Quá trình hình thành và phương pháp thu nhận lợi ích kinh tế và các hình thức phân phối thu nhập ở Việt Nam

Më ®Çu

NghÞ quyÕt ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VII mét lÇn n÷a kh¼ng

®Þnh sù kiªn tr× chÝnh s¸ch ®æi míi cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, vµ ®Ò ra chÝnh

s¸ch: C«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Ó ®­a n­íc ta nhanh chãng trë thµnh

mét n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ngay trong thËp kû ®Çu cña thÕ kû XXI.

NÒn kinh tÕ n­íc ta ®· chuyÓn ®æi dÇn dÇn tõ nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu

bao cÊp sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, më cöa, vËn hµnh theo

c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt qu¶n lý cña Nhµ n­íc.

Khi n­íc ta chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, x©y dùng nÒn c«ng

nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ th× vÊn ®Ò næi lªn kh«ng chØ ë n­íc ta mµ ë c¶ c¸c

n­íc ®ang ph¸t triÓn lµ t×nh tr¹ng c¬ së h¹ tÇng kÐm, thiÕu kinh nghiÖm, tr×nh

®é ®éi ngò c¸n bé c«ng nh©n viªn ch­a cao. V× thÕ, cïng mét lóc chóng ta

ph¶i b¾t tay vµo gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò cÊp b¸ch th× míi ®¸p øng kÞp thêi víi

yªu cÇu ®Æt ra.

§Æc biÖt vÊn ®Ò vÒ lîi Ých kinh tÕ lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ lín

cña Nhµ n­íc mµ ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VII ®· ®Ò ra cho giai ®o¹n

ph¸t triÓn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay.

ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸

tËp trung sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng

x· héi chñ nghÜa, trong ®iÒu kiÖn ®ã nhiÒu lo¹i h×nh Doanh nghiÖp , nhiÒu lo¹i

h×nh kinh tÕ cïng tån t¹i, cïng tham gia ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. §Ó

tån t¹i trong c¬ chÕ míi víi sù c¹nh tranh khèc liÖt, ®ßi hái ho¹t ®éng kinh

doanh nãi chung, th× lîi Ých kinh tÕ cña c¸c doanh nghiÖp nãi riªng vµ lîi Ých

cña toµn x· héi nãi chung lu«n ®­îc quan t©m hµng ®Çu.

4

Bªn c¹nh nh÷ng thµnh c«ng, tiÕn bé cña mét sè Doanh nghiÖp th× cßn

kh«ng Ýt nh÷ng Doanh nghiÖp hiÖu qu¶ kinh doanh thÊp dÉn ®Õn nguy c¬ sa

sót, kh«ng ®øng næi trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, ph¶i s¸t nhËp, ph¸ s¶n hoÆc gi¶i

thÓ. MÆt kh¸c t×nh tr¹ng ho¹t ®éng kinh doanh nãi chung gÆp rÊt nhiÒu khã

kh¨n lóng tóng vµ bÞ ®éng khi chuyÓn sang c¬ chÕ míi, ch­a t×m ra ®­îc c¸c

gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña m×nh. Ngoµi ra, khi

chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, viÖc xem xÐt ®¸nh gi¸, ph©n tÝch hiÖu qu¶ kinh

doanh cña c¸c Doanh nghiÖp ch­a ®­îc chó ý ®óng møc, nhiÒu Doanh nghiÖp

cßn ch­a ®ñ tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸, c¸c gi¶i ph¸p cho viÖc ®Èy m¹nh kinh

doanh .

NhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña vÊn ®Ò hiÖu qu¶ trong viÖc ®¸nh gi¸,

ph©n tÝch kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh, th× ta cã thÓ th«ng qua nh÷ng h×nh

thøc ph©n phèi thu nhËp cña doanh nghiÖp ®ã. Do ®ã t«i ®· chän ®Ò tµi: “Lîi

Ých kinh tÕ vµ c¸c h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp ë ViÖt Nam hiÖn nay(cid:0)

lµm ®Ò tµi cho bµi nghiªn cøu khoa häc cña m×nh vµ hy väng ®ãng gãp mét

phÇn c«ng søc nhá vµo lý luËn vµ ph­¬ng ph¸p x©y dùng ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶

kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn nay cña

ViÖt Nam.

-Môc tiªu nghiªn cøu: nh»m chØ ra cho ng­êi ®äc hiÓu râ ®­îc thÕ nµo

lµ lîi Ých kinh tÕ nãi chung. Tõ ®ã th«ng qua lý luËn chØ ra r»ng tÝnh tÊt yÕu

cho c¸c doanh nghiÖp lµ ph¶i quan t©m ®Õn lîi Ých kinh tÕ. Mµ tr­íc hÕt vµ s¸t

thùc nhÊt lµ h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp hîp lý.

5

Ch­¬ng 1

Lý LuËn c¬ b¶n vÒ lîi Ých kinh tÕ

1.1.B¶n chÊt ,®¨c tr­ng c¬ b¶n cña lîi Ých kinh tÕ

1.1.1.Lîi Ých kinh tÕ:

Ngay tõ khi míi xuÊt hiÖn,con ng­êi ®· tiÕn hµnh c¸c ho¹t déng kinh

tÕ ho¹t ®éng kinh tÕ lu«n gi÷ vai trß trung t©m trong mäi ho¹t ®éng x· héi vµ

nã lµ c¬ së cho c¸c ho¹t ®éng kh¸c.Trong ho¹t ®éng kinh tÕ,con ng­êi lu«n cã

®éng c¬ nhÊt ®Þnh.§éng c¬ thóc ®Èycon ng­êi hµnh ®éng.Møc ®é hµnh ®éng

m¹nh hay yÕu tuú thuéc vµo møc ®é chÝn muåi cña ®éng c¬- tuú thuéc vµo

nhËn thøc vµ thùc hiÖn lîi Ých cña hä.Lîi Ých kinh tÕ vµ ph©n phèi thu nhËp lµ

nh÷ng vÊn ®Ò réng lín liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ,v¨n ho¸,x· héi cña

nhµ n­íc vµ nh©n d©n lao ®éng,trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë

n­íc ta.ChÝnh v× thÕ mµ em chän ®Ò tµi:Lîi Ých kinh tÕ vµ ph©n phèi thu nhËp

trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam.

Lîi Ých lµ g×?Theo C.M¸c th× ph¹m trï lîi Ých, Ých lîi , cã lîi ®­îc sö

dông nh­ lµ cïng nghÜa vµ cã thÓ thay thÕ nhau.Lîi Ých kh«ng ph¶i lµ c¸i g×

trõu t­îng vµ cã tÝnh chÊt chñ quan,mµ c¬ së cña lîi Ých lµ nhu cÇu kh¸ch

quan cña con ng­êi .Con ng­êi cã nhiÒu lo¹i nhu cÇu(vËt chÊt,chÝnh trÞ,v¨n

ho¸), do ®ã cã nhiÒu lo¹i lîi Ých(lîi Ých kinh tÕ ,lîi Ých chÝnh trÞ,lîi Ých v¨n

ho¸,tinh thÇn)

6

Lîi Ých kinh tÕ lµ mét ph¹m trï kinh tÕ kh¸ch quan,nã xuÊt hiÖn trong

nh÷ng ®iÒu kiÖn tån t¹i lµ mèi quan hÖ x· héi nh»m thùc hiÖn nhu cÇu kinh tÕ

cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ.Nh÷ng nhu cÇu kinh tÕ cña con ng­êi khi nã ®­îc x¸c

®Þnh vÒ mÆt x· héi th× nã trë thµnh c¬ së,néi dung cña lîi Ých kinh tÕ.

Lîi Ých kinh tÕ lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña quan hÖ s¶n xuÊt,nã ®­îc

quy ®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan bëi oh­¬ng thøc s¶n xuÊt,bë hÖ thèng quan hÖ

s¶n xuÊt,tr­íc hÕt lµ quan hÖ së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt.Ph.¡nghen

viÕt:"nh÷ng quan hÖ kinh tÕ cña mét x· héi nhÊt ®Þnh nµo ®ã biÓu hiÖn tr­íc

hÕt d­íi h×nh thøc lîi Ých".V.I.Lªnin còng cho r»ng:Lîi Ých cña giai cÊp nµy

hay giai cÊp kh¸c ®­îc x¸c ®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan theo vai trß mµ hä cã

trong hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt,theo nh÷ng hoµn c¶nh vµ ®IÒu kiÖn sèng cña

hä.

Lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña quan hÖ s¶n xuÊt,lîi Ých kinh tÕ thÓ hiÖn

trong tÊt c¶ bèn kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi.CÇn kh¼ng ®Þnh r»ng,ë

®©u cã ho¹t ®éng s¶n xuÊt-kinh doanh th× ë ®ã cã lîi kinh tÕ vµ chñ thÓ s¶n

xuÊt-kinh doanh còng lµ chñ thÓ cña lîi Ých kinh tÕ.

1.1.2.Vai trß cña lîi Ých kinh tÕ:

Lîi Ých kinh tÕ lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò sèng cßn cña s¶n xuÊt vµ ®êi

sèng.ChÝnh nh÷ng lîi Ých kinh tÕ ®· g¾n bã con ng­êi víi céng ®ång cña m×nh

vµ t¹o ra nh÷ng kÝch thÝch,th«i thóc,kh¸t väng vµ sù say mª trong ho¹t ®éng

s¶n xuÊt-kinh doanh cho ng­êi lao ®éng.Lîi Ých kinh tÕ ®­îc nhËn thøc vµ

thùc hiªn ®óng th× nã sÏ lµ ®éng lùc kinh tÕ thóc ®Èy con ng­êi hµnh ®éng.Do

®ã,lîi Ých kinh tÕ thÓ hiÖn nh­ lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc c¬ b¶n cña sù tiÕn

bé x· héi nãi chung,ph¸t triÓn s¶n xuÊt-kinh doanh nãi riªng.Ph.¡ngghen

cho r»ng,lîi Ých kinh tÕ lµ nh÷ng ®éng c¬ ®· lay chuyÓn nh÷ng quÇn chóng

7

Trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta ®ang tån t¹i nhiÒu

thµnh phÇn kinh tÕ víi sù ®a d¹ng c¸c h×nh thøc së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ

®a d¹ng c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt-kinh doanh.§¹i héi lÇn thø IX cña

§¶ng ®· x¸c ®Þnh: ë nø¬c ta hiÖn nay cã 6 thµnh phÇn kinh tÕ.§ã lµ:

+Kinh tÕ tËp thÓ: Cã thÓ nãi c¸c hîp t¸c x·(HTX) ®­îc thµnh lËp vµ

tån t¹i mÊy chôc n¨m qua ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së tËp thÓ ho¸ c¸c t­ liÖu

s¶n xuÊt mang tÝnh phong trµo vµ ®­îc nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa bao cÊp,

nu«i d­ìng ®Õn nay hÇu nh­ bÞ tan r· hoÆc ®ang ®øng tr­íc nguy c¬ tan r·.

C¸c hîp t¸c x· n«ng nghiÖp vµ th­¬ng nghiÖp, dÞch vô hÇu nh­ ®· biÕn d¹ng

vµ biÕn mÊt hoµn toµn.

Riªng trong n«ng nghiÖp c¸c HTX hay c¸c tËp ®oµn s¶n xuÊt(T§SX)

diÔn ra theo hai xu h­íng sau:

- PhÇn lín c¸c HTX va T§SX ®­îc thµnh lËp tr­íc ®©y ®· bÞ tan r·

vµ gi¶i thÓ .

- Sè cßn l¹i tån t¹i chñ yÕu mang tÝnh chÊt h×nh thøc lµm dÞch vô

phôc vô, thóc ®Èy kinh tÕ hé gia ®×nh ph¸t triÓn.

DÜ nhiªn, cïng víi sù tan r· vµ gi¶i thÓ hµng lo¹t cña c¸c HTX vµ c¸c

T§SX trong c¶ n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp th­¬ng nghiÖp vµ dÞch vô theo m«

h×nh cò lµ sù h×nh thµnh nh÷ng lo¹i h×nh hîp t¸c kiÓu míi ®a d¹ng ra ®êi mét

c¸ch kh¸ch quan do yªu cÇu cña ®êi sèng vµ s¶n xuÊt x· héi. LoÞa h×nh hîp

t¸c nµy ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së c¸c thµnh viªn x· viªn tù nguyÖn tham gia

vµ ®ãng gãp cæ phÇn trªn nguyªn t¾c cïng cã lîi , lêi ¨n, lç chÞu. Trong c«ng

nghiÖp, th­¬ng nghiÖp vµ dÞch vô nã mang tªn Tæ hîp s¶n xuÊt, c«ng ty(cid:0) tuú

9

theo tÝnh chÊt vµ quy m«, cßn trong n«ng nghiÖp nã ®­îc h×nh thµnh vµ hiÖn

cßn ë d¹ng quy m« hîp t¸c nhá.

C¸c quan hÖ kinh tÕ cña c¸c HTX vµ T§SX tr­íc ®©y g¾n liÒn víi

nhµ n­íc, cßn c¸c quan hÖ kinh tÕ cña c¸c c«ng ty , c¸c hîp t¸c x· míi ®­îc

ho¹t ®éng mÊy n¨m qua g¾n liÒn víi c¬ chÕ thÞ tr­êng.

HTX vµ T§SX tr­íc ®©y lµ mét bé phËn cña nÒn kinh tÕ x· héi chñ

nghÜa, quy ®Þnh bëi nhµ n­íc vµ vËn ®éng theo xu h­íng chung ®ã. Cßn kinh

tÕ hîp t¸c hiÖn nay lµ h×nh thøc liªn kÕt tù nguyÖn cña nh÷ng ng­êi lao ®éng,

ng­êi s¶n xuÊt nhá, d­íi c¸c h×nh thøc hÕt søc ®a d¹ng , ®­îc §¶ng vµ nhµ

n­íc ta coi lµ mét bé phËn quan träng trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh

phÇn, cïng víi kinh tÕ nhµ n­íc dÇn dÇn trë thµnh nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ

.ChØ thÞ ngµy 24-5-1996 cña Ban bÝ th­ T¦ §¶ng vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c

chØ râ: " Nhµ n­íc t«n träng quyÒn tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm trong s¶n xuÊt

kinh doanh cña HTX, kh«ng can thiÖp vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña

HTX". Tuy nhiªn, nhµ n­íc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn mäi h×nh thøc kinh tÕ hîp

t¸c , cã c¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i , hç trî HTX vÒ ®Êt ®ai, thuÕ tÝn dông , ®Çu t­,

xuÊt nhËp khÈu, ®µo t¹o, båi d­ìng c¸n bé (cid:0)Trong ®iÒu kiÖn võa ®­îc nhËn

sù ­u ®·i , hç trî tõ nhµ n­íc , võa ®­îc hoµn toµn ®éc lËp tù chñ trong s¶n

xuÊt kinh doanh, kinh tÕ tËp thÓ hiÖn nay vËn ®éng theo xu h­íng kh¸c nhau ,

võa bÞ quy ®Þnh bëi c¬ chÕ thÞ tr­êng , võa phô thuéc vµo xu h­íng chung cña

c¸c thµnh viªn tham gia hîp t¸c.

§èi víi kinh tÕ tËp thÓ, nhµ n­íc víi c¸c chøc n¨ng cña m×nh, nhÊt lµ

chøc n¨ng hµnh ph¸p vµ kinh tÕ , th«ng qua c¸c luËt doanh nghiÖp, ®Çu

t­(cid:0),c¸c chÝnh s¸ch thuÕ , chÝnh s¸ch b¶o trî s¶n xuÊt, c¸c dÞch vô kü thuËt

,cung øng vËt t­, tiªu dïng s¶n phÈm vµ ng©n hµng, tÝn dông(cid:0), trong nh÷ng

chõng mùc nhÊt ®Þnh, nh÷ng ph¹m vi vµ quy m« nhÊt ®Þnh cã thÓ ®Þnh h­íng

10

®iÒu chØnh sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ tËp thÓ theo ®Þnh h­íng x·

héi chñ nghÜa . DÜ nhiªn, ®ã lµ sù ®iÒu tiÕt ë tÇm vÜ m«. Ch¾c ch¾n r»ng trong

t­¬ng lai thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ sÏ cïng víi thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc

trë thµnh nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa mµ §¶ng ta chñ tr­¬ng.

.+Kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc : §ã lµ thµnh phÇn kinh tÕ míi xuÊt hiÖn tõ

khi ta thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc. Cã thÓ kÓ 2 lo¹i h×nh chñ yÕu cña

kinh tÕ hçn hîp gi÷a nhµ n­íc vµ t­ nh©n nµy lµ: liªn doanh vµ hîp doanh,

gi÷a nhµ n­íc vµ t­ b¶n n­íc ngoµi; vµ liªn doanh, hîp doanh, hçn hîp , gi÷a

nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp trong n­íc vµ t­ b¶n n­íc ngoµi.

HiÖn nay , 70-75% c¸c dù ¸n liªn doanh víi c¸c nhµ t­ b¶n n­íc ngoµi

®Òu cã quy m« trªn d­íi 7 triÖu USD . §iÒu ®ã chøng tá c¸c c«ng ty n­íc

ngoµi ®Çu t­ vµo ViÖt Nam giai ®o¹n ®Çu nµy phÇn lín míi chØ lµ c«ng ty nhá,

vèn Ýt, t×m kiÕm c¬ héi cã thÓ mang l¹i lîi nhuËn ngay vµ thu håi vèn nhanh.

Do vËy, ch­a cã c¸c dù ¸n tÇm cì ®Çu t­ vµo c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng vµ

kinh tÕ mòi nhän. Thu hót c¸c nhµ ®Çu t­ giai ®o¹n hiÖn nay phÇn nhiÒu lµ

®iÖn tö, s¶n xuÊt hµng tiªu dïng, dÞch vô, du lÞch, kh¸ch s¹n vµ ng©n hµng.

Trong nh÷ng n¨m võa qua, c¸c nhµ ®Çu t­ vµo ViÖt Nam gÆp kh«ng

Ýt khã kh¨n nhÊt lµ thñ tôc hµnh chÝnh m«i tr­êng ®Çu t­(cid:0)V× vËy, muèn thu

hót c¸c dù ¸n lín cÇn tr­íc hÕt lµm trong s¹ch m«i tr­êng ®Çu t­ còng nh­

ban hµnh vµ thùc thi ph¸p luËt nghiªm minh, ®ång bé vµ b×nh ®¼ng .

Dï nhµ n­íc lµ ®ång t¸c gi¶ nh­ng thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n nhµ

n­íc vÉn tu©n theo nh÷ng quy luËt thÐp cña kinh tÕ thÞ tr­êng. ë ®©y xu h­íng

ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp liªn doanh nµy sÏ phô thuéc vµo chñ thÓ bá

vèn ®©ï t­ nhiÒu h¬n trªn 50% . NÕu phÝa nhµ n­íc ®Çu t­ phÝa ®èi t¸c bªn

ngoµi gãp vèn lín h¬n th× dï nhµ n­íc cã tham gia ®iÒu tiÕt ë c¶ tÇm vÜ m« vµ

11

vi m« nh­ thÕ nµo ch¨ng n÷a th× xu h­íng vËn ®éng tù nhiªn cña nã còng vÉn

nghiªng vÒ con ®­êng ph¸t triÓn t­ b¶n chñ nghÜa.

Ngoµi ra cßn cã:

+Kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi.

+Kinh tÕ nhµ n­íc.

+Kinh tÕ c¸ thÓ,tiÓu chñ.

+Kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n

Nh­ vËy,trªn mét gãc ®é nµo ®Êy(dùa vµo c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ trùc

tiÕp ch¼ng h¹n) ta cã thÓ thÊy ®­îc 6 c¬ cÊu c¸c lîi Ých kinh tÕ,®ã lµ:

_Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc cã lîi Ých cña Nhµ n­íc(x· héi);lîi Ých

tËp thÓ;lîi Ých c¸ nh©n ng­êi lao ®éng.

_Thµnh phÇn kinh t Õ tËp thÓ cã lîi Ých tËp thÓ; lîi Ých x· héi;lîi Ých c¸

nh©n.

_Thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc cã lîi Ých cña doanh nghiªp;lîi Ých

cña x· héi;lîi Ých cña c¸ nh©n ng­êi lao ®éng.

_Thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ,tiÓu chñ cã lîi Ých c¸ nh©n,lîi Ých x· héi.

12

Thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n cã:lîi Ých chñ doanh nghiÖp;lîi Ých c¸

nh©n ng­êi lao ®éng;lîi Ých x· héi.

_Thµnh phÇn kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi cã lîi Ých cña nhµ ®Çu t­

n­íc ngoµi;lîi Ých cña n­íc chñ nhµ; lîi Ých cña ng­êi lao ®éng trong c¸c

doanh nghiªp liªn doanh.

Trong c¸c c¬ cÊu lîi Ých kinht Õ Êy,th× lîi Ých kinh tÕ nhµ n­íc(x·

héi)gi÷ vai trß"hµng ®Çu"vµ lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn c¸c lîi Ých kh¸c,cßn lîi Ých

kinh tÕ cña ng­êi lao ®éng lµ quan träng,nã thÓ hiÖn nh­ lµ ®éng lùc trùc tiÕp

thóc ®Èy ng­êi lao ®éng.

Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng,mçi c¸ nh©n,doanh nghiÖp. ChØ hµnh

®éng khi hä thÊy ®ù¬c lîi Ých kinh tÕ cña m×nh mµ kh«ng cÇn thuyÕt phôc

hoÆc c­ìng bøc.Song,v× cã nhiÒu lîi Ých kinh tÕ kh¸c nhau vµ v× lîi Ých riªng

cña mçi c¸ nh©n,v× lîi Ých côc bé,tr­íc m¾t cã thÓ lµm tæn hai ®Õn lîi Ých

chung cña céng ®ång(tËp thÓ vµ x· héi).Do ®ã,nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa ViÖt

Nam víi t­ c¸ch lµ ng­êi tæ chøc c¸n bé qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ vÜ

m« ph¶i gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ gi÷a c¸c lîi Ých kinh tÕ vµ h­íng chóng

vµo mét quü ®¹o chung,t¹o ®éng lùc l©u bÒn,m¹nh mÏ vµ v÷ng ch¾c cho sù

ph¸t triÓn.

Gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a c¸c lîi Ých kinh tÕ lµ mét vÊn ®Ò kh¸

phøc t¹p vµ gi÷ vÞ trÝ quan träng trong viÖc nghiªn cøu nguån gèc,®éng lùc

ph¸t triÓn x· héi nãi chung,ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng nãi riªng.Theo

Ph.Angghen,"ë ®©u kh«ng cã lîi Ých chung,ë ®ã kh«ng cã sù thèng nhÊt vÒ

môc ®Ých".Qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a c¸c lîi Ých kinh tÕ lµ t¹o ra

c¸c ®iÒu kiÖn trong ®ã viÖc thùc hiÖn c¸c lîi Ých sao cho cïng mét h­íng vµ

®¶m b¶o tÝnh hµng ®Çu cña lîi Ých x· héi,c¸i cã lîi ®èi víi x· héi th× ph¶i cã

13

lîi Ých ®èi víi tËp thÓ, c¸ nh©n vµ mçi doanh nghiÖp. §ã lµ nguyªn t¾c cña sù

kÕt hîp kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng.

Gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ gi÷a c¸c lîi Ých kinh tÕ ph¶i tÝnh ®Õn sù

®an chÐo ,chÕ ­íc, t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c lîi Ých kinh tÕ, ®ång thêi ph¶i

tÝnh to¸n, mét c¸ch toµn diÖn ,®¶m b¶o lîi Ých tr­íc m¾t ,l©u dµi, lîi Ých toµn

bé,bé phËn.

ë nø¬c ta hiÖn nay,sù kÕt hîp c¸c lîi Ých kinh tÕ nh»m t¹o ra ®éng lùc

thóc ®Èy môc tiªu:d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng,d©n chñ ,v¨n

minh.H­íng c¸c lîi Ých vµo quü ®¹o chung vµ sù kÕt hîp chóng nh»m t¹o ra

®éng lùc cho sù ph¸t triÓn b»ng c¸ch:

_ Víi chøc n¨ng tæ chøc kinh tÕ,nhµ n­íc ta ®éng viªn mäi ng­êi,mäi

lùc l­îng,mäi thµnh phÇn kinh tÕ,thùc hiÖn tèt chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ

2001-2010.

_ X¸c ®Þnh vÒ l­îng cña mçi lo¹i lîi Ých kinh tÕ vµ quan hÖ tû lÖ vÒ mÆt

l­îng gi÷a c¸c lo¹i lîi Ých kinh tÕ (®©y lµ vÊn ®Ò phøc t¹p) cã thÓ vµ cÇn thùc

hiÖn b»ng c¸c h×nh thøc kinh tÕ thÓ hiÖn ë mét sè chÝnh s¸ch kinh tÕ cña nhµ

n­íc:tiÒn l­¬ng,chÝnh s¸ch gi¸ c¶,thÞ tr­êng,tÝn dông,thuÕ,ph©n phèi lîi

nhuËn,….

1.3.Lîi Ých kinh tÕ vµ vÊn ®Ò ph¸t triÓn céng ®ång trong giai ®o¹n

hiÖn nay

14

Sù say mª lµm giµu hiÖn nay cña x· héi ta thùc chÊt lµ sù say mª c¸c

lîi Ých kinh tÕ- lîi Ých vËt chÊt. ThÕ nh­ng ®êi sèng con ng­êi kh«ng ph¶i chØ

cã kinh tÕ, vËt chÊt. §êi sèng cña mét x· héi còng kh«ng ph¶i chØ cã vËt chÊt.

§µnh rµnh , vµo nh÷ng thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh cña tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña

x· héi, cã thÓ ph­¬ng diÖn nµy hay ph­¬ng diÖn kia cña ®êi sèng x· héi ®­îc

­u tiªn ,®­îc tËp trung nhiÒu h¬n. ThÕ nh­ng, ®iÒu Êy kh«ng cã nghÜa lµ h¹

thÊp hay bá qua c¸c mÆt c¸c ph­¬ng diÖn kh¸c. Sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña ®êi

sèng, x· héi lµ mét qu¸ tr×nh liªn tôc .Do ®ã, sù gi¸n ®o¹n hay g·y khóc cña

mÆt nµy hay mÆt kia cña ®êi sèng x· héi bao giê còng g©y ra nh÷ng tæn

th­¬ng, nh÷ng biÕn ®éng, thËm chÝ t¹o ra nh÷ng lùc l­îng ph¸ vì hoÆc ®Èy lïi

qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña toµn thÓ céng ®ång.

ChÝnh v× thÕ, trong thêi gian võa qua,do bÞ cu«n hót vµo thùc hiÖn c¸c

nhu cÇu tån t¹i tèi thiÓu- nhu cÇu vËt chÊt- mµ ta Ýt cã ®iÒu kiÖn quan t©m

nhiÒu ®Õn c¸c ph­¬ng diÖn, c¸c khÝa c¹nh kh¸c cña cuéc sèng x· h«i. §iÒu ®ã

trong chõng mùc nhÊt ®Þnh ®· dÉn ®Õn viÖc lµm n¶y sinh mét sè vÊn ®Ò vÒ v¨n

ho¸ x· héi kh¸c kh¸ bøc xóc.

V× vËy, trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ hiÖn nay, ®Ó ph¸t triÓn céng ®ång

mét c¸ch toµn diÖn vµ bÒn v÷ng cÇn sím t¹o lËp mét c¬ chÕ kÕt hîp hµi hoµ

mét sè quan hÖ sau:

1.3.1. Quan hÖ gi÷a lîi Ých kinh tÕ vµ lîi Ých v¨n ho¸- x· héi

§©y lµ mét quan hÖ c¬ b¶n , bao trïm vµ chi phèi hÇu nh­ toµn bé ®êi

sèng x· héi. ThÕ nh­ng nã kh«ng hÒ trõu t­îng mµ hÕt søc cô thÓ trong céng

®ång. Sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¸c quan hÖ kinh tÕ thêi gian qua còng

g©y nªn sù thay ®æi hÕt søc c¨n b¶n c¸c vÊn ®Ò v¨n ho¸- x· héi .Cã thÓ nãi ,sù

15

chuyÓn ®æi trong lÜnh vùc v¨n ho¸- x· héi chñ yÕu mang tÝnh tù ph¸t vµ cã rÊt

nhiÒu biªñ hiÖn lóng tóng.

Nh÷ng ho¹t ®éng v¨n ho¸-x· héi céng ®ång nµy tr­íc ®©y võa ®­îc

nhµ n­íc bao cÊp võa ®­îc c¸c hîp t¸c x· hay c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa

ph­¬ng hç trî vÒ kinh phÝ. HIÖn nay, c¸c nguån kinh phÝ bao cÊp chÝnh kh«ng

cßn n÷a. Do vËy, c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh céng ®ång nµy hÇu nh­ bÞ bá r¬i. ë

nhiÒu n¬i, nhiÒu lóc c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ tinh thÇn cña céng ®ång cë së

hoÆc bÞ l«i cuèn theo h­íng nµy , h­íng kh¸c, hoÆc bÞ xuèng cÊp, tan r·, mÊt

ph­¬ng h­íng, rèi lo¹n.

Nh­ vËy, trong ®iÒu kiÖn chuyÓn ®æi c¬ chÕ hiÖn nay, lîi Ých kinh tÕ

cña c¸ nh©n vµ x· héi ngµy cµng ®­îc thùc hiÖn, nh­ng c¸c lîi Ých v¨n ho¸-x·

héi h­íng vµo sù ph¸t triÓn céng ®ång vµ nh©n tÝnh hÇu nh­ kh«ng ®­îc quan

t©m mét c¸ch ®óng møc .NghÜa lµ, hiÖn ®ang cã sù vËn ®éng ng­îc h­íng

nhau gi÷a kinh tÕ vµ v¨n ho¸- tinh thÇn trong céng ®ång x· héi, v× thÕ mét sè

vÊn ®Ò v¨n ho¸- x· héi hÇu nh­ ch­a ®­îc quan t©m mét c¸ch ®óng møc.

NhiÒu céng ®ång c¬ së cµng hoµ nhËp vµo ®êi sèng kinh tÕ thÞ tr­êng th× cµng

trë nªn phøc t¹p h¬n.

VÊn ®Ò ®Æt ra lµ, lµm thÕ nµo ®Ó t¹o lËp ®­îc mét c¬ chÕ linh ho¹t:cã

sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vÒ kinh tÕ ®ång thêi thóc ®Èy sù ph¸t triÓn phong phó

vµ ®a d¹ng c¸c lÜnh vùc v¨n ho¸- x· héi. NghÜa lµ, t¹o lËp ®­îc mét sù ph¸t

triÓn ®ång hµnh tæng thÓ cña mét céng ®ång x· héi.

§ã lµ mét c¬ chÕ ®­îc thiÕt lËp vµ chÕ ®Þnh thèng nhÊt tõ trung ­¬ng

®Õn ®Þa ph­¬ng, ®­îc qu¶n lý, ®iÒu tiÕt vµ tµi trî , tµi chÝnh theo c¸c cÊp chÝnh

quyÒn cña nhµ n­íc. DÜ nhiªn, ®©y lµ mét c¬ chÕ më ®Ó cã thÓ thu hót vµ huy

16

®éng ®­îc c¸c nguån tµi chÝnh vµ tµi trî trong nh©n d©n. ChØ cã nh­ thÕ míi

t¹o cho x· héi ph¸t triÓn mét c¸ch thùc sù bÒn v÷ng.

1.3. 2. Lîi Ých kinh tÕ vµ c¸c vÊn ®Ò chÝnh s¸ch x· héi

Trong giai ®o¹n kinh tÕ thÞ tr­êng më cöa hiÖn nay, sù ®Ò cao lîi Ých

kinh tÕ cña c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng bÞ quy ®Þnh bëi tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan chø

kh«ng ph¶i do ý muèn chñ quan cña bÊt cø c¸ nh©n nµo. §ã ch¼ng qua chØ lµ

sù tu©n thñ c¸c quy luËt kh¸ch quan ®ang chi phèi ®êi sèng kinh tÕ x· héi ®Êt

n­íc

ThÕ nh­ng c¸c quy luËt kh¸ch quan khi xuÊt hiÖn vµ ho¹t ®éng th­êng

bÞ chi phèi bëi c¸c ý muèn chñ quan cña c¸c chñ thÓ mµ th­êng mang tÝnh"tù

nã" .Do vËy, nã kh«ng tÝnh ®Õn khÝa c¹nh t×nh c¶m vµ nh©n v¨n cña con

ng­êi, còng kh«ng tÝnh ®Õn c¸c duyªn nî qu¸ khø cña c¸c chñ thÓ ho¹t

®éng.V× lÏ ®ã, trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc hiÖn nay cïng víi sù t¨ng

tr­ëng m¹nh mÏ vÒ kinh tÕ, nhiÒu vÊn ®Ò thuéc vÒ chÝnh s¸ch x· héi ®ang

®­îc ®Æt ra hÕt søc cÊp b¸ch.

§ã lµ do , x· héi ta võa b­íc ra khái nh÷ng cuéc chiÕn tranh kÐo dµi

vµ khèc liÖt.X­¬ng m¸u cña hµng triÖu ng­êi ®· ®æ, tµi s¶n cña hµng triÖu

ng­êi ®· ®­îc huy ®éng ,gãp vµo cuéc ®Êu tranh vµo nÒn ®éc lËp tù do cña

d©n téc. Râ rµng, khi b­íc vµo x©y dùng l¹i ®Êt n­íc trong ®iÒu kiÖn hoµ b×nh,

trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh sù nghiÖp ®æi míi, ta kh«ng thÓ quay l­ng l¹i víi thÕ

hÖ qóa khø cña cha anh, kh«ng thÓ ®Ó mÆc cho nh÷ng quy luËt kinh tÕ thÞ

tr­êng l¹nh lïng chi phèi vµ dÉn d¾t x· héi ta.

VÊn ®Ò lµ, trªn c¬ së nh÷ng thµnh qu¶ hÕt søc ®¸ng khÝch lÖ do nÒn

kinh tÕ thÞ tr­êng mang l¹i, ta cÇn sím tËp trung vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò

17

thuéc vÒ chÝnh s¸ch x· héi,cã thÓ kh¼ng ®Þnh ®©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò lu«n ®Æt ra

trong mäi x· héi, nh­ng riªng víi n­íc ta cã nh÷ng nÐt rÊt ®Æc biÖt

Thø nhÊt,x· héi ta võa tr¶i qua hai cuéc kh¸ng chiÕn, sù mÊt m¸t víi

mét bé phËn d©n c­ lµ v« cïng lín, kh«ng g× bï ®¾p næi, chóng ta ph¶i cã

nh÷ng chÝnh s¸ch hËu chiÕn nh­ thÕ nµo ®Ó t­¬ng øng víi c«ng tr¹ng vµ

nh÷ng hy sinh cña hä. §©y lµ nh÷ng khÝa c¹nh hÕt søc nh¹y c¶m vµ nã cµng

nh¹y c¶m h¬n, do sù ph©n ho¸ giµu nghÌo ngµy cµng diÔn ra m¹nh mÏ trong

x· héi ngµy nay. Gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÊn ®Ò nµy lµ nh÷ng hµnh ®éng thùc

tiÔn kh¼ng ®Þnh lÝ t­ëng cao ®Ñp cña §¶ng vµ nhµ n­íc ta.

Thø hai, x· héi ta mÊy chôc n¨m qua ®· thùc hiÖn c¬ chÕ qu¶n lý

mang tÝnh bao cÊp .Nh÷ng h¹n chÕ cña nã th× kh«ng ai cã thÓ bµo ch÷a ®­îc

nh­ng nh÷ng ­u ®iÓm cña nã th× ch¾c ch¾n kh«ng ai cã thÓ phñ ®Þnh ®­îc.

Trong nh÷ng ­u ®iÓm thÓ hiÖn tÝnh ­u viÖt cña x· héi chñ nghÜa cña chóng ta

cã nh÷ng vÊn ®Ò thuéc chÝnh s¸ch x· héi, trong ®ã ®Æc biÖt lµ khÝa c¹nh phóc

lîi x· héi vµ ®¶m b¶o x· héi.

HiÖn nay chÕ ®é bao cÊp b×nh qu©n kh«ng cßn n÷a, sù ph©n ho¸ giµu

nghÌo trong x· héi ngµy cµng m¹nh mÏ th× kh¶ n¨ng vµ c¬ héi cña ng­êi d©n

th× ngµy cµng c¸ch biÖt nhau. Sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ kinh tÕ sÏ dÉn ®Õn bÊt b×nh

®¼ng vÒ x· héi. Thãi quen, nÕp nghÜ vµ nèi sèng cña thêi bao cÊp khi va ®Ëp

vµo c¬ chÕ thÞ tr­êng ®· t¹o nªn nh÷ng "có sèc" kh¸ nÆng nÒ vÒ t©m lý ®èi víi

kh«ng Ýt ng­êi.

VËy lµm thÕ nµo ®Ó thùc hiÖn ®­îc phóc lîi x· héi chung nh»m t¹o ra

c¸c c¬ héi b×nh ®¼ng cho mäi ng­êi d©n , nghÜa lµ t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn

thuËn lîi cho mäi ng­êi ®Ó hä cã chung mét nÒn t¶ng, mét ®iÓm xuÊt ph¸t,

cïng hoµ nhËp, cïng ph¸t triÓn? Lµm thÕ nµo ®Ó h¹n chÕ vµ ng¨n chÆn xu

18

h­íng ph¸t triÓn chñ nghÜa c¸ nh©n cùc ®oan vµ ph¸t huy ®­îc tinh thÇn tËp

thÓ , céng ®ång s½n cã trong truyÒn thèng v¨n ho¸ , d©n téc?

Cè nhiªn, nÕu kinh tÕ kh«ng phat triÓn, nÕu d©n kh«ng giµu ,n­íc

kh«ng m¹nh th× ch¾c ch¾n th× kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh

s¸ch x· héi ë mét møc ®é nµo ®ã. ThÕ nh­ng, sù t¨ng tr­ëng kinh cña ®Êt

n­íc trong giai ®o¹n võa qua ®· b­íc ®Çu t¹o ra mét c¬ së nhÊt ®Þnh ®Ó thóc

®Èy viÖc thùc hiÖn c¸c vÊn ®Ò thuéc vÒ chÝnh s¸ch x· héi nh­ phóc lîi x· héi

,b¶o hiÓm x· héi vµ b¶o trî x· héi.

MÆc dï x· héi nµo còng cã nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi, nh­ng do trong

®iÒu kiÖn ®Æc biÖt cña x· héi ta mµ trong t×nh h×nh hiÖn nay chóng ta cÇn hÕt

søc quan t©m gi¶i quyÕt . §©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò lín cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi

vµ chÝnh nã cho thÊy tÝnh ­u viÖt cña mét chÕ ®é x· héi. V× vËy , viÖc gi¶i

quyÕt vÊn ®Ò nµy mét c¸ch ®óng ®¾n kÞp thêi sÏ ®ãng gãp , kh¼ng ®Þnh sù ®Þnh

h­íng x· héi chñ nghÜa trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi ta giai ®o¹n hiÖn

nay.

1.3.3. Lîi Ých kinh tÕ vµ vÊn ®Ò m«i tr­êng sèng:

Trong nhiÒu n¨m qua chóng ta rÊt Ýt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò m«i tr­êng

sèng- c¶ m«i tr­êng tù nhiªn vµ m«i tr­êng x· héi. V× vÊn ®Ò nµy trong suèt

gÇn nöa thÕ kû qua cã thÓ nãi ch­a khi nµo ®Æt ra mét c¸ch gay g¾t, ®ßi hái x·

héi ph¶i ®Çu t­ gi¶i quyÕt nh­ hiÖn nay.

Thùc vËy,cã thÓ nãi viÖc qu¶n lý vµ ®iÒu khiÓn céng ®ång theo m«

h×nh hµnh chÝnh thèng nhÊt tr­íc ®©y ®· t¹o ra mét m«i tr­êng x· héi thùc sù

æn ®Þnh vµ thuÇn nhÊt. Nh÷ng chuÈn mùc x· héi, nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc, nh÷ng

®Æc tr­ng c¬ b¶n cña con ng­êi míi ®­îc ®Ò cao t¹o nªn nh÷ng khu«n ®óc s½n

19

cã vÒ thÕ hÖ con ng­êi .Khi Êy, nÕu cã mét ng­êi nµo ®ã hay nh÷ng biÓu hiÖn

nµo ®ã kh¸c víi khu«n mÉu th× sÏ bÞ céng ®ång, toµn x· héi nªn ¸n,ng¨n chÆn

vµ c« lËp.

B©y giê nh×n l¹i, ta cã thÓ phª ph¸n nh÷ng h¹n chÕ cña c¸ch qu¶n lý

vµ ®iÒu khiÓn x· héi theo m« h×nh Êy.Nh­ng râ rµng, m«i tr­êng x· héi ngµy

®ã thùc sù trong s¹ch vµ lµnh m¹nh. Nh÷ng tÖ n¹n x· héi nh­ t×nh tr¹ng ph¹m

ph¸p, m¹i d©m, nghiÖn hót, cê b¹c, bu«n lËu…gÇn nh­ bÞ lo¹i bá ë ®êi sèng x·

héi trong nhiÒu chôc n¨m.

§èi víi tù nhiªn còng thÕ. Cã lÏ lµ do tr­íc ®©y d©n c­ cßn th­a thít

nhu cÇu con ng­êi cßn ®¬n gi¶n vµ ®­îc qu¶n lý tËp trung thèng nhÊt, h¬n thÕ,

chóng ta l¹i ®­îc ®iÒu kiÖn tù nhiªn ­u ®·i , ®ång thêi c¶ x· héi ta cßn ®ang

dån søc vµo sù nghiÖp thèng nhÊt ®Êt nø¬c ë mét chõng mùc nhÊt ®Þnh ,cã thÓ

nãi trong hµng chôc n¨m chóng ta kh«ng ph¶i bËn t©m ®Õn n¹n ph¸ rõng , «

nhiÔm m«i tr­êng hay chÊt th¶i c«ng nghiÖp(cid:0).

Nh­ng trong kho¶ng h¬n m­êi n¨m trë l¹i ®©y nhÊt lµ mÊy n¨m qua,

vÊn ®Ò m«i tr­êng sinh sèng cña x· héi ta næi lªn hÕt søc gay g¾t .

a.M«i tr­êng x· héi:

Thùc hiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng , më cöa vµ d©n chñ ho¸ ®êi sèng x· héi ®·

lµm thay ®æi c¨n b¶n diÖn m¹o cña x· héi ta . NÐt ®Æc biÖt dÔ nhËn thÊy lµ

cïng víi sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ, n©ng cao møc sèng cña con ng­êi lµ sù thay

®æi c¸c chuÈn mùc x· héi vµ lèi sèng. §¸ng lo ng¹i lµ sù xuÊt hiÖn trµn lan

nh÷ng tÖ n¹n x· héi cã nguy c¬ kh«ng kiÓm so¸t næi. §ã lµ nh÷ng b¨ng nhãm

téi ph¹m cã tæ chøc vµ vò khÝ ®e do¹ tµi s¶n , tÝnh m¹ng cña ng­êi d©n; ®ã lµ

n¹n m¹i d©m vµ ma tuý ph¸t triÓn trµn lan tµn ph¸ nh÷ng tÕ bµo cuèi cïng cña

20

x· héi vµ th¸ch thøc gièng nßi tr­íc n¹n dÞch thÕ kû; ®ã lµ n¹n bu«n lËu ,lõa

®¶o vµ tham nhòng(cid:0)nh÷ng tÖ n¹n x· héi nµy d­êng nh­ ®· gÆp ®­îc m«i

tr­êng thuËn lîi ®Ó sinh s«i n¶y në.

Trong nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn tÖ n¹n x· héi nµy xÐt ®Õn cïng th×

nguyªn nh©n kinh tÕ ®ãng vai trß c¬ b¶n . V× nh÷ng lîi Ých kinh tÕ cña c¸ nh©n

m×nh mµ nh÷ng ®èi t­îng nµy bÊt chÊp tÊt c¶ mµ kh«ng trõ mét thñ ®o¹n nµo

kÓ c¶ giÕt ng­êi. Sù ph¸t triÓn cùc ®oan cña lèi sèng c¸ nh©n, lèi sèng tiªu

dïng , sù say mª ®êi sèng vËt chÊt mét c¸ch bÖnh ho¹n ®· lµm cho kh«ng Ýt

ng­êi mÊt nh©n tÝnh. §ã thùc sù lµ mét nguy c¬ ®e do¹ sù ph¸t triÓn lµnh

m¹nh vµ æn ®Þnh x· héi trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay.

b. M«i tr­êng tù nhiªn:

Kh«ng ph¶i chØ cã vÊn ®Ò m«i tr­êng x· héi ®ang ®øng tr­íc nguy c¬

vµ th¸ch thøc lan gi¶i mµ m«i tr­êng tù nhiªn còng ®ang ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò

v« cïng nghiªm träng. Cïng víi sù tµn ph¸ m«i tr­êng tù nhiªn, sù c©n b»ng

sinh th¸i mang tÝnh tæng thÓ quèc gia, qu¸ tr×nh huû ho¹i qu¸ tr×nh sinh th¸i

còng ®ang phæ biÕn ë tÇm vi m«. ChÝnh viÖc sö dông mét c¸ch v« téi v¹, kÐm

hiÓu biÕt ph©n ho¸ häc vµ thuèc trõ s©u víi nång ®é cao mµ m«i tr­êng sèng

n«ng th«n bÞ « nhiÔm nÆng nÒ, ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn søc khoÎ vµ tÝnh m¹ng cña

mäi ng­êi.

VÊn ®Ò « nhiÔm m«i tr­êng ®Æc biÖt nghiªm träng ®èi víi c¸c ®« thÞ

lín cña chóng ta trong giai ®o¹n hiÖn nay. HÇu nh­ c¸c thµnh phè ®Òu qu¸ t¶i

, mËt ®é d©n c­ qu¸ lín mµ c¸c h¹ tÇng c¬ së l¹i thÊp kÐm. Qu¸ tr×nh ®« thÞ

ho¸ diÔn ra nhanh chãng kh«ng tu©n thñ quy ho¹ch tæng thÓ ®· ph¸ vì m«i

tr­êng sinh th¸i vµ m«i tr­êng thÈm mü. C¸c chÊt th¶i ®« thÞ vµ chÊt th¶i c«ng

nghiÖp kh«ng ®­îc sö lý ®· ®Æc biÖt lµm « nhiÔm kh«ng khÝ vµ nguån n­íc

21

sinh ho¹t(cid:0)TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò gay g¾t nµy ®ang th¸ch thøc sù ph¸t triÓn c¸c

®« thÞ chóng ta .

Nh­ thÕ , trong giai ®o¹n hiÖn nay nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr­êng sinh

sèng cña con ng­êi- c¶ tù nhiªn vµ x· héi- ®ang ®Æt ra hÕt søc gay g¾t ®èi víi

sù ph¸t triÓn cña x· héi ta. Kinh tÕ sÏ kh«ng thÓ t¨ng tr­ëng víi tèc ®é cao, x·

héi sÏ kh«ng ph¸t triÓn nÕu c¸c tÖ n¹n x· héi lµm cho c¸c ®êi sèng x· héi trë

nªn rèi lo¹n , bÊt æn , kh«ng kiÓm so¸t næi, nÕu m«i tr­êng tù nhiªn bÞ «

nhiÔm vµ sù c©n b»ng sinh th¸i ë tÇm vi m« vµ vÜ m« bÞ ph¸ vì.

VÊn ®Ò m«i tr­êng sinh sèng cã t¸c ®éng tíi sinh mÖnh cña tõng con

ng­êi cô thÓ, t­ng gia ®×nh cô thÓ .ThÕ nh­ng ®Ó gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò nµy

®ßi hái vÊn ®Ò ph¶ ®­îc chó ý ë tÇng vÜ m«. Bëi lÏ, mçi con ng­êi chØ quan

t©m ®Õn lîi Ých thiÕt th©n cña m×nh. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, do thóc Ðp cña

®êi sèng th­êng nhËt mµ hä chØ quan t©m ®Õn lîi Ých kinh tÕ, lîi Ých vËt chÊt

tr­íc m¾t cña b¶n th©n vµ gia ®×nh. ë ®©y kh«ng thÓ quy kÕt ®ã lµ sù Ých kû

hay thiªn tÝnh cña con ng­êi mµ nªn xem lµ mét sù quy luËt, mét tÊt yÕu kinh

tÕ cña c¶ giai ®o¹n lÞch sö hiÖn t¹i buéc c¸c c¸ nh©n ph¶i suy nghÜ vµ hµnh

®éng nh­ vËy.

Râ rµng, trong giai ®o¹n hiÖn nay, vÊn ®Ò m«i tr­êng sèng g¾n bã hÕt

søc chÆt chÏ víi khÝa c¹nh lîi Ých kinh tÕ. Trong khi ®ã, lîi Ých kinh tÕ ®ang lµ

mèi quan t©m hµng ®Çu cña tõng c¸ nh©n riªng lÎ còng nh­ cña c¶ x· héi n­íc

ta . Bµi to¸n ®Æt ra lµ, lµm thÕ nµo ®Ó võa ®¹t ®­îc nh÷ng lîi Ých kinh tÕ , l¹i

võa b¶o ®¶m ®­îc m«i tr­êng sinh sèng trong s¹ch vµ lµnh m¹nh .

H¼n lµ bµi to¸n tr­íc hÕt ph¶i ®­îc gi¶i quyÕt ë tÇm vÜ m«. Vµ , dÜ

nhiªn, kh«ng ph¶i chØ quy gi¶n ë vÊn ®Ò lîi Ých kinh tÕ cña c¸ nh©n vµ c¸c

nhãm ng­êi , mµ cÇn ®Æt nã trong c¸c quan hÖ réng lín h¬n. §ã lµ kh«ng

22

chØ dõng l¹i ë tÇm chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ chiÕn l­îc x· héi mµ h¬n thÕ

cÇn ph¶i cã nh÷ng c¬ chÕ thùc thi vµ kiÓm so¸t thùc hiÖn cô thÓ c¸c chiÕn l­îc

®ã nh­ thÕ nµo. DÜ nhiªn, c¬ chÕ ®ã cÇn thÓ hiÖn mét c¸ch trung thµnh , nhÊt

qu¸n tÝnh thèng nhÊt vµ ®ång bé cña chiÕn l­îc, sao cho sù triÓn khai chiÕn

l­îc vµ ®­êng lèi t¹o lËp ®­îc sù ph¸t triÓn hµi hoµ gi÷a lîi Ých vËt chÊt vµ lîi

Ých tinh thÇn, gi÷a lîi Ých chung vµ lîi Ých riªng, gi÷a lîi Ých trø¬c m¾t va lîi

Ých l©u dµi.

Tãm l¹i, trong qu¸ tr×nh t¨ng tèc sù ph¸t triÓn hiÖn nay mét vÊn ®Ò

mang tÝnh nguyªn t¾c lµ ph¶i qu¶n lý mét c¸ch s¸t sao vµ kh«ng ngõng ®iÒu

tiÕt ®Ó t¹o lËp ®­îc c¸c mèi quan hÖ thèng nhÊt vµ hµi hoµ gi÷a c¸ nh©n vµ x·

héi, gi÷a con ng­êi vµ tù nhiªn.

Cã t¹o lËp ®­îc sù hµi hoµ vµ thèng nhÊt hai mèi quan hÖ nªu trªn ,

chóng ta míi thùc sù ®­a ®Êt n­íc vµo quü ®¹o ph¸t triÓn toµn diÖn vµ bÒn

v÷ng. Cã nh­ thÕ chóng ta míi tõng b­íc thùc hiÖn ®­îc lý t­ëng tèt ®Ñp cña

§¶ng vµ nh©n d©n ta, ®ã lµ x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam.

23

ch­¬ng 2

C¸c h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp ë

ViÖt Nam

Lý luËn vÒ ph©n phèi cã vÞ trÝ quan träng trong kinh tÕ chÝnh trÞ.Nã lµ

vÊn ®Ò réng lín ,liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ,v¨n ho¸,x· héi(cid:0)cña nhµ

n­íc vµ nh©n d©n lao ®éng.PhÇn nµy kh«ng tr×nh bµy toµn bé vÊn ®Ò chi phèi

mµ chØ bµn vÒ ph©n phèi thu nhËp quèc d©n ,h×nh thµnh thu nhËp cña c¸c tÇng

líp d©n c­.Ph©n phèi thu nhËp trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi lµ

mét vÊn ®Ò v« cïng quan träng ®Ó t¹o ra ®éng lùc m¹nh mÏ gãp phÇn tÝch cùc

thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn ,æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ-x· héi ,n©ng cao ®êi

sèng nh©n d©n,thùc hiÖn môc tiªu d©n giµu ,n­íc m¹nh,x· héi c«ng b»ng,d©n

chñ ,v¨n minh.

2.1.b¶n chÊt vµ vÞ trÝ cña ph©n phèi:

2.1.1.Ph©n phèi lµ mét kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi

Qu¸ tr×nh t¸I s¶n xuÊt x· héi,theo nghÜa réng,gåm 4 kh©u:

+ S¶n xuÊt

24

+Ph©n phèi

+Trao ®æi

+Tiªu dïng

C¸c kh©u nµy cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau,trong ®ã kh©u s¶n xuÊt lµ

kh©u c¬ b¶n ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh; c¸c kh©u kh¸c phô thuéc vµo s¶n xuÊt,

nh­ng chóng cã quan hÖ trë l¹i ®èi víi s¶n xuÊt còng nh­ ¶nh h­ëng tíi

nhau.Trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi, ph©n phèi vµ trao ®æi lµ c¸c kh©u

trung gian nèi s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, võa phôc vô vµ thóc ®Èy s¶n xuÊt,võa

phôc vô tiªu dïng.

Ph©n phèi bao gåm:

Ph©n phèi cho tiªu dïng s¶n xuÊt (sù ph©n phèi cho t­ liÖu s¶n xuÊt,

søc lao ®éng cña x· héi vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt) lµ tiÒn ®Ò ,®IÒu kiÖn vµ lµ mét

yÕu tè s¶n xuÊt , nã quyÕt ®Þnh quy m«, c¬ cÊu vµ tèc ®é ph¸t triÓn cña s¶n

xuÊt,ph©n phèi thu nhËp quèc d©n h×nh thµnh cña c¸c tÇng líp d©n c­ trong x·

héi.

Ph©n phèi thu nhËp lµ kÕt qu¶ cña s¶n xuÊt, do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh.

Tuy lµ s¶n vËt cña s¶n xuÊt, song sù ph©n phèi cã ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®èi

víi s¶n xuÊt: cã thÓ thóc ®Èy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt .

Ph.Angghen viÕt:" Ph©n phèi kh«ng ph¶i chØ ®¬n thuÇn lµ kÕt qu¶ thô ®éng

cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi: nã còng cã t¸c ®éng trë l¹i s¶n xuÊt vµ trao ®æi." Nã

còng cã liªn quan mËt thiÕt víi viÖc æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ- x· héi vµ n©ng

cao ®êi sèng nh©n d©n.

25

Nh­ vËy,ph©n phèi lµ ph©n phèi tæng s¶n phÈm x· héi vµ ph©n phèi thu

nhËp quèc d©n vµ nã ®­îc thùc hiÖn d­¬Ý c¸c h×nh th¸i:

+ Ph©n phèi hiÖn vËt

+ Ph©n phèi d­íi h×nh th¸i gi¸ trÞ

+Ph©n phèi qua quan hÖ tµi chÝnh

+ Ph©n phèi qua quan hÖ tÝn dông

………….

26

2.1. 2. Ph©n phèi lµ mét mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt:

C.M¸c ®· nhiÒu lÇn nªu râ quan hÖ ph©n phèi còng bao hµm trong

ph¹m vi quan hÖ s¶n xuÊt :"quan hÖ ph©n phèi vÒ thùc chÊt còng ®ång nhÊt víi

quan hÖ s¶n xuÊt Êy,r»ng chóng cÊu thµnh mÆt sau cña quan hÖ s¶n xuÊt Êy".

XÐt vÒ quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi th× ph©n phèi do quan hÖ s¶n xuÊt quyÕt

®Þnh.V× vËy, mçi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt cã quy luËt ph©n phèi cña c¶i vËt chÊt

thÝch øng víi nã. Quan hÖ s¶n xuÊt nh­ thÕ nµo th× quan hÖ ph©n phèi nh­ thÕ

Êy. C¬ së cña quan hÖ ph©n phèi lµ quan hÖ së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ quan

hÖ trao ®æi ho¹t ®éng cho nhau.Sù biÕn ®æi lÞch sö cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ

quan hÖ s¶n xuÊt kÐo theo sù biÕn ®æi cña quan hÖ ph©n phèi.Quan hÖ ph©n

phèi cã t¸c dông trë l¹i ®èi víi quan hÖ së h÷u vµ do ®ã ®èi víi s¶n xuÊt: cã

thÓ lµm t¨ng hoÆc gi¶m quy m« së h÷u, hoÆc còng cã thÓ lµm biÕn d¹ng tÝnh

chÊt cña quan hÖ së h÷u. C¸c quan hÖ ph©n phèi võa cã tÝnh ®ång nhÊt ,võa cã

tÝnh lÞch sö . TÝnh ®ång nhÊt thÓ hiÖn ë chç,trong bÊt cø x· héi nµo,s¶n phÈm

lao ®éng còng ®­îc ph©n chia thµnh:

+ Mét bé phËn cho tiªu dïng s¶n xuÊt

+ Mét bé phËn ®Ó dù tr÷

+ Mét bé phËn cho tiªu dïng chung cña x· héi

+ Mét bé phËn cho tiªu dïng cña c¸ nh©n

TÝnh lÞch sö cña quan hÖ ph©n phèi lµ mçi x· héi cã quan hÖ ph©n phèi

riªng phï hîp víi tÝnh chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt cña x· héi ®ã,nghÜa lµ quan

hÖ ph©n phèi lµ mét mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ còng nh­ quan hÖ s¶n xuÊt,

27

quan hÖ ph©n phèi cã tÝnh chÊt lÞch sö. C.M¸c viÕt"Quan hÖ ph©n phèi nhÊt

®Þnh chØ lµ biÓu hiÖn cña mét quan hÖ s¶n xuÊt lÞch sö nhÊt ®Þnh." Do ®ã,mçi

h×nh th¸i ph©n phèi ®Òu biÕn ®i cïng mét lóc víi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt

®Þnh t­¬ng øng víi c¸c h×nh th¸i ph©n phèi Êy.ChØ thay ®æi ®­îc quan hÖ ph©n

phèi khi ®· c¸ch m¹ng ho¸ ®­îc quan hÖ s¶n xuÊt ®Î ra quan hÖ ph©n phèi

Êy.Ph©n phèi cã quan hÖ rÊt lín ®èi víi s¶n xuÊt nÒn nhµ n­íc c¸ch m¹ng cÇn

sö dông ph©n phèi nh­ lµ mét c«ng cô ®Ó x©y dùng chÕ ®é míi,®Ó ph¸t triÓn

kinh tÕ theo h­íng x· héi chñ nghÜa

2.2.C¸c h×nh th¸i ph©n phèi thu nhËp trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ

nghÜa x· héi

2.2.1 TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña sù tån t¹i nhiÒu h×nh thøc ph©n

phèi thu nhËp trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam

XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cña c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan vµ tõ ®Æc

®IÓm kinh tÕ_ x· héi n­íc ta,trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n­íc

ta tån t¹i nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp.§ã lµ v×:

Thø nhÊt,nÒn kinh tÕ n­íc ta lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn,cã nhiÒu

h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau.

Thø hai, trong nÒn kinh tÕ n­íc ta cßn tån t¹i nhiÒu ph­¬ng thøc kinh

doanh kh¸c nhau.

NÒn kinh tÕ n­íc ta lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ

nghÜa. Trong nÒn kinh tÕ nµy, cã nhiÒu chñ thÓ s¶n xuÊt ,kinh doanh thuéc

nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tham gia. Mçi thµnh phÇn kinh tÕ cã ph­¬ng thøc tæ

28

chøc s¶n xuÊt- kinh doanh kh¸c nhau.Ngay trong mçi thêi kú, kÓ c¶ thµnh

phÇn kinh tÕ nhµ n­íc cògn cã c¸c ph­¬ng thøc kinh doanh kh¸c nhau, do ®ã,

kÕt qu¶ vµ thu nhËp lµ kh¸c nhau.

H¬n n÷a,trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, c¸c chñ thÓ s¶n

xuÊt, kinh doanh tham gia vµo nÒn kinh tÕ ®Òu cã sù kh¸c nhau vÒ së h÷u cña

c¶i, tiÒn vèn, tr×nh ®é chuyªn m«n, tay nghÒ, n¨ng lùc së tr­êng, thËm chÝ

kh¸c nhau c¶ may m¾n… Do ®ã, kh¸c nhau vÒ thu nhËp.

V× vËy , kh«ng thÓ cã mét h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp thèng nhÊt,

tr¸i l¹i cã nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau.

2.2.2.C¸c h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ

nghÜa x· héi.

§¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh vµ

§¹i héi §¶ng lÇn thø IX còng tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh ®IÒu ®ã:"Thùc hiÖn nhiÒu

h×nh thøc ph©n phèi, lÊy ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ

lµ chñ yÕu,®ång thêi ph©n phèi dùa trªn møc ®ãng gãp c¸c nguån lùc kh¸c

vµo kÕt qu¶ s¶n xuÊt- kinh doanh vµ ph©n phèi th«ng qua phóc lîi x· héi ".

a.Ph©n phèi theo lao ®éng:

Ph©n phèi theo lao ®éng lµ ph©n phèi trong c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ dùa trªn

c¬ së h÷u c«ng céng vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt (kinh tÕ nhµ n­íc) hoÆc c¸c hîp t¸c

x· cæ phÇn mµ phÇn gãp vèn cña c¸c thµnh viªn b»ng nhau ( kinh tÕ hîp t¸c).

C¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®Òu dùa trªn chÕ ®é kh¸c nhau. Ng­êi lao ®éng

29

lµm chñ nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt ,nªn tÊt yÕu còng lµm chñ ph©n phèi thu

nhËp.V× vËy,ph©n phèi ph¶i v× lîi Ých cña ng­êi lao ®éng.

Trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi vµ ngay c¶ trong giai ®o¹n

thÊp cña chñ nghÜa céng s¶n,tøc lµ chñ nghÜa x· héi còng ch­a thÓ thùc hiÖn

ph©n phèi theo nhu cÇu vµ còng kh«ng thÓ ph©n ph«Ý b×nh qu©n mµ chØ cã thÓ

ph©n phèi theo lao ®éng.

TÊt yÕu ph¶i thùc hiÖn ph©n phèi theo lao ®éng trong c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ

thuéc thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn c¬ së c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt lµ v×:

_ Lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ch­a cao, ch­a ®Õn møc cã ®ñ s¶n phÈm

®Ó ph©n phèi theo nhu cÇu.V× ph©n phèi do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh, cho nªn

C.m¸c ®· viÕt:" QuyÒn kh«ng bao giê cã thÓ ë mét møc cao h¬n chÕ ®é kinh

tÕ vµ sù ph¸t triÓn v¨n ho¸ cña x· héi do chÕ ®é kinh tÕ ®ã quyÕt ®Þnh"

_ Sù kh¸c biÖt vÒ tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é lao ®éng dÉn tíi viÖc mçi ng­êi

cã sù cèng hiÕn kh¸c nhau, do ®ã ph¶i c¨n cø vµo lao ®éng ®· cèng hiÕn cho

x· héi cña mçi ng­êi ®Ó ph©n phèi.

_Lao ®éng ch­a trë thµnh mét nhu cÇu cña cuéc sèng, nã cßn lµ ph­¬ng

tiÖn ®Ó kiÕm sèng, lµ nghÜa vô vµ quyÒn lîi ,h¬n n÷a cßn nh÷ng tµn d­ ý thøc,

t­ t­ëng cña x· héi cò ®Ó l¹i nh­ : coi khinh lao ®éng ,ng¹i lao ®éng ch©n tay,

ch©y l­êi, thÝch lµm Ýt h­ëng nhiÒu,so b× gi÷a cèng hiÕn vµ h­ëng thô(cid:0)

Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã , ph¶i ph©n phèi theo lao ®éng ®Ó khuyÕn

khÝch ng­êi ch¨m, ng­êi giái, gi¸o dôc kÎ l­êi, ng­êi xÊu, g¾n sù h­ëng thô

cña mçi ng­êi víi sù cèng hiÕn cña hä. §©y còng lµ h×nh thøc nh»m kh¾c

phôc nh÷ng tµn d­ t­ t­ëng cña x· héi cò, kh«ng chØ trong thêi kú qu¸ ®é mµ

30

c¶ khi chñ nghÜa x· héi ®· ®­îc x¸c lËp, ph©n phèi theo lao ®éng vÉn lµ h×nh

thøc ph©n phèi chñ yÕu

Ph©n phèi theo lao ®éng lµ h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp c¨n cø vµo sè

l­îng vµ chÊt l­îng lao ®éng cña tõng ng­êi ®· ®ãng gãp cho x· héi. Theo

quy luËt nµy, ng­êi lµm nhiÒu h­ëng nhiÒu, ng­êi lµm Ýt h­ëng Ýt, cã søc lao

®éng mµ kh«ng lµm th× kh«ng h­ëng; lao ®éng cã kü thuËt cao, lao ®éng ë

nh÷ng ngµnh nghÒ ®éc h¹i trong nh÷ng ®iÒu kiÖn khã kh¨n ®Òu ®­îc h­ëng

phÇn thu nhËp thÝch ®¸ng.

C¨n cø cô thÓ ®Ó ph©n phèi theo lao ®éng lµ:

_Sè l­îng lao ®éng ®­îc ®o b»ng thêi gian lao ®éng hoÆc sè l­îng cña

s¶n phÈm lµm ra.

_ Tr×nh ®é thµnh th¹o lao ®éng vµ chÊt l­îng thµnh phÈm lµm ra

_ §iÒu kiÖn vµ m«i tr­êng lao ®éng:

+ Lao ®éng nÆng nhäc

+ Lao ®éng trong hÇm má

+ Lao ®éng ë nh÷ng vïng cã nhiÒu khã kh¨n,x a x«i hÎo l¸nh nh­

miÒn nói ,h¶i ®¶o ,…

_ TÝnh chÊt cña lao ®éng

31

_ C¸c ngµnh nghÒ ®­îc khuyÕn khÝch

Ph©n phèi theo lao ®éng ®­îc thùc hiÖn qua nh÷ng h×nh thøc cô thÓ

nh­:

_ TiÒn c«ng trong c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt_ Kinh doanh

_ TiÒn th­ëng

_ TiÒn phô cÊp

_ TiÒn l­¬ng trong c¸c c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp

Ph©n phèi theo lao ®éng cã t¸c dông:

_ Thóc ®Èy mäi ng­êi n©ng cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm,thóc ®Èy n©ng cao

n¨ng suÊt lao ®éng, x©y dùng tinh thÇn vµ th¸i ®é lao ®éng ®óng ®¾n, kh¾c

phôc nh÷ng tµn d­ t­ t­ëng cò, cñng cè kû luËt lao ®éng

_ Thóc ®Èy mäi ng­êi n©ng cao tr×nh ®é nghÒ nghiÖp,tr×nh ®é v¨n ho¸,

æn ®Þnh lao ®éng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc tæ chøc lao ®éng x· héi

_ T¸c ®éng m¹nh ®Õn ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n ho¸ cña ng­êi lao ®éng

,võa ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt, søc lao ®éng, võa t¹o mäi ®iÒu kiÖn cña ng­êi lao

®éng ph¸t triÓn toµn diÖn.

32

Ph©n phèi theo lao ®éng lµ hîp lý nhÊt, c«ng b»ng nhÊt so víi c¸c h×nh

thøc ph©n phèi ®· cã trong lÞch sö. C¬ së cña sù c«ng b»ng x· héi cña sù ph©n

phèi ®ã lµ sù b×nh ®¼ng trong quan hÖ së h÷u vÒ t­ liªô s¶n xuÊt.

Tuy v©y, theo C.M¸c, ph©n phèi theo lao ®éng vÒ nguyªn t¾c vÉn lµ sù

b×nh ®¼ng trong khu«n khæ:" Ph¸p quyÒn t­ s¶n", tøc lµ sù b×nh ®¼ng trong x·

héi s¶n xuÊt hµng ho¸ theo nguyªn t¾c trao ®æi hoµn toµn ngang gi¸. Sù b×nh

®¼ng ë ®©y ®­îc hiÓu theo nghÜa quyÒn cña ng­êi s¶n xuÊt lµ tû lÖ víi lao

®éng mµ ng­êi Êy ®· cung cÊp; sù b×nh ®¼ng ®ã cßn thiÕu sãt lµ" víi mét c«ng

viÖc ngang nhau vµ do ®ã, víi mét phÇn tham dù nh­ nhau vµo quü tiªu dïng

cña x· héi th× trªn thùc tÕ, ng­êi nµy vÉn lÜnh nhiÒu h¬n ng­êi kia, ng­êi nµy

vÉn giµu h¬n ng­êi kia"

Ph©n phèi theo lao ®éng cßn cã nh÷ng h¹n chÕ nh­ng ®ã lµ nh÷ng h¹n

chÕ kh«ng thÓ tr¸nh khái trong giai ®o¹n ®Çu cña x· héi céng s¶n chñ nghÜa.

ChØ khi nµo cïng víi sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña c¸ nh©n , n¨ng suÊt cña hä

cµng t¨ng lªn vµ tÊt c¶ c¸c nguån cña c¶i x· héi ®Òu tu«n ra dåi dµo th× khi ®ã

ng­êi ta míi cã thÓ v­ît ra khái giíi h¹n chËt hÑp cña c¸i ph¸p quyÒn t­ s¶n

vµ x· héi míi cã thÓ thùc hiÖn ph©n phèi theo nhu cÇu . ChØ khi ®ã míi cã sù

b×nh ®¼ng thùc sù.

b. C¸c h×nh thøc ph©n phèi kh¸c:

ë n­íc ta ®ang tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ víi sù ®a d¹ng c¸c

h×nh thøc së h÷u vµ c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt- kinh doanh. Do ®ã , ngoµi

h×nh thøc ph©n phèi theo lao ®éng, trong thêi kú qu¸ ®é cßn tån t¹i c¸c h×nh

thøc ph©n phèi thu nhËp kh¸c.§ã lµ:

33

_ Trong c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ tËp thÓ bËc thÊp cã sù kÕt hîp ph©n phèi theo

vèn vµ ph©n phèi theo lao ®éng.

_ Trong thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ ,tiÓu chñ th× thu nhËp phô thuéc vµo

së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt, vèn ®Çu t­ s¶n xuÊt vµ tµi n¨ng s¶n xuÊt, kinh doanh

cña chÝnh nh÷ng ng­êi lao ®éng

_ Trong kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n vµ t­ b¶n nhµ n­íc, viÖc ph©n phèi ë ®©y

dùa trªn c¬ së së h÷u vèn cæ phÇn, së h÷u søc lao ®éng, së h÷u t­ b¶n(cid:0)

c. Ph©n phèi th«ng qua phóc lîi tËp thÓ, phóc lîi x· héi:

§Ó n©ng cao møc sèng vÒ vËt chÊt vµ v¨n ho¸ cña nh©n d©n ®Æc biÖt

lµ c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng, sù ph©n phèi thu nhËp cña mäi thµnh viªn

,x· héi cßn ®­îc thùc hiÖn th«ng qua quü phóc lîi, tËp thÓ vµ x· héi. Sù ph©n

phèi nµy cã ý nghÜa hÕt sù quan träng v× nã gãp phÇn :

_ Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc lao ®éng cña mäi thµnh viªn trong x· héi

_ N©ng cao thªm møc sèng toµn d©n, ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng ng­êi cã

thu nhËp thÊp, ®êi sèng khã kh¨n lµm gi¶m sù chªnh lÖch qu¸ ®¸ng vÒ thu

nhËp gi÷a c¸c thµnh viªn trong céng ®ång.

_ Gi¸o dôc ý thøc céng ®ång, x©y dùng chÕ ®é x· héi míi

_ Quü phóc lîi tËp thÓ vµ x· héi lµ mét bé phËn kh«ng thÓ thiÕu trong

qu¸ tr×nh ph©n phèi thu nhËp cho c¸ nh©n trong céng ®ång, song quü ®ã chØ cã

34

ý nghÜa tÝch cùc khi ®­îc quy ®Þnh vµ sö dông mét c¸ch hîp lý phï hîp víi

yªu cÇu vµ ®iÒu kiÖn kh¸ch quan.

TÝnh hîp lý cña quü phóc lîi tËp thÓ vµ x· héi ®­îc biÓu hiÖn nh­ sau:

_Quü phóc lîi tËp thÓ, x· héi kh«ng thÓ më réng qu¸ kh¶ n¨ng cña nÒn

kinh tÕ cho phÐp.

_ Tèc ®é t¨ng tr­ëng thu nhËp trùc tiÕp cña c¸ nh©n trong céng ®ång

ph¶i t¨ng nhanh h¬n tèc ®é t¨ng tr­ëng phóc lîi tËp thÓ vµ x· héi.

_ Trong giíi h¹n ®· x¸c ®Þnh, cÇn sö dông cã hiÖu qña, tiÕt kiÖm ,hîp lý

c¸c quü phóc lîi tËp thÓ vµ x· héi. ViÖc sö dông ph¶i nh»m môc ®Ých thiÕt

thùc, tr¸nh l·ng phÝ xa hoa, ph« tr­¬ng h×nh thøc. V× c¸c quü nµy cã quan hÖ

víi lîi Ých thiÕt th©n cña mçi thµnh viªn tËp thÓ céng ®ång, cho nªn cÇn ph¸t

huy ®Çy ®ñ d©n chñ, tr­ng cÇu ý kiÕn cña qu¶ng ®¹i quÇn chóng, sao cho mçi

lo¹i phóc lîi ®Òu cã thÝch hîp víi nhu cÇu bøc thiÕt cña quÇn chóng, ph¸t huy

®­îc t¸c dông vèn cã cña nã.

_ Quü phóc lîi x· héi lµ chÝnh s¸ch x· héi cÇn ®­îc gi¶i quyÕt theo tinh

thÇn x· héi ho¸. Nhµ n­íc gi÷ vai trß nßng cèt; ®ång thêi ®éng viªn mçi

ng­êi d©n, c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc trong x· héi, c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc

n­íc ngoµi cïng tham gia ®ãng gãp .

d. Ph©n phèi theo vèn vµ tµi s¶n:

Trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi, nÒn kinh tÕ tån t¹i

nhiÒu thµnh phÇn, t­¬ng øng víi mçi thµnh phÇn kinh tÕ cã mét h×nh thøc

35

ph©n phèi nhÊt ®Þnh. NÕu thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh tËp thÓ ph©n phèi

theo lao ®éng, th× c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c l¹i cã nh÷ng h×nh thøc ph©n

phèi kh¸c, rÊt ®a d¹ng, rÊt kh¸c nhau. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã kh«ng lµm mÊt tÝnh

®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa bëi chóng ta ®¶m b¶o nguyªn t¾c lÊy ph©n phèi

theo lao ®éng lµm chÝnh nh­ng ®ång thêi sö dông c¸c h×nh thøc ph©n phèi

kh¸c, miÔn lµ nã phï hîp víi t×nh tr¹ng nÒn kinh tÕ cña ®Êt n­íc vµ thùc hiÖn

nã cã t¸c dông tèt cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi còng nh­ phï hîp víi lîi

Ých ng­êi lao ®éng; ng­êi lao ®éng b»ng lßng chÊp nhËn nã.

§iÒu nµy thÓ hiÖn ë h×nh thøc ph©n phèi theo tµi s¶n, vèn, nh÷ng

®ãng gãp kh¸c...

 §©y lµ h×nh thøc ph©n phèi thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn cña ®Êt n­íc ta

trong giai ®o¹n qu¸ ®é. V× do ®Æc ®iÓm n­íc ta trong thêi kú nµy lµ ®i lªn chñ

nghÜa x· héi tõ mét nÒn s¶n xuÊt nhá. T×nh tr¹ng thiÕu vèn, ph©n t¸n vèn lµ

phæ biÕn. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, tÝch tô, tËp trung vèn ch­a cao, mét phÇn t­¬ng

®èi lín vèn l¹i n»m trong tay ng­êi lao ®éng t­ h÷u nhá, t­ s¶n nhá...

 §Ó sö dông nguån vèn nµy, chóng ta kh«ng thÓ sö dông c¸ch chÝnh

s¸ch ¸p ®Æt nh­ tr­ng thu, ®ãng gãp cæ phÇn mét c¸ch b×nh qu©n. Nh÷ng biÖn

ph¸p ®ã chØ lµm suy yÕu lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi.

 Do ®ã, tõ sau nghÞ quyÕt héi nghÞ lÇn thø VI Ban chÊp hµnh trung

­¬ng (kho¸ VI), ë n­íc ta ®· xuÊt hiÖn c¸c biÖn ph¸p huy ®éng vèn d­íi

nh÷ng h×nh thøc nh­ vay vèn, gãp cæ phÇn kh«ng h¹n chÕ, tr¶ møc l·i hîp lý...

C¸ch lµm nh­ vËy ®· kh«ng nh÷ng gãp phÇn t¨ng l­îng vèn vµo qu¸ tr×nh chu

chuyÓn mµ khu vùc kinh tÕ quèc doanh l¹i ®­îc sö dông nguån vèn to lín h¬n

nhiÒu nguån vèn tù cã. §ång thêi, mÆc dï vèn cña t­ nh©n nh­ng sö dông ®·

mang tÝnh x· héi. Víi quan ®iÓm ®æi míi nµy, chóng ta chÊp nhËn viÖc ph©n

36

phèi kÕt qu¶ cña s¶n xuÊt kinh doanh d­íi h×nh thøc "lîi tøc" vµ "lîi nhuËn",

vµ ph¸p luËt b¶o vÖ nh÷ng thu nhËp hîp ph¸p ®ã.

2.3.Tõng b­íc thùc hiÖn c«ng b»ng x· h«i trong ph©n phèi thu

nhËp

Chñ nghÜa x· héi ph¸t triÓn míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn mét b­íc c¬

b¶n vÒ c«ng b»ng x· héi trong ph©n phèi thu nhËp.

Trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t­ b¶n chñ

nghÜa tõ mét nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp l¹c hËu, §¶ng vµ nhµ níc ta chñ tr­¬ng

thùc hiÖn nhÊt qu¸n vµ l©u dµi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ theo

®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, th× vÉn tån t¹i bÊt b×nh ®¼ng vÒ ph©n phèi thu

nhËp . Sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ®ßi hái ph¶i t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò ,

nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó tõng b­íc thu hÑp vµ xo¸ bá sù bÊt b×nh ®¼ng ®ã, tiÕn tíi

mét x· héi" kh«ng cã chÕ ®é ng­êi bãc lét ng­êi, mét x· h«i b×nh ®¼ng nghÜa

lµ ai còng ph¶i lao ®éng vµ cã quyÒn lao ®éng, ai lµm nhiÒu th× h­ëng nhiÒu,

ai lµm Ýt th× h­ëng Ýt, ai kh«ng lµm th× kh«ng h­ëng"

§Ó ®¹t môc tiªu nµy,tõ thùc tiÔn n­íc ta cÇn ph¶i thùc hiÖn:

2.3.1.Ph¸t triÓn m¹nh mÏ lùc l­îng s¶n xuÊt

Bëi nh­ Ph.Anghen , ph­¬ng thøc ph©n phèi vÒ c¨n b¶n lµ phô thuéc

vµo sè l­îng s¶n phÈm ®­îc ph©n phèi

2.3.2 TiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch tiÒn c«ng ,tiÒn l­¬ng, chèng chñ

nghÜa b×nh qu©n vµ thu nhËp bÊt hîp lý, bÊt chÝnh

37

§Ó tõng b­íc thùc hiÖn ph©n phèi c«ng b»ng hîp lý ,cÇn cã chÝnh

s¸ch ph©n phèi b¶o ®¶m thu nhËp cña nh÷ng ng­êi lao ®éng cã thÓ t¸i s¶n

xuÊt søc lao ®éng.G¾n chÆt tiÒn c«ng , tiÒn l­¬ng víi n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ

hiÖu qña sÏ ®¶m b¶o quan hÖ hîp lý vÒ thu nhËp c¸ nh©n gi÷a c¸c ngµnh nghÒ

.Nghiªm trÞ nh÷ng kÎ cã thu nhËp bÊt chÝnh, cÇn ph¶i tiÒn tÖ ho¸ tiÒn l­¬ng vµ

thu nhËp, xo¸ bá nh÷ng ®Æc quyÒn, ®Æc lîi trong ph©n phèi.

2..3.3. §iÒu tiÕt thu nhËp d©n c­, h¹n chÕ sù chªnh lÖch qu¸ ®¸ng vÒ

møc thu nhËp

Trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta mét mÆt ph¶i thõa

nhËn sù chªnh lÖch vÒ møc thu nhËp gi÷a c¸c tËp thÓ , c¸ nh©n lµ kh¸ch quan;

mÆt kh¸c, nhµ n­íc ph¶i h¹n chÕ sù chªnh lÖch thu nhËp qu¸ ®¸ng ®Ó kh«ng

dÉn ®Õn sù ph©n ho¸ x· héi thµnh hai cùc ®èi lËp, b»ng c¸ch ®iÒu tiÕt thu nhËp

vµ c¸c gi¶i ph¸p qu¶n lý.

§iÒu tiÕt thu nhËp lµ mét yªu cÇu kh¸ch quan trong nÒn kinh tÕ thÞ

tr­êng nãi chung, ngay c¶ trong c¸c n­íc t­ b¶n chñ nghÜa còng ph¶i ®iÒu tiÕt

thu nhËp nh»m duy tr× sù æn ®Þnh x· héi. ë nø¬c ta viÖc ®iÒu tiÕt thu nhËp cµng

quan träng, nh»m h¹n chÕ sù chªnh lÖch qu¸ ®¸ng vÒ thu nhËp ®Ó kh«ng dÉn

®Õn sù ph©n ho¸ x· héi thµnh hai cùc ®èi lËp.

§iÒu tiÕt thu nhËp ®­îc thùc hiÖn th«ng qua h×nh thøc :

_§iÒu tiÕt gi¶m thu nhËp th«ng qua h×nh thøc thuÕ thu nhËp vµ h×nh

thøc tù nguyÖn ®ãng gãp cña c¸ nh©n cã thu nhËp cao vµo quü phóc lîi x· héi

, tõ thiÖn…

38

Trong ®ã thuÕ thu nhËp lµ h×nh thøc quan träng nhÊt chñ yÕu nhÊt vµ

®iÒu tiÕt lµm t¨ng thu nhËp ®­îc thùc hiÖn th«ng qua ng©n s¸ch nhµ n­íc,

ng©n s¸ch cña c¸c tæ chøc chÝnh trÞ- x· héi, c¸c quü b¶o hiÓm qua gi¸, trî cÊp,

phô cÊp c¸c lo¹i, tÝn dông tiªu dïng vµ cã thÓ mét phÇn hiÖn vËt cho mét sè

®èi t­îng nhÊt ®Þnh , qua c¸c ho¹t ®éng tõ thiÖn cña c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n.

Nh÷ng ®iÒu ®ã nh»m trî gióp th­êng xuyªn cho nh÷ng ng­êi cã thu nhËp

thÊp, trî gióp nh÷ng ng­êi thÊt nghiÖp, nh÷ng ng­êi tham gia b¶o hiÓm khi

gÆp rñi ro, nh÷ng ng­êi thuéc diÖn chÝnh s¸ch x· héi , bæ xung thu nhËp mang

tÝnh chÊt b×nh qu©n trong c¸c tæ chøc, trong c¸c doanh nghiÖp vao c¸c dÞp lÔ

tÕt…

2.3.4. KhuyÕn khÝch lµm giµu hîp ph¸p ®i ®«i víi xo¸ ®ãi gi¶m

nghÌo.

Môc tiªu phÊn ®Êu cña nh©n d©n ta lµ d©n giµu,nø¬c m¹nh, x· héi c«ng

b»ng, d©n chñ, v¨n minh. D©n cã giµu th× n­íc míi cã thÓ m¹nh, n­íc m¹nh

míi cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn sù c«ng b»ng x· héi vµ cã cuéc sèng v¨n minh. V×

vËy, ph¶i ph¸t huy nç lùc lµm giµu cho mäi c«ng d©n. Nhµ n­íc kh«ng nh÷ng

khuyÕn khÝch mäi ng­êi lµm giµu mét c¸ch hîp lý, hîp ph¸p mµ cßn t¹o ®iÒu

kiÖn, gióp ®ì b»ng nhiÒu biÖn ph¸p.

KhuyÕn khÝch mäi thµnh phÇn kinh tÕ, mäi c«ng d©n, mäi nhµ ®Çu t­

më mang ngµnh nghÒ, t¹o nhiÒu viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, Mäi c«ng d©n

®Òu ®­îc tù do hµnh nghÒ , thuª mø¬n nh©n c«ng theo ph¸p luËt, ph¸t triÓn

dÞch vô viÖc lµm. Ph©n bè l¹i d©n c­ vµ lao ®éng trªn ®Þa bµn c¶ n­íc .Më

réng kinh tÕ ®èi ngo¹i, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu lao ®éng. T¹o ®iÒu kiÖn cho mäi

ng­êi lao ®éng tù t¹o, t×m kiÕm viÖc lµm.

39

Thùc hiÖn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo , ®Òn ¬n ®¸p nghÜa b¶o hiÓm x· héi vµ

c¸c ho¹t ®éng nh©n ®¹o, tõ thiÖn. §Ó tõng bø¬c ®¹t tíi sù tiÕn bé vµ c«ng b»ng

x· héi trong ph©n phèi thu nhËp, xuÊtph¸t tõ ®iÒu kiÖn cô thÓ, nhiÖm vô tr­íc

m¾t lµ ph¶i thùc hiÖn tèt ch­¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo nhÊt lµ vïng c¨n cø

c¸ch m¹ng, vïng ®ång bµo d©n téc thiÓu sè.

40