Rèn luyện kĩ năng so sánh cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động làm quen với văn học

VJE Tạp chí Giáo dục, Số 462 (Kì 2 - 9/2019), tr 36-40<br /> <br /> <br /> RÈN LUYỆN KĨ NĂNG SO SÁNH CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI<br /> TRONG HOẠT ĐỘNG LÀM QUEN VỚI VĂN HỌC<br /> Nguyễn Thị Minh Phương - Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương<br /> <br /> Ngày nhận bài: 05/7/2019; ngày chỉnh sửa: 08/8/2019; ngày duyệt đăng: 16/8/2019.<br /> Abstract: In this article, we analyze and propose a process to train comparative skills for children<br /> in activities of familiarizing with literature which conducted in 5 steps: Listening and identifying<br /> comparative verses; repeat comparison; conversation about comparison; say comparisons;<br /> experience the comparison. This training process will both help children develop thinking and help<br /> children develop language and participate in communication activities more effectively.<br /> Keywords: Skill, comparison, preschool children, activity, literature.<br /> <br /> 1. Mở đầu trong hiện thực khách quan mà trẻ được tiếp xúc chính là<br /> So sánh là một trong những thao tác dùng để nhận đối tượng cần phải nhận thức. Còn trong hoạt động làm<br /> thức thế giới, nhận thức hiện thực khách quan. So sánh quen với văn học thì đối tượng cần nhận thức của trẻ lại<br /> được sử dụng thường xuyên trong mọi hoạt động thuộc là những âm thanh, những câu chữ. Đó là những lời nói<br /> tất cả những lĩnh vực khác nhau của đời sống thường mang nội dung trừu tượng không thể sờ mó, cầm nắm<br /> ngày. Ngay từ khi còn được bế ẵm trên tay cho tới khi mà chỉ có thể nhận thức thông qua suy luận, liên tưởng.<br /> chập chững biết đi rồi tới trường mẫu giáo, có lẽ trẻ Những câu văn, câu thơ là thứ ngôn ngữ cô đọng, hàm<br /> không ít lần được nghe bà nói nựng, mẹ hát ru những lời súc, giầu hình ảnh, nhiều tầng nghĩa, nhiều lượng thông<br /> thơ, câu hát mang đậm các hình ảnh so sánh. Phần nào tin nên rất khó nắm bắt đối với trẻ.<br /> đó trẻ hiểu về thế giới xung quanh qua các hình ảnh so - Trong hoạt động làm quen với văn học, trẻ được tiếp<br /> sánh trong lời mẹ ru, mẹ hát ấy. Như vậy, rõ ràng là xúc với câu văn, câu thơ để tìm hiểu về chúng và vì vậy<br /> những câu nói, những cách nói so sánh trẻ đã được làm câu văn, câu thơ với cách thức tổ chức ngôn từ phải trở<br /> quen từ rất sớm và không phải là quá xa lạ khi trẻ bước thành đối tượng cần nhận thức. Nhưng ở đây, bản thân<br /> chân vào trường mẫu giáo. Có lẽ không phải là quá khi việc tổ chức ngôn từ của câu văn, câu thơ ấy chưa phải là<br /> chúng ta nói rằng, thế giới trẻ thơ là thế giới của tưởng cái đích cuối cùng của nhận thức văn học. Việc tổ chức<br /> tượng và so sánh. Qua tưởng tượng và so sánh, trẻ vừa ngôn từ mới chỉ là phương tiện để đạt tới mục đích. Nếu<br /> có thể khám phá và nhận thức về hiện thực, vừa có được nhận thức của trẻ chỉ dừng lại ở đấy thì câu văn, câu thơ<br /> cách sử dụng so sánh sinh động, giúp cho lời nói thêm đa mới chỉ có “xác” mà chưa có “hồn”, trẻ mới chỉ tiếp xúc<br /> dạng và giầu hình ảnh. “Chất màu” để nuôi dưỡng và được với những tín hiệu vật chất mang tính kí mã của<br /> phát triển trí tưởng tượng và so sánh ấy cho trẻ chính là ngôn ngữ. Bởi vậy, việc giải mã các tín hiệu ngôn ngữ ấy<br /> những hoạt động kể chuyện, đọc thơ của cô trong nhà để nắm bắt được nội dung kí gửi, những điều nằm sau<br /> trường, hay nói một cách khác chính là trong hoạt động các câu chữ mới là điều hết sức cần thiết. Đây mới là<br /> làm quen với văn học. “phần hồn” của câu văn, câu thơ. Vì thế có thể thấy trong<br /> 2. Nội dung nghiên cứu hoạt động làm quen với văn học, trẻ sẽ phải có hai lần<br /> 2.1. Sự khác biệt giữa rèn luyện so sánh cho trẻ trong nhận thức: lần thứ nhất (trực tiếp) là nhận thức về cách<br /> hoạt động làm quen với văn học với các loại hoạt động thức tổ chức ngôn ngữ (là hình thức, mang tính vật chất)<br /> khác và lần thứ hai (gián tiếp) là nhận thức về những điều mà<br /> tác giả gửi gắm trong hình thức ấy (là nội dung, mang<br /> - Trong hoạt động giáo dục ở trường mầm non, có hai tính tinh thần). Trong hai đích này thì đích nhận thức nội<br /> loại hoạt động nâng cao kĩ năng so sánh cho trẻ một cách dung mới là đích giữ vai trò quan trọng nhất, là cái đích<br /> hiệu quả nhất là: hoạt động khám phá môi trường xung cuối cùng của hoạt động làm quen với văn học.<br /> quanh và hoạt động làm quen với văn học. Nếu trong<br /> hoạt động nhận thức khám phá môi trường xung quanh, - Đã nói đến hoạt động làm quen với văn học là nói<br /> khi cần phải nhận thức một đối tượng nào đó thì trẻ được đến cảm xúc, cảm nhận, sự rung động, sự liên tưởng...<br /> tiếp xúc trực tiếp với đối tượng ấy. Những đối tượng đó Nếu điều này là xảy ra thường xuyên với trẻ khi tham gia<br /> thường là những vật thật (cũng có thể là mẫu vật hay hoạt động làm quen với văn học thì ngược lại, điều này<br /> tranh ảnh…), trẻ được nhìn tận mắt, được sờ mó, cầm lại rất ít khả năng xảy ra khi trẻ tham gia hoạt động khám<br /> nắm tận tay. Hay nói một cách khác, đối tượng tồn tại phá môi trường xung quanh. Khi nghe một câu văn, câu<br /> <br /> 36 Email: minhphuongsphn@gmail.com<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số 462 (Kì 2 - 9/2019), tr 36-40<br /> <br /> <br /> thơ nào đó, mỗi người sẽ có một liên tưởng, một cảm xúc tính trực quan trong hoạt động làm quen với văn học của<br /> rất khác nhau, nhiều khi trái ngược nhau. Trước một câu trẻ giảm đi rất nhiều. Bởi vậy, khi đọc thơ, GV cần đọc<br /> văn, câu thơ, trước một sự so sánh nào đó được nghe giáo chậm và rõ ràng để giúp trẻ nghe rõ từng câu, từng tiếng.<br /> viên (GV) đọc, trẻ có thể có thưởng thức theo cách riêng, Việc đọc này, GV có thể phải tiến hành tới hai hoặc ba<br /> cảm nhận theo cái “tôi” của mình. Trẻ nhìn nhận mọi việc lần nếu như bài thơ, đoạn thơ có nội dung còn xa lạ, hoặc<br /> xung quanh, đánh giá cái tốt, cái xấu trong đời sống theo âm điệu, vần điệu có phần nào đó trúc trắc, khó nghe, khó<br /> đúng cách cảm, cách nghĩ của cái “tôi”. Khi trải nghiệm nhớ với trẻ. Với những câu so sánh, GV có thể đọc nhấn<br /> so sánh, trẻ có thể nói ra cái riêng của mình theo các mẫu giọng hơn, trọng âm mạnh hơn những câu khác để lôi<br /> so sánh đã được nghe, được dạy. Cái riêng được trẻ nói kéo, thu hút được sự chú ý của trẻ. Việc đọc chậm và<br /> ra ấy đã làm nên chất hồn nhiên, trong sáng của trẻ. Cái nhiều lần như vậy là cơ sở để giúp trẻ hiểu được nội dung<br /> riêng ở đây không đồng nhất với cái hay, cái sáng tạo. văn bản và nhận ra câu thơ so sánh.<br /> Cái hay, cái sáng tạo là mức cao trong thang đo giá trị - Trẻ nhận ra câu so sánh. Để trẻ có thể thực hiện được<br /> sản phẩm của hoạt động nói chung và của hoạt động hoạt động so sánh, việc đầu tiên là trẻ phải làm quen với<br /> ngôn ngữ nói riêng. Hay có thể là về ý, sáng tạo có thể là mô hình so sánh, đặc biệt là phải nhận ra được câu so sánh.<br /> về lời, vừa hay vừa sáng tạo là đạt thang giá trị cao nhất Cách đơn giản và dễ nhận biết nhất đối với trẻ chính là các<br /> về việc chọn ý, tạo lời. Nếu đòi hỏi như vậy đối với cái từ ngữ so sánh. Bởi vậy, việc GV cần làm là giúp trẻ nhận<br /> riêng, thì quả thật trẻ mẫu giáo khó có thể đạt được. Bởi diện so sánh thông qua việc nhận diện từ ngữ so sánh tiêu<br /> vậy, cái riêng trong so sánh của trẻ có thể chỉ là việc trẻ biểu nhất, điển dạng nhất. Đó chính là từ “như”. Hễ có từ<br /> nói lời so sánh khác với mẫu của tác phẩm, chưa đạt tới “như” là có so sánh. Điều này được in đậm vào nhận thức<br /> độ chính xác cao, nhưng lại là cách cảm, cách nghĩ chỉ của trẻ như một cơ sở nhận diện so sánh. Còn những từ<br /> có ở lứa tuổi của trẻ. ngữ so sánh khác, ví dụ: “giống như, tựa như, hệt như,<br /> 2.2. Quy trình rèn luyện kĩ năng so sánh cho trẻ trong tương tự như...”, dựa trên cấu trúc so sánh có “như” cũng<br /> hoạt động làm quen với văn học (thơ ca) sẽ dần dần được trẻ tiếp nhận một cách thuận lợi. Đây là<br /> việc nhận diện so sánh từ đơn giản đến phức tạp, từ dễ đến<br /> Bước 1: Trẻ nghe và nhận ra câu so sánh<br /> khó, từ gần gũi đến xa lạ. Có tiến hành như vậy, trẻ mới<br /> Mục đích: Bước này hướng đến việc giúp trẻ nghe và nhận thức dễ dàng và tránh được sự mệt mỏi trong hoạt<br /> nhận ra câu so sánh trong lời đọc của GV. Đây là bước động làm quen với so sánh. Như vậy, để trẻ có thể nhận ra<br /> đi đầu tiên dẫn trẻ đến với văn học, đến với hoạt động so nhanh chóng và dễ dàng câu so sánh trong đoạn thơ hoặc<br /> sánh trong văn học. Vì trẻ chỉ có thể tiếp xúc với câu thơ bài thơ, GV giúp trẻ ghi nhớ: trong câu văn, câu thơ nếu<br /> qua lời đọc, bởi vậy việc GV đọc là nhằm giúp trẻ hiểu câu nào sử dụng các từ: “như”, “giống”, “giống như”...<br /> được ngôn từ và bước đầu nhận ra được nội dung bài thơ. thì câu đó là câu so sánh.<br /> Cách tiến hành Bước 2: Nhắc lại so sánh<br /> - Tạo tâm thế nghe và giao nhiệm vụ cho trẻ. Để trẻ Mục đích: Nếu bước 1 đơn giản chỉ là việc trẻ được<br /> nghe có kết quả - nghĩa là nghe hiểu được phần nào đó nghe và nhận ra câu so sánh trong quá trình nghe ấy thì<br /> nội dung và nhận ra câu so sánh - GV cần phải tạo tâm bước 2 lại hướng đến việc giúp trẻ nhắc lại được câu so<br /> thế nghe cho trẻ. Không phải lúc nào trẻ cũng sẵn sàng sánh có trong bài thơ, đoạn thơ. Để có thể tiếp tục tham<br /> chuyển từ dạng hoạt động này sang dạng hoạt động khác. gia vào tìm hiểu so sánh, trẻ buộc phải nói lại được những<br /> Trẻ rất khó chuyển nhanh, chuyển ngay tức thì từ trạng câu thơ có sử dụng phép so sánh đó để làm cơ sở cho việc<br /> thái vui chơi sang trạng thái học tập, từ trạng thái hoạt đàm thoại ở bước sau. Nếu trẻ không nhắc lại được câu<br /> động chân tay sang trạng thái hoạt động trí óc, hay hoạt thơ, nghĩa là trẻ không nhớ câu thơ, trẻ không thể tham<br /> động nghe nhìn. Thường thì vì mải mê việc riêng hoặc gia đàm thoại, trò chuyện về chính câu thơ ấy. Bởi vậy,<br /> mải mê nói chuyện cùng bạn, hay đang thích thú với đồ việc nhắc đi nhắc lại nhiều lần những câu thơ này sẽ giúp<br /> chơi nào đó, trẻ mất tập trung, không quan tâm đến việc trẻ có điều kiện để ghi nhớ câu so sánh, nhớ những hình<br /> nghe GV đọc thơ. Bởi vậy, khoảng thời gian tạo tâm thế ảnh hoặc cách so sánh đã được nghe đó.<br /> này chính là khoảng thời gian đủ để GV giúp trẻ quay trở Cách tiến hành<br /> lại, tập trung trở lại để nghe đoạn thơ GV sẽ đọc. - GV gợi ý. Sau khi được nghe GV đọc đoạn thơ, trẻ<br /> - Trẻ nghe đoạn thơ. Đây là bước đầu tiên của trẻ có thể không tự mình nói lại được câu so sánh có trong<br /> trong hoạt động làm quen với đoạn thơ, bài thơ. Trong đoạn thơ đó. Bởi vậy cần có sự gợi ý của GV. Ví dụ, với<br /> hoạt động làm quen với văn học, trẻ chỉ được dùng thính bài “Trăng sáng” của Nhược Thủy trong chương trình<br /> giác để tiếp nhận vỏ âm thanh - cái biểu đạt mang tính làm quen với văn học, GV có thể gợi ý để trẻ nhận ra so<br /> vật chất - của tín hiệu ngôn ngữ. Do đặc điểm này mà sánh bằng các câu hỏi như sau:<br /> <br /> 37<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số 462 (Kì 2 - 9/2019), tr 36-40<br /> <br /> <br /> + Ai cho cô biết, câu “Trăng hồng như quả chín” có bài thơ cũng như trong phép so sánh. Nếu không đàm<br /> phải là so sánh không? - Có. thoại với trẻ, GV sẽ không có thông tin phản hồi về việc<br /> + Vì sao các con lại cho là một so sánh? - Vì có từ trẻ hiểu chính xác đến mức nào nội dung, hình ảnh, âm<br /> “như”. thanh, vần điệu được dùng trong văn bản. Chỉ qua đàm<br /> + À, đúng rồi! Câu “Trăng hồng như quả chín” là thoại, trò chuyện với trẻ, GV mới có thể biết trẻ còn điểm<br /> một câu so sánh. nào nhận thức sai, không chính xác để uốn nắn, chỉnh<br /> Bằng cách dắt dẫn và gợi mở như vậy, GV tiếp tục sửa. Tất nhiên là việc đàm thoại, trò chuyện với trẻ về bài<br /> hướng dẫn trẻ tìm những câu so sánh khác trong bài thơ. thơ, câu thơ, dòng thơ không chỉ là việc đàm thoại xoay<br /> Khi trẻ tìm đủ các câu so sánh có trong bài thơ, GV sẽ quanh phép so sánh. GV vẫn phải đàm thoại với trẻ về<br /> nhắc những câu so sánh ấy và sau đó cho trẻ nói lại những những nội dung, yêu cầu theo đúng nhiệm vụ của tiết<br /> câu so sánh vừa tìm được. hoạt động cho trẻ làm quen với văn học.<br /> - GV nhắc lại các câu so sánh để trẻ nói theo. Với Cách tiến hành<br /> những bài thơ, có nhiều lần so sánh, trẻ khó có thể nhớ - Đàm thoại về nội dung được nghe. Việc nghe của<br /> hết được những câu so sánh ấy trong khoảng thời gian trẻ trong hoạt động làm quen với văn học không phải chỉ<br /> ngắn. Bởi vậy, sau khi trẻ tìm ra được những câu so sánh là nghe để nghe mà còn là nghe để hiểu và cảm thụ văn<br /> ấy, GV cần nhắc lại đầy đủ tất cả những câu so sánh đó. bản. Chỉ khi trẻ hiểu được nội dung, trẻ mới có thể cảm<br /> Việc nhắc lại các câu so sánh có trong bài thơ có thể do thụ được cái hay của lời văn, lời thơ được nghe. Không<br /> GV chủ động thực hiện, nhưng cũng có thể được tiến hiểu được nội dung, hoặc nội dung không được trẻ nhận<br /> hành theo cách dắt dẫn, cô nói trước và trẻ sẽ nhắc lại thức đầy đủ thì trẻ không bao giờ có cảm xúc, không bao<br /> theo. Ví dụ, GV nói và trẻ nhắc lại: Trăng hồng như quả giờ thích nhớ những câu văn câu thơ ấy. Chính vì vậy,<br /> chín; Trăng tròn như mắt cá; Trăng bay như quả bóng. việc GV tiến hành đàm thoại với trẻ vừa là một hoạt động<br /> Hoạt động này giúp trẻ có thể thuộc những câu thơ nhanh giúp trẻ hiểu nội dung để từ đó cảm thụ được cái hay của<br /> hơn. Tới khi trẻ đã thuộc rồi, GV nên để trẻ tự nói những văn bản đã được nghe, mà còn vừa là hoạt động giúp trẻ<br /> câu thơ đó. Việc GV dắt dẫn trẻ nhắc lại những câu vào hứng thú ghi nhớ những câu văn câu thơ được học.<br /> một thời điểm kết thúc hoạt động nhận diện các câu so Những câu hỏi GV đặt ra với trẻ có thể là: Con vật, đồ<br /> sánh như vậy sẽ giúp trẻ lưu giữ tốt hơn những câu thơ vật, hiện tượng, sự việc... nào đã được tác giả nói đến<br /> này trong bộ nhớ của mình. trong bài thơ? Chúng có những đặc điểm gì nổi bật,<br /> - Trẻ tự mình nhắc lại câu so sánh. Việc GV nhắc lại những hoạt động nào là đáng chú ý nhất? Bài thơ này,<br /> những câu so sánh trong bài thơ là cần thiết đối với trẻ, tác giả muốn khuyên các con điều gì?...<br /> nhưng muốn giúp trẻ thuộc và nhận thức được so sánh, - Đàm thoại về đối tượng so sánh (vế A). Để có thể<br /> thì hoạt động làm quen với văn học ở trường mẫu giáo rèn luyện được cho trẻ khả năng so sánh trong hoạt động<br /> tuyệt đối không thể chỉ là hoạt động của GV. Vì thế, GV làm quen với văn học thì việc đàm thoại không chỉ dừng<br /> cần cho trẻ nhắc lại, nói lại câu so sánh đó trong bài thơ. lại ở tìm hiểu nội dung thuần túy mà GV còn cần phải<br /> Việc trẻ tự mình nói lại, đọc lại được những câu so sánh tiếp tục đàm thoại với trẻ về phép so sánh được sử dụng<br /> như thế, một mặt vừa giúp các em nhớ thơ, thuộc thơ, trong bài thơ. Hoạt động đàm thoại này thường bắt đầu<br /> mặt khác vừa giúp các em nhận thức được về phép so bằng việc hướng trẻ vào việc phát hiện đối tượng so sánh<br /> sánh một cách có chủ định, có ý thức. Và khi trẻ nhắc lại (vế A). Đối tượng ấy trong cấu trúc so sánh là đối tượng<br /> những câu thơ này cũng chính là lúc trẻ đã thực sự tham còn chưa hiểu rõ, cần phải nhận thức, bởi thế việc xác<br /> gia vào nhận thức về so sánh. Những lời đầu tiên, có thể định đối tượng A là bắt buộc.<br /> trẻ không nhắc lại hết được câu thơ, hoặc trẻ chỉ nói được - Đàm thoại để nhận ra chuẩn so sánh (vế B). Vế B<br /> một phần câu thơ thậm chí nói sai câu thơ. Nhưng đó là trong cấu trúc so sánh là vế in đậm dấu ấn về thẩm mĩ,<br /> việc bình thường, không có gì đáng ngại. Bởi lẽ việc mới về cảm xúc, thái độ của tác giả đối với đối tượng được<br /> làm quen với so sánh có thể khiến trẻ có những bỡ ngỡ, đem ra so sánh trong vế A. Tất nhiên, ở lứa tuổi mẫu giáo,<br /> chập chững ban đầu. Nhưng chỉ cần sau một vài lần luyện GV chỉ cần chỉ ra tình cảm, thái độ này ở một mức độ<br /> tập và được GV hỗ trợ, sửa chữa, trẻ sẽ thành thạo với nào đấy mà thôi, ví dụ như: yêu, ghét, thích thú, ngợi<br /> hoạt động này hơn và dần dần nhắc lại, đọc lại những lời khen... là đủ mà không thật cần phải phân tích kĩ. Khi trẻ<br /> so sánh một cách trôi chảy và rõ ràng. tìm ra được vế B thì điều đó cũng có nghĩa là trẻ đã hiểu<br /> Bước 3: Đàm thoại về nội dung văn bản và câu so được chuẩn so sánh là cái gì, con gì, vật gì, hiện tượng<br /> sánh gì, đáng yêu hay đáng ghét... Đây cũng là lúc trẻ sẽ hiểu<br /> Mục đích: Nhằm giúp trẻ hiểu được nội dung văn được, mặc dù trẻ không thể nói ra được thành lời, cấu<br /> bản, hiểu được câu chữ, hình ảnh được sử dụng trong trúc cốt lõi của so sánh chính là: một đối tượng được đem<br /> <br /> 38<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số 462 (Kì 2 - 9/2019), tr 36-40<br /> <br /> <br /> ra so sánh và một đối tượng được dùng để làm chuẩn so buộc phải nhắc lại cả câu có cấu trúc so sánh, mà không<br /> sánh. Không có hai đối tượng ấy sẽ không thể có so sánh. được dùng từ ngữ “mắt cá” để trả lời vì trẻ phải nói lời<br /> - Đàm thoại để trẻ nhận ra phương diện so sánh. Hai so sánh mà không phải là nói từ so sánh. Sau đó cô nhắc<br /> đối tượng có thể có nhiều điểm giống nhau. Vì thế, việc lại một lần nữa câu chứa cấu trúc so sánh:“Trăng tròn<br /> GV đưa ra điểm cần đối chiếu giữa hai đối tượng, hay như mắt cá”. Khi trẻ nhắc lại đầy đủ câu thơ ấy, cấu trúc<br /> nói khác đi đưa ra phương diện cần phải so sánh, như: ấy là trẻ đã nhận thức được mẫu so sánh và làm quen<br /> màu sắc, hình dáng, kích thước... thì trẻ sẽ nhận thức dễ được với cách nói lời so sánh.<br /> dàng hơn. Với những câu hỏi dắt dẫn, trẻ có thể nhận ra - Trẻ nói theo mẫu. Khi trẻ đã nói lại được thành thạo<br /> được phương diện so sánh ấy. Và khi trẻ hiểu được theo mẫu, GV nâng cao hơn yêu cầu rèn luyện. GV có thể<br /> phương diện so sánh là gì thì trẻ sẽ tự nhận ra rằng đối chỉ đưa ra vế A còn trẻ tự suy nghĩ và lựa chọn đối tượng<br /> tượng A có thể giống đối tượng B ở màu sắc nhưng riêng theo ý mình trong vế B. Lúc này, trẻ không được nói<br /> không giống ở hình dáng; giống đối tượng C ở hình dáng lại vế B đã có ở câu thơ mẫu mà trẻ chủ động, tự quyết<br /> nhưng không giống ở tính chất; giống đối tượng D ở tính định chọn và đưa ra một đối tượng khác được dùng làm<br /> chất nhưng không giống đối tượng C ở hoạt động... Hoạt chuẩn so sánh trong vế B. Hoạt động so sánh theo mẫu có<br /> động so sánh vừa giúp trẻ phát triển nhận thức vừa giúp độ khó hơn việc nói lại mẫu. Bởi lẽ, hoạt động nói lại mẫu<br /> trẻ phát triển tư duy là như vậy. chỉ cần thuộc là nói lại được. Nhưng nói theo mẫu buộc trẻ<br /> vừa phải thuộc mẫu, vừa phải suy nghĩ, liên tưởng, lựa<br /> Bước 4: Nói lời so sánh<br /> chọn. Lúc này đòi hỏi trẻ phải có được một nhận thức riêng<br /> Mục đích: Nhằm giúp trẻ rèn luyện cách chuyển so thì mới có khả năng so sánh đúng và hay. Ví dụ, trẻ có thể<br /> sánh trong nhận thức của mình thành những lời nói, câu đưa ra so sánh của riêng mình, chẳng hạn như: Trăng tròn<br /> nói cụ thể. Nói một cách khác, đây là bước chuyển nội như quả bóng, như cái mâm cơm, như một viên bi, như<br /> dung mang tính tinh thần của trẻ sang lĩnh vực ngôn ngữ một cái kẹo mút; Trăng hồng như mắt cá, như ngọn lửa,<br /> mang tính vật chất. Không phải trẻ nhận thức như thế nào như màu áo, như dải lụa...<br /> là có thể chuyển được sang ngôn ngữ một cách chính xác - Trẻ nói sáng tạo. Đây là một hoạt động khó nhất đối<br /> như thế nấy. Giữa tư duy và ngôn ngữ vẫn có một khoảng với trẻ. Để nói được những câu so sánh mang tính sáng<br /> cách nhất định, nhất là ở thời điểm mà ở trẻ khả năng tạo, trẻ phải có một sự hiểu biết nhất định về môi trường<br /> nhận thức lại đi trước khả năng ngôn ngữ. Bởi vậy, để có xung quanh, thuộc một số câu văn câu thơ có sử dụng so<br /> thể giúp trẻ có thể rút ngắn khoảng cách ấy, GV cần phải sánh và đặc biệt là trẻ phải tích cực, chủ động suy nghĩ.<br /> rèn luyện cho trẻ cách nói so sánh. Có thể lúc đầu trẻ chưa Bởi lẽ, đây là một hoạt động chỉ dựa vào mẫu đã được<br /> thật quen với hoạt động này nên khó khăn đến với trẻ nghe mà trẻ tự đưa ra một sự so sánh mới. Ví dụ, dựa vào<br /> không ít. Nhưng nếu trẻ được lặp đi lặp hoạt động này từ mẫu so sánh đã biết, cô giáo sẽ đưa ra một số câu hỏi<br /> tiết học này sang tiết học khác, từ nói lời so sánh này sang như: Trăng sáng như...? Trăng treo lơ lửng như...?<br /> nói lời so sánh khác, trẻ quen dần và thực hiện hoạt động Trăng vàng như...? Trăng khuyết như...? Trăng đẹp<br /> này sẽ mắc ít lỗi hơn, sẽ thành thạo hơn. như...? để giúp trẻ nói sáng tạo. Trẻ sẽ có thể nói ra những<br /> Cách tiến hành câu, ví dụ như: Mặt mẹ đẹp như trăng hoặc Trăng đẹp<br /> - Trẻ nhận diện mẫu. GV giảng giải thêm một lần nữa như mặt mẹ hay Mẹ dịu dàng như ánh trăng... Những lời<br /> để trẻ hiểu về nội dung và cách thức so sánh của từng câu nói như vậy của trẻ là lời nói sáng tạo.<br /> thơ. Trong bài thơ “Trăng ơi từ đâu đến ?”, khi nhìn về Bước 5: Trải nghiệm so sánh<br /> màu sắc, trăng được tác giả so sánh với quả chín: “Trăng Mục đích: Trải nghiệm ở đây được hiểu là một hoạt<br /> hồng như quả chín”; còn khi nhìn về hình dáng, trăng lại động vui chơi, tự nói câu so sánh nhằm giải tỏa sự mệt<br /> được tác giả so sánh với mắt cá:“Trăng tròn như mắt mỏi, căng thẳng, giúp trẻ trở lại với trạng thái tự nhiên,<br /> cá”. Việc GV nói lại, đọc lại cho trẻ nghe những câu thơ hồn nhiên vốn có sau những giây phút tập trung học tập.<br /> ấy chính là GV đã cung cấp cho trẻ một mẫu câu so sánh. Hoạt động vui chơi là hoạt động tự nhiên của trẻ, giúp trẻ<br /> - Trẻ nói lại mẫu. Việc nói lại, nhắc lại vào thời điểm có một trạng thái tâm lí thoải mái, vui vẻ. Nguyên nhân<br /> này buộc trẻ phải nhắc lại đầy đủ cả dòng thơ mà không thúc đẩy trẻ tham gia trò chơi chính là sự hấp dẫn của<br /> phải chỉ là một từ hay một ngữ, vì mỗi dòng thơ như vậy chính trò chơi đó chứ không phải là nhằm tới một lợi ích,<br /> mới là một cấu trúc so sánh đầy đủ. Việc lặp đi lặp lại một kết quả nào đó. Có vui thì trẻ mới chơi và đã chơi là<br /> câu so sánh như vậy sẽ giúp trẻ quen dần với cách cấu trẻ rất vui. Hoạt động vui chơi trải nghiệm như vậy vừa<br /> trúc này. GV có thể đặt câu hỏi gợi mở để định hướng trả hợp với tâm lí lứa tuổi, vừa phù hợp với phương pháp<br /> lời cho trẻ: Trong bài thơ, nhà thơ đã thấy “trăng giáo dục trẻ.<br /> tròn”như cái gì ? →Trăng tròn như mắt cá. Ở đây, trẻ Cách tiến hành<br /> <br /> 39<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số 462 (Kì 2 - 9/2019), tr 36-40<br /> <br /> <br /> - Phổ biến luật chơi. Để tiến hành trải nghiệm như một đội thắng, người thắng và động viên các nhóm khác.<br /> hoạt động giải trí, vui chơi, GV phải cho trẻ biết luật chơi. Nhưng nếu GV tổ chức nhiều cuộc chơi thì cũng có thể,<br /> Trong đời sống thường ngày, có thể có những trò chơi sau khi kết thúc tất cả các cuộc chơi ấy, GV mới tuyên<br /> không cần luật, mang đậm tính cá nhân, tính sở thích như: bố nhóm thắng cuộc và tên những trẻ đem lại phần thắng<br /> câu cá, thả diều, nhảy dây...; nhưng nhìn chung, đã là trò cho nhóm.<br /> chơi mang tính tổ chức với nhiều người tham dự thì bao 3. Kết luận<br /> giờ cũng có tính đua tranh, cũng cần luật. Tính đua tranh Việc rèn luyện cho trẻ năng lực so sánh trong những<br /> sẽ giúp cho hoạt động vui chơi sôi nổi, hào hứng và vui vẻ tiết hoạt động làm quen với văn học sẽ được tiến hành<br /> hơn. Bởi thế việc đầu tiên trong hoạt động tổ chức trẻ tham theo trình tự 5 bước: Nghe và nhận diện câu thơ so sánh;<br /> gia trò chơi học tập là cần phải giải thích rõ luật chơi để trẻ nhắc lại so sánh; đàm thoại về so sánh; nói lời so sánh<br /> nắm được. Luật chơi đối với trẻ càng đơn giản, càng dễ và tham gia trò chơi so sánh. Mỗi bước đi trong quy trình<br /> hiểu bao nhiêu, càng tốt bấy nhiêu. Tính cạnh tranh thắng này sẽ giúp trẻ có được những nhận thức cơ bản, những<br /> thua trong vui chơi không phải là điều quan trọng. Đối với hiểu biết tối thiểu trẻ có thể tham gia hoạt động được<br /> trẻ thì thắng hay thua đều vui vẻ cả. trong các bước tiếp theo. Trong quá trình rèn luyện ấy,<br /> - Tổ chức chơi bước đi này sẽ làm nền cho bước đi khác, làm cơ sở để<br /> + Chia nhóm. Đây là hoạt động mang tính tự nguyện, cho bước tiếp sau được thực hiện một cách chắc chắn,<br /> nên GV có thể để một số trẻ tham gia, nhưng tốt nhất vẫn hiệu quả. Việc rèn luyện chia thành 5 bước như trên chủ<br /> là tìm cách động viên, cổ vũ các cháu để không một trẻ yếu mang tính “kĩ thuật”, tính chỉ dẫn sư phạm trong hoạt<br /> nào đứng ngoài cuộc chơi này. GV chia lớp thành 3 động giúp trẻ làm quen với văn học, trong đó có hoạt<br /> nhóm như đã dự định. Số lượng người trong nhóm nên động so sánh. Nhưng khi trẻ đã thành thạo với hoạt động<br /> tương đương nhau (phụ thuộc vào sĩ số trong lớp) nhưng so sánh này, thì tùy thuộc vào năng lực của trẻ và dụng ý<br /> không nhất thiết phải bằng nhau. GV phân công vị trí của GV mà những bước này có thể bị “mờ” đi hoặc lược<br /> ngồi cho các nhóm và đặt tên cho từng nhóm. bớt nhưng kết quả học tập của trẻ vẫn có thể đảm bảo.<br /> + Nghe và nhận diện so sánh. Các nhóm ngồi trật tự ở<br /> vị trí của mình và nghe GV đọc. Để trẻ dễ nhận diện so Tài liệu tham khảo<br /> sánh và có khả năng nhắc lại được câu so sánh, GV nên [1] Bộ GD-ĐT (2017). Chương trình giáo dục mầm<br /> chọn đọc một bài thơ hoặc đoạn thơ vì thơ thường ngắn non.<br /> gọn, dễ nhớ, dễ thuộc đối với trẻ. Mỗi lần chơi như vậy, [2] Hà Nguyễn Kim Giang (2009). Phương pháp tổ<br /> GV chỉ nên chọn một đoạn thơ hoặc bài thơ, mà không chức hoạt động làm quen với tác phẩm văn học.<br /> nên chọn nhiều bài, nhiều đoạn một lúc. Bởi nếu chọn NXB Giáo dục Việt Nam.<br /> nhiều đoạn, nhiều bài, số lượng câu so sánh sẽ tăng lên và [3] Nguyễn Cẩm Giang - Phạm Thị Thu (2015). Tuyển<br /> trẻ không thể nhớ hết và nhớ chính xác câu thơ so sánh chọn thơ, truyện cho trẻ mầm non. NXB Văn học.<br /> được. Lúc đó trẻ sẽ không còn hứng thú với cuộc chơi nữa. [4] Lã Thị Bắc Lý (2012). Văn học thiếu nhi với giáo dục<br /> + Nhắc lại câu so sánh. Sau khoảng 2-3 phút dành trẻ em lứa tuổi mầm non. NXB Đại học Sư phạm.<br /> cho trẻ nhẩm đọc để thuộc câu so sánh, GV báo hiệu lệnh [5] Nguyễn Ánh Tuyết (chủ biên) - Nguyễn Thị Như<br /> kết thúc thời gian chuẩn bị. Lúc này các nhóm được Mai - Đinh thị Kim Thoa (2015). Tâm lí học trẻ em<br /> quyền giơ tay. Nhóm nào có trẻ giơ tay trước sẽ được nói lứa tuổi mầm non từ lọt lòng đến 6 tuổi. NXB Đại<br /> trước. Nếu trẻ nói đúng, thì nhóm của trẻ ấy là nhóm học Sư phạm<br /> giành chiến thắng. Cuộc chơi thứ nhất sẽ kết thúc và trẻ [6] Lã Thị Bắc Lý (2012). Giáo trình văn học thiếu nhi<br /> chuyển sang cuộc chơi thứ hai. Còn nếu trẻ nói sai, thì và đọc, kể diễn cảm. NXB Giáo dục Việt Nam.<br /> cuộc chơi chưa dừng lại. GV tiếp tục dùng hiệu lệnh để [7] Barbara C. Lust (2006). Child Language:<br /> các nhóm giơ tay. Cuộc chơi cứ diễn ra như vậy cho tới Acquisition and Growth. Cambridge University<br /> lúc có trẻ nói chính xác câu thơ đã được nghe đọc thì Press, UK.<br /> dừng lại và chuyển sang cuộc chơi với đoạn thơ khác. [8] Caroline Rowland (2014). Understanding Child<br /> Language Acquisition. Routlege: Taylors & Francis<br /> + Kết thúc trò chơi Group, London, UK.<br /> Mỗi lần chơi như vậy, GV có thể tổ chức một cuộc [9] Davood Mashhadi Heidar (2012), First Language<br /> chơi nhưng cũng có thể tổ chức hai hoặc thậm chí ba cuộc Acquisition: Psychological Considerations and<br /> chơi. Điều này tùy thuộc vào thời gian của tiết học và Epistemology. Theory and Practice in Language<br /> thời lượng dành cho mỗi cuộc chơi. Sau mỗi cuộc chơi Studies, Vol. 2, No. 2, pp. 411-416, February 2012,<br /> ấy, GV có thể nêu tên nhóm thắng cuộc. GV ngợi khen Academy Publisher Manufactured in Finland.<br /> <br /> 40<br />