Chuyªn ®Ò 2 :
Qu n lý r i ro trong vi c th c hi n d án đu t xây ả ủ ệ ự ệ ự ầ ư
d ngự
công trình
1. Nh n d ng và phân tích các lo i r i roậ ạ ạ ủ
1.1. Khái ni m v r i ro:ệ ề ủ
Trong cu c s ng, t t c chúng ta đu ph i đng đu v i nh ngộ ố ấ ả ề ả ươ ầ ớ ữ
r i ro, đó là đi u không th tránh kh i.ủ ề ể ỏ
R i ro là nh ng b t tr c x y ra ngoài mongủ ữ ấ ắ ả
mu n c a đi t ng s d ng và gây ra nh ngố ủ ố ượ ử ụ ữ
thi t h i v th i gian, v t ch t, ti n c a, s cệ ạ ề ờ ậ ấ ề ủ ứ
kh e, tính m ng con ng iỏ ạ ườ .
Có r t nhi u lo i r i ro khác nhau và do r t nhi u các nguyên nhânấ ề ạ ủ ấ ề
khác nhau gây ra. Có nh ng r i ro do môi tr ng t nhiên nh r i ro do lũữ ủ ườ ự ư ủ
l t, đng đât, khô h n, gây thi t h i l n v c a c i, v t ch t và tínhụ ộ ạ ệ ạ ớ ề ủ ả ậ ấ
m ng con ng i; có nh ng r i ro do môi tr ng kinh t – xã h i, chính trạ ườ ữ ủ ườ ế ộ ị
gây ra nh l m phát, th t nghi p, kh ng ho ng kinh t , chi n tranh làmư ạ ấ ệ ủ ả ế ế
nh h ng l n đn ho t đng c a con ng i; có nh ng r i ro do b nả ưở ớ ế ạ ộ ủ ườ ữ ủ ả
thân ho t đng c a con ng i gây ra nh r i ro do tai n n ho c r i roạ ộ ủ ườ ư ủ ạ ặ ủ
thua l do trình đ qu n lý, trình đ kinh doanh y u kém; có nh ng kỗ ộ ả ộ ế ữ ỹ
thu t l c h u d n đn h u qu là năng su t lao đng th p, giá thành s nậ ạ ậ ẫ ế ậ ả ấ ộ ấ ả
ph m cao ho c có nh ng r i ro do ti n b khoa h c k thu t gây r i nhẩ ặ ữ ủ ế ộ ọ ỹ ậ ồ ư
r i ro hao mòn vô hình quá l n, không k p thu h i v n đu t (VĐT) trongủ ớ ị ồ ố ầ ư
trang thi t b máy móc thi t b và tài s n c đnh (TSCĐ), các r i ro nàyế ị ế ị ả ố ị ủ
th ng xu t hi n trong lĩnh v c s n xu t đc bi t là lĩnh v c s n xu tườ ấ ệ ự ả ấ ặ ệ ự ả ấ
xây d ng (XD). H u h t các r i ro x y ra đu n m ngoài ý mu n chự ầ ế ủ ả ề ằ ố ủ
quan c a con ng i.ủ ườ
Nói đn r i r i ro, b t đnh không th không nh c t i Frank Knightế ủ ủ ấ ị ể ắ ớ
(1895-1973) – nhà khoa h c, nhà kinh t h c ng i M . Ông có đóng gópọ ế ọ ườ ỹ
quan tr ng vào ph ng pháp lu n c a kinh t h c cũng nh đi v i vi cọ ươ ậ ủ ế ọ ư ố ớ ệ
đnh nghĩa và gi i thích chi phí xã h i. Đóng góp l n nh t c a ông đi v iị ả ộ ớ ấ ủ ố ớ
kinh t là tác ph m ế ẩ r i roủ, s không ch c ch nự ắ ắ và l i nhu n (1921). Cóợ ậ
th coi ông là trong nh ng nhà khoa h c hi n đi đu tiên nghiên c u sâuể ữ ọ ệ ạ ầ ứ
v r i ro và b t đnh. M c tiêu c b n c a ông là gi i thích s đi u ti tề ủ ấ ị ụ ơ ả ủ ả ự ề ế
l i nhu n trong kinh doanh d i d ng m t hàm s c a r i ro b t đnh.ợ ậ ướ ạ ộ ố ủ ủ ấ ị
Vào th i k c a ông, đây không ph i là m t v n đ m i mà ng c l i nóờ ỳ ủ ả ộ ấ ề ớ ượ ạ
đã đc m t nhà khoa h c tr c đó nói t i khi nghiên c u v m i quanượ ộ ọ ướ ớ ứ ề ố
h trong s h u đt đai. Tuy nhiên trong b i c nh n n kinh t hi n điệ ở ữ ấ ố ả ề ế ệ ạ
phát tri n, s nghiên c u c a Frank Knight đã có tác d ng g n k t nh ngể ự ứ ủ ụ ắ ế ữ
v n đ v m t lý thuy t gi a kinh t vĩ mô và kinh t vĩ mô. Ban đu, khiấ ề ề ặ ế ữ ế ế ầ
đa ra nh ng khái ni m và s phân bi t gi a r i ro và b t đnh, F.Knightư ữ ệ ự ệ ữ ủ ấ ị
đã nh n đc s ph n đi gay g t c a các nhà khoa h c th i đó (do b iậ ượ ự ả ố ắ ủ ọ ờ ố
c nh c a n n kinh t lúc đó) nh ng d n d n các nghiên c u c a ông đã cóả ủ ề ế ư ầ ầ ứ ủ
s c thuy t ph c l n và đc th a nh n do đã gi i thích đc m i liên hứ ế ụ ớ ượ ừ ậ ả ượ ố ệ
v m t lý thuy t gi th tr ng và các xí nghi p kinh doanh .ề ặ ế ữ ị ườ ệ
Có r t nhi u khái ni m khác nhau c a các nhà khoa v r i ro nh ngấ ề ệ ủ ề ủ ư
ch y u đc phân thành hai nhóm.ủ ế ượ
Theo m t s nhà khoa h c, r i ro là tình tr ng x y ra m t s bi nộ ố ọ ủ ạ ả ộ ố ế
c b t l i nh ng có th đo l ng đc b ng xác su t. C th :ố ấ ợ ư ể ườ ượ ằ ấ ụ ể
Theo Frank Knight, r i ro là s b t tr c có th đo l ng đc .ủ ự ấ ắ ể ườ ượ
Theo Irving Pfeffer, r i ro là nh ng s ng u nhiên có th đo l ngủ ữ ự ẫ ể ườ
đc b ng xác su t .ượ ằ ấ
Theo Marilu Hurt McCarty, r i ro là tình tr ng trong đó các bi n củ ạ ế ố
x y ra trong t ng lai có th xác đnh đc .ả ươ ể ị ượ
Theo các h c gi Trung Qu c, r i ro là tình hình s vi c phát sinhọ ả ố ủ ự ệ
theo m t xác su t nh t đnh ho c s vi c l n thay hay nh đc b tríộ ấ ấ ị ặ ự ệ ớ ỏ ượ ố
theo m t xác su t. Nhân t ch y u c a r i ro trong s n xu t là không xácộ ấ ố ủ ế ủ ủ ả ấ
đnh c a t ng lai. Ng i đu t đi m t v i r i ro là tính có th lãi ho cị ủ ươ ườ ầ ư ố ặ ớ ủ ể ặ
l . Ngoài ra, đu c đn thu n cũng s d n đn r i ro. L i nhu n r i roỗ ầ ơ ơ ầ ẽ ẫ ế ủ ợ ậ ủ
là m t lo i l i nhu n v t m c.ộ ạ ợ ậ ượ ứ
M t s nhà kinh t h c ng i M cho r ng r i ro là hoàn c nhộ ố ế ọ ườ ỹ ằ ủ ả
trong đó m t s ki n x y ra v i m t xác su t nh t đnh ho c trong tr ngộ ự ệ ả ớ ộ ấ ấ ị ặ ườ
h p quy mô c a s ki n đo có m t phân ph i xác su t. M t d án đu tợ ủ ự ệ ộ ố ấ ộ ự ầ ư
có th r i ro ch có m t ph n m i kh năng (xác su t 0,1) là b thuaể ủ ở ỗ ộ ầ ườ ả ấ ị
l , có năm ph n m i kh năng đt m t m c l i nhu n nào đó và có b nỗ ầ ườ ả ạ ộ ứ ợ ậ ố
ph n m i kh năng đt m t m c l i nhu n cao h n. Tuy nhiên, khôngầ ườ ả ạ ộ ứ ợ ậ ơ
nên nh m l n r i ro và xác su t vì r i ro là s k t h p gi a xác su t vàầ ẫ ủ ấ ủ ự ế ợ ữ ấ
quy mô c a s ki n. N u m t d án đu t có kh năng 1/10 là thua l vàủ ự ệ ế ộ ự ầ ư ả ỗ
có th d n đn m t s thua l n ng n thì đây là m t r i ro. Tuy nhiênể ẫ ế ộ ự ỗ ặ ề ộ ủ
cũng có 1/10 kh năng sinh l i nh ng m c đ thua l l i nh h n thì đóả ợ ư ứ ộ ỗ ạ ỏ ơ
không là r i ro mà ch là m t xác su t sinh l i .ủ ỉ ộ ấ ờ
Bên c nh nh ng khái ni m k trên, m t s nhà khoa h c khác l iạ ữ ệ ể ộ ố ọ ạ
đnh nghĩa r i ro v i s chú tr ng đn k t qu đc mà không chú ý đnị ủ ớ ự ọ ế ế ả ượ ế
xác su t x y ra. C th :ấ ả ụ ể
Theo Allan Willet, r i ro là s b t tr c c th liên quan đn vi củ ự ấ ắ ụ ể ế ệ
xu t hi n m t bi n c không mong đi .ấ ệ ộ ế ố ợ
Theo A.HrThur Williams, r i ro là s bi n đng ti n n k t qu .ủ ự ế ộ ề ẩ ở ế ả
Theo Georges Hirsch, khái ni m r i ro g n li n v i kh năng x y raệ ủ ắ ề ớ ả ả
c a m t s bi n c không l ng tr c hay đúng h n là m t bi n c mà taủ ộ ố ế ố ườ ướ ơ ộ ế ố
hoàn toàn không ch c ch n (xác su t x y ra <1). Nói cách khác, r i ro ngắ ắ ấ ả ủ ứ
v i kh năng có sai l ch gi a m t bên là nh ng gì x y ra trong th c t vàớ ả ệ ữ ộ ữ ả ự ế
m t bên là nh ng gì đc d ki n t tr c ho c đc dùng làm h quyộ ữ ượ ự ế ừ ướ ặ ượ ệ
chi u, mà sai l ch nàu l n đn m c khó ch p nh n đc ho c khôngế ệ ớ ế ứ ấ ậ ượ ặ
ch p nh n đc.ấ ậ ượ
Trong các khái ni m k trên, h u h t đu quan ni m r i ro khôngệ ể ầ ế ề ệ ủ
có tính ch t đi x ng mà ch hi u theo nghĩa có h i nh r i ro h a ho n,ấ ố ứ ỉ ể ạ ư ủ ỏ ạ
r i ro tai n n… tuy nhiên, m t s n c (đi n hình là M ), ng i ta l iủ ạ ở ộ ố ướ ể ỹ ườ ạ
có cách hi u “l c quan” h n và cho r ng r i ro có tính ch t đi x ng,ể ạ ơ ằ ủ ấ ố ứ
trong đó có c hai kh năng th ng và b i, đc và thua đu đc xem xétả ả ắ ạ ượ ề ượ
nh nhau. Đi u này th hi n trong lý thuy t trò ch i. Ch ng h n tr ngư ề ể ệ ế ơ ẳ ạ ườ
h p m t ng i đu t mua c phi u c a m t công ty nào đó t c là h đãợ ộ ườ ầ ư ổ ế ủ ộ ứ ọ
ch p nh n m t r i ro nh t đnh. N u công ty đó ho t đng t t, h cóấ ậ ộ ủ ấ ị ế ạ ộ ố ọ
nhi u c h i th ng nh ng n u công ty đó thua l nhi u, h s có nguy cề ơ ộ ắ ư ế ỗ ề ọ ẽ ơ
th t b i. H u h t các r i ro x y ra đu n m ngoài ý mu n ch quan c aấ ạ ầ ế ủ ả ề ằ ố ủ ủ
con ng i.ườ
M c dù có m t s quan ni m khác nhau v r i ro nh ng trongặ ộ ố ệ ề ủ ư
ph m vi chuyên đ này ch t p trung nghiên c u các r i ro làm thay điạ ề ỉ ậ ứ ủ ổ
k t qu theo chi u h ng b t l i.ế ả ề ướ ấ ợ
Trên c s các khái ni m k trên, có th đa ra m t khái ni m vơ ở ệ ể ể ư ộ ệ ề
r i ro nh sau: ủ ư R i ro là t ng h p nh ng sủ ổ ợ ữ ự
ki n ng u nhiên tác đng lên s v t,ệ ẫ ộ ự ậ
hi n t ng làm thay đi k t qu c aệ ượ ổ ế ả ủ
s v t, hi n t ng (th ng theoự ậ ệ ượ ườ
chi u h ng b t l i) và nh ng tácề ướ ấ ợ ữ
đng ng u nhiên đó có th đo l ngộ ẫ ể ườ
đc b ng xác su tượ ằ ấ .
1.2. Phân lo i r i ro ạ ủ
Đ có th nh n bi t và qu n lý các r i ro m t cách có hi u qu ,ể ể ậ ế ả ủ ộ ệ ả
ng i ta th ng phân bi t các r i ro tu theo m c đích s d ng trongườ ườ ệ ủ ỳ ụ ử ụ
phân tích các ho t đng kinh t .ạ ộ ế
1. Theo tính ch t khách quan c a r i ro, ng i ta th ng chia ra: r i roấ ủ ủ ườ ườ ủ
thu n tuý và r i ro suy tính (r i ro suy đoán) (Pure Risks and Speculativeầ ủ ủ
Risks).
+ R i ro thu n tuý là lo i r i ro t n t i khi có nguy c t n th tủ ầ ạ ủ ồ ạ ơ ổ ấ
nh ng không có c h i ki m l i, đó là lo i r i ro x y ra liên quan t i vi cư ơ ộ ế ờ ạ ủ ả ớ ệ
tài s n b phá hu . Khi có r i ro thu n tuý x y ra thì ho c là có m t mátả ị ỷ ủ ầ ả ặ ấ
t n th t nhi u, ho c là có m t mát t n th t ít và khi r i ro thu n túyổ ấ ề ặ ấ ổ ấ ủ ầ
không x y ra thì không có m t mát t n th t. H u h t các r i ro chúng raả ấ ổ ấ ầ ế ủ
g p ph i trong cu c s ng và th ng đ l i nh ng thi t h i l n v c aặ ả ộ ố ườ ể ạ ữ ệ ạ ớ ề ủ
c i v t ch t và có khi c tính m ng con ng i đu là r i ro thu n tuý.ả ậ ấ ả ạ ườ ề ủ ầ
Thu c lo i r i ro này có r i ro do ho ho n, lũ l t, h n hán, đng đt….ộ ạ ủ ủ ả ạ ụ ạ ộ ấ
+ R i ro suy tính (r i ro suy đoán) là r i ro t n l i khi có m t nguyủ ủ ủ ồ ạ ộ
c t n th t song song v i m t c h i ki m l i. Đó là lo i r i ro liên quanơ ổ ấ ớ ộ ơ ộ ế ờ ạ ủ
đn quy t đnh l a ch n c a con ng i. Thu c lo i này là các r i ro khiế ế ị ự ọ ủ ườ ộ ạ ủ
đu t vào s n xu t kinh doanh (SXKD) trên th tr ng.ầ ư ả ấ ị ườ
Ng i ta có th d dàng ch p nh n r i ro suy tính nh ng h u nhườ ề ễ ấ ậ ủ ư ầ ư
không có ai s n sàng ch p nh n r i ro thu n tuý.ẵ ấ ậ ủ ầ
Nh n xét:ậ Vi c phân chia r i ro thành r i ro thu n tuý và r i ro suyệ ủ ủ ầ ủ
tính có ý nghĩa quan tr ng trong vi c l a ch n k thu t đ đi phó, phòngọ ệ ự ọ ỹ ậ ể ố
tránh r i ro. Đi v i r i ro suy tính, ng i ta có th đi phó b ng k thu tủ ố ớ ủ ườ ể ố ằ ỹ ậ
Hedging (rào c n) còn r i ro thu n tuý đc đi phó b ng k thu t b oả ủ ầ ượ ố ằ ỹ ậ ả
hi m.ể
Tuy nhiên, h u h t trong các r i ro đu ch a c hai yêu t : thu nầ ế ủ ề ứ ả ố ầ
tuý và suy tính và trong nhi u tr ng h p ranh gi i giũa hai lo i r i ro nàyề ườ ợ ớ ạ ủ
còn m h .ơ ồ
2/ Theo h u qu đ l i cho các ho t đng c a con ng i, ng i taậ ả ể ạ ạ ộ ủ ườ ườ
chia thành r i ro s đông (r i ro toàn c c, r i ro c b n) và r i ro b ph nủ ố ủ ụ ủ ơ ả ủ ộ ậ
(r i ro riêng bi t).ủ ệ
+ R i ro s đông là các r i ro gây ra các t n th t khách quan theoủ ố ủ ổ ấ
ngu n g c r i ro và theo k t qu gây ra. Nh ng t n th t này không ph iồ ố ủ ế ả ữ ổ ấ ả
do cá nhân gây ra và h u qu c a nó nh h ng đn s đông con ng iậ ả ủ ả ưở ế ố ườ
trong xã h i. Thu c lo i này bao g m các r i ro do chi n tranh, l m phát,ộ ộ ạ ồ ủ ế ạ
th t nghi p, đng đt, lũ l t....ấ ệ ộ ấ ụ
+ R i ro b ph n là các r i ro xu t phát t các bi n c ch quanủ ộ ậ ủ ấ ừ ế ố ủ
c a t ng cá nhân xét theo c v nguyên nhân và h u qu . Tác đng c aủ ừ ả ề ậ ả ộ ủ
lo i r i ro này nh h ng t i m t s ít ng i nh t đnh mà không nhạ ủ ả ưở ớ ộ ố ườ ấ ị ả
h ng l n đn tòan xã h i. Thu c lo i này bao g m các r i ro do tai n nưở ớ ế ộ ộ ạ ồ ủ ạ
(tai n n giao thông, tai n n lao đng, ho ho n,…) do thi u th n tr ngạ ạ ộ ả ạ ế ậ ọ
trong khi làm vi c cũng nh trong cu c s ng (r i ro do m t tr m....).ệ ư ộ ố ủ ấ ộ
Nh n xét:ậ Vi c phân bi t hai lo i r i ro này có ý nghĩa quan tr ngệ ệ ạ ủ ọ
trong vi c t ch c xã h i, nó liên quan đn vi c có th hay không th chiaệ ổ ứ ộ ế ệ ể ể
s b t nh ng r i ro trong c ng đng xã h i. N u m t r i ro b ph n x yẻ ớ ữ ủ ộ ồ ộ ế ộ ủ ộ ậ ả
ra, các t ch c hay cá nhân khác có th giúp đ b ng nh ng kho n đóngổ ứ ể ỡ ằ ữ ả
góp vào các qũy tr giúp nh m chia s b t nh ng r i ro nh ng khi r i roợ ằ ẻ ớ ữ ủ ư ủ
s đông x y ra thì vi c chia s r i ro b ng cách trên là không có tác d ng.ố ả ệ ẻ ủ ằ ụ
Tuy nhiên, vi c phân lo i r i ro theo cách này cũng ch a đc rõệ ạ ủ ư ượ
ràng l m vì r i ro có th chuy n t d ng này sang d ng khác tu theo sắ ủ ể ể ừ ạ ạ ỳ ự
thay đi c a khoa h c k thu t và khung c nh xã h i. Ví d lũ l t gâyổ ủ ọ ỹ ậ ả ộ ụ ụ
thi t h i nghiêm tr ng m t qu c gia nào đó là r i ro s đông đi v iệ ạ ọ ở ộ ố ủ ố ố ớ
qu c gia đó nh ng l i là r i ro b ph n đi v i ph m vi toàn th gi i.ố ư ạ ủ ộ ậ ố ớ ạ ế ớ
3/ Theo ngu n g c phát sinh các r i ro, có các lo i r i ro sau:ồ ố ủ ạ ủ
+ R i ro do các hi n t ng t nhiên: đây là ngu n r i ro c b n d nủ ệ ượ ự ồ ủ ơ ả ẫ
đn các r i ro thu n tuý và đ l i nh ng h u qu r t nghiêm tr ng điế ủ ầ ể ạ ữ ậ ả ấ ọ ố
v i con ng i. N c lũ, n ng nóng, ho t đng c a núi l a,... Vi c nh nớ ườ ướ ắ ạ ộ ủ ử ệ ậ
bi t các ngu n r i ro này t ng đi đn gi n nh ng vi c đánh giá khế ồ ủ ươ ố ơ ả ư ệ ả
năng x y ra cũng nh m c đ x y ra c a các r i ro xu t phát t ngu nả ư ứ ộ ả ủ ủ ấ ừ ồ
này l i h t s c ph c t p b i vì chúng ph thu c t ng đi ít vào conạ ế ứ ứ ạ ở ụ ộ ươ ố
ng i, m t khác kh năng bi u bi t và ki m soát các hi n t ng t nhiênườ ặ ả ể ế ể ệ ượ ự
c a con ng i còn h n ch .ủ ườ ạ ế
+ R i ro do môi tr ng v t ch t: các r i ro xu t phát t ngu n nàyủ ườ ậ ấ ủ ấ ừ ồ
là t ng đi nhi u, ch ng h n nh ho ho n do b t c n, cháy n ....ươ ồ ề ẳ ạ ư ả ạ ấ ẩ ổ
+ R i ro do các môi tr ng phi v t ch t khác: Ngu n r i ro r t quanủ ườ ậ ấ ồ ủ ấ
tr ng và làm phát sinh r t nhi u r i ro trong cu c s ng chính là môiọ ấ ề ủ ộ ố
tr ng phi v t ch t hay nói c th đó là các môi tr ng kinh tê, xã h i,ườ ậ ấ ụ ể ườ ộ
chính tr , pháp lu t ho c môi tr ng ho t đng c a các t ch c,... Đngị ậ ặ ườ ạ ộ ủ ổ ứ ườ
l i chính sách c a m i ng i lãnh đo c a qu c gia có t c nh h ngố ủ ỗ ườ ạ ủ ố ố ả ưở