Ộ Ố ƯƠ
Ồ ƯỠ
Ọ
M T S PH
NG PHÁP B I D
NG H C SINH
Ỏ
Ọ Ớ
Ậ
Ầ
Ề
GI
I PH N BÀI T P DI TRUY N SINH H C L P
9
ươ ễ Nguy n Hoàng Thiên H ng
ặ ấ ề 1. Đ t v n đ
ự ộ ố ế ư ể ậ ộ ượ Xã h i ngày càng phát tri n, s h i nh p giao l u qu c t ngày càng đ c m ở
ế ứ ệ ạ ề ộ r ng, n n kinh t tri th c đã và đang hình thành. Vi t Nam đang trong giai đo n công
ấ ướ ệ ạ ế ớ ể ể ậ ả ỏ ệ nghi p hóa – hi n đ i hóa đ t n c. Đ có th hòa nh p cùng th gi i đòi h i ph i có
ấ ồ ự ủ ngu n nhân l c đ tài và ch t.
ữ ằ ườ ủ ệ ệ ầ Nh m tìm ra nh ng con ng ồ i có đ yêu c u trên thì vi c phát hi n và b i
ưỡ ọ ỏ ừ ế ồ ườ ệ ộ d ng h c sinh gi i ngay t khi còn ng i trên gh nhà tr ầ ng là m t vi c làm c n
ế ể ằ ọ ọ ỏ thi ộ t. H ng năm, thông qua các cu c thi tuy n ch n h c sinh gi ấ ủ i các c p c a ngành
ể ồ ưỡ ọ ự ụ ư ọ ả giáo d c, chúng ta ch n l a ra các h c sinh u tú đ b i d ể ng, phát tri n kh năng t ư
ủ duy c a các em.
ọ ự ồ ưỡ ế ệ ọ ỏ ấ ỏ Nói đ n vi c ch n l a và b i d ng h c sinh gi ọ i nh t là h c sinh gi i môn sinh
ở ườ ể ầ ặ ộ ệ ườ ọ h c 9 các tr ệ ng THCS thu c huy n Ti u C n, đ c bi t các tr ng vùng sâu, vùng
ệ ự ế ề ộ ườ ề ậ xa… là nói đ n m t công vi c c c kì khó khăn. Nhi u tr ề ng th m chí nhi u năm li n
ạ ọ ả ệ ế ế ẫ ồ ưỡ b i d ng cũng không có h c sinh đ t gi ỉ i vòng huy n, vòng t nh và d n đ n k t qu ả
ệ ệ ấ ơ ớ ườ ự ặ ủ c a huy n ta th p h n so v i các huy n khác. Tr ng chúng tôi m c dù đã có s quan
ầ ư ấ ị ồ ưỡ ệ ọ ỏ ỉ ư tâm và đ u t nh t đ nh cho vi c b i d ng h c sinh gi i t nh nh ng đáng ti c t l ế ỉ ệ
ố ọ ố ỏ ư ề thành công còn khiêm t n và s h c sinh gi i môn sinh 9 cũng ch a nhi u.
ỉ ệ ọ ế ể ậ ỏ ấ ấ ỉ ệ V y làm th nào đ nâng cao t l h c sinh gi i c p huy n, c p t nh môn sinh
ự ự ố ớ ệ ạ ộ ộ ọ ọ h c 9? Đây là m t công vi c th c s khó khăn đ i v i giáo viên d y b môn sinh h c
ự ế ấ ọ ỏ ề 9 ở ườ tr ng THCS. Th c t ề cho th y các đ thi h c sinh gi ọ i môn sinh h c 9 nhi u năm
ữ ề ế ề ề ậ ỏ ỉ ơ ả li n không ch ra nh ng câu h i lý thuy t mà còn có nhi u bài t p di truy n c b n
ế ậ ặ ạ ượ ho c nâng cao. Chính các d ng bài t p này đã khi n cho giáo viên đ c phân công ph ụ
ồ ưỡ ọ ỏ ự ự ắ ở ế trách b i d ng h c sinh gi i th c s lo l ng, trăn tr và không bi t ph i b i d ả ồ ưỡ ng
ư ế ộ ố ồ ưỡ ề ệ ậ ậ ỏ bài t p di truy n nh th nào, th m chí m t s giáo viên b qua vi c b i d ng bài
ả ấ ề ế ế ấ ẫ ọ ậ t p di truy n cho h c sinh và d n đ n k t qu r t th p
ề ế ứ ấ ấ ả ấ ầ ấ ự ự T t c các lý do trên cho th y đây th c s là v n đ h t s c c p bách c n nhanh
ể ướ ả ế ị ế ề ọ " chóng tìm hi u nguyên nhân và h ng gi i quy t, do đó tôi quy t đ nh ch n đ tài:
ộ ố ươ ồ ưỡ ọ ỏ ề ầ ậ M t s ph ng pháp b i d ng h c sinh gi ọ i ph n bài t p di truy n sinh h c
ớ l p 9 ở ườ tr ng THCS Tân Hùng"
ạ ự 2. Th c tr ng
ủ ể ặ ườ ủ ố ượ ớ ứ 2.1. Đ c đi m tình hình c a tr ng l p, c a đ i t ng nghiên c u
ậ ợ 2.1.1. Thu n l i
ượ ự ỉ ạ ủ ự ủ ấ ạ Đ c s quan tâm c a các c p lãnh đ o, s ch đ o sát sao c a Phòng giáo
ủ ệ ườ ụ d c, c a Ban giám hi u nhà tr ng, công đoàn.
ệ ụ ố ả ộ ẩ B n thân có trình đ chuyên môn nghi p v t t và trên chu n
ồ ưỡ ề ề ề ạ ọ ả ọ Nhi u năm li n b i d ng tôi đ u có h c sinh đ t gi i h c sinh gi ỏ ấ i c p
ọ ớ ấ ỉ ệ ế ệ ệ huy n, c p t nh môn sinh h c l p 9 nên đã đúc k t kinh nghi m thành tài li u quý giá
ậ ụ ủ ộ ự ứ ả B n thân luôn tích c c ch đ ng nghiên c u, tìm tòi, khám phá, t n d ng công
ứ ụ ụ ệ ể ế ể ộ ngh thông tin đ tích lũy ki n th c nâng cao trình đ chuyên môn đ ph c v công
ồ ưỡ ọ ỏ ọ tác b i d ng h c sinh gi i môn sinh h c 9
ọ ứ ọ ậ Các em h c sinh chăm ngoan, có ý th c h c t p
2.1.2. Khó khăn
ề ệ ấ ế ị ư ứ ầ ạ ơ ở ậ Đi u ki n c s v t ch t, trang thi ọ ủ t b ch a đáp ng đ yêu c u d y và h c
môn siinh h c 9ọ
ườ ư ệ ả ọ ư ệ Th vi n tr ệ ng ch a có tài li u tham kh o cho h c sinh và giáo viên nên vi c
ế ệ tìm ki m tài li u còn khó khăn.
ọ ự ủ ọ ậ ự ụ ư ề ộ ố H c l c c a h c sinh không đ u, m t s ít ph huynh ch a th t s quan tâm
ệ ọ ậ ủ ế đ n vi c h c t p c a con em
ố ớ ườ ộ ớ ệ ọ ọ ỉ ỏ ườ Đ i v i tr ng ch có m t l p 9 nên vi c ch n h c sinh gi i th ng đ ượ ư c u
ư tiên cho các môn chính nh văn, toán
ươ ọ ớ ả ỉ ế ậ Trong ch ng trình sinh h c l p 9 c năm ch có 1 ti t bài t p đây là khó khăn
ồ ưỡ ọ ỏ ề ầ ớ l n cho công tác b i d ng h c sinh gi ậ i ph n bài t p di truy n
ệ ồ ưỡ ự ạ ủ ọ ỏ ề ầ ậ ng h c sinh gi i ph n bài t p di truy n sinh 2.2.1. Th c tr ng c a vi c b i d
ọ h c 9
ươ ầ ổ ỗ ế ả ế ọ Môn sinh h c 9 theo ch ớ ng trình đ i m i m i tu n 2 ti t, c năm 74 ti t, trong
ế ươ ậ ỉ đó ch có 1 ti ậ t bài t p ch ề ủ ng I: Các quy lu t di truy n c a Menđen . Trong khi đó đ ề
ọ ỏ ỉ ở ỉ ề ừ ề ậ thi h c sinh gi i vòng t nh ỗ t nh Trà Vinh m i năm đ u cho t hai bài t p di truy n tr ở
ớ ố ế ư ậ ệ ạ ậ ọ lên, mà v i s ti t bài t p quá ít nh v y thì vi c d y cho h c sinh có kĩ năng gi ả i
ượ ộ ấ ề ấ ề ả ạ ậ đ c các bài t p di truy n là m t v n đ r t khó khăn trong công tác gi ng d y cũng
ồ ưỡ ư ọ ỏ nh công tác b i d ng h c sinh gi i.
ế ậ ươ ọ ượ ứ ế Ti t bài t p trong ch ng trình sinh h c 9 quá ít trong khi đó l ng ki n th c lí
ế ở ỗ ế ọ ạ ọ ớ ế ế ẫ ầ ạ ặ thuy t m i ti t h c l i quá n ng, d n đ n h u h t giáo viên d y môn sinh h c l p 9
ể ướ ẫ ả ậ ở ố ọ ờ không có th i gian đ h ọ ng d n h c sinh gi i bài t p cu i bài. H c sinh không có
ạ ớ ứ ế ẽ ả ổ ợ ở ồ kh năng phân tích và t ng h p ki n th c, đây s là tr ng i l n trong công tác b i
ưỡ ọ ỏ ề ầ d ng h c sinh gi ậ i ph n bài t p di truy n.
ồ ưỡ ộ ọ ỏ ề ầ ậ Trong n i dung b i d ng h c sinh gi i ph n bài t p di truy n thì ở ỗ m i
ươ ả ồ ưỡ ề ứ ầ ế ầ ế ể ậ ụ ả ch ng đ u ph i b i d ng ph n ki n th c c n thi t đ v n d ng gi ậ i bài t p và
ụ ầ ở ứ ơ ả ứ ư ứ ế ậ ph n bài t p áp d ng m c c b n và m c nâng cao, nh ng các ki n th c này trong
ươ ọ ớ ề ậ ế ặ ộ n i dung ch ng trình sách giáo khoa sinh h c l p 9 không có đ c p đ n ho c ch đ ỉ ề
ố ớ ộ ớ ậ ở ứ ơ ượ c p m c s l c, không chuyên sâu. Đây là m t khó khăn l n đ i v i giáo viên có
ọ ỏ ộ ố ồ ưỡ ẫ ọ ồ ưỡ b i d ng h c sinh gi ế i môn sinh h c 9, d n đ n m t s giáo viên b i d ọ ng h c sinh
ỏ ỉ ướ ẫ ả ầ ậ ạ ớ gi i ch h ọ ng d n h c sinh gi ề i ph n bài t p di truy n v i các d ng bài t p ậ ở ứ m c
ộ ố ậ ầ ạ ậ ỏ ơ ả c b n không d y bài t p nâng cao, th m chí m t s giáo viên b qua luôn ph n bài
ồ ưỡ ề ọ ậ t p di truy n trong quá trình b i d ng h c sinh gi ỏ i
ở ề ậ ố Ngoài ra trong sách giáo khoa, ỏ cu i bài đ u có câu h i và bài t p, trong đó có
ở ự ậ ố ế ủ ữ ứ ạ ạ ọ nh ng câu h i t ặ lu n d ng c ng c ki n th c ho c d ng nâng cao, h c sinh có th ể
ả ờ ụ ứ ế ọ ư ữ ậ ạ ộ ậ v n d ng ki n th c bài h c tr l ắ ỏ i, nh ng có nh ng câu h i bài t p thu c d ng tr c
ỏ ọ ự ệ ả ấ ế ậ ụ ứ ế nghi m khách quan mà th c ch t đòi h i h c sinh ph i bi t v n d ng ki n th c toán
ớ ả ờ ượ ế ể ả ạ ậ ọ h c m i tr l i đ ứ c. Vì v y khi gi ng d y, n u giáo viên không tìm hi u, nghiên c u
ứ ệ ẽ ả ỉ ả thêm tài li u tham kh o mà ch nghiên c u sách giáo viên s khó gi ọ i thích cho h c
ọ ượ ể ậ ộ sinh hi u bài t p m t cách khoa h c đ c.
ề ọ ứ ở ớ ứ ở ế ế ớ ớ Riêng v h c sinh, do ki n th c l p 9 quá m i so v i ki n th c ớ các l p
ướ ủ ư ữ ễ ế ả ọ ế tr c nh nh ng di n bi n c a các quá trình sinh h c x y ra trong t bào: nguyên
ế ự ả ơ ế ổ ủ ơ ợ ổ phân, gi m phân, c ch t ợ nhân đôi c a ADN, c ch t ng h p ARN, t ng h p
ồ ưỡ ọ ỏ ề ầ ậ ạ ườ protein... nên khi b i d ng h c sinh gi i ph n bài t p di truy n d ng này th ng các
ỏ ỡ em t ra lúng túng, ng ngàng
ả ủ ồ ưỡ ướ ệ ọ ỏ ọ ở ế D i đây là k t qu c a vi c b i d ng h c sinh gi i môn sinh h c 9 năm
ở ư ệ ể ạ ọ h c 20092010 ầ huy n Ti u C n đ t nh sau:
ố ọ ạ ọ Tr ngườ i c p
ả ả
ả ể ầ THCS Ti u c n THCS Phú c nầ THCS Long th iớ S h c sinh tham gia d thiự ọ 9 h c sinh ọ 2 h c sinh ọ 5 h c sinh i II, 1 gi i III, ỏ ấ Đ t h c sinh gi ọ ỉ t nh môn sinh h c 9 ế 2 gi i khuy n khích 0 2 gi ế i khuy n khích
ả ế i khuy n khích
ả ọ 1 h c sinh ọ 4 h c sinh ọ 3 h c sinh ọ 2 h c sinh ọ 5 h c sinh THCS DTNT THCS hi u tế ử ế THCS Hi u trung ậ THCS t p Ngãi THCS Hùng Hòa i II, 1 ả i
i: 2 gi ả ạ ả i III; 2gi
ả i KK ồ ể ớ ạ ọ ỏ ấ i c p Đ t h c sinh gi ọ ệ huy n môn sinh h c 9 ế 3 gi i khuy n khích 0 ả 1 gi ả 1 gi 0 0 0 0 Đ t 5 gi gi ổ Qua quá trình tìm hi u, trau đ i cùng v i các đ ng nghi p 0 0 0 0 ọ ạ Đ t 3 h c sinh: (1 gi ả i KK) III,2 gi ườ ệ ở các tr ng trong
ồ ưỡ ệ ề ọ ỏ ấ ằ ậ ở ườ huy n v công tác b i d ng h c sinh gi i tôi nh n th y r ng: s dĩ các tr ng không
ạ ọ ả ồ ưỡ ọ ỏ ầ ả có h c sinh đ t gi i là do trong quá trình b i d ng h b qua ph n gi ậ i bài t p di
ề ặ ỉ ả ở ứ ơ ượ truy n, ho c ch gi m c s l i c không chuyên sâu, không hình thành đ ượ c
ươ ả ộ ố ư ệ ọ ươ ph ng pháp gi ậ i cho h c sinh. Chính vì v y vi c tôi đ a ra m t s ph ồ ng pháp b i
ưỡ ọ ỏ ọ ớ ề ầ ậ d ng h c sinh gi i ph n bài t p di truy n sinh h c l p 9 ở ườ tr ấ ầ ng THCS là r t c n
ế ể ả ậ ọ thi t đ giúp cho các em h c sinh có kh năng suy lu n và tìm ra các kĩ năng, ph ươ ng
ả ề ạ ậ ươ ọ ồ ờ pháp gi i các d ng bài t p di truy n trong ch ầ ng trình sinh h c 9 đ ng th i góp ph n
ấ ượ ỉ ệ ọ ư ả ạ ỏ ấ ệ nâng cao ch t l ng gi ng d y cũng nh nâng cao t l h c sinh gi ấ i c p huy n, c p
ỉ t nh ở ườ tr ng THCS.
ụ 3. Nhi m vệ
ồ ưỡ ủ ọ ề ầ ầ ậ ọ ng h c 3.1.T m quan tr ng c a ph n bài t p di truy n trong quá trình b i d
sinh gi iỏ
ề ể ế ề ậ ậ ạ ộ ắ Bài t p di truy n là d ng bài t p b t bu c không th thi u trong các đ thi
ỏ ấ ấ ỉ ệ ể ườ ậ ọ h c sinh gi i c p huy n, c p t nh, hay thi tuy n vào tr ng chuyên. Vì bài t p di
ủ ọ ụ ứ ề ể ế ậ ầ ả truy n là ph n đ đánh giá kh năng v n d ng ki n th c nâng cao c a h c sinh và đ ể
ệ ữ ọ ỏ ớ phân bi t gi a các h c sinh gi i v i nhau.
ủ ồ ưỡ ụ ọ ữ ệ ộ ọ ỏ M t trong nh ng nhi m v tr ng tâm c a b i d ng h c sinh gi i môn sinh
ể ả ề ầ ậ ế ố ạ ậ ọ ớ h c l p 9 đó là ph n bài t p di truy n. Đ gi i quy t t ề t các d ng bài t p di truy n
ứ ế ề ề ậ ọ ọ ươ sinh h c 9, ngoài ki n th c v các quy lu t di truy n đã h c trong ch ng trình sách
ạ ậ ả ả ầ ọ ừ ị giáo khoa, h c sinh c n ph i có kh năng phân tích, nh n d ng t đó xác đ nh đ ượ c
ướ ả ỗ ạ ố ớ ậ ắ các b c gi i đúng đ n đ i v i m i d ng bài t p.
ồ ưỡ ề ậ ọ Thông qua quá trình b i d ằ ng bài t p di truy n nh m giúp cho h c sinh có
ả ậ ươ ả ạ ậ kh năng suy lu n và tìm ra các kĩ năng, ph ng pháp gi ề i các d ng bài t p di truy n
ọ ớ trong sinh h c l p 9.
ắ ủ ữ ươ ồ ưỡ ọ ỏ ầ 3.2. Nh ng nguyên t c c a ph ng pháp b i d ng h c sinh gi ậ i ph n bài t p
ọ ớ ề di truy n sinh h c l p 9
ứ ơ ả ệ ố ữ ể ế ắ ắ ạ ọ D y cho h c sinh hi u ki n th c c b n, h th ng, v ng ch c, sâu s c và có
ậ ụ ứ ế ả ớ ạ ồ kh năng v n d ng linh ho t r i m i nâng cao ki n th c.
ể ặ ạ ậ ầ ỗ ộ ọ M i lo i bài t p c n thông qua m t ho c hai bài đi n hình, quan tr ng thông
ữ ả ươ ả ồ ọ qua nh ng bài này ph i rút ra ph ng pháp gi ộ ố i, r i cho thêm m t s bài cho h c sinh
ụ ạ ươ ể ầ ọ ị ự ậ t v n d ng cho thành th o ph ẩ ng pháp, c n ki m tra th m đ nh xem h c sinh đã
ả ủ ố ế ư ế ắ ượ ư ầ ắ n m ch c ch a, n u ch a c n ph i c ng c đ n khi đ ớ c m i thôi.
ề ộ ế ề ể ề ạ ầ H u h t các bài đ u có th quy v m t lo i nào đó cùng nhi u bài khác có quy
ả ổ ế ứ ạ ắ ậ ộ ỗ ị ắ t c gi i chung, đó là ph bi n: m i bài t p có m t lo i nguyên t c, c xác đ nh đúng
ử ụ ạ ắ ả ế ượ lo i bài, s d ng đúng nguyên t c là gi i quy t đ c.
ậ ướ ể ạ ạ ơ ẻ ặ ạ ệ D y ki u d ng có quy lu t tr c, lo i bài có tính đ n l , đ c bi ạ t nên d y
sau.
ứ ề ụ ư ủ ế ậ ặ ạ ỗ ộ M i lo i ki n th c đ u có n i hàm riêng và cách v n d ng đ c tr ng c a nó.
ụ ụ ể ể ộ ố ắ ạ ầ ả ọ ầ Khi d y c n ph i thông qua m t s bài thí d c th đ kh c sâu cho h c sinh đ y
ươ ư ậ ượ ụ ứ ế ậ ẽ ộ ủ ặ đ , c n k n i hàm và ph ặ ng pháp v n d ng ki n th c đó. Đ c nh v y, khi g p
ữ ữ ậ ặ ế ụ ể ư ọ nh ng bài t p khác, m c dù có nh ng chi ti ẫ t c th khác nhau nh ng h c sinh v n
ượ ố ở ể ố làm đ c vì chúng gi ng nhau đi m c t lõi.
ế ấ ữ ứ ề ế ạ ạ Có nh ng lo i bài liên quan đ n r t nhi u lo i ki n th c kĩ năng khác nhau,
ố ượ ầ ả ế ề ỏ ỗ ọ h c sinh mu n làm đ c c n ph i bi t chia bài đó thành nhi u câu nh , trong m i câu
ả ạ ơ ả ứ ữ ế ỏ ộ ắ nh dùng ki n th c kĩ năng nào. Nói cách khác, ph i d y m t cách c b n, v ng ch c
ệ ố ế ạ ượ ế ọ ộ ừ ề ầ và h th ng. N u d y đ c h c sinh đ n trình đ đó, thì t ệ ủ yêu c u và đi u ki n c a
ả ọ ế ệ ả ậ ạ ộ bài ra, h c sinh ph i bi t chia vi c gi ế ề i m t bài t p khó ra nhi u công đo n dùng ki n
ứ ươ ư ể ậ th c, ph ề ng pháp nào. Dù cho bài t p có nhi u ki u, nh ng cũng không ra ngoài
ữ ứ ế ươ ươ ọ nh ng ki n th c và ph ng pháp trong ch ng trình đã h c.
ủ ộ ệ ố ự ả ả ỏ ướ Đ m b o tính h th ng c a b môn, tránh s nôn nóng, b qua b ắ c làm ch c
ẽ ậ ậ ọ ơ ả c b n. Tránh cho ngay bài t p khó, h c sinh s không không nh n ra và ghi nh đ ớ ượ c
ứ ế ế ả ỹ ị ượ ươ ừ ơ ki n th c k năng. K t qu là không đ nh hình đ c ph ng pháp t ế ả đ n gi n đ n
ứ ạ ế ẫ ả ọ ph c t p, càng h c càng hoang mang d n đ n chán n n.
ơ ẻ ữ ậ ọ Không nên coi nh ng bài đ n l ạ không có quy lu t chung là quan tr ng mà d y
ướ ị ố ữ ế ả ạ ắ ọ tr c nh ng bài có nguyên t c chung, k t qu là h c sinh b r i lo n, không h c đ ọ ượ c
ươ ư ể ọ ườ ỗ ự ệ ph ng pháp t ắ duy theo ki u đúng đ n khoa h c và thông th ng là: m i s vi c có
ắ ộ ả ộ ố ỉ ầ ữ ế ắ ắ ả m t nguyên t c gi i quy t, ch c n n m v ng m t s nguyên t c là gi i quy t đ ế ượ c
ự ệ ế ầ h u h t các s vi c.
ủ ọ ự ợ ầ Nên d a trên tinh th n h p tác c a h c sinh.
ừ ề ậ ạ ậ ươ ọ ọ D y bài t p di truy n có tính ch n l c, có tính t p trung vào t ng ch ấ ng nh t
ỳ ệ ạ ị đ nh, không d y tràn lan, tu ti n.
ộ ố ươ ồ ưỡ ọ ỏ ề ầ ậ 3.3.M t s ph ng pháp b i d ng h c sinh gi i ph n bài t p di truy n sinh
h c 9ọ
ươ ả 3.3.1.. Ph ự ng pháp th c hành gi ọ i bài toán sinh h c
ả ồ ướ Quá trình gi i bài toán g m 4 b c:
ướ ộ ộ ế ọ B c 1: Lĩnh h i n i dung bài toán ề : H c sinh ti n hành phân tích các đi u
ệ ầ ế ậ ệ ữ ề ệ ầ ố ki n, các yêu c u, thi ệ t l p m i quan h gi a đi u ki n và yêu c u, phát hi n ra các
ữ ể ể ẫ ẫ mâu thu n gi a chúng đ phát bi u ra mâu thu n đó
ướ ươ ế ề ệ ọ ổ B ậ c 2: L p ch ng trình gi i ả : H c sinh bi n đ i các đi u ki n, tìm ra các d ữ
ể ạ ệ ổ ữ ả ị ươ ki n b sung, phát bi u l ể ư i bài toán đ đ a ra nh ng gi đ nh cho ch ng trình gi ả i.
ế ư ể ọ ả Trong quá trình này h c sinh có th ph i liên ti p đ a ra các bài toán trung gian
ướ ệ ươ ầ ượ ự B ự c 3: Th c hi n ch ng trình gi i ả : Nghĩa là l n l ệ t th c hi n các phép
tính
ướ ờ B ể c 4: Ki m tra l i gi ả i
ớ ướ ả ư ả ế ườ V i các b c gi i nh trên, quá trình gi ư i bài toán đ a đ n cho ng i gi ả i
ỉ ế ứ ả ớ ả không ch ki n th c m i, mà c kĩ năng gi i
ươ ứ ế ả ạ 3.3.2. Ph ậ ng pháp gi ng d y ki n th c quy lu t
ể ả ư ậ ạ ọ ộ Ta có th gi ng d y quy lu t sinh h c theo m t quy trình nh sau:
ướ ọ ọ ọ ụ ệ ậ ặ B c 1: Đ t nhi m v nh n th c ế ứ : Giáo viên ra bài t p, g i h c sinh đ c k t ậ
ệ ề ặ ấ ả ồ ỏ ọ qu thí nghi m trong sách giáo khoa r i giáo viên đ t câu h i nêu v n đ cho h c sinh
tr l iả ờ
ướ ớ ệ ộ ị ướ ẫ ọ B c 2: Gi i hi u n i dung đ nh lu t ậ : Giáo viên h ệ ng d n h c sinh phát hi n
ậ ủ ệ ượ tính quy lu t c a hi n t ng đang xét
ướ ấ ủ ướ ầ ả ỏ B c 3: Phân tích b n ch t c a quy lu t ậ : B c này c n làm sáng t ữ nh ng
ả ơ ậ ấ ế ủ ự ậ ệ ế ố ị m i quan h nhân qu , c ch quy đ nh tính quy lu t t t y u c a s v t, hi n t ệ ượ ng
ả đang kh o sát
ướ ủ ượ B c 4: Phân tích ý nghĩa c a quy lu t: ầ ậ C n nêu đ ậ ủ c vai trò c a quy lu t
ệ ọ ả ế ậ trong sinh h c trong vi c gi i quy t bài t p
ướ ậ ừ ọ ử ụ ứ ệ ế ậ B ụ c 5: V n d ng quy lu t ậ : S d ng ki n th c quy lu t v a h c vào vi c gi ả i
bài t pậ
ươ ọ ự ứ 3.3.3. Ph ng pháp h c sinh t nghiên c u
ự ệ Quy trình th c hi n
ướ ọ ự ắ ầ ủ ề B c 1: H c sinh t tóm t t các yêu c u c a đ bài
ử ụ ướ ữ ứ ế ầ ủ ề ế B c 2: S d ng nh ng ki n th c đã bi ế ể ả t đ gi i quy t các yêu c u c a đ bài
ướ ế ả B c 3: Trình bày k t qu
ươ 3.3.4. Ph ệ ng pháp làm vi c theo nhóm
ự ệ Quy trình th c hi n
ớ ệ ậ ướ B c 1: Gi ạ i thi u d ng bài t p
ướ ầ ưở B c 2: Chia nhóm, b u nhóm tr ng
ướ ệ ờ ị ụ B c 3: Giao nhi m v trong nhóm, quy đ nh th i gian
ướ ậ ả ả ụ ượ ệ ế B c 4: Các nhóm th o lu n gi i quy t nhi m v đ c giao
ệ ừ ướ ế ả ạ ắ B c 5: Đ i di n t ng nhóm trình bày k t qu . Các nhóm khác quan sát, l ng
ấ ấ ế ổ nghe, ch t v n b sung ý ki n
ướ ế ậ ổ B c 6: Giáo viên t ng k t và nh n xét
ươ ậ 3.3.5.. Ph ng pháp tranh lu n
ự ệ Quy trình th c hi n
ớ ầ ủ ệ ậ ướ B c 1: Gi i thi u yêu c u c a bài t p
ướ ầ ưở B c 2: Chia nhóm, b u nhóm tr ng
ướ ệ ờ ị ụ B c 3: Giao nhi m v trong nhóm, quy đ nh th i gian
ướ ậ ả ả ụ ượ ệ ế B c 4: Các nhóm th o lu n gi i quy t nhi m v đ c giao
ệ ừ ề ặ ướ ữ ề ấ ậ ạ B c 5: Đ i di n t ng nhóm trình tranh lu n v nh ng v n đ đ t ra trong bài
ố ấ ọ ậ t p. Giáo viên đóng vai trò tr ng tài, c v n.
ướ ướ ặ ự ọ ế ậ ẫ ọ B c 6: Giáo viên h ng d n h c sinh ho c t h c sinh rút ra k t lu n đúng
ề ữ ậ hay sai v nh ng bài t p đó
ế ệ ả ự 3.4. K t qu th c nghi m
ị ượ ả ề ế 3.5.1. Phân tích đ nh l ng k t qu đi u tra
ồ ưỡ ạ ọ ỏ ề ầ ậ ọ ự Sau khi th c d y b i d ng h c sinh gi i ph n bài t p di truy n sinh h c 9 ở
ườ ể ế ả ọ ọ tr ng tôi trong năm h c 20102011. Tôi ti n hành ki m tra kh o sát h c sinh và thu
ượ ả ả đ ế c b ng k t qu sau:
ế ệ ả ầ ả ự B ng 3.1. K t qu th c nghi m l n 1
TS ố ể ạ ạ S HS đ t đ t đi m X i ỏ ớ ọ Nhóm h c sinh gi i l p 9 bài
KT 4 5 6 7 8 9 10
ệ THCS ự Nhóm th c nghi m 6 0 0 0 1 2 2 1
ứ ố Nhóm đ i ch ng 6 0 0 0 1 3 1 1 Tân Hùng
ề ể ừ ế ả ả ứ ệ ể ấ ả ộ T k t qu b ng 3.1 cho th y m c đ chênh l ch v đi m ki m tra kh o sát
ữ ự ứ ứ ể ể ệ ầ ấ ố gi a các nhóm đ i ch ng và nhóm th c nghi m l n th nh t, đi m 9 và đi m 10 ở
ứ ứ ệ ậ ố ố ự nhóm đ i ch ng là 2 trong khi đó nhóm th c nghi m là 3, nhóm đ i ch ng t p trung
ề ở ứ ể ướ ể ự ệ ệ ệ ầ nhi u m c đi m 8, ta có th b ộ ả ủ c đ u đánh giá hi u qu c a vi c th c hi n m t
ồ ưỡ ọ ỏ ề ầ ậ ọ ở ầ ố ệ s bi n pháp b i d ng h c sinh gi i ph n bài t p di truy n sinh h c 9 ả l n kh o
ầ sát đ u tiên.
ệ ế ầ ả ả ự B ng 3.2. K t qu th c nghi m l n 2
i
TS ố ể ạ ạ S HS đ t đ t đi m X ỏ ớ ọ Nhóm h c sinh gi i l p 9 bài
KT 4 5 6 7 8 9 10
ệ THCS ự Nhóm th c nghi m 6 0 0 0 1 2 2 1
ứ Tân Hùng ố Nhóm đ i ch ng 6 0 0 1 0 4 1 0
ả ở ầ ư ầ ự ứ ự ứ ế ệ ệ K t qu ấ ố l n th c nghi m th hai cũng gi ng nh l n th c nghi m th nh t,
ồ ưỡ ư ạ ọ ỏ ầ ậ ộ ờ nh ng sau khi d y b i d ng h c sinh gi ề i ph n bài t p di truy n thêm m t th i gian
ể ể ở ứ ự ệ ố ữ n a thì đi m 9 và đi m 10 nhóm đ i ch ng là 1 trong khi đó nhóm th c nghi m là 3,
ề ở ứ ộ ầ ư ậ ứ ể ế ả ậ ố nhóm đ i ch ng t p trung nhi u ữ m c đi m 8. Nh v y, k t qu này m t l n n a
ộ ố ệ ả ủ ồ ưỡ ự ệ ệ ệ ẳ ị kh ng đ nh tính hi u qu c a vi c th c hi n m t s bi n pháp b i d ọ ng h c sinh
ỏ ề ầ ậ gi ọ . i ph n bài t p di truy n sinh h c 9
ổ ế ệ ả ể ả ự B ng 3.3. K t qu th c nghi m t ng th .
ố ể TS bài ạ ạ S HS đ t đ t đi m X i ỏ ớ ọ Nhóm h c sinh gi i l p 9 KT 4 5 6 7 8 9 10
ợ ổ T ng h p Nhóm th c ự 12 0 0 0 2 4 4 2
ự ệ th c nghi m nghi mệ
ứ ố Nhóm đ i ch ng 12 0 0 1 1 7 2 1
ể ồ ứ ộ ề ể ể ệ ữ ệ Bi u đ 3.3. Th hi n m c đ chênh l ch v đi m gi a các nhóm
ứ ự ố ệ đ i ch ng và th c nghi m.
ả ọ ế ể ạ ỏ ủ ự ệ ẳ ơ K t qu h c sinh đ t đi m gi i c a các nhóm th c nghi m h n h n các nhóm
ả ạ ượ ố ệ ề ế ứ ự ệ ẳ ớ ị ố đ i ch ng. Qua s li u này đã kh ng đ nh s chênh l ch khá l n v k t qu đ t đ c
ự ệ ủ ả ợ c a c đ t th c nghi m.
ư ậ ọ ở ự ứ ệ ế ế ề Nh v y, h c sinh các nhóm th c nghi m đã ti p thu ki n th c v ph ươ ng
ả ề ẳ ậ ơ ọ ở ứ ố pháp gi i bài t p di truy n h n h n h c sinh các nhóm đ i ch ng. Nói cách khác tính
ồ ưỡ ệ ậ ọ ỏ ọ hi u qu c a ệ ả ủ vi c b i d ề ng bài t p di truy n cho h c sinh gi i môn sinh h c 9 theo
ế ế ự ể ả ạ ộ ợ ọ ỏ thi t k , xây d ng và gi ng d y m t cách h p lí có th giúp cho h c sinh gi i có cách
ự ư ậ ỉ ệ ọ ạ suy lu n, phát huy tính tích c c, t duy sáng t o và nâng cao t l h c sinh gi ỏ t i ố ơ t h n
ệ ồ ưỡ ọ ỏ ộ ườ vi c b i d ng h c sinh gi i m t cách bình th ng.
ồ ưỡ ệ ọ ỏ ề ầ 3.5.4. Đánh giá bi n pháp b i d ng h c sinh gi ậ i ph n bài t p di truy n.
ấ ằ ự ự ế ệ ậ ả Sau khi ti n hành th c gi ng các nhóm th c nghi m chúng tôi nh n th y r ng
ộ ố ệ ệ ứ ụ ả ề ậ ạ ệ vi c ng d ng m t s bi n pháp gi i các bài t p di truy n mang l ả i hi u qu khá cao.
ế ọ ươ ả ậ + H c sinh ti p thu ph ng pháp gi ơ i bài t p nhanh h n
ậ ụ ứ ế ọ ả ề ủ ế ấ ộ + H c sinh v n d ng ki n th c vào gi i quy t các v n đ c a bài toán m t
ễ cách d dàng
ự ơ ạ ộ ữ ọ ở ộ + H c sinh ho t đ ng tích c c h n, nh ng ti ế ồ ưỡ t b i d ng tr nên sinh đ ng.
ấ ượ
ồ ưỡ
ọ
ệ
ặ
+ Ch t l
ng b i d
ng h c sinh gi
ỏ ượ i đ
c nâng lên rõ r t. M c dù
ườ
ạ ở
ể ồ
ọ
ọ
ỉ
tr
ng tôi d y
ộ ớ vùng sâu, nghèo và ch có m t l p 9 . H c sinh tôi ch n đ b i
ưỡ
ọ ự
ồ ưỡ
ệ
ố
ớ
ớ
d
ữ ng đa s là h c l c khá nh ng v i kinh nghi m b i d
ng cùng v i
ươ
ả
ậ
ạ ế
ả ư
ph
ng pháp gi
i bài t p này đã đem l
i k t qu nh sau:
ạ ọ ỏ ấ ệ ỏ ấ ỉ Năm h c ọ i c p huy n i c p t nh môn
ả
i KK ả Đ t h c sinh gi môn sinh h c 9ọ ạ ả ọ Đ t 1 h c sinh gi i KK 20052006 ả ọ ạ i KK 20062007 Đ t 4 h c sinh gi i II; 1
ả
i KK) ả
ạ ạ ả ạ ạ i KK ả i KK ả ả ọ ọ ạ ọ Đ t h c sinh gi sinh h c 9ọ ọ Đ t 1h c sinh gi ọ Đ t 4 h c sinh: (1 gi i III; 2 gi gi ọ Đ t 1 h c sinh gi ọ Đ t 2 h c sinh: (2 gi i KK) i II, 1 gi i
ả ả ả i: 2 gi i II, 1 gi i III; i III,2
ả ạ 20072008 Đ t 2 h c sinh gi ạ 20082009 Đ t 2 h c sinh: 1 gi III ạ 2gi ạ ả ả ọ i KK) ọ ạ ả ạ ả i:3 gi i III; 3gi i KK Đ t 3 h c sinh: (1 gi gi Đ t 3 h c sinh: 3 gi i KK
ả ả ả ả ả ả i( gi i II, gi i i( gi i II, gi i
ả 20092010 Đ t 5 gi i KKả ả 20102011 Đ t 6 gi 20112012 T NG Ổ C NGỘ
ả ả ạ Đ t gi III, gi i KK) ạ Đ t gi III, gi i KK)
ế 4.K t lu n
ậ ờ ộ ố ế ự ệ ậ Qua th i gian th c hi n tôi rút ra m t s k t lu n sau:
ụ ệ ươ ồ ưỡ ọ ỏ ầ ộ ố ph ng pháp b i d ng h c sinh gi ậ i ph n bài t p 1) Vi c áp d ng m t s
ề ả ậ ọ ọ ớ đã giúp cho các em h c sinh có kh năng suy lu n và tìm ra di truy n sinh h c l p 9
ươ ả ề ạ ậ các kĩ năng, ph ng pháp gi i các d ng bài t p di truy n
ồ ưỡ ữ ệ ớ ổ ủ ữ ươ 2) V i nh ng kinh nghi m b i d ng, nh ng thay đ i c a ch ng trình và sách
ươ ự ượ ậ ụ ọ ư giáo khoa, các ph ng pháp tích c c đ c v n d ng đã hình thành cho h c sinh t duy
ề ả ự ệ ấ ạ ạ ử sáng t o, nâng cao năng l c phát hi n và x lí các v n đ n y sinh trong các d ng bài
ừ ọ ế ậ ể ả ụ ứ ậ t p, t đó giúp cho h c sinh bi ế t v n d ng ki n th c đ gi ậ i các bài t p nâng cao
ủ ư ề ậ ợ ổ ọ ỏ ạ d ng t ng h p, c ng nh các bài t p trong đ thi h c sinh gi i.
ệ ệ ế ế ộ ố ươ ồ ưỡ ọ ả ủ 3) Hi u qu c a vi c thi t k m t s ph ng pháp b i d ng h c sinh gi ỏ i
ọ ớ ẽ ạ ồ ư ệ ề ả ầ ậ ph n bài t p di truy n sinh h c l p 9 s t o nên ngu n t li u tham kh o cho giáo
ồ ưỡ ọ ỏ ọ viên có b i d ng h c sinh gi i môn sinh h c 9
ơ ở ể ồ ưỡ ọ ỏ 4) Giúp cho giáo viên có c s đ b i d ng h c sinh gi ầ i và góp ph n nâng cao
ấ ượ ỉ ệ ọ ả ạ ỏ ấ ấ ỉ ch t l ng gi ng d y và nâng cao t l h c sinh gi ệ i c p huy n, c p t nh ở ườ ng tr
THCS.
ư ệ ệ ả ạ ồ 5) Giúp rèn luy n chuyên môn cho b n thân cũng nh các b n bè đ ng nghi p
ệ ể ơ ị ườ ế ị 5. Ki n ngh 1) Đ i v i Phòng Giáo d c ố ớ ụ ế Xin PGD cho tri n khai sang ki n kinh nghi m cho các đ n v tr ạ ng b n
ố ớ
ng th
ệ ườ ả ộ ặ
2) Đ i v i ban giám hi u ườ ạ 2.1. Lãnh đ o tr ồ ưỡ viên các b môn có kh năng b i d ắ ầ ng xuyên theo dõi, ki m tra chuyên môn đ i v i giáo ưở ng ạ ắ ọ ể ụ ụ ể ố ớ ở ỏ ể i đ nh c nh ho c khen th ạ ệ ng ti n d y h c đ ph c v cho d y
ọ ế ạ 2.2. C n có k ho ch mua s m các ph ồ ưỡ ọ ỏ ng h c sinh gi ng h c sinh gi ươ i nói riêng.
ố ớ ọ h c nói chung và b i d 3) Đ i v i giáo viên
ồ ưỡ ủ ị ọ ỏ 3.1. Xác đ nh rõ trách nhi m c a công tác b i d ng h c sinh gi i, không nên
ế ệ ả ắ ệ vvv.. ắ ứ ế ươ ả ậ 3.2 .Giáo viên ph i n m ch c ki n th c, ph ng pháp gi ề i bài t p di truy n
ạ làm qua loa đ i khái, chi u l môn sinh h c 9 ọ
ị ỏ ọ 3.3. Trong quá trình b i d
ọ ậ ươ
ầ ế ụ ể ả i, giáo viên ph i xác đ nh c th ng h c sinh gi ề ầ ạ ng nào, bài nào c a sinh h c 9 có d ng bài t p di truy n c n ph i b i ẫ ồ ưỡ ả ồ ng theo ng u c b n đ n nâng cao. C n tránh b i d
ẽ ng t ệ
ọ ng và ph i b i d ạ ự
ỏ ậ ả ề ệ ồ ưỡ ể ồ ưỡ ừ ầ ỏ i ng h c sinh gi ả ế đ u năm. Ph i ti n ng v bài t p di truy n đ b i d ự i ph i th c hi n ngay t
ề ng h c sinh gi ạ
ồ ưỡ ọ ỏ ộ i là m t công tác tr ng tâm
các nhà tr ạ ườ ồ ưỡ ng gi ng d y, b i d
ng h c sinh gi ả ồ ưỡ ỏ t ng
ự ồ
ườ ạ ọ ế ớ ề ả ế t tôn tr ng tài năng .Ch t l
ng h c sinh gi ự ồ ưỡ ủ ệ
ấ ượ ể ệ ng nói chung.
ụ ng
ệ ỏ ờ ườ ồ ưỡ Trên đây là nh ng suy nghĩ c a tôi, mà tôi đã áp d ng trong quá trình b i d ẫ ng THCS trong th i gian qua. Hi n nay tôi v n
ệ ọ ỏ ọ ớ ồ ưỡ ủ trong ch ừ ơ ả ả ồ ưỡ ưỡ d ả ứ h ng thì s không đ t hi u qu cao. ề ươ ả 3.4. Ph i xây d ng đ c ọ ệ 3.5.Vi c b i d ế ồ ưỡ hành b i d ng đúng theo k ho ch ọ ở ng THCS. B i d ọ ấ ượ ượ ụ ủ ệ ả ng h c c ch t l Nhi m v c a giáo viên là ph i nâng cao đ ế ố ơ ả ố ạ ế ệ ể i, đ phát hi n và b i d sinh gi c ng đ t k t qu t i giáo viên là y u t ả ế ư ậ ự ả ờ b n . Giáo viên th t s ph i có năng l c, năng khi u s ph m, đ ng th i ph i có tâm ỉ ể ệ ỏ ấ ượ ọ i không ch th quy t v i ngh nghi p, bi ự ủ ọ hi n đánh giá năng l c c a h c sinh mà còn th hi n năng l c b i d ng c a giáo viên ụ ủ ng giáo d c c a nhà tr nói riêng và ch t l ủ ữ ở ườ ọ ọ h c sinh gi tr i môn sinh h c 9 ể ế ụ ồ ưỡ ụ đang áp d ng đ ti p t c b i d i năm h c 20112012. V i bi n pháp ng h c sinh gi
ấ ề ệ ư ự ầ
ạ ệ ế ậ t tình đóng góp ý ki n, đ chúng tôi ch n đ c
ắ ẳ ệ ọ ầ ỏ
ng h c sinh gi ộ ủ ể ề ự
ấ ượ ừ ộ ệ ệ ồ
ủ ạ
ậ ọ ọ ỏ ệ ằ ấ ầ ả ả ơ ế
ạ ủ ủ ạ ọ ồ
ế th c hi n nh trên ch c h n còn nhi u thi u sót . Vì v y chúng tôi r t mong quý th y ồ ọ ượ cô cùng b n bè đ ng nghi p nhi ươ ồ ưỡ ữ ệ ấ ph ng pháp b i d i ph n bài t p di truy n m t cách h u hi u nh t ằ ế ệ ụ nh m nâng cao ch t l ng c a b môn sinh h c 9. Vì s nghi p giáo d c, vì th h ế ươ ứ ồ ươ ng lai, tôi không ng ng trao d i ki n th c, h c h i kinh nghi m, ph t ng pháp b i ồ ưỡ ề ể d ng c a quý th y cô cùng b n bè đ ng nghi p nh m nâng cao tay ngh đ hoàn ữ thành công tác gi ng d y c a mình. Qua đó tôi r t chân thành c m n nh ng ý ki n ệ Xin trân tr ng kính ầ đóng góp chân thành c a quý th y cô cùng b n bè đ ng nghi p. chào.
