52
Phan H. Hải, Trần T. Hunh. HCMCOUJS-Kinh tế và Qun trKinh doanh, 20(5), 52-64
Rủi ro địa chính trị và tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng niêm yết
trên thị trường chứng khoán Việt Nam
Geopolitical risk and the rate of return of banks listed
on the Vietnamese stock market
Phan Hồng Hải1, Trần Trọng Huỳnh2*
1Trường Đại họcng nghiệp Thành phố CMinh, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
2Trường Đại học FPT, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
*Tác giả liên hệ, Email: huynhtt4@fe.edu.vn
THÔNG TIN
TÓM TẮT
DOI:10.46223/HCMCOUJS.
econ.vi.20.5.3997.2025
Ngày nhận: 22/01/2025
Ngày nhận lại: 15/02/2025
Duyệt đăng: 07/03/2025
Mã phân loại JEL:
G15; G21; F30; E44; F31
Từ khóa:
ngân hàng niêm yết; rủi ro
địa chính trị; tỷ suất sinh lợi
Keywords:
listed banks; geopolitical risk;
profitability
Rủi ro địa chính trị (GPR) đóng một vai trò quan trọng
trong việc định hình sự ổn định hiệu quả của các ngân hàng
niêm yết trên thị trường chứng khoán. Nghiên cứu y phân tích
ảnh hưởng của GPR đến tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng niêm
yết trên sàn chứng khoán trong bối cảnh thị trường mới nổi, đặc
biệt tại Việt Nam. Nghiên cứu sdụng dữ liệu từ 01/2010 đến
12/2024, chu kỳ hàng tháng, bao gồm 19 ngân hàng niêm yết trên
Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HOSE - Ho
Chi Minh Stock Exchange) (17 ngân hàng) Sở Giao dịch Chứng
khoán Nội (HNX - Hanoi Stock Exchange) (02 ngân hàng),
tổng quan sát 1,210. Kết quả phân tích hồi quy cho thấy sự gia
tăng của GPR sẽ giảm lợi nhuận ngân hàng do srút vốn của nhà
đầu chi phí tài chính tăng cao. Hơn nữa, tác động của GPR
đối với tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng thấp hơn so với tác động
từ nhân tố thị trường. Nghiên cứu này góp phần vào lĩnh vực
nghiên cứu bằng cách cung cấp bằng chứng về nh hưởng của rủi
ro địa chính trị đối với ngành ngân hàng, đề xuất các chiến lược
quản lý rủi ro hiệu quả cho các nhà hoạch định chính sách quản
lý ngân hàng tại Việt Nam.
ABSTRACT
Geopolitical Risk (GPR) plays a crucial role in shaping the
stability and efficiency of listed banks in the stock market. This
study analyzes the impact of GPR on the returns of banks listed on
the stock exchange in the context of emerging markets, particularly
in Vietnam. The study uses monthly data from January 2010 to
December 2024, encompassing 19 banks listed on the Ho Chi Minh
Stock Exchange (17 banks) and the Hanoi Stock Exchange (02
banks), with a total of 1,210 observations. The regression analysis
results indicate that an increase in GPR is expected to decrease bank
profits due to investor withdrawals and increased financial costs.
Moreover, the impact of GPR on bank returns is lower compared to
the effectssof market factors. This study contributes to the research
field by providing evidence of the impactsof geopolitical risk on the
banking industry and suggesting effective risk management
strategies for policymakers and bank managers in Vietnam.
Phan H. Hi, Trần T. Hunh. HCMCOUJS-Kinh tế Quản trị Kinh doanh, 20(5), 52-64
53
1. Giới thiệu
Rủi ro địa chính tr (Geopolitical Risk) là mt yếu t quan trng trong việc xác định s n
định phát trin ca các th trường tài chính và nn kinh tế toàn cu. Nhng biến đng chính
tr, chiến tranh, khng bố, các căng thẳng quc tế không ch ảnh hưởng đến chính tr còn
tác động sâu rộng đến môi trưng kinh doanh, các quyết định đầu sự ổn định ca các t
chức tài chính, đc bit là các ngân hàng. Ch s GPR, được phát trin bi Caldara Iacoviello
(2022), đã trở thành công c quan trọng để đo ng mức độ rủi ro địa chính tr, t đó giúp các
nhà đầu nhà quản lý ri ro nhn din qun các yếu t bt ổn trong môi trường kinh tế
toàn cu. Ch s này cung cp thông tin giá tr v mức độ quan ngi ca cng đồng đầu tư đối vi
các s kiện địa chính tr th làm gia tăng rủi ro to ra s bt n trong th trường tài chính.
Các nghiên cu gần đây cho thy rng GPR không ch tác động đến các th trường tài chính toàn
cu mà còn ảnh hưởng trc tiếp đến các ngân hàng, đc bit là trong các nn kinh tế mi nổi, nơi
mà các yếu t như chính sách tiền t, lm phát t giá có th b ảnh hưởng mnh m bi
các s kiện địa chính tr (Olalere & Mukuddem-Petersen, 2023). Do đó, hiểu đo lường tác
động của GPR đối vi các ngân hàng tr thành mt yêu cu cp thiết đối vi các nhà nghiên cu
và các nhà qun lý tài chính trong vic phát trin các chiến lược qun lý ri ro hiu qu.
Rt nhiu nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng GPR tác động mnh m đến hiu qu
hoạt động và s ổn định ca các ngân hàng. Trong mt nghiên cu ca Ding và Deng (2024), các
tác gi đã khám ptác động của GPR đến kh năng sinh lời ri ro ca các ngân hàng ti
Trung Quốc các nước mi ni. Kết qu cho thy rng s gia tăng trong mức độ rủi ro đa
chính tr thường làm gim t sut sinh li của các ngân hàng, nhà đầu xu hướng rút vn
khi các tài sn rủi ro cao tìm đến các tài sản an toàn như vàng hoặc trái phiếu chính ph.
Điu y dẫn đến s gim giá tr c phiếu ca ngân hàng gia tăng chi phí tài chính, đc bit
trong bi cảnh tăng trưởng kinh tế chm lại và tăng trưởng tín dng b suy gim. Nghiên cu ca
Asai (2019) cũng đưa ra kết lun rng các s kiện địa chính tr th to ra nhng sc trong
tâm của nhà đầu tư, khiến cho h thay đổi chiến lược đầu làm gim ngun vốn đầu
vào các ngân hàng. Khi GPR tăng cao, các ngân hàng phải đối mt vi một môi trường bt n,
ảnh hưởng trc tiếp đến hoạt động cho vay, đặc biệt đối vi các ngành tính rủi ro cao như
xut nhp khu ngành tài nguyên. Các ngân ng cũng phi chu s gia tăng chi phí tài chính
do lãi suất xu hướng tăng cao trong các thời k ri ro chính tr. Mt nghiên cu gần đây của
Olalere và Mukuddem-Petersen (2023) tiếp tc khẳng định rng nghiên cu này ch ra rng GPR
ảnh hưởng tiêu cc đến s ổn định ca các ngân hàng. Khi GPR tăng cao, các ngân hàng
thường đối mt vi s gim sút v độ ổn định tài chính, dẫn đến rủi ro cao hơn trong các khon
cho vay và s thay đổi trong các quyết định đầu tư.
Mc ảnh hưởng của GPR đến th trường tài chính h thống ngân ng đã được
nghiên cu rng rãi trên thế gii (Caldara & Iacoviello, 2022; Olalere & Mukuddem-Petersen,
2023), nhưng tại Vit Nam, nghiên cu v tác động ca yếu t này vn còn hn chế. Vit Nam
mt nn kinh tế mi ni vi mức độ hi nhp cao vào chui cung ng toàn cầu, đồng thi ph
thuc nhiu vào dòng vốn đầu tư nưc ngoài (FDI) và h thng ngân hàng trong vic cung cp tín
dng cho nn kinh tế. Do đó, khi rủi ro địa chính tr gia tăng, có thể dẫn đến dòng vn rút khi th
trường, tác động tiêu cực đến thanh khon và kh năng sinh lời ca các ngân hàng niêm yết.
Vic nghiên cứu tác động của GPR đến t sut sinh li ca các ngân hàng niêm yết ti
Vit Nam là rt cn thiết vì hai lý do chính:
Th nht, ngành ngân hàng Vit Nam đóng vai trò quan trọng trong h thng tài chính,
cung cp tín dng cho nhiều lĩnh vực kinh tế, đặc bit các doanh nghip va nh (SMEs -
54
Phan H. Hải, Trần T. Hunh. HCMCOUJS-Kinh tế và Qun trKinh doanh, 20(5), 52-64
Small and Medium Enterprise). Khi GPR tăng cao, các ngân hàng có th phải đối mt vi áp lc
thanh khon, lãi suất chi phí tài chính gia tăng. Vic hiểu tác động ca GPR giúp các ngân
hàng có chiến lược qun lý ri ro hiu qu hơn.
Th hai, Việt Nam đang chịu nhiều tác động t môi trường địa chính tr khu vc và toàn
cu, bao gồm căng thẳng thương mại M - Trung, xung đột ti Biển Đông, các cuộc khng
hong tài chính quc tế. Việc đánh giá ảnh hưởng ca nhng yếu t y đến h thng ngân hàng
Vit Nam s cung cp bng chng thc nghim quan trng, giúp các nhà hoạch đnh chính sách
đưa ra các biện pháp ng phó phù hp.
Nghiên cu y s dng d liu t năm 2010 đến 2024, áp dng mô hình hi quy d liu
bảng đ kiểm tra tác động của GPR đến t sut sinh li ca các ngân hàng niêm yết trên HOSE
và HNX. Kết qu nghiên cu k vng cung cp cái nhìn sâu chi tiết v cách thc rủi ro địa chính
tr ảnh hưởng đến ngành ngân hàng, t đó đề xut các chiến lược qun ri ro hiu qu hơn
trong bi cnh bt n chính tr toàn cầu ngày càng gia tăng.
2. Cơ sở lý thuyết
2.1. Rủi ro địa chính trị và hoạt động ngân hàng
Rủi ro địa chính tr đã nhận được s quan tâm ngày càng tăng trong nghiên cu tài chính
do ảnh hưởng sâu rng của đối vi s ổn định tài chính toàn cu và hiu sut kinh tế. Caldara
Iacoviello (2022) đã giới thiu Ch s Rủi ro Địa chính tr để đo lường mức đ quan ngi v
địa chính tr. Ch s y theo dõi tn sut xut hin các thut ng liên quan đến địa chính tr trên
các t báo ln ca M, phn ánh các s kin toàn cầu như chiến tranh, khng b và căng thẳng
quc tế. Nhng s kin này to ra s bất định trong c môi trường chính tr kinh tế, nh
hưởng đến hành vi của các nhà đầu thị trường tài chính. Nhiu nghiên cứu đã ghi nhn
những tác động tiêu cc ca rủi ro địa chính tr đối vi các th trường tài chính (Yang & Yang,
2021). Trong khi đó, nghiên cứu ca Balcilar cng s (2018) cho thy nh hưởng ca GPR
không đồng nht trên các th trường chng khoán các quốc gia BRICS. Hơn na, GPR tác
động đến biến động th trường mạnh hơn so với li nhun th trường các quc gia này.
Rủi ro địa chính tr ảnh hưởng đến các ngân hàng thông qua nhiu kênh khác nhau, bao
gồm các tác động trc tiếp gián tiếp. Mt trong nhng kênh quan trng nht là biến động tài
chính. Khi GPR gia tăng, các nhà đầu thường tr nên thn trọng n, dẫn đến s gim sút
trong giá tr c phiếu ca các ngân hàng và các tài sn ri ro khác (Salisu & ctg., 2021). Điều này
làm tăng chi phí vn làm gim kh năng tiếp cn tín dng ca các ngân hàng. Th hai, chiến
c tín dng của ngân hàng cũng bị ảnh hưởng khi rủi ro địa chính tr gia tăng. Các ngân hàng
th giảm cường độ cp tín dng hoặc thay đổi cu tín dụng, đc biệt đi vi các ngành
công nghip s ph thuc cao vào xut khu hoc các hoạt động yếu t quc tế (Demir &
Danisman, 2021). Ngoài ra, GPR còn tác động đến dòng vn FDI vào các quốc gia đang phát
trin. Khi mức độ rủi ro địa chính tr tăng cao, các nhà đầu nước ngoài th rút vn hoc
đình chỉ các hoạt động đầu tư, điều này gián tiếp ảnh hưởng đến kh năng sinh li ca các ngân
hàng trong các nn kinh tế mi ni (Bussy & Zheng, 2023). Mt kênh quan trng khác là chi phí
bo him ri ro. S bt ổn địa chính tr làm tăng chi phí bảo him ri ro cho các ngân hàng, khi
các ngân hàng phải đối mt vi các khon chi phí bo hiểm cao hơn để bo v các khon vay
các hoạt động đầu tư của nh khi các cú sốc địa chính tr (Zhou & ctg., 2025). Cui cùng, tâm
th trường niềm tin vào các ngân hàng cũng mt kênh quan trng ảnh hưởng đến hot
động ca các ngân hàng trong bi cnh rủi ro đa chính tr (Klein, 2024). Khi các s kiện như
chiến tranh, khng b, hoặc căng thẳng ngoi giao din ra, nim tin của nhà đầu vào các tổ
Phan H. Hi, Trần T. Hunh. HCMCOUJS-Kinh tế Quản trị Kinh doanh, 20(5), 52-64
55
chc tài chính gim sút, dẫn đến s biến động ln trên th trường chng khoán th khiến
các nhà đầu tư rút vn khi các ngân hàng.
Hơn nữa, rủi ro địa chính tr có th ảnh hưởng đến chiến c hoạt động ca các ngân
hàng, khi h phải đi mt với chi phí gia tăng đ bo him và png nga ri ro t giá ng
như các sốc địa chính trị. Trong trường hp nh hình bt ổn gia tăng, các ngân ng cũng
th gp phi s suy gim nim tin của các nhà đu tư, điu y dn đến s st gim giá c
phiếu tăng đ biến động ca th trường, khi các nđầu tư rút lui khi c i sản được coi
rủi ro cao. Xu hướng y đã đưc quan sát thy trong các s kiện địa chính tr quan
trọng, ncuc khng hong tài chính năm 2008 và các xung đt hin tại nchiến tranh Nga-
Ukraine (Zhou & ctg., 2025).
Các th trường mi nổi, như Việt Nam, đặc bit nhy cm vi rủi ro đa chính tr do mc
độ hi nhập cao vào các dòng thương mại đầu toàn cầu. Vit Nam, mt nn kinh tế đang
phát trin nhanh chóng vi mức độ hi nhập tài chính cao, đối mt vi s tác động đáng kể trước
các rủi ro địa chính tr toàn cầu, đặc bit t các cuc chiến thương mại, các cuộc xung đột khu
vc s biến động ca nn kinh tế toàn cu (Phan & ctg., 2022). Hơn nữa, nghiên cu ca
Rashid Saeed (2017) cho thy các công ty nh d b tổn thương hơn trước s biến động ca
môi trưng kinh doanh c những thay đổi cấp độ doanh nghip kinh tế đều tác
động đáng kể đến các chính sách ca họ, đặc biệt là đầu tư.
2.2. Giả thuyết nghiên cứu
Mc vic hiểu tác động ca rủi ro địa chính tr đối vi ngành ngân hàng các th
trường mi ni rt quan trọng, nhưng nghiên cứu trong lĩnh vực này vn còn hn chế, đặc bit
là trong bi cnh Vit Nam. Các nghiên cứu trước đây chủ yếu tp trung vào các yếu t vĩ mô tác
động đến các ngân hàng, như tăng trưng GDP, lm phát và biến đng t giá, thay vì nghiên cu
vai trò c th ca rủi ro địa chính tr (Phan & ctg., 2022). Điều này cho thy mt khong trng
trong tài liu s cn thiết phi nghiên cứu tác động ca các s kiện địa chính tr đối vi hiu
sut tài chính ca các ngân hàng niêm yết ti Vit Nam. Khong trng trong tài liu này m ra
hội để nghiên cu cách rủi ro địa chính tr tác động đặc biệt đến hiu sut ca các ngân hàng
niêm yết ti Vit Nam. Mc các nghiên cu hiện đã xem xét tác động ca rủi ro địa chính
tr đối vi các th trường tài chính và các ngân hàng nhiu khu vực khác nhau, nhưng vn thiếu
các nghiên cu tp trung vào ngành ngân hàng Việt Nam, đặc bit là các ngân hàng niêm yết trên
S Giao dch Chng khoán Thành ph H Chí Minh (HOSE). Tài liu hin ti ch yếu tp trung
vào các yếu t như lạm phát, tăng trưởng GDP t giá hối đoái, chưa chú trọng đến
tác động c th ca rủi ro đa chính tr. Nghiên cu này nhm lấp đầy khong trống đó bằng cách
phân tích tác động ca rủi ro địa chính trị, được đo ng qua ch s GPR, đối vi li nhun
s ổn định ca các ngân hàng niêm yết ti Vit Nam.
Bng cách gii quyết khong trng này, nghiên cu s cung cp nhng hiu biết giá tr
cho các nhà hoạch định chính sách, các quan qun tài chính các nhà qun lý ngân hàng
ti Việt Nam để y dng các chiến lược nhm gim thiểu các c đng tiêu cc ca rủi ro địa
chính tr. Nghiên cứu này đề xut gi thuyết nghiên cu sau:
H1: Rủi ro địa chính tr có tác động tiêu cực đến t sut sinh li ca các ngân hàng niêm
yết trên sàn chng khoán
Bng cách s dng d liu bng vi các hình hi quy gộp (OLS), hình tác động
c định (FEM) hình tác động ngu nhiên (REM), gi thuyết được ng h nếu h s tác
động ca biến GPR âm và có ý nghĩa thống kê.
56
Phan H. Hải, Trần T. Hunh. HCMCOUJS-Kinh tế và Qun trKinh doanh, 20(5), 52-64
3. Phương pháp nghiên cứu
3.1. Chỉ số rủi ro địa chính trị
Ch s ri ro địa chính tr (Geopolitical Risk Index) đưc phát trin bi Caldara
Iacoviello (2022) là mt công c định lượng quan trọng để đánh gmức đ bt n đa chính tr tn
cu. GPR nh toán da trên tn sut xut hin ca các thut ng liên quan đến địa chính tr trong
c bàio ca các to ln M, phn ánh các s kiện như chiến tranh, khng bố, ng thẳng
quc tế. Ch s này cung cp mt ch o v mc đ lo ngi đa chính tr mà c nhà đầu cnh
ch th s dụng đ đánh giá rủi ro trongi trường kinh doanh đầu toàn cầu.
Ch s GPR hu ích trong vic nghiên cu nh hưởng ca rủi ro địa chính tr đến th
trường tài chính, kinh tế mô, quyết định đầu của các công ty. Bng cách cung cp mt
cái nhìn toàn din v bt ổn địa chính tr, GPR giúp các nhà hoạch định chính sách các nhà
qun lý ri ro phát trin các chiến lược hiu qu để gim thiểu tác động tiêu cc. S gia tăng của
GPR thường được gn lin vi s gim giá tr ca c phiếu, s biến động ca th trường tin t
tăng chi phí bảo him ri ro, nhn mnh tm quan trng ca vic theo dõi ch s này trong
quản lý đầu tư và chiến lược kinh doanh.
Ch s GPR tác động đáng kể đến th trường i chính, đc bit thông qua việc tăng
biến động ca th trường. Khi GPR tăng lên, điều này thường phn ánh s gia tăng của các s
kiện địa chính tr không chc chắn như xung đột quân s, khng b, hoặc các căng thẳng ngoi
giao, th dẫn đến s bt ổn trong đầu và hoạt động kinh doanh toàn cu. S bt n này
khiến các nhà đầu lo lắng v tương lai kinh tế an ninh, làm giảm lòng tin thúc đẩy h
tìm đến các tài sản an toàn hơn. Điều này, kết hp vi vic rút vn khi các th trường ri ro cao,
làm tăng biến động giá trên th trường chng khoán và th trường hàng hóa. Các nhà phân tích
qun qu cần đặc biệt lưu ý đến ch s GPR như một yếu t quan trng th ảnh hưởng đến
chiến lược đầu tư, phân bổ tài sn quyết định hedging. Khi biến động tăng, hội đầu
th xut hiện, nhưng cũng đi kèm với rủi ro cao, đòi hỏi s cân nhc k ng và các bin pháp
qun lý ri ro tinh vi.
3.2. Dữ liệu nghiên cứu
D liu cho nghiên cu này bao gm thông tin ca tt c các ngân hàng niêm yết trên S
Giao dch Chng khoán Thành ph H Chí Minh (HOSE) và S Giao dch Chng khoán Hà Ni
(HNX) t tháng 01 năm 2010 đến tháng 12 năm 2024, chu k hàng tháng. D liu v các ngân
hàng bao gm li nhun hàng tháng, tng tài sn (SIZE), t l n trên vn ch s hu
(LEVERAGE), t sut sinh li trên vn ch s hu (ROE). Ngoài ra, các biến như
GDP, t l lm phát, t giá hối đoái cũng được thu thập để phân tích ảnh hưởng ca môi
trường kinh tế đến hoạt động ngân hàng.
D liệu ngân hàng đưc thu thp t trang web investing.com, mt ngun tài nguyên ph
biến cho d liu th trường tài chính. Trong mu nghiên cu này, tt c 19 ngân hàng niêm
yết, trong đó 17 ngân hàng niêm yết HOSE, còn li 02 ngân hàng niêm yết HNX, vi
1,210 quan sát. Ch s ri ro địa chính tr (GPR), mt yếu t quan trng trong nghiên cứu, được
ly t trang web ca Matteo Iacoviello tại matteoiacoviello.com/gpr.htm, nơi cập nht ch s da
trên s xut hin ca các thut ng địa chính tr trong các báo cáo truyn thông quc tế (Caldara
& Iacoviello, 2022). Đây mt ngun gn 3,000 trích dẫn nh đến thời điểm hin ti hu
hết đều s dng b d liu này trong nghiên cu ca h (Caldara & Iacoviello, 2022). Mt s
nghiên nghiên điển hình đã s dng ngun d liệu này như Shahzad và cng s (2023); Wang và
cng s (2022); Zhao và cng s (2023). Biến rủi ro địa chính tr cũng được tính toán hàng
tháng, cùng k vi t sut sinh li ca các ngân hàng. S kết hp ca d liu ngân hàng và ch s