M T S PH NG PHÁP B I D NG H C SINH Ộ Ố ƯƠ Ồ ƯỠ Ọ
GI I PH N BÀI T P DI TRUY N - SINH H C L P Ỏ Ầ Ậ Ề Ọ Ớ
9
Nguy n Hoàng Thiên H ngễ ươ
1. Đt v n đặ ấ ề
Xã h i ngày càng phát tri n, s h i nh p giao l u qu c t ngày càng đc mộ ể ự ộ ậ ư ố ế ượ ở
r ng, n n kinh t tri th c đã và đang hình thành. Vi t Nam đang trong giai đo n côngộ ề ế ứ ệ ạ
nghi p hóa – hi n đi hóa đt n c. Đ có th hòa nh p cùng th gi i đòi h i ph i cóệ ệ ạ ấ ướ ể ể ậ ế ớ ỏ ả
ngu n nhân l c đ tài và ch t. ồ ự ủ ấ
Nh m tìm ra nh ng con ng i có đ yêu c u trên thì vi c phát hi n và b iằ ữ ườ ủ ầ ệ ệ ồ
d ng h c sinh gi i ngay t khi còn ng i trên gh nhà tr ng là m t vi c làm c nưỡ ọ ỏ ừ ồ ế ườ ộ ệ ầ
thi t. H ng năm, thông qua các cu c thi tuy n ch n h c sinh gi i các c p c a ngànhế ằ ộ ể ọ ọ ỏ ấ ủ
giáo d c, chúng ta ch n l a ra các h c sinh u tú đ b i d ng, phát tri n kh năng tụ ọ ự ọ ư ể ồ ưỡ ể ả ư
duy c a các em. ủ
Nói đn vi c ch n l a và b i d ng h c sinh gi i nh t là h c sinh gi i môn sinhế ệ ọ ự ồ ưỡ ọ ỏ ấ ọ ỏ
h c 9 các tr ng THCS thu c huy n Ti u C n, đc bi t các tr ng vùng sâu, vùngọ ở ườ ộ ệ ể ầ ặ ệ ườ
xa… là nói đn m t công vi c c c kì khó khăn. Nhi u tr ng th m chí nhi u năm li nế ộ ệ ự ề ườ ậ ề ề
b i d ng cũng không có h c sinh đt gi i vòng huy n, vòng t nh và d n đn k t quồ ưỡ ọ ạ ả ệ ỉ ẫ ế ế ả
c a huy n ta th p h n so v i các huy n khác. Tr ng chúng tôi m c dù đã có s quanủ ệ ấ ơ ớ ệ ườ ặ ự
tâm và đu t nh t đnh cho vi c b i d ng h c sinh gi i t nh nh ng đáng ti c t lầ ư ấ ị ệ ồ ưỡ ọ ỏ ỉ ư ế ỉ ệ
thành công còn khiêm t n và s h c sinh gi i môn sinh 9 cũng ch a nhi u.ố ố ọ ỏ ư ề
V y làm th nào đ nâng cao t l h c sinh gi i c p huy n, c p t nh môn sinhậ ế ể ỉ ệ ọ ỏ ấ ệ ấ ỉ
h c 9? Đây là m t công vi c th c s khó khăn đi v i giáo viên d y b môn sinh h cọ ộ ệ ự ự ố ớ ạ ộ ọ
9 tr ng THCS. Th c t cho th y các đ thi h c sinh gi i môn sinh h c 9 nhi u nămở ườ ự ế ấ ề ọ ỏ ọ ề
li n không ch ra nh ng câu h i lý thuy t mà còn có nhi u bài t p di truy n c b nề ỉ ữ ỏ ế ề ậ ề ơ ả
ho c nâng cao. Chính các d ng bài t p này đã khi n cho giáo viên đc phân công phặ ạ ậ ế ượ ụ
trách b i d ng h c sinh gi i th c s lo l ng, trăn tr và không bi t ph i b i d ngồ ưỡ ọ ỏ ự ự ắ ở ế ả ồ ưỡ
bài t p di truy n nh th nào, th m chí m t s giáo viên b qua vi c b i d ng bàiậ ề ư ế ậ ộ ố ỏ ệ ồ ưỡ
t p di truy n cho h c sinh và d n đn k t qu r t th pậ ề ọ ẫ ế ế ả ấ ấ
T t c các lý do trên cho th y đây th c s là v n đ h t s c c p bách c n nhanhấ ả ấ ự ự ấ ề ế ứ ấ ầ
chóng tìm hi u nguyên nhân và h ng gi i quy t, do đó tôi quy t đnh ch n đ tài: ể ướ ả ế ế ị ọ ề "
M t s ph ng pháp b i d ng h c sinh gi i ph n bài t p di truy n - sinh h cộ ố ươ ồ ưỡ ọ ỏ ầ ậ ề ọ
l p 9 tr ng THCS Tân Hùng" ớ ở ườ
2. Th c tr ngự ạ
2.1. Đc đi m tình hình c a tr ng l p, c a đi t ng nghiên c uặ ể ủ ườ ớ ủ ố ượ ứ
2.1.1. Thu n l i ậ ợ
- Đc s quan tâm c a các c p lãnh đo, s ch đo sát sao c a Phòng giáoượ ự ủ ấ ạ ự ỉ ạ ủ
d c, c a Ban giám hi u nhà tr ng, công đoàn.ụ ủ ệ ườ
- B n thân có trình đ chuyên môn nghi p v t t và trên chu nả ộ ệ ụ ố ẩ
- Nhi u năm li n b i d ng tôi đu có h c sinh đt gi i h c sinh gi i c pề ề ồ ưỡ ề ọ ạ ả ọ ỏ ấ
huy n, c p t nh môn sinh h c l p 9 nên đã đúc k t kinh nghi m thành tài li u quý giá ệ ấ ỉ ọ ớ ế ệ ệ
- B n thân luôn tích c c ch đng nghiên c u, tìm tòi, khám phá, t n d ng côngả ự ủ ộ ứ ậ ụ
ngh thông tin đ tích lũy ki n th c nâng cao trình đ chuyên môn đ ph c v côngệ ể ế ứ ộ ể ụ ụ
tác b i d ng h c sinh gi i môn sinh h c 9ồ ưỡ ọ ỏ ọ
-Các em h c sinh chăm ngoan, có ý th c h c t pọ ứ ọ ậ
2.1.2. Khó khăn
- Đi u ki n c s v t ch t, trang thi t b ch a đáp ng đ yêu c u d y và h cề ệ ơ ở ậ ấ ế ị ư ứ ủ ầ ạ ọ
môn siinh h c 9ọ
- Th vi n tr ng ch a có tài li u tham kh o cho h c sinh và giáo viên nên vi cư ệ ườ ư ệ ả ọ ệ
tìm ki m tài li u còn khó khăn.ế ệ
- H c l c c a h c sinh không đu, m t s ít ph huynh ch a th t s quan tâmọ ự ủ ọ ề ộ ố ụ ư ậ ự
đn vi c h c t p c a con emế ệ ọ ậ ủ
- Đi v i tr ng ch có m t l p 9 nên vi c ch n h c sinh gi i th ng đc uố ớ ườ ỉ ộ ớ ệ ọ ọ ỏ ườ ượ ư
tiên cho các môn chính nh văn, toánư
- Trong ch ng trình sinh h c l p 9 c năm ch có 1 ti t bài t p đây là khó khănươ ọ ớ ả ỉ ế ậ
l n cho công tác b i d ng h c sinh gi i ph n bài t p di truy nớ ồ ưỡ ọ ỏ ầ ậ ề
2.2.1. Th c tr ng c a vi c b i d ng h c sinh gi i ph n bài t p di truy n sinhự ạ ủ ệ ồ ưỡ ọ ỏ ầ ậ ề
h c 9 ọ
Môn sinh h c 9 theo ch ng trình đi m i m i tu n 2 ti t, c năm 74 ti t, trongọ ươ ổ ớ ỗ ầ ế ả ế
đó ch có 1 ti t bài t p ch ng I: Các quy lu t di truy n c a Menđen . Trong khi đó đỉ ế ậ ươ ậ ề ủ ề
thi h c sinh gi i vòng t nh t nh Trà Vinh m i năm đu cho t hai bài t p di truy n trọ ỏ ỉ ở ỉ ỗ ề ừ ậ ề ở
lên, mà v i s ti t bài t p quá ít nh v y thì vi c d y cho h c sinh có kĩ năng gi iớ ố ế ậ ư ậ ệ ạ ọ ả
đc các bài t p di truy n là m t v n đ r t khó khăn trong công tác gi ng d y cũngượ ậ ề ộ ấ ề ấ ả ạ
nh công tác b i d ng h c sinh gi i.ư ồ ưỡ ọ ỏ
Ti t bài t p trong ch ng trình sinh h c 9 quá ít trong khi đó l ng ki n th c líế ậ ươ ọ ượ ế ứ
thuy t m i ti t h c l i quá n ng, d n đn h u h t giáo viên d y môn sinh h c l p 9ế ở ỗ ế ọ ạ ặ ẫ ế ầ ế ạ ọ ớ
không có th i gian đ h ng d n h c sinh gi i bài t p cu i bài. H c sinh không cóờ ể ướ ẫ ọ ả ậ ở ố ọ
kh năng phân tích và t ng h p ki n th c, đây s là tr ng i l n trong công tác b iả ổ ợ ế ứ ẽ ở ạ ớ ồ
d ng h c sinh gi i ph n bài t p di truy n.ưỡ ọ ỏ ầ ậ ề
Trong n i dung b i d ng h c sinh gi i ph n bài t p di truy n thì m iộ ồ ưỡ ọ ỏ ầ ậ ề ở ỗ
ch ng đu ph i b i d ng ph n ki n th c c n thi t đ v n d ng gi i bài t p vàươ ề ả ồ ưỡ ầ ế ứ ầ ế ể ậ ụ ả ậ
ph n bài t p áp d ng m c c b n và m c nâng cao, nh ng các ki n th c này trongầ ậ ụ ở ứ ơ ả ứ ư ế ứ
n i dung ch ng trình sách giáo khoa sinh h c l p 9 không có đ c p đn ho c ch độ ươ ọ ớ ề ậ ế ặ ỉ ề
c p m c s l c, không chuyên sâu. Đây là m t khó khăn l n đi v i giáo viên cóậ ở ứ ơ ượ ộ ớ ố ớ
b i d ng h c sinh gi i môn sinh h c 9, d n đn m t s giáo viên b i d ng h c sinhồ ưỡ ọ ỏ ọ ẫ ế ộ ố ồ ưỡ ọ
gi i ch h ng d n h c sinh gi i ph n bài t p di truy n v i các d ng bài t p m cỏ ỉ ướ ẫ ọ ả ầ ậ ề ớ ạ ậ ở ứ
c b n không d y bài t p nâng cao, th m chí m t s giáo viên b qua luôn ph n bàiơ ả ạ ậ ậ ộ ố ỏ ầ
t p di truy n trong quá trình b i d ng h c sinh gi iậ ề ồ ưỡ ọ ỏ
Ngoài ra trong sách giáo khoa, cu i bài đu có câu h i và bài t p, trong đó cóở ố ề ỏ ậ
nh ng câu h i t lu n d ng c ng c ki n th c ho c d ng nâng cao, h c sinh có thữ ở ự ậ ạ ủ ố ế ứ ặ ạ ọ ể
v n d ng ki n th c bài h c tr l i, nh ng có nh ng câu h i bài t p thu c d ng tr cậ ụ ế ứ ọ ả ờ ư ữ ỏ ậ ộ ạ ắ
nghi m khách quan mà th c ch t đòi h i h c sinh ph i bi t v n d ng ki n th c toánệ ự ấ ỏ ọ ả ế ậ ụ ế ứ
h c m i tr l i đc. Vì v y khi gi ng d y, n u giáo viên không tìm hi u, nghiên c uọ ớ ả ờ ượ ậ ả ạ ế ể ứ
thêm tài li u tham kh o mà ch nghiên c u sách giáo viên s khó gi i thích cho h cệ ả ỉ ứ ẽ ả ọ
sinh hi u bài t p m t cách khoa h c đc. ể ậ ộ ọ ượ
Riêng v h c sinh, do ki n th c l p 9 quá m i so v i ki n th c các l pề ọ ế ứ ở ớ ớ ớ ế ứ ở ớ
tr c nh nh ng di n bi n c a các quá trình sinh h c x y ra trong t bào: nguyênướ ư ữ ễ ế ủ ọ ả ế
phân, gi m phân, c ch t nhân đôi c a ADN, c ch t ng h p ARN, t ng h pả ơ ế ự ủ ơ ế ổ ợ ổ ợ
protein... nên khi b i d ng h c sinh gi i ph n bài t p di truy n d ng này th ng cácồ ưỡ ọ ỏ ầ ậ ề ạ ườ
em t ra lúng túng, ng ngàngỏ ỡ
D i đây là k t qu c a vi c b i d ng h c sinh gi i môn sinh h c 9 nămướ ế ả ủ ệ ồ ưỡ ọ ỏ ọ ở
h c 2009-2010 huy n Ti u C n đt nh sau:ọ ở ệ ể ầ ạ ư
Tr ngườ S h c sinh ố ọ
tham gia d thiựĐt h c sinh gi i c p ạ ọ ỏ ấ
huy n môn sinh h c 9ệ ọ Đt h c sinh gi i c p ạ ọ ỏ ấ
t nh môn sinh h c 9ỉ ọ
THCS Ti u c nể ầ 9 h c sinhọ 3 gi i khuy n khíchả ế 2 gi i khuy n khíchả ế
THCS Phú c nầ 2 h c sinhọ 0 0
THCS Long th iớ 5 h c sinhọ 1 gi i II, 1 gi i III,ả ả
1 gi i khuy n khíchả ế 2 gi i khuy n khíchả ế
THCS DTNT 1 h c sinhọ 0 0
THCS hi u tế ử 4 h c sinhọ0 0
THCS Hi u trungế 3 h c sinh ọ0 0
THCS t p Ngãiậ 2 h c sinhọ0 0
THCS Hùng Hòa 5 h c sinhọĐt 5 gi i: 2 gi i II, 1 ạ ả ả
gi i III; 2gi i KKả ả Đt 3 h c sinh: (1 gi iạ ọ ả
III,2 gi i KK)ả
Qua quá trình tìm hi u, trau đi cùng v i các đng nghi p các tr ng trongể ổ ớ ồ ệ ở ườ
huy n v công tác b i d ng h c sinh gi i tôi nh n th y r ng: s dĩ các tr ng khôngệ ề ồ ưỡ ọ ỏ ậ ấ ằ ở ườ
có h c sinh đt gi i là do trong quá trình b i d ng h b qua ph n gi i bài t p diọ ạ ả ồ ưỡ ọ ỏ ầ ả ậ
truy n, ho c ch gi i m c s l c không chuyên sâu, không hình thành đcề ặ ỉ ả ở ứ ơ ượ ượ
ph ng pháp gi i cho h c sinh. Chính vì v y vi c tôi đa ra m t s ph ng pháp b iươ ả ọ ậ ệ ư ộ ố ươ ồ
d ng h c sinh gi i ph n bài t p di truy n- sinh h c l p 9 tr ng THCS là r t c nưỡ ọ ỏ ầ ậ ề ọ ớ ở ườ ấ ầ
thi t đ giúp cho các em h c sinh có kh năng suy lu n và tìm ra các kĩ năng, ph ngế ể ọ ả ậ ươ
pháp gi i các d ng bài t p di truy n trong ch ng trình sinh h c 9 đng th i góp ph nả ạ ậ ề ươ ọ ồ ờ ầ
nâng cao ch t l ng gi ng d y cũng nh nâng cao t l h c sinh gi i c p huy n, c pấ ượ ả ạ ư ỉ ệ ọ ỏ ấ ệ ấ
t nh tr ng THCS.ỉ ở ườ
3. Nhi m vệ ụ
3.1.T m quan tr ng c a ph n bài t p di truy n trong quá trình b i d ng h cầ ọ ủ ầ ậ ề ồ ưỡ ọ
sinh gi iỏ
- Bài t p di truy n là d ng bài t p b t bu c không th thi u trong các đ thiậ ề ạ ậ ắ ộ ể ế ề
h c sinh gi i c p huy n, c p t nh, hay thi tuy n vào tr ng chuyên. Vì bài t p diọ ỏ ấ ệ ấ ỉ ể ườ ậ
truy n là ph n đ đánh giá kh năng v n d ng ki n th c nâng cao c a h c sinh và đề ầ ể ả ậ ụ ế ứ ủ ọ ể
phân bi t gi a các h c sinh gi i v i nhau.ệ ữ ọ ỏ ớ
- M t trong nh ng nhi m v tr ng tâm c a b i d ng h c sinh gi i môn sinhộ ữ ệ ụ ọ ủ ồ ưỡ ọ ỏ
h c l p 9 đó là ph n bài t p di truy n. Đ gi i quy t t t các d ng bài t p di truy nọ ớ ầ ậ ề ể ả ế ố ạ ậ ề
sinh h c 9, ngoài ki n th c v các quy lu t di truy n đã h c trong ch ng trình sáchọ ế ứ ề ậ ề ọ ươ
