Rừng xanh " bí ẩn các - xtơ "

Chia sẻ: Jean Valjean | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:28

Thêm vào BST

Báo xấu

90
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

"Các - xtơ" là tên của một cao nguyên đá vôi nổi tiếng ở nước Nam Tư cũ. Từ cuối thế kỉ 17, nó đã trở thành tên gọi chung cho nhưngc vùng núi đá vôi trên thế giới.Địa hình các- xtơ , cái tên thoạt nghe gợi cảm giác xa lạ và mới mẻ đối với nhiều người trong chúng ta nhưng kì thực lại rất gần gũi.Đó có thể là những ngọn núi đá gồ ghề, hiểm trở vùng tây bắc.Hàng ngàn quần đảo, hang động đá hội tụ trên vịnh....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Rừng xanh " bí ẩn các - xtơ "

B› »n B›
πc b Àn Ph nh≠ v´i
C∏c em th©n m’n, {C∏c-xt¨} lµ t™n cÒa mÈt cao nguy™n Æ∏ v´i nÊi ti’ng Î n≠Ìc Nam T≠ cÚ. Tı cuËi th’ k˚ 17, n„ Æ∑ trÎ thµnh t™n g‰i chung cho nh˜ng vÔng nÛi Æ∏ v´i tr™n th’ giÌi. {ßﬁa h◊nh c∏c-xt¨}, c∏i t™n thoπt ti™n gÓi c∂m gi∏c xa lπ vµ mÌi mŒ ÆËi vÌi nhi“u ng≠Íi trong chÛng ta nh≠ng k˙ th˘c lπi r†t g«n gÚi. ß„ c„ th” lµ nh˜ng ng‰n nÛi Æ∏ gÂ gh“, hi”m trÎ vÔng T©y Bæc, hµng ngµn Æ∂o Æ∏ qu«n tÙ tr™n Vﬁnh Hπ Long, cÚng c„ th” lµ c∏c hang ÆÈng vÌi dﬂng s´ng ng«m ch∂y xuy™n qua lﬂng nÛi Æ∏ tπi Phong Nha - KŒ Bµng hay d∂i nÛi Æ∏ v´i Æ≠Óc bao phÒ bÎi c∏nh rıng nguy™n sinh trÔng Æi÷p CÛc Ph≠¨ng. VÀy Æﬁa h◊nh c∏c-xt¨ lµ g◊? N„ h◊nh thµnh ra sao vµ Î Æ„ c„ g◊ Æ∆c bi÷t? Rıng Xanh sË 24 sœ giÛp c∏c em t◊m c©u tr∂ lÍi cho nh˜ng thæc mæc nµy vµ kh∏m ph∏ th™m nh˜ng Æi“u b› »n, l˝ thÛ v“ Æﬁa h◊nh c∏c-xt¨ nhä.
Th´ng tin lµ g◊? C∏c-xt¨ lµ mÈt dπng Æﬁa h◊nh c˘c k˙ ÆÈc Æ∏o, Æ≠Óc h◊nh thµnh tr™n n“n c∏c loπi Æ∏ d‘ bﬁ n≠Ìc m≠a ®n mﬂn, Æ∆c bi÷t lµ Æ∏ v´i. ß∆c Æi”m nÊi bÀt nh†t cÒa Æﬁa h◊nh c∏c-xt¨ lµ nh˜ng h÷ thËng hang ÆÈng vµ s´ng suËi ng«m r†t Æa dπng vµ phong phÛ. 4
Th´ng tin ï nc *ßﬁa h◊nh c∏c-xt¨ bi t BÑ chi’m kho∂ng 1/10 ⁄ di÷n t›ch tr∏i Æ†t vµ c„ tÌi 1/4 d©n sË th’ giÌi hi÷n Æang sËng tr™n c∏c vÔng c∏c-xt¨ Æ„. 5
Th´ng tin ßﬁa h◊nh c∏c-xt¨ ra ÆÍi nh≠ th’ nµo? Bæt Æ«u tı nh˜ng sinh vÀt bi”n Hµng tri÷u n®m tr≠Ìc Æ©y, c∏c sinh vÀt bi”n nh≠ san h´, sﬂ, Ëc khi ch’t Æi Æ∑ Æ” lπi x∏c, v· vµ x≠¨ng d≠Ìi Æ∏y bi”n tπo n™n mÈt lÌp bÔn giµu can-xi. LÌp bÔn nµy t›ch tÙ ngµy cµng dµy vµ d«n bi’n thµnh Æ∏ v´i. NÛi Æ∏ v´i xu†t hi÷n Trong qu∏ tr◊nh vÀn ÆÈng cÒa tr∏i Æ†t, c∏c m∂ng v· tr∏i Æ†t va vµo nhau khi’n c∏c lÌp Æ∏ v´i d≠Ìi Æ∏y bi”n Æ≠Óc n©ng l™n b“ m∆t, cuÈn lπi vµ vÏ ra. Nh˜ng khËi nÛi Æ∏ v´i h◊nh thµnh vµ th≠Íng mang tr™n m◊nh v´ sË v’t n¯t. S≠ h◊nh thµnh Æﬁa h◊nh c∏c-xt¨ Tı c∏c khe n¯t, n≠Ìc m≠a len l·i vµ ®n s©u vµo lﬂng nÛi tπo thµnh hang ÆÈng vµ c∏c dﬂng ch∂y ng«m. N≠Ìc m≠a cÚng ®n mﬂn b“ m∆t nÛi Æ∏ tπo n™n h◊nh dπng gÂ gh“, lÎm chÎm Æ∆c thÔ cÒa nÛi Æ∏ v´i nh≠ chÛng ta th†y ngµy nay. C∏c k˚ lÙc: * Hang Ph¨-lin M®m-mËt Î M¸ dµi tÌi 560 c©y sË, lµ hang dµi nh†t tr™n th’ giÌi. * Hang s©u nh†t th’ giÌi lµ hang R™-x´ Gi®ng Bäc-na cÒa Ph∏p. Tı cˆa hang ph∂i Æi s©u xuËng h¨n 1.600 m mÌi tÌi Æ∏y hang. K˚ lÙc nµy Î Vi÷t Nam lµ hang CËng N≠Ìc Î tÿnh Lai Ch©u, vÌi chi“u s©u lµ 602 m. 6 Rıng Xanh
Th´ng tin T R O N G L í N G N@I ßÉ Nh◊n tı b™n ngoµi thÀt kh„ t≠Îng t≠Óng rªng nÛi Æ∏ v´i lπi »n ch¯a b™n trong n„ c∂ MÈt dﬂng mÈt h÷ thËng chªng chﬁt c∏c hang ÆÈng vµ suËi Æang ch∂y ÆÈt s´ng, suËi ng«m. ChÛng lan t·a rÈng khæp vµ ngÈt bi’n m†t. ßi“u nµy li™n k’t vÌi nhau thµnh mÈt mπng l≠Ìi. C∏c em r†t th≠Íng x∂y ra Î vÔng Æıng b· qua c¨ hÈi kh∏m ph∏ chÛng, v◊ hang nÛi Æ∏ v´i bÎi s˘ c„ m∆t cÒa ÆÈng h«u nh≠ chÿ c„ Î vÔng Æ∏ v´i mµ th´i. nh˜ng lÁ hÛt vµ khe n¯t. Tı Æ©y, dﬂng n≠Ìc bæt Qua c∏c khe n¯t Æ«u cuÈc chu du vµo lﬂng vµ lÁ hÛt, n≠Ìc "g∆m nh†m" khËi Æ∏ v´i tı b™n nÛi Æ∏. trong tπo n™n hang ÆÈng. ß∏ v´i bﬁ n≠Ìc hﬂa tan khi g∆p Æi“u ki÷n thuÀn lÓi læng Æ‰ng lπi thµnh c∏c nhÚ Æ∏. NhÚ Æ∏ rÒ tı tr«n hang xuËng vµ m‰c tı n“n hang l™n, khi g∆p nhau h◊nh thµnh cÈt Æ∏. V´ sË dﬂng ch∂y nh· tπo thµnh mÈt con s´ng lÌn, s©u d≠Ìi m∆t Æ†t. ß„ lµ s´ng ng«m. C∏c dﬂng s´ng ng«m c„ th” hoµ vµo nh˜ng dﬂng s´ng kh∏c ho∆c ÆÈt ngÈt hi÷n ra Î mÈt c∏nh ÆÂng hay thung lÚng nµo Æ„. 7 Rıng Xanh
Th´ng tin Î Vi÷t Nam Phong c∂nh c∏c-xt¨ Î Vi÷t Nam kh∏ Æa dπng. N¨i nµy lµ nh˜ng c∏nh ÆÂng Æ∏ nh†p nh´, n¨i kh∏c lπi lµ nh˜ng vÔng Æ∏ tai mÃo lÎm chÎm, sæc nh‰n. ß„ cÚng c„ th” lµ nh˜ng d∑y nÛi trÔng Æi÷p bao phÒ bÎi rıng xanh bπt ngµn hay mÈt vÔng Æ∂o Æ∏ tr™n m∆t n≠Ìc m™nh m´ng. MÁi phong c∂nh c∏c-xt¨ Æ“u mang mÈt vŒ Æãp ri™ng vµ trÎ thµnh nh˜ng thæng c∂nh nÊi ti’ng h†p d…n kh∏ch du lﬁch xa g«n. 8 Rıng Xanh
Th´ng tin Hµ NÈi ô n≠Ìc ta, Æﬁa h◊nh c∏c- xt¨ chi’m kho∂ng 1/6 di÷n t›ch l∑nh thÊ . Nh◊n tr™n b∂n ÆÂ, c∏c em c„ th” th†y c∏c vÔng c∏c-xt¨ tÀp trung chÒ y’u Î mi“n Bæc vµ mÈt sË tÿnh mi“n Trung. ßﬁa h◊nh nµy cÚng xu†t hi÷n Î mi“n Nam nh≠ng kh´ng Æ∏ng k”. Ngoµi vŒ Æãp ÆÈc Æ∏o, c∏c vÔng c∏c-xt¨ cﬂn lµ n¨i trÛ ngÙ cÒa nhi“u loµi ÆÈng, th˘c vÀt. MÈt sË n¨i Æ∑ trÎ thµnh "b∂o TP. HÂ Ch› Minh tµng v®n h„a, lﬁch sˆ" ch¯a Æ˘ng nh˜ng Æi“u thÛ vﬁ v“ cuÈc sËng cÒa con ng≠Íi tr≠Ìc Æ©y. 9 Rıng Xanh
Th´ng tin Vﬁnh Hπ Long - "ThuÎ xa x≠a læm rÂi, khi ng≠Íi Vi÷t mÌi lÀp n≠Ìc Æ∑ ph∂i chﬁu nπn x©m l®ng. Ng‰c Hoµng sai RÂng Mã mang theo Æµn con xuËng hπ giÌi giÛp ng≠Íi Vi÷t Æ∏nh gi∆c. 10 Rıng Xanh
Th´ng tin K˙ quan ß∏ vµ N≠Ìc Khi thuy“n gi∆c tı ngoµi bi”n µo πt ti’n vµo bÍ th◊ Æµn RÂng cÚng tı tı hπ giÌi. ßµn RÂng lÀp t¯c phun ra v´ sË ch©u ng‰c, nh˜ng ch©u ng‰c †y thoæt bi’n thµnh mu´n ngµn Æ∂o Æ∏ tr™n bi”n, sıng s˜ng nh≠ b¯c t≠Íng thµnh v˜ng ch∑i ng®n b≠Ìc ti’n cÒa qu©n thÔ..." C©u chuy÷n truy“n thuy’t tr™n Æ∑ giÛp cho chÛng ta hi”u th™m v“ s˘ t›ch cÒa Vﬁnh Hπ Long. Ngµy nay, vÌi g«n hai ngh◊n Æ∂o Æ∏, Hπ Long lµ mÈt trong nh˜ng vÔng nÛi Æ∏ v´i tr™n bi”n rÈng nh†t th’ giÌi. C∏c Æ∂o Æ∏ v´i vÌi ÆÒ h◊nh thÔ k˙ thÛ nh≠ hﬂn Gµ Ch‰i, hﬂn TrËng M∏i, hﬂn L≠ H≠¨ng nh´ cao tr™n m∆t bi”n xanh bi’c, tπo n™n mÈt t∏c ph»m Æi™u khæc hÔng v‹ cÒa thi™n nhi™n. VŒ Æãp vµ gi∏ trﬁ Æﬁa ch†t vµ Æﬁa mπo cÒa Vﬁnh Hπ Long Æ∑ hai l«n Æ≠Óc TÊ ch¯c Gi∏o dÙc, Khoa h‰c vµ V®n ho∏ Li™n hÓp quËc (UNESCO) c´ng nhÀn lµ Di s∂n Thi™n nhi™n Th’ giÌi. 11 Rıng Xanh
Th´ng tin C∏c em c„ tin rªng Æ∏ cÚng bi’t n„i kh´ng? C„ th” c©u tr∂ lÍi sœ lµ kh´ng bÎi Æi“u Æ„ c„ vŒ r†t th«n thoπi. Nh≠ng c∏c em π, ch›nh nh˜ng Æ∂o Æ∏ lung linh tr™n bi”n ngµy nay Æ∑ "bÀt m›" cho c∏c nhµ khoa h‰c v“ nh˜ng trang sˆ sËng ÆÈng cÒa vﬁnh Hπ Long tı hµng tri÷u n®m tr≠Ìc Æ†y. B∂o tµng thi™n nhi™n Lﬁch sˆ vÔng Æ∂o Æ∏ KhËi Æ∏ v´i Î Hπ Long VÔng ÆÂng bªng cÊ Æ≠Óc h◊nh thµnh tı kho∂ng 340 tri÷u n®m ß∏y bi”n Î vﬁnh Hπ Long Nh˜ng hang hµm ’ch tr≠Ìc, khi n¨i Æ©y cﬂn lµ kh∏ bªng phºng. Tr™n mÈt vÔng bi”n n´ng. Æ„, ng≠Íi ta t◊m th†y Tr™n Vﬁnh Hπ Long c„ Sau Æ„, khËi Æ∏ nµy d†u v’t cÒa mÈt h÷ r†t nhi“u hang h◊nh Æ≠Óc n©ng l™n m∆t Æ†t, thËng s´ng cÊ dµy Æ∆c hµm ’ch. ß„ lµ k’t qu∂ bﬁ n≠Ìc ®n mﬂn vµ bﬁ Æ∑ tıng tÂn tπi trong cÒa hµng ngh◊n n®m chia cæt thµnh hµng thÍi k˙ b®ng hµ. ßi“u s„ng bi”n x´ vµo ch©n ngµn ng‰n nÛi nh·. Bi”n nµy ch¯ng t· n¨i Æ©y Æ∑ nÛi vµ ®n mﬂn Æ∏ tπo nhi“u l«n trµn vµo rÂi lπi c„ thÍi gian dµi lµ ÆÂng n™n. NhÍ nghi™n c¯u vﬁ rÛt Æi vµ k’t qu∂ lµ bªng. C∏c nhµ khoa h‰c tr› vµ h◊nh dπng cÒa nh˜ng nÛi Æ∏ nµy bﬁ cho rªng n’u ng≠Óc nh˜ng hang nµy, c∏c ngÀp mÈt ph«n hay dﬂng thÍi gian v“ 11 nhµ khoa h‰c c„ th” bi’t toµn bÈ, h◊nh thµnh ngh◊n n®m tr≠Ìc, chÛng Æ≠Óc m˘c n≠Ìc bi”n vµ c∂nh quan cÒa vﬁnh ta hoµn toµn c„ th” Æi ÆÈ lÌn thÒy tri“u c∏ch ngµy nay. bÈ tr™n vﬁnh. Æ©y hµng ngh◊n n®m. 12 Rıng Xanh
Th´ng tin N’u c„ dﬁp Æ’n vÔng c∏c-xt¨ Hπ Long - C∏t Bµ, c∏c em HÂ Æıng b· qua c¨ hÈi th®m c∏c tÔng, ∏ng - nh˜ng h÷ sinh th∏i Æ∆c bi÷t cÒa vÔng nµy nhä. Chæc chæn chÛng ta sœ t◊m th†y nhi“u Æi“u thÛ vﬁ vµ bÊ ›ch Î Æ„. tr™n bi”n VÀy tÔng vµ ∏ng lµ g◊? ChÛng lµ nh˜ng hÂ hay ph‘u c∏c-xt¨ ch¯a n≠Ìc bi”n. Éng nªm g‰n trong lﬂng mÈt hﬂn Æ∂o, cﬂn tÔng do nhi“u hﬂn Æ∂o qu©y lπi mµ thµnh. TÔng vµ ∏ng th´ng ra bi”n qua nh˜ng Æ≠Íng ng«m ho∆c c∏c cˆa. TÔng vµ ∏ng Æ“u t≠¨ng ÆËi k›n n™n ›t s„ng, n≠Ìc trong Æ’n m¯c nhi“u khi c„ th” nh◊n xuËng tÀn Æ∏y. ß∏y cÒa tÔng vµ ∏ng th≠Íng Æ≠Óc bao phÒ bÎi nh˜ng rπn san h´ hay nh˜ng loµi rong bi”n tuy÷t Æãp. Qua c∏c cˆa th´ng ho∆c mπch ng«m, nhi“u sinh vÀt bi”n "lang thang" Æ’n Æ©y vµ thÀm ch› Æ∑ Î lπi lu´n. C∏c nhµ khoa h‰c cho bi’t trong c∏c tÔng, ∏ng cﬂn c„ nhi“u loµi qu˝ hi’m nh≠ trai ng‰c, Ëc ÆÙn hay con sÛt. V◊ th’, ngoµi phong c∂nh Æãp, tÔng vµ ∏ng cﬂn lµ nh˜ng "phﬂng th› nghi÷m t˘ nhi™n" Æ” c∏c nhµ khoa h‰c nghi™n c¯u ÆÍi sËng sinh vÀt bi”n. 13 Rıng Xanh
Th´ng tin Kh∏c vÌi Hπ Long, Phong Nha - KŒ Bµng Æ≠Óc bi’t Æ’n nh≠ lµ mÈt v≠¨ng quËc c˘c k˙ phong phÛ v“ hang ÆÈng vµ s´ng suËi ng«m. Tı x≠a, con ng≠Íi Æ∑ ph∏t hi÷n ra vŒ Æãp ti“m »n cÒa n¨i nµy vµ ghi chäp lπi trong c∏c th≠ tﬁch cÊ, nh≠ng m∑i tÌi g«n Æ©y nh˜ng kh∏m ph∏ s©u mÌi Æ≠Óc c´ng bË. pHong nha - kŒ bµng V≠¨ng quËc hang s´ng V≠¨ng quËc hang s´ng SÎ d‹ c„ t™n g‰i hang s´ng bÎi h«u h’t hang ÆÈng cÒa Phong Nha- KŒ Bµng Æ“u c„ c∏c dﬂng s´ng, suËi ng«m ch∂y qua. Gæn vÌi h÷ thËng gÂm hµng tr®m hang ÆÈng lÌn nh·, c∏c dﬂng s´ng ng«m Æ∑ k’t thµnh mÈt mπng l≠Ìi dﬂng ch∂y ng«m rÈng khæp trong lﬂng nÛi Æ∏. S´ng Son S´ng Son lµ mÈt dﬂng s´ng lÌn cÒa vÔng Phong Nha - KŒ Bµng. ß©y lµ n¨i nhÀn n≠Ìc tı c∏c s´ng, suËi ng«m ch∂y ra, cÚng lµ con Æ≠Íng duy nh†t Æ≠a du kh∏ch vµo th®m quan ÆÈng Æãp B∑i c∏t nh†t - ÆÈng Phong Nha. trong hang C„ nh˜ng Æoπn trong hang, dﬂng s´ng ng«m ngµy cµng n´ng d«n nh≠Íng chÁ cho nh˜ng b∑i Æ∏ s·i ho∆c bÍ c∏t træng mﬁn. Nh≠ng v◊ sao trong hang lπi c„ c∏t, s·i nhÿ? Ch›nh lµ nhÍ dﬂng n≠Ìc Æ∑ Æ≠a chÛng tı vÔng th≠Óng l≠u v“ Æ†y. 14 Rıng Xanh
Th´ng tin S˘ ®n mﬂn k˙ di÷u Hang s´ng cÊ Chÿ khi vµo trong lﬂng ß a sË hang s´ng trong c∏c hang ÆÈng, ta vÔng nÛi Æ∏ Phong Nha mÌi th†y n≠Ìc Æ∑ ®n - KŒ Bµng Æ“u v…n mﬂn Æ∏ nhi“u Æ’n Æang hoπt ÆÈng . nh≠Íng nµo. Tuy nhi™n, mÈt sË Trong hang Vﬂm, ›t Æ∑ k’t thÛc n≠Ìc Æ∑ tπo n™n qu∏ tr◊nh nµy. nh˜ng kho∂ng N≠Ìc kh´ng kh´ng gian cﬂn ch∂y n˜a m™nh m´ng khi’n chÛng tÌi m¯c ta trÎ thµnh c„ c∂m nh˜ng gi∏c Æ„ lµ hang kh´. mÈt s©n vÀn ÆÈng c„ m∏i che. B› mÀt N≠Ìc cÚng ki’n tπo c∏c cﬂn Î v∏ch ng®n, chia hang ph›a ÆÈng thµnh nhi“u gian tr≠Ìc phﬂng nËi li“n nhau. Trong ¶Ìc t›nh nhi“u gian phﬂng cﬂn trang tr› tÊng ÆÈ c∂ mµnh rÃm, cÈt trÙ vµ mu´n dµi c∏c vπn h◊nh thÔ bªng nhÚ Æ∏. H∑y soi hang ÆuËc lπi g«n, c∏c em sœ th†y chÛng s´ng cÒa l„ng l∏nh r†t Æãp. Phong Nha - KŒ Bµng Æ∑ Thµnh tr◊ b†t kh∂ Æ≠Óc kh∏m x©m phπm ph∏ cho Æ’n Kh∏m ph∏ hang ÆÈng bªng thuy“n nay lµ thÀt thÛ vﬁ nh≠ng kh´ng ph∂i lu´n kho∂ng 85 ki- d‘ dµng. Vµo mÔa m≠a lÚ, cˆa l´-mät. Nh≠ng hang bﬁ ngÀp n≠Ìc vµ kh´ng c„ th˘c t’, h÷ c∏ch nµo l‰t vµo b™n trong. thËng hang s´ng N’u Æ’n th®m ÆÈng Phong Î vÔng nµy cﬂn lÌn Nha, c∏c em nhÌ tr∏nh h¨n th’ nhi“u, bÎi mÔa m≠a lÚ nhä. ngay c∂ cuÈc th∏m hi”m lÌn nh†t cÚng mÌi chÿ tÌi Æ≠Óc nh˜ng ph«n hang b™n ngoµi. Cﬂn bi’t bao hang ÆÈng nªm s©u trong lﬂng Æ†t v…n ch≠a Æ≠Óc ai bi’t Æ’n, ngay c∂ ÆËi vÌi c∏c nhµ khoa h‰c. Chæc hºn lµ chÛng »n ch¯a r†t nhi“u Æi“u h†p d…n. 15 Rıng Xanh
Th´ng tin "Phong Nha Æ÷ nh†t ÆÈng" Kh´ng ph∂i ng…u nhi™n mµ Phong Nha Æ≠Óc coi lµ "Æ÷ nh†t" trong sË hµng tr®m hang ÆÈng cÒa vÔng nÛi Æ∏ ÆÂ sÈ nµy. CÚng nh˜ng m®ng Æ∏, nhÚ Æ∏, cÚng vÌi dﬂng s´ng ng«m ch∂y qua nh≠ bao hang ÆÈng kh∏c nh≠ng Phong Nha c„ Æ≠Óc s˘ k’t hÓp hµi hoµ cÒa tπo ho∏. Khi chi’c thuy“n nan nhÃ nhã ti’n vµo cˆa hang, †n t≠Óng Æ«u ti™n Æ’n vÌi ta lµ c„ hµng vπn ng‰n n’n lung linh Æ„n chµo. Nh˜ng ng‰n n’n †y Æ≠Óc thæp bÎi ∏nh s∏ng t˘ nhi™n nhÍ m∆t n≠Ìc "Æ›nh" l™n tr«n hang. ßi s©u vµo trong, nh˜ng "c©y n’n" d«n bi’n m†t nh≠Íng chÁ cho nguÂn s∏ng duy nh†t, †y lµ ng‰n ÆuËc tr™n tay ta. Mµn tËi bao phÒ cÚng lµ lÛc ng≠Íi ta bæt Æ«u tﬂ mﬂ t˘ h·i: Ti’p theo sœ lµ g◊ nhÿ? Vµ thÀt b†t ngÍ, gi˜a kh´ng gian rÈng lÌn †y hi÷n ra mÈt t†m th∂m mﬁn. ƒy lµ mÈt tri“n c∏t phºng mÎ ra mÈt nh∏nh hang kh´. Nhã b≠Ìc qua tri“n c∏t, chÛng ta b≠Ìc vµo mÈt th’ giÌi thπch nhÚ vÌi ÆÒ h◊nh thÔ k˙ lπ. ß©y th˘c s˘ lµ lÛc ta c„ th” th·a s¯c th∂ tr› t≠Îng t≠Óng bay bÊng cÒa m◊nh. Nh˜ óng ng ß ha ng n Hang dµi "k˚ lÙc" ua Cho Æ’n nay, hang Vﬂm Æ≠Óc coi lµ mÈt trong nh˜ng hang dµi nh†t n≠Ìc ta. Hang dµi tÌi 15 km vµ mang ˙q k mÈt d∏ng v„c k˙ v‹ vÌi nh˜ng vﬂm Æ∏ lÌn vµ con s´ng ng«m mÎ rÈng. Ngay c∂ nh˜ng nhÚ Æ∏ trong hang cÚng cao lÌn Æ’n m¯c c„ th” ghi vµo "k˚ lÙc". C„ nh˜ng khËi nhÚ Æ∏ lÌn bªng c∂ mÈt tﬂa nhµ c¨ Æ†y. R†t may mæn lµ hang Vﬂm nªm s©u trong rıng giµ n™n Æ’n nay h«u nh≠ v…n cﬂn gi˜ nguy™n nät hoang s¨ vËn c„. 16 Rıng Xanh
Th´ng tin ≠Ìc tπi c∏c vÔng Æ∏ v´i th≠Íng ph©n bË kh´ng Æ“u. B“ m∆t nÛi Æ∏ h«u N nh≠ lu´n khan hi’m vµ cπn ki÷t n≠Ìc, trong khi Æ„ n≠Ìc ng«m lπi v´ cÔng dÂi dµo. Ch›nh nguÂn n≠Ìc ng«m †y Æ∑ cung c†p n≠Ìc cho r†t nhi“u ng≠Íi d©n sinh sËng quanh nh˜ng vÔng nÛi Æ∏. N≠Ìc ng«m vµ cuÈc sËng cÒa con ng≠Íi ô vÔng Phong Nha - KŒ Bµng, n≠Ìc ng«m tı nÛi Æ∏ th≠Íng ÆÊ ra c∏c dﬂng s´ng lÌn nh≠ s´ng Son, s´ng Chµy. Nh˜ng con s´ng nµy "nu´i d≠Ïng" cuÈc sËng cÒa hµng chÙc ngh◊n ng≠Íi d©n n¨i Æ©y. ß∆c bi÷t, khi mÔa kh´ tÌi, n≠Ìc m≠a h«u nh≠ kh´ng c„ th◊ n≠Ìc tı c∏c s´ng suËi ng«m cµng trÎ n™n qu˝ gi∏. M∆c dÔ n≠Ìc ng«m r†t quan tr‰ng ÆËi vÌi cuÈc sËng cÒa nh˜ng ng≠Íi d©n quanh vÔng c∏c-xt¨ nh≠ng nguÂn n≠Ìc nµy r†t d‘ bﬁ ´ nhi‘m. Do kh´ng c„ lÌp Æ†t chæn l‰c n™n n≠Ìc m≠a qua h÷ thËng c∏c khe n¯t, lÁ hÛt c„ th” cuËn theo Æ†t c∏t, Æ∏ s·i, x∏c ÆÈng th˘c vÀt vµ c∂ r∏c do con ng≠Íi th∂i ra xuËng c∏c mπch ng«m. Nh˜ng ch†t g©y ´ nhi‘m theo dﬂng n≠Ìc sœ ph∏t t∏n sang c∂ nh˜ng dﬂng s´ng, suËi kh∏c. 17 Rıng Xanh
Th´ng tin ß’n CÛc Ph≠¨ng th®m "ng≠Íi x≠a" CÛc Ph≠¨ng lµ khu rıng nguy™n sinh tr™n nÛi Æ∏ v´i nªm gi˜a ba tÿnh Ninh B◊nh, Thanh H„a vµ Hﬂa B◊nh. ß©y cÚng lµ v≠Ín quËc gia Æ«u ti™n cÒa n≠Ìc ta. Tuy c∏c hang, ÆÈng Î CÛc Ph≠¨ng kh´ng ÆÂ sÈ, hÔng v‹ nh≠ h÷ thËng hang cÒa Phong Nha nh≠ng lπi c„ ˝ ngh‹a r†t lÌn v“ m∆t khoa h‰c. Ng≠Íi ta Æ∑ t◊m th†y Î Æ„ nh˜ng d†u hi÷u v“ s˘ sËng cÒa con ng≠Íi c∏ch Æ©y hµng vπn n®m. CuÈc sËng cÒa nh˜ng c≠ d©n Æ«u ti™n Giai Æoπn ng≠Íi nguy™n thu˚ sËng Î CÛc Ph≠¨ng t≠¨ng ¯ng vÌi hai n“n v®n ho∏ S¨n Vi vµ Hoµ B◊nh Î n≠Ìc ta, trong kho∂ng tı 12.500 n®m Æ’n 7.000 n®m tr≠Ìc Æ©y. Ngay tı thÍi †y, con ng≠Íi Æ∑ ch‰n c∏c hang Æ∏ lµm 18 Rıng Xanh
Th´ng tin "ng´i nhµ t˘ nhi™n" cÒa m◊nh Æ” tr∏nh thÍi ti’t khæc nghi÷t vµ thÛ d˜. Nh˜ng "ng´i nhµ" nµy th≠Íng rÈng r∑i, tho∏ng Æ∑ng, g«n s´ng suËi vµ c„ nguÂn th¯c ®n t˘ nhi™n dÂi dµo. Ng≠Íi Vi÷t cÊ Î CÛc Ph≠¨ng sËng thµnh thﬁ tÈc, t≠¨ng Æ≠¨ng vÌi lµng ngµy nay. ß„ lµ nh„m ng≠Íi c„ cÔng huy’t thËng, sËng qu©y qu«n trong hang Æ∏. H‰ sinh hoπt tÀp th” quanh nh˜ng b’p cÒi lÌn, Æ’n nay v…n cﬂn Æ” lπi d†u t›ch trong c∏c hang, ÆÈng lµ nh˜ng cÙm tro than, nh˜ng m∂nh x≠¨ng thÛ, m∂nh cµng cua bﬁ ÆËt dÎ hay nh˜ng t∂ng Æ∏ v´i ∏m kh„i Æen. SuËt hµng ngµn n®m, con ng≠Íi sËng chÒ y’u nhÍ c∏c hoπt ÆÈng s®n bæt thÛ, h∏i l≠Óm qu∂, cÒ vµ thu l≠Óm c∏c loπi trai, Ëc (hi÷n v…n cﬂn d†u t›ch trong ÆÈng Ng≠Íi X≠a). C´ng cÙ lao ÆÈng cÒa h‰ lµ nh˜ng r◊u Æ∏, chµy Æ∏, bµn nghi“n Æ∏ Æ≠Óc ghÃ, mµi th´ s¨ tı nh˜ng hﬂn cuÈi l†y tı s´ng, suËi v“. MÈ t∏ng Trong ÆÈng Ng≠Íi X≠a vµ hang Con Moong, c∏c nhµ khoa h‰c cﬂn t◊m th†y mÈ t∏ng cÒa ng≠Íi nguy™n thÒy. D≠Íng nh≠ ngay tı giai Æoπn sÌm nµy, con ng≠Íi Æ∑ c„ ˝ ni÷m thi™ng li™ng v“ c∏i ch’t. H‰ ch´n ng≠Íi ch’t cÔng c´ng cÙ lao ÆÈng ngay trong hang, g«n n¨i sinh hoπt cÒa cÈng ÆÂng. Ng≠Íi ch’t Æ≠Óc Æ∆t nªm nghi™ng, co m◊nh lπi r†t giËng t≠ th’ cÒa mÈt em bä sæp ra ÆÍi. S˘ ra Æi cÒa ng≠Íi nguy™n thÒy Sau nµy, khi nh˜ng c≠ d©n CÛc Ph≠¨ng ph∏t hi÷n ra vÔng ÆÂng bªng Thanh H„a ph◊ nhi™u, n¨i l˝ t≠Îng Æ” ph∏t tri”n vi÷c trÂng c†y, h‰ rÛt d«n kh·i vÔng nÛi Æ∏ hoang s¨ v“ ÆÂng bªng sinh sËng. MÈt n“n v®n ho∏ mÌi bæt Æ«u, v®n h„a ßa BÛt. 19 Rıng Xanh
Th´ng tin C©y cËi vÔng nÛi ßÿnh nÛi Æ∏ v´i th≠Íng ph∂i ÆËi m∆t nhi“u nh†t vÌi gi„ b∑o vµ bﬁ n≠Ìc m≠a rˆa tr´i. ô Æ„ h«u nh≠ kh´ng c„ Æ†t bao phÒ mµ chÿ c„ ›t mÔn s„t lπi trong c∏c hËc Æ∏. NgÚ gia b◊ ch©n chim lµ loµi c©y th≠Íng g∆p Î n¨i nµy. Th©n cÒa chÛng th†p vµ m“m dŒo, cﬂn bÈ r‘ lπi r†t chæc khoŒ len l·i vµ b∏m ch∆t vµo c∏c m·m Æ∏, v∏ch Æ∏. ChÛng c„ kh∂ n®ng ti’t ra mÈt ch†t Æ∆c bi÷t ph∏ hu˚ lÌp m∆t cÒa Æ∏ v´i Æ” tπo thµnh Æ†t mÔn cho c∏c loµi th˘c vÀt kh∏c ph∏t tri”n. S≠Ín nÛi dËc vµ c„ nhi“u m·m Æ∏, h‚m Æ∏ nËi ti’p nhau. LÌp Æ†t tuy Æ∑ h◊nh thµnh nh≠ng cﬂn kh∏ m·ng n™n gi˜ n≠Ìc kh´ng Æ∏ng k”. V◊ vÀy, rıng Î vÔng s≠Ín nÛi m∆c dÔ Æ∑ rÀm rπp h¨n nh≠ng c©y cËi th≠Íng kh´ng cao lÌn. H«u h’t chÛng v…n ph∂i gi˜ Æ∆c t›nh th›ch nghi: chËng ch‰i vÌi kh´ hπn. C∏c loµi si, Æa b∏m chæc r‘ vµo c∏c khe, v∏ch nÛi Æ∏, v≠¨n ra xa Æ” t◊m nguÂn n≠Ìc. C©y kim giao c„ phi’n l∏ dµy cﬂn thu h∂i Æ≠Íng lπi c„ th©n m‰ng Æ” tr˜ n≠Ìc. Hang ÆÈng: Trong lﬂng hang ÆÈng hoµn toµn t®m tËi, h«u nh≠ chºng c„ loµi th˘c vÀt nµo tÂn tπi Æ≠Óc Î Æ„. Nh˜ng n¨i trong hang c„ ∏nh s∏ng r‰i tÌi mÌi c„ mÈt vµi c©y chﬁu b„ng sinh sËng, chºng hπn nh≠ d≠¨ng xÿ hay c©y han. ô cˆa hang, n¨i lÌp Æ†t dµy vµ c„ nhi“u ∏nh s∏ng th◊ mÈt sË loµi th˘c vÀt kh∏ ph∏t tri”n, c©y cao vµ t∏n rÈng. C©y b´ng mÈc hay quao n≠Ìc Î vÔng Hπ Long c„ th” cao tı 6-8m. 20