Quản lý nợ công
Mỗi khi nói đến nợ công của Việt Nam, chúng ta thường thấy một nhận xét đi kèm
là tình hình vẫn còn nằm trong tầm kiểm soát, tổng nợ đang ở mức an toàn, không
có gì đáng lo... Tuy nhiên, vấn đề là con số nợ công dựa vào để nhận xét như thế là
con số nào?
Thi công một dự án sử dụng vốn ODA ở Tp.HCM
Thế nào là nợ công?
Có lẽ đầu tiên là phải quay lại với những định nghĩa chính thức. Theo Luật Quản
lý nợ công mới được ban hành và có hiệu lực từ đầu năm nay, nợ công bao gồm
nợ chính phủ, nợ được chính phủ bảo lãnh và nợ của chính quyền địa phương.
Như vậy, các khoản vay như vay vốn ODA, phát hành trái phiếu chính phủ (trong
cũng như ngoài nước), trái phiếu công trình đô thị, hay một tập đoàn kinh tế vay
nợ nước ngoài được chính phủ bảo lãnh đều được xem là nợ công.
Trước nay mọi người thường chỉ nghĩ đến nợ chính phủ khi nói đến tổng nợ công.
Khi Chính phủ phát hành 1 tỉ đô la trái phiếu ở nước ngoài, ai cũng biết nó được
tính vào tổng nợ công nhưng khi đọc tin một doanh nghiệp thu xếp ký kết một
khoản vay 2 tỉ đô la với một ngân hàng nước ngoài nào đó, có sự bảo lãnh của
Chính phủ, có thể có người vẫn nghĩ đó là nợ doanh nghiệp, đâu phải là nợ công!
Ngoài ra cần chú ý thêm khái niệm “nợ nước ngoài của quốc gia”, là tổng các
khoản nợ nước ngoài của Chính phủ, nợ được Chính phủ bảo lãnh, nợ của doanh
nghiệp và tổ chức khác vay theo phương thức tự vay, tự trả. Vốn vay từ Ngân
hàng Phát triển châu Á hay Ngân hàng Thế giới đương nhiên là nợ nước ngoài rồi
nhưng một doanh nghiệp vay từ đối tác nước ngoài vài trăm triệu đô la, chẳng hạn,
dù có hay không có bảo lãnh của chính phủ, thì khoản tiền đó vẫn phải tính vào
tổng nợ nước ngoài của quốc gia.
Nợ công là bao nhiêu?
Tại phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội vào cuối tuần trước, báo cáo cho
thấy nợ chính phủ đang tăng cao: bằng 33,8% GDP năm 2007; 36,2% GDP năm
2008, 41,9% GDP năm 2009 và dự báo lên đến 44,6% vào cuối năm 2010. Dựa
vào các con số này, Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội cảnh báo mức nợ
chính phủ đã tăng sát mức trần cho phép.
Nhưng ở đây có hai điểm cần làm rõ. Mức nợ này, nếu đúng theo báo cáo, chỉ mới
là nợ chính phủ, chưa phải là tổng mức nợ công vì chưa tính đến các khoản nợ
được chính phủ bảo lãnh và nợ của chính quyền địa phương. Hơn nữa, mức trần để
xem nợ công là an toàn được tính khi tổng nợ công bằng hay dưới mức 50% GDP.
Nếu cộng hai khoản nói trên, nhất là những khoản vay của các tập đoàn được
chính phủ bảo lãnh trong mấy năm vừa rồi, nợ công của Việt Nam đã vượt trần.
Theo một báo cáo cuối năm rồi của Bộ Tài chính, nợ công của Việt Nam tính đến
hết năm 2009 đã là 44,7% GDP (trong đó nợ Chính phủ bằng 35,4% GDP, nợ
được Chính phủ bảo lãnh bằng 7,9% GDP và nợ chính quyền địa phương là 1,4%
GDP).
Rõ ràng hai con số 41,9% GDP đưa ra vào cuối tuần trước và 35,4% GDP theo
báo cáo của Bộ Tài chính đã có sự sai lệch rất lớn. Nếu tính thêm các khoản vay
mới đây như phát hành trái phiếu bằng tiền đồng và ngoại tệ, vay từ các định chế
tài chính quốc tế (như 500 triệu đô la từ Ngân hàng Thế giới...) tỷ lệ này chắc chắn
còn cao hơn nhiều. Cũng trong báo cáo này, tổng số dư nợ nước ngoài trung và dài
hạn của quốc gia khoảng 30,5% GDP.
Chiến lược an toàn
Thiết nghĩ, một chiến lược quản lý nợ công sao cho đảm bảo an toàn không nên
chỉ chú trọng đến tỷ lệ. Nếu dùng cột mốc 50% GDP sẽ có người nói ở nước này
nước khác, người ta đang dùng tỷ lệ đến 80% GDP!
Vấn đề là xem xu hướng của các tỷ lệ này đang diễn tiến như thế nào. Nếu tăng
với tốc độ như Ủy ban Tài chính - Ngân sách cảnh báo thì đúng là đáng lo ngại vì
tỷ lệ này không sớm thì muộn sẽ vượt mốc an toàn, dù dùng mốc nào chăng nữa.
Điều quan trọng hơn cả là chú ý đến hiệu quả sử dụng các khoản vay, từ đó mới
bảo đảm được dòng tiền trả nợ trong tương lai. Hiện nay dường như chúng ta mới
chỉ chú trọng đến khía cạnh giải ngân cho được các khoản vay, bán cho được trái
phiếu, thu tiền về đã xem là thành công. Trong khi tiền đó được sử dụng như thế
nào thì chưa ai xem trọng.
Một dự án ODA chẳng hạn, cho dù thời hạn vay kéo dài đến 40 năm, thời gian ân
hạn 10 năm đi nữa thì trước sau gì chúng ta cũng phải trả cho hết nợ. Dự án ODA
không chỉ triển khai làm cho xong mà còn phải theo dõi xem dòng tiền nó thu về
có đủ để trả nợ như cam kết trong dự án hay không.
Hay một khoản vay của một tập đoàn kinh tế được Chính phủ bảo lãnh, phải theo
dõi chặt chẽ xem tiền vay có được sử dụng đúng mục đích ban đầu, tiến độ trả nợ
có đúng lộ trình, hiệu quả sử dụng vốn ra sao - bởi suy cho cùng một khi đã bảo
lãnh, chính ngân sách nhà nước phải đảm đương khoản nợ này nếu doanh nghiệp
không có khả năng chi trả.
Trước đây việc quản lý nợ công được chia năm xẻ bảy cho rất nhiều cơ quan nhà
nước quản lý, cấp bảo lãnh cho doanh nghiệp vay nợ nước ngoài cũng phân cho
nhiều cơ quan. Số liệu vì vậy không được cập nhật, không thống nhất. Nay Luật
Quản lý nợ công đã tập trung công việc quản lý này về cho Bộ Tài chính, là một
dịp để chúng ta rà soát, tính toán lại tất cả các khoản nợ công cũng như nợ nước
ngoài của Việt Nam. Bộ Tài chính bước đầu đã có những thông tin công khai về
nợ công trên website của mình.
Đáng tiếc cho đến nay bản tin công khai này chỉ mới dừng lại ở các khoản nợ
nước ngoài chứ chưa phải toàn bộ nợ công và thông tin chỉ mới cập nhật đến hết
tháng 6/2009. Nên nhớ Luật Quản lý nợ công quy định Bộ Tài chính phải công
khai thông tin về nợ công, “bao gồm tổng số dư nợ, cơ cấu nợ trong nước, nợ nước
ngoài của Chính phủ, nợ được Chính phủ bảo lãnh, nợ của chính quyền địa
phương, số liệu vốn vay thực nhận và trả nợ hàng năm, các chỉ tiêu giám sát nợ
chính phủ, nợ công, nợ nước ngoài của quốc gia”.
Cuối cùng, kỳ họp Quốc hội sắp tới là kỳ họp đầu tiên sau khi Luật Quản lý nợ
công có hiệu lực. Mặc dù ở trên có nói không nên chỉ chú trọng đến tỷ lệ trong
quản lý nợ công, các tỷ lệ này dù sao cũng là những chỉ báo quan trọng mà Quốc
hội cần theo dõi. Quốc hội cần áp dụng luật và quyết định các chỉ tiêu như nợ công
so với GDP, nợ nước ngoài của quốc gia so với GDP, trả nợ chính phủ so với tổng
thu ngân sách nhà nước.
Nợ công đang và sẽ là vấn đề của kinh tế toàn cầu trong thời điểm hiện nay.
Không thể để tình trạng nợ công không ai biết rõ như trước được nữa.
