di Giao Chỉ và chia thành 17 ph , 5 châu và 12 v tr c thu c ti B Chính. Dù ch t n t th c t ủ quý báu v công cu c gi c. ủ ề n ữ ướ ề ộ
Kh i binh ch ng quân Minh ố ở
ớ ướ ẫ c v n không yên, kh p n i n i lên ch ng l ắ (1321-1394). Khi ông ch y đ n Mô Đ , Tr ệ ầ ỗ Gi n Đ nh Đ Khi nhà Minh m i tiêu di t ệ nhà Hồ thì lòng dân trong n Tr n Ng i là con trai vua Tr n Ngh Tông ầ châu này là Tr n Tri u C d ng ông làm vua- x ng là ơ ự ạ ế, đ t niên hi u là H ng Khánh. ạ i. ơ ổ ố ườ i ng Yên thì ng ườ ư ế ặ ộ ệ ư ệ ầ ả ị
ứ ụ ả ầ Đ c ượ Đ ng T t ặ nhi u tr n, gi ậ ấ và Nguy n C nh Chân ễ i phóng m t vùng r ng l n t ộ ả giúp s c, quân Tr n đánh th ng quân Minh và các "ng y quan" ớ ừ Thanh Hoá vào t ắ i Thu n Hoá. ậ ề ộ ớ
Tr n Bô Cô ậ
ạ ả ị ậ ồ ế ế t c quân ườ , Tân Bình, Ngh Anệ Thu n Hóa , Di nễ ậ Ninh Bình) thì các quan thu c vàộ ng An ( các n i ra theo nhi u l m. Tháng Ch p năm M u Tý (1408), Gi n Đ nh Đ h i t ế ộ ấ ả Châu, Thanh Hóa, r i ti n ra đánh Đông Đô. Quân ra đ n Tr nh ng k hào ki ẻ ề ắ t ệ ở ữ ơ
ấ ề ệ ế ưở ệ ữ ộ ị ộ Minh Thành Tổ Chu Đ bi ở Vân Nam sang đánh. M c Th nh cùng v i quan đô ch ớ ạ ế t. Chu Đ sai M c Th nh đem ộ ng là L Ngh vào đ n b n Bô Cô ả ậ ầ ổ ặ ng sĩ ai n y h t s c xung phong, phá tan đ ượ ượ i khu v c ngày nay là ố tr n ti n và đu i M c Th nh v đ n thành C L ng (thành nhà Minh xây t ị ở ậ ạ ế ế ị ế c quân nhà Minh, chém đ ạ ấ ế ứ ề ế ạ ệ ướ ổ ổ ộ ự ộ Quân nhà Minh đem tin y v báo cho vua 40.000 quân ế ự (thu c xã Hi u C , huy n Phong Doanh) thì g p quân H u Tr n. Hai bên giao chi n, Gi n Đ nh Đ t c m tr ng thúc quân, t ữ c L ầ Ngh ề làng Bình Cách, huy n Ý Yên). ệ
ờ ố ừ Hà N iộ ). ể ấ ạ i Đông Quan (t c Đông Đô, ứ v h i đông đ , r i s ra đánh. T đó vua tôi không ị ấ Gi n Đ nh Đ mu n th a th ng đánh tràn ra đ l y l ặ ộ ề ộ ắ i, mu n đ đ i quân các l ể ợ i nghe ng i nói gièm, cho r ng T t không mu n gi ố c hòa thu n. Gi n Đ nh Đ l ế ạ ừ i phóng Đông ả ườ ậ ả ố ủ ồ ẽ ấ ặ ằ ế ắ ạ ị ậ ư ả ấ ị B y gi ế ả ấ Nh ng Đ ng T t ngăn l ư đ ượ Quan vì có "ý khác". Vì v y tháng 3 năm 1409, Gi n Đ nh Đ b t Đ ng T t và quan tham m u là Nguy n ễ C nh Chân đem gi i ai cũng chán n n, không có lòng giúp n a. t đi, thành ra lòng ng ườ ữ ế ả ả
Chia r n i b ẽ ộ ộ
ả ủ t Đ ng T t và Nguy n C nh Chân thì các con c a ả ế ế ấ ệ ầ ộ ị ặ ế ạ ng, Trùng Quang Đ sai t 1409, sau khi Gi n Đ nh Đ gi và Nguy n C nh D ỏ ả ễ Ngh Anệ i Chi La, ướ Nguy n Suý ng ễ ặ ị ễ ọ ị b đi, đón Tr n Quý Khoáng (cháu n i Tr n Ngh Tông và g i ầ Trùng Quang Đế. Đ tránh tình tr ng phân , t c là ể ứ mang quân đánh úp b t Gi n Đ nh đ v , tôn làm ả ạ ế ề ế ắ ị ng hoàng. Tháng 3 âm l ch năm hai ông là Đ ng Dung Gi n Đ nh Đ là chú) ra làm vua t ị ả tán l c l ự ượ thái th ượ
ồ ở ế ế ấ ằ ả ị ị c ng i ướ ả ọ ượ ngôi cao nh ng Gi n Đ nh Đ không b ng lòng b qu n ch và nh t là đã gây b t hòa Tuy đ ấ ư ượ v i hai t ng hoàng chia quân ủ ố ọ ặ ớ làm hai cánh đi đánh quân Minh, ông mang l c l i thân tín t ng ch ch t h Đ ng, h Nguy n. Cu i năm 1409, nhân khi vua và th ố ễ ng b n b g m nh ng ng ự ượ tr n kh i quân ỏ ự ố ộ ồ ườ ữ ả
c và sau đó b gi ụ ơ ồ ị vua không có tài d p lo n, l ị ế i giúp mình, t ố ỗ ấ ạ ế ầ ẹ ằ t. Các nhà s ự ử ố ấ chu c l y t b ng ế ỏ ườ t S ký Toàn th Trung Quang Đ , mu n khôi ph c c đ riêng thì b quân Minh b t đ ắ ượ h c cho r ng Tr n Ng i th t b i do i gi ọ ạ t vong, ch ng ph i vì không may di ả ệ (Đ i Vi ạ ệ ử ạ ư) ẳ
L c b t tòng tâm ự ấ
ạ ề ố ủ ở ạ ạ ở ậ ạ ả ộ ng hoàng Tr n Ng i và vua Trùng Quang chia quân hai đ ượ ầ Quân Minh sau tr n đ i b i 1409, Th đóng Bô Cô, M c Th nh ph i ch y v c th ườ ỗ H H ng (Ninh Giang), Trùng Quang đ đóng thành Đông Quan. Tháng 7 năm ng hoàng Bình Than. Quân Minh c th không dám ra đánh. ng đánh quân Minh. Th ố ủ ượ ở ạ ồ ế ở
ng Ph đem quân sang c u vi n, th quân Minh l ứ ế ạ ụ ươ ỗ ỏ ờ ng hoàng có ý tách l c l ế ờ ượ ươ ụ ị ổ ắ ượ i lên. Tr n Ng i b thuy n lên b , ch y v tr n ạ ề ấ ầ ề ng riêng nên sai Nguy n Suý đu i theo ổ ự ượ ả c Tr n Ng i và thái b o Tr n Hy Cát, sai gi i ả ầ ễ ầ ỗ Tr ệ Thiên Quan. Trùng Quang đ ng th nh ng không k p. Tr ư v Kim Lăng (Trung Qu c) và sát h i. ề ạ ng Ph mang quân đu i theo b t đ ố
ng Ph gi ầ ụ ở Bình Than. Vua l nh cho ữ ử ệ c a Hàm ng th c r t thi u th n, Đ ng Dung chia quân đi g t lúa s m đ c p cho quân. Quân Minh ự ớ ố ự ấ ặ ươ ặ t, dùng th y quân đánh c a Hàm T , quân c a Dung tan v . Minh s ghi l l ờ ươ ủ ế ử ớ ử ươ ụ ỡ t h n 3.000 ng Đ ng Dung ặ ể ấ i Tr ạ i, s b ch t đu i "vô s ", và b t đ ố ớ ng Ph đánh v i ắ ượ c ố ườ ố ị ế ủ ế ơ ử ế ề ậ Tháng 8, Trùng Quang Đế c m c v i Tr T . B y gi ử ấ dò bi ế 20.000 quân H u Tr n có 600 thuy n chi n, gi ầ ế [1]. h n 400 thuy n chi n ơ ề
i giao chi n v i quân H u Tr n ầ ở ử ế ạ ậ ớ ầ ầ ậ ầ i đ ư ế ề ế ấ c a sông Th n Đ u. Quân H u Tr n có ả c v i h a l c quân Minh nên ph i ọ ạ ượ ớ ỏ ự Ngày 6/9/1409, quân Minh l đ n 400 chi n thuy n, ti n đánh r t hăng hái, nh ng không đ l ế rút lui[2].
ổ ổ ế ế ậ ọ i Thái ổ ạ ng, voi ho ng s quay đ u ch y, ợ ỏ ổ ắ ả ượ ế ả Quân Minh đu i theo quân H u Tr n, đ n ngày 7/2/1410 đu i đ n châu Ng c Ma thì th binh ng ườ ầ cùng voi chi n đ ra đánh. Quân Minh dùng h a h b n voi và qu n t ầ ổ quân Thái tan v .ỡ
i Đông ươ ụ ạ ủ i và b t làm tù binh 2000 ng t 4.500 ng Đ n ngày 12 tháng 2 năm 1410, quân c a Tr ế H , gi ồ ườ ng Ph l ầ ạ ườ [3], quân nhà Tr n thua ph i ch y v Ngh An. i ệ i giao chi n v i 2 v n quân H u Tr n t ạ ả ế ớ ầ ậ ạ ề ế ắ
, g p ặ Nguy n Suý Ngh Anệ ễ ạ ộ ụ ộ ư ế ặ ươ ở ồ ố ỏ , Nguy nễ ả ề ề ờ ặ ạ ệ ắ ứ ề ế ề ng Ph và M c Th nh đem quân đánh vào ị Mô Đ . Hai bên li u ch t đánh nhau ch a phân th ng b i, thì Súy và C nh D t bi n ch y, H B i b thuy n lên b . Đ ng Dung th cô, không có c u vi n, li n đi thuy n nh ẹ t bi n tr n đi. Tháng 6 năm 1412, Tr ị, Đ ng Dung C nh Dả v ạ ể ượ v ố ể ượ
Tháng 4 năm 1413, Tr ng Ph l i đánh vào Ngh An. Trùng Quang Đ rút lui v ươ ụ ạ ề Hóa Châu. ệ ế
ư ậ ừ ỗ ậ ầ ầ ch áp sát thành Đông Quan, quân H u Tr n d n d n y u th ph i lui binh v phía nam ề ng Ph . Hóa châu mà ế ng Tr ầ ế c s tham chi n c a đ o quân vi n binh hùng h u và viên danh t ệ ế ủ ạ ả ươ ướ ụ ậ Nh v y, t tr ướ ự m nh đ t c th cu i cùng c a quân H u Tr n. ả ấ ố ủ ố ủ ậ ầ
Hóa Châu th t thấ ủ
ỵ ữ Tr ươ ấ ấ ầ ệ i nào gi có bao nhiêu t ụ vào đ n ế Ngh Anệ ng Ph cho con Quí H u là Liêu làm tri ph Ngh An. Phan ườ i i, ng , quan Thái phó nhà H u Tr n là Phan Quí ậ ủ ữ ng tá ng ườ ướ ầ ố ỏ Tháng 6 năm Quí T (1413) quân H u ra hàng, đ c m y hôm thì m t. Tr ượ Liêu mu n tâng công, nên nói cho Ph bi nào d , quân s nhi u ít, s n xuyên ch hi m, ch không th nào. ề ụ ụ ế Tr n Quý Khoáng ế ỗ ng Ph ươ t ỗ ể ơ ố ở
ng Ph bèn quy t ý vào Hóa Châu, và h i ch t ươ ế ế ư ướ ạ ể ụ ộ ng Ph nh t đ nh vào đánh cho đ Tr ế "Hóa Châu núi cao b r ng khó l y l m". Tr ể ộ ộ ươ ấ ắ i đ bàn k ti n binh. M c Th nh nói r ng: ằ ố c, nói r ng: "Ta s ng ượ ạ ằ ng l ụ ấ ị
đ t Hóa Châu này, mà ch t cũng ấ ượ ặ c thì không m t cũng mũi nào v trông th y chúa th ở ấ ề đ t Hóa Châu này. Hóa Châu mà không l y đ ế ng!". L p t c truy n cho quân th y b ti n vào đánh Hóa Châu. ượ ở ấ ậ ứ ủ ộ ế ề ấ
ế ụ vào đ n Hóa châu, ặ ng Ph ng Ph . Đ ng Dung đã vào đ ươ ụ ặ ượ ạ ố n a đêm đem quân và Đ ng Dung ử ng Ph đ nh b t s ng nh ng không ắ ố ụ ị ng Ph m i nh y xu ng sông l y thuy n nh mà ch y thoát đ quân ượ ấ ả ỏ i, b n Đ ng Dung đ ch không n i ph i b ị Nguy n Suý ễ c thuy n c a Tr ươ ề ủ ỏ ề ụ ớ ng Ph th y v y đem binh đánh úp l ọ ư c. B y gi ờ ấ ổ ả ụ ấ ạ ặ ậ ươ ấ Tháng 9 năm 1413, quân Tr đ n đánh tr i Tr ươ ạ ế bi t m t, vì th Tr ặ ế ế ươ H u Tr n còn r t ít, Tr ầ ậ ch y.ạ
Vua tôi t ti t ử ế
ng Ph b t, ông m ng Ph r i b gi t. Nguy n C nh D thua tr n b Tr ị ị ươ ễ ả ậ ụ ồ ị ế ụ ắ ắ
ế ế ế ớ ẩ c n a, ph i vào n ả trong r ng núi. Ch ng đ ượ ữ i v ề ị ắ ượ ẳ ầ ể ố ướ , ở ế c bao lâu vua Tr n và các t t ố ể ự ử Đ ng Dung i đó đánh c . Nhân th i c thu n l cũng t ờ ơ ả ị ả ề Yên Kinh c .ả sát. Nguy n Súy tìm ễ ự i, Nguy n Suý ễ ậ ợ i r i m i nh y xu ng sông t T khi thua tr n đó, Trùng Quang Đ th quá y u không th ch ng v i quân Minh đ ậ ừ ng đ u b b t và b gi núp ừ Đi đ n gi a đ ặ ữ ườ làm thân v i viên quan áp gi ớ ờ v n. c m bàn c đ p ch t viên áp gi ự ẫ ờ ậ ầ ng, Trùng Quang Đ nh y xu ng bi n t ế i mình, đ ả ồ ả c cùng ng ượ ả ớ ườ ố ế
ti t oanh li t ch không đ u hàng quân Minh. Toàn b vua tôi nhà H u Tr n cu i cùng đ u t ậ ề ử ế ầ ố ộ ệ ứ ầ
c 2 đ i, t ng c ng 7 năm. Tính c nhà Tr n tr c đây thì t ng s có 14 vua ờ ổ ầ ả ộ ướ ố ổ ậ ề ượ ỉ Nhà H u Tr n ch truy n đ ầ Tr n.ầ
Bách khoa toàn th m Wikipedia ư ở
