Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Xây dựng hệ thống câu hỏi phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong học tập bộ môn Vật lý lớp 9

Ụ Ạ Ệ Ề PHÒNG GIÁO D C VÀ ĐÀO T O HUY N ĐÔNG TRI U

Ọ Ơ Ở Ạ Ờ NG TRUNG H C C S M O KHÊ II TR

ế

ệ

Sáng ki n kinh nghi m

Ự

Ố

Ỏ

Ệ

XÂY D NG H TH NG CÂU H I PHÁT HUY TÍNH TÍCH

Ọ Ậ Ộ

Ủ Ộ

Ự

Ọ

Ủ

C C, CH Đ NG C A H C SINH TRONG H C T P B MÔN

Ớ

Ậ

V T LÝ L P 9

Ọ Ị Ễ H VÀ TÊN: NGUY N TH KIM THOA

Ờ Ạ TR NG : THCS M O KHÊ II

ọ

Năm h c 2007 2008

Ả Ệ Ề HUY N : ĐÔNG TRI U – QU NG NINH

I.M Đ UỞ Ầ

ọ ề

I.1 Lí do ch n đ tài:

ệ ớ ươ ạ ở ả ỗ ọ ệ ấ ổ Vi c đ i m i ph ng pháp gi ng d y ọ ủ THCS là l y vi c h c c a m i h c sinh làm

ở ườ ủ ạ ủ ộ ầ ọ trung tâm: đó ng i th y đóng vai trò ch đ o, h c sinh đóng vai trò ch đ ng. Trên

ạ ộ ủ ộ ự ủ ủ ệ ạ ọ ề ả n n t ng c a vi c phát huy các ho t đ ng tích c c ch đ ng sáng t o c a h c sinh

ạ ộ ề ự ọ ủ ọ ọ trong ho t đ ng h c và đ cao vai trò t h c c a h c sinh.

ế ợ ọ ọ ươ ề ạ ọ ố ộ Quá trình k t h p, ch n l c các ph ợ ng pháp d y h c truy n th ng m t cách phù h p

ờ ử ụ ạ ồ ươ ệ ạ ạ ọ ế ị và sáng t o đ ng th i s d ng các ph ệ ng ti n d y h c hi n đ i; các trang thi t b và

ệ ạ ề ệ ạ ọ ộ ợ ợ ớ ộ ấ ề ồ đ dùng d y h c m t cách h p lý, phù h p v i đi u ki n hi n t i là m t v n đ quan

ả ọ ưở ấ ượ ớ ạ ạ ọ ớ tr ng có nh h ế ng l n đ n ch t l ng d y h c trong giai đo n m i.

ế ươ ạ Chúng ta còn bi ệ ố t trong h th ng các ph ng pháp d y h c ọ ở ườ tr ọ ng h c, ph ươ ng

ạ ướ ứ ỏ ạ ợ ắ ọ ặ ẫ ở pháp đàm tho i d i hình th c h i đáp ho c đàm tho i g i m đã d n d t h c sinh t ự

ể ạ ứ ẽ ọ ế ươ ụ mình tìm hi u, “ phát minh” l i các ki n th c s h c; ph ấ ng pháp này có tác d ng r t

ố ế ặ ọ ữ ằ ấ ỏ ợ ố t t n u b ng nh ng câu h i thích h p, giáo viên đ t h c sinh vào tình hu ng có v n đ ề

ả ướ ẫ ả ế ấ ề ả ph i gi ế i quy t và h ng d n các em tìm tòi cách gi i quy t v n đ đó.

ư ậ ữ ế ị ạ ụ ự ữ ệ ạ ọ ạ Nh v y, bên c nh nh ng trang thi t b d y h c hi n đ i, nh ng công c tr c quan,

ỏ ượ ọ ọ ớ ế ọ ộ ợ ợ ệ ố h th ng câu h i đ c ch n l c m t cách h p lý sao cho phù h p v i ti ộ t h c là m t

ủ ộ ự ề ầ ọ ủ ọ ệ ấ v n đ không kém ph n quan tr ng trong vi c phát huy tính tích c c ch đ ng c a h c

ả ờ ạ ệ sinh và nâng cao hi u qu gi d y.

ệ ố ạ ộ ầ ạ ỏ ỏ ọ Ngoài ra, câu h i và h th ng câu h i góp ph n tính nhân văn trong ho t đ ng d y h c

ệ ầ ạ ổ ơ ở ườ tr ạ ng ph thông, nó giúp cho quan h th y trò, b n bè thân kính h n, không khí d y

ấ ẫ ọ ộ ơ và h c sinh đ ng, h p d n h n.

ữ ớ ượ ộ ố ệ V i nh ng lý do trên, tôi xin đ ể c trình bày m t s quan đi m, vi c làm trong quá trình

ệ ố ủ ộ ự ủ ự ỏ ọ ạ xây d ng h th ng câu h i phát huy tính tích c c, ch đ ng c a h c sinh trong ho t

ọ ạ ộ đ ng d y h c.

ủ ọ ễ ể ạ ặ ọ ơ ớ ộ Đ c đi m tâm lý c a h c sinh THCS là ham h c, ham ch i, d nhanh nh y v i cu c

ể ế ư ế ễ ả ộ ự ố s ng, tò mò ham hi u bi t, hi u đ ng nh ng cũng d chán n n, buông trôi, t ế ti khi k t

ả ọ ậ ẻ ạ qu h c t p không suôn x , không thành đ t.

ự ệ ậ ọ ờ ọ ầ ụ ể ề Môn v t lý là môn khoa h c th c nghi m, nên gi ụ h c c n nhi u d ng c đ làm thí

ệ ướ ươ ư ượ ủ ấ ầ nghi m. Theo h ổ ớ ng đ im i ph ng pháp các tr òng đã đ c cung c p đ y đ trang

ế ị ụ ụ ạ ọ ầ ế ờ ọ ạ ế ả thi t b ph c v d y – h c c n thi t cho gi h c đ t k t qu cao.

ọ ậ ủ ộ ự ủ ư ệ ọ ề Vi c h c t p c a h c sinh ch a tích c c, ch đ ng, gia đình các em cũng ít có đi u

ệ ể ặ ỡ ki n đ kèm c p giúp đ .

ọ ậ ố ộ ệ ố ự ệ ố ỏ Mu n h c t p t t b môn này thì vi c xây d ng h th ng câu h i phát huy tính tích

ủ ọ ề ầ ạ ộ ủ ộ ạ ọ ế ự c c, ch đ ng c a h c sinh trong ho t đ ng d y – h c là đi u c n thi t.

ư ề ệ ệ ệ ạ ả ả ộ B n thân tôi ch a có nhi u kinh nghi m và bi n pháp trong vi c gi ng d y b môn,

ở ề ấ ỉ ư ế ề ế ể ộ nên ự đây tôi ch đ a ra m t vài ý ki n v v n đ làm th nào đ phát huy tính tích c c

ủ ọ ọ ộ ủ ộ ch đ ng c a h c sinh khi h c b môn này.

ụ

ứ : I.2 M c đích nghiên c u

ư ệ ạ ằ ươ ạ ờ ấ ớ B ng các bi n pháp s ph m và ph ọ ng pháp d y h c, trong các gi lên l p nh t là

ờ ở ự ẫ ỏ ợ ắ ừ ứ ớ gi ệ ố nghiên c u bài m i thông qua h th ng câu h i g i m , s d n d t t ế lý thuy t giúp

ề ể ấ ấ ậ ẵ ớ ữ các em nh n th y v n đ đang tìm hi u v i cái đã có s n, hình thành cho các em nh ng

ư ừ ữ ề ế ữ ư ệ ế thói quen t duy t nh ng đi u đã bi t, phát hi n ra nh ng cái ch a bi t xung quanh các

ụ ự ậ ậ ọ ọ ế ự ệ em. Xâyd ng cho h c sinh cách h c, cách v n d ng, cách nh n bi ệ t s vi c, hi n

ượ ừ ộ t ng. T đó giúp các em yêu thích b môn này.

ờ

ể

ị

I.3 Th i gian Đ a đi m:

ủ ờ ờ ọ Th i gian: Trong th i gian c a năm h c 2007 2008.

ị ườ ạ ể Đ a đi m: Tr ng THCS M o Khê II.

ớ ề ặ

ự ễ

ậ

I.4 Đóng góp m i v m t lý lu n và th c ti n:

ủ ộ ủ ự ấ ạ ườ ọ ườ ọ Nh n m nh vai trò tích c c ch đ ng c a ng i h c, xem ng ủ ể ủ i h c là ch th c a

ọ ậ ứ ế ể ầ ọ ự ủ quá trình h c t p, trong đó chú tr ng đ n nhu c u h ng thú và phát tri n năng l c c a

ự ủ ọ ạ ộ ướ ế ẫ ọ h c sinh. Quan tâm đ n ho t đ ng tích c c c a h c sinh. H ng d n và hình thành thói

ọ ậ ợ ướ ự ự ọ ậ quen cách h c t p phù h p theo h ng tích c c và t giác trong h c t p. Giúp các em có

ễ ể ậ ậ ả ộ ơ cách nhìn nh n, đánh giá, phân tích bài t p m t cách đ n gi n d hi u dù là bài toán

ướ ạ ứ ạ d i d ng ph c t p.

Ộ

II. N I DUNG

ươ

II.1 Ch

ổ ng I: T ng quan

1. Nh ng yêu c u đ i v i các câu h i c a giáo viên.

ố ớ ỏ ủ ữ ầ

ươ ầ 2. Ph ỏ ủ ng pháp h i c a th y giáo.

ỏ ườ ỏ 3. Các câu h i th ệ ố ng dùng và h th ng câu h i.

ệ ố ứ ỏ ỏ 4. Các hình th c nêu câu h i và h th ng câu h i.

ệ ố ề ầ ự ữ ấ ọ ớ 5. Nh ng v n đ c n chú ý khi l a ch n h th ng câu h i ỏ ở ươ ch ng trình SGK m i.

ố ớ ả ờ ủ ọ 6. Đ i v i câu tr l i c a h c sinh.

ạ ộ ạ ộ ủ ầ ạ ỏ ọ 7. Ho t đ ng “ h i” c a th y và trò trong ho t đ ng d y và h c.

ầ ụ ể ạ 8. Ph n c th và minh ho .

ươ

ứ

ộ

ề

ấ

II.2 Ch

ng II

: N i dung v n đ nghiên c u.

ầ ố ớ

ỏ ủ

ữ

II.2.1. Nh ng yêu c u đ i v i các câu h i c a giáo viên:

ậ ấ ệ ố ề ả ằ ả ỏ ả ế a Câu h i ph i có tính h th ng, nh m nêu b t v n đ ph i gi ọ ợ i quy t, g i cho h c

ể ả ế ấ ề sinh cách suy nghĩ đ gi i quy t v n đ đó.

ơ ồ ả ắ ặ ỏ ọ b Câu h i ph i chính xác, ng n g n, rõ ràng, không m h ho c quá chung chung.

ả ừ ớ ứ ố ắ ủ ỏ ờ ồ ọ c Câu h i ph i v a v i s c suy nghĩ và c g ng c a h c sinh đ ng th i tránh tránh

ữ ụ ữ ặ ấ ỏ ờ ớ ọ nh ng câu h i quá v n v t làm m t th i gian và làm cho l p h c sa vào nh ng chi ti ế t

ấ ượ ộ ủ ọ ụ ặ v n v t mà không th y đ c n i dung chính c a bài h c.

ữ ỏ ờ ế ợ ầ ợ ộ d Gi a câu h i và l ớ i khuyên c n k t h p v i nhau m t cách h p lý.

ươ

ầ

II.2.2. Ph

ỏ ủ ng pháp h i c a th y giáo

:

ắ ầ ỏ ổ ộ ờ ằ ầ ế B t đ u b ng câu h i t ng quát hay m t l i khuyên ; sau đó nên c n thi ầ ừ t đi d n t ng

ụ ể ơ ữ ỏ ớ ỏ ợ ấ b ướ ớ c t i nh ng câu h i chính xác và c th h n cho t i khi tìm th y câu h i g i ra

ượ ả ờ ư ả ự ế ệ ọ ọ đ c cách tr l i trong óc h c sinh. N u nh ph i giúp h c sinh th c hi n các ý c a h ủ ọ

ắ ầ ỏ ổ ộ ờ ộ ế ầ thì cũng b t đ u bàng m t câu h i t ng quát hay m t l i khuyên ; sau đó n u c n thi ế t

ớ ỏ ặ ộ ệ ơ ư ậ đi t i m t câu h i đ c bi ứ ế ụ t h n và c ti p t c nh v y.

ờ ả ơ ả ự ớ ễ ể ễ ử ụ ế ọ ữ Nh ng l i khuyên ph i đ n gi n, t nhiên vì có th h c sinh m i d hi u, d s d ng,

ả ổ ụ ả ỉ ượ chúng ph i t ng quát nghĩa là không ph i ch áp d ng đ c cho bài đang xét mà còn áp

ộ ủ ữ ữ ể ạ ầ ụ d ng cho nh ng bài thu c đ các lo i sao cho chúng góp ph n làm phát tri n nh ng kh ả

ư ỉ ộ ỹ ả ủ ọ ứ ả ệ năng t duy c a h c sinh ch không ph i ch m t k x o riêng bi t nào đó.

ể ườ ữ ỏ ượ ắ ạ ư ả ạ Nh ng câu h i có th th ng xuyên đ c nh c l i nh ng không gi t o trong các

ườ ợ ể ấ ữ ầ ỏ ố ọ tr ng h p khác nhau ; cu i cùng h c sinh có th th m nhu n nh ng câu h i đó và các

ệ ể ầ ỏ ư ọ câu h i này góp ph n vào vi c phát tri n thói quen t duy trong h c sinh.

ế ầ ớ ả ờ ể ọ ỗ ộ ơ ầ C n thi t ph i đi d n t ữ i nh ng l i khuyên m i lúc m t chính xác h n đ h c sinh có

ể ự ượ ừ ấ ừ ề ệ th t làm đ c nhi u vi c ch ng nào hay ch ng y.

ạ ộ ủ ầ ọ ổ ớ ỏ ớ ể * Chú ý : Trong d yạ h c đ i m i ngày nay " ho t đ ng h i "c a th y trên l p có th

ế ướ ứ ti n hành d i các hình th c phong phú nh ư :

ế ợ ỏ ớ ế ợ ự ữ ả ẫ ậ + K t h p gi a câu h i v i hình nh tr c quan ( mô hình, m u v t ..., k t h p kênh

ữ ớ ế ch v i kênh hình, kênh ti ng).

ế ợ ạ ộ ữ ạ ủ ữ ế ộ ỏ + K t h p gi a kênh hình, kênh ti ng, kênh ch t o ra m t qui trình c a ho t đ ng h i

ệ ọ ủ ọ ứ ộ giúp cho vi c h c c a h c sinh h ng thú, sinh đ ng.

ỏ ườ

II.2.3. Các câu h i th

ệ ố ng dùng và h th ng câu h i

ỏ :

ố ớ ứ ệ ế ớ ế ế a Đ i v i vi c hình thành ki n th c m i ( ti t lý thuy t).

ườ ạ ỏ Ta th ng dùng các d ng câu h i sau đây :

ơ ả ứ ể ế ỏ ỹ ớ ớ Câu h i ki m tra ki n th c, k năng c b n có liên quan t ể i bài m i (ki m tra bài cũ).

ặ ấ ề ỏ ớ Câu h i giúp giáo viên đ t v n đ vào bài m i.

ự ứ ệ ế ỏ ớ Câu h i phát hi n tìm tòi xây d ng ki n th c m i.

ậ ụ ứ ế ậ ỏ ọ Câu h i giúp h c sinh tìm cách v n d ng ki n th c vào bài t p.

ệ ề ấ ỏ ọ ả ế ấ Câu h i giúp h c sinh phát hi n v n đ và tìm cách gi ệ ề i quy t v n đ đó ( phát hi n

ữ ứ ế ế nh ng ki n th c khác có liên quan đ n bài sau).

ố ạ ỏ ọ ứ ủ ứ ế ế ọ ố Câu h i giúp h c sinh ch t l ọ i ki n th c tr ng tâm, c ng c đào sâu ki n th c bài h c

ậ ệ ệ ớ ạ và nh n d ng, phân bi t các khái ni m m i.

ở ộ ứ ế ỏ ọ ớ Câu h i giúp h c sinh khai thác, m r ng ki n th c bài m i.

ỏ ướ ệ ở ẫ ợ ủ ọ ẩ ị Câu h i h ng d n g i ý công vi c nhà c a h c sinh và chu n b cho bài sau.

ữ ắ ầ ỏ ườ ắ ủ ọ ụ ớ ụ Câu h i kh c ph c nh ng sai l m th ng m c c a h c sinh và ghi nh cách ph c đó.

ệ ậ ố ớ ế ầ b Đ i v i ph n luy n t p ( ti t luy n t p) ệ ậ :

ườ ỏ Th ạ ng dùng các d ng câu h i sau :

ứ ể ỏ ỹ ươ ơ ả ủ ệ ậ ầ ề ế Câu h i ki m tra v ki n th c, k năng, ph ng pháp c b n c a ph n luy n t p và

ị ướ ệ ậ ầ ẩ chu n b tr c cho ph n luy n t p.

ạ ậ ạ ậ ỏ ọ ị ạ Câu h i giúp h c sinh đ nh d ng phân lo i nhóm bài t p, các d ng bài t p chính trong

ệ ậ ầ ị ươ ả ạ ậ ph n luy n t p và đ nh hình ph ng pháp gi i chính cho các d ng bài t p.

ỏ ị ướ ướ ả ậ ộ Câu h i đ nh h ng (nêu h ng và cách gi ạ i ) m t lo i bài t p .

ở ộ ể ặ ỏ ọ Câu h i khai thác, m r ng, phát tri n ho c khái quát hoá bài h c.

ệ ữ ậ ậ ặ ầ ố ỏ ộ ề Câu h i tìm m i liên h gi a các bài t p trong m t ph n ho c các bài t p trong nhi u

ầ ầ ệ ậ ph n c n luy n t p.

ỏ ổ ứ ươ ệ ậ ủ ầ ỹ ế Câu h i t ng k t các tri th c ph ng pháp, k năng chính c a ph n luy n t p.

ỏ ề ớ ặ ự ệ ể ậ ạ ạ ộ Câu h i đ ra s chú ý, ghi nh đ c bi ặ t vè m t lo i ( d ng bài t p ) đi n hình ho c

ự ể ẫ không đi n hình ( không m u m c).

ỏ ề ấ ờ ả ặ ề ộ ố ậ ấ ậ ớ Câu h i đ xu t tìm l i gi i khác cho m t s bài t p ho c đ xu t bài t p m i.

ệ ố ỏ ườ *H th ng ( nhóm ) các câu h i th ng dùng:

ừ ỏ ườ ể ế ế ệ ố ỏ T các câu h i th ng dùng nêu trên ta có th thi t k thành h th ng các câu h i nh ư

ứ ế ạ ầ ớ ớ ỏ + V i ph n d y ki n th c m i có các nhóm câu h i sau:

ứ ể ế ề ấ ỏ ớ Nhóm các câu h i ki m tra ki n th c cũ và nêu v n đ vào bài m i.

ứ ự ế ỏ ớ Nhóm các câu h i tìm tòi xây d ng các ki n th c m i.

ỏ ậ ụ ứ ủ ế ắ ố Nhóm câu h i v n d ng, c ng c , kh c sâu ki n th c.

ị ế ứ ứ ể ẩ ỏ ế Nhóm câu h i khai thác phát tri n ki n th c và chu n b ki n th c cho bài sau.

ệ ậ ầ ớ + V i ph n luy n t p g m ồ :

ẩ ị ế ề ế ệ ậ ứ ỹ ươ ỏ Nhóm câu h i chu n b cho ti t luy n t p v ki n th c, k năng, ph ng pháp.

ự ệ ỏ ươ ả ậ ọ Nhóm câu h i giúp h c sinh th c hi n các ph ng pháp gi ạ i các lo i bài t p.

ể ạ ọ ỏ ọ ọ Nhóm câu h i giúp h c sinh khai thác phát tri n bài h c và phân lo i bài h c.

ỏ ổ ứ ế ế ươ ệ ậ ầ ỹ Nhóm câu h i t ng k t ki n th c, ph ủ ng pháp, k năng c a ph n luy n t p và

ẩ ế ọ ị chu n b cho ti t h c sau.

ư ầ ỏ ọ ặ + Chú ý: C n tránh đ a ra câu h i mà h c sinh tr l ả ờ ượ i đ c ngay ho c khó có th tr l ể ả ờ i

ượ ễ ế ế ệ ố ỏ ờ ấ đ ặ c ( quá d ho c quá khó). Thi t k h th ng câu h i và l i khuyên theo c u trúc

ặ ệ ố ụ ẽ ặ ọ ữ ề ỏ ch t ch ho c h th ng câu h i chính ph giúp h c sinh tr l ả ờ ượ i đ ấ c nh ng v n đ khó

ữ ụ ắ ơ ỏ ế ế ữ khăn h n. Kh c ph c nh ng câu h i kém, thi t k nh ng câu h i t ỏ ố ướ t tr ỏ ọ c khi h i h c

sinh.

ệ ố

ứ

ỏ

II.2.4.Các hình th c nêu câu h i và h th ng câu h i:

ả ằ ặ ộ ỏ ỉ ế ẵ a Dùng nguyên b n m t câu văn hoàn ch nh ( câu h i) b ng cách nói ho c vi t s n vào

ế ả b ng hay vào phi u.

ẽ ơ ồ ự ả ẫ ậ ồ b Dùng đ dùng tr c quan ( tranh nh, hình v , s đ , mô hình, m u v t, băng hình,

ể băng ti ng,ế …) đ nêu câu h i. ỏ

ự ệ ờ ả ụ ể ả ộ ế ặ ỏ c D a vào vi c tìm l i gi ộ i ho c k t qu m t bài c th nào đó nêu câu h i cho m t

ứ ế ộ bài khác, m t ki n th c khác.

ặ ỏ ữ ệ ể ể ử ụ ế ẽ ệ ẵ ứ ề d S d ng hình v có s n các d ki n, đi u ki n đ ki m tra ho c h i các ki n th c

ọ quan tr ng .

ỏ ướ ư ứ ứ ư ệ ắ e Đ a ra các hình th c câu h i d i hình th c tr c nghi m nh tìm câu đúng, câu sai

ặ ự ế ể ề ậ ọ ố ế trong các câu đã cho, đi n vào ô tr ng đ có k t lu n đúng, sai ho c l a ch n các k t

ề ế ả ả qu đúng trong nhi u k t qu cho tr ướ …. c,

ệ ố ụ ỏ ỏ ờ ợ ướ ẫ ọ f H th ng câu h i chính ph ; câu h i và l i khuyên g i ý h ng d n giúp h c sinh

ả ờ ầ ế ớ ệ ờ ả ộ tr l i d n ti n t i hoàn thi n l i gi i m t bài toán.

ướ ả ờ ỏ ươ ế ặ ả ầ ứ g Cho tr c câu tr l i ho c k t qu , yêu c u tìm các câu h i t ng ng. Giáo viên

ự ặ ỏ ạ ộ ỏ ự ọ ọ giúp h c sinh t đ t câu h i và t ự ả ờ tr l i câu h i đó làm cho ho t đ ng t h c phong

ổ phú và b ích.

ộ ấ ể ặ ề ầ ỏ ỏ ế h Có th đ t ra câu h i gián ti p cho m t v n đ chính c n h i.

ộ ệ ố ỏ ướ ự ạ ứ ề i T o ra ( xây d ng) m t h th ng câu h i d i nhi u hình th c phong phú và sinh

ư ỏ ế ợ ự ả ớ ỏ ờ ộ đ ng nh : h i k t h p v i các hình nh tr c quan, h i không dùng l ệ i mà dùng kí hi u

ố ợ ỏ ằ ể ỏ ự ả ộ ể ỏ đ h i, dùng các hình nh đ h i. Xây d ng m t qui trình h i b ng cách ph i h p các

ữ ề ế ệ ợ ộ ợ ớ ệ kênh ch , kênh hình, kênh ti ng m t cách h p lý sao cho phù h p v i đi u ki n hi n

đ i.ạ

ứ ơ ả ủ ệ ố ệ ố ự ế ỏ ọ k Xây d ng h th ng câu h i theo h th ng ki n th c c b n c a bài h c và các th ể

ậ ủ ạ ế ệ ậ ớ ố ế ứ ắ ỏ lo i bài t p c a ti t luy n t p. Chú ý t ọ ủ i câu h i kh c sâu và c ng c ki n th c tr ng

ể ạ ầ ậ ỏ ọ ươ ả tâm và th lo i bài t p chính, c n có câu h i cho h c sinh tìm tòi ph ng pháp gi i và

cách khai thác bài t p.ậ

ề ầ

ữ

ự

ọ

ố

ệ

ấ

II.2.5.Nh ng v n đ c n chú ý khi l a ch n h th ng câu h i

ỏ ở

ươ

ớ

ng trình SGK m i:

ử ụ ụ ờ ữ ỏ ỏ ợ Nh ng câu h i khó trong SGK, giáo viên nên s d ng h p lý câu h i ph ( l i khuyên)

ả ờ ẫ ọ ể ướ đ h ế ng d n h c sinh y u tìm ra câu tr l i.

ữ ụ ề ầ ậ ặ ọ ể ử ụ Nh ng bài t p ph n áp d ng mà nhi u h c sinh g p khó khăn giáo viên có th s d ng

ỏ ợ ọ ả ắ ọ ỏ câu h i g i ý giúp h c sinh tìm đ ượ ờ c l i gi i ( câu h i ng n g n và xúc tích).

ợ ộ ứ ể ỏ ơ ọ ướ Có th dùng các câu h i gây chú ý, h ng thú g i đ ng c cho h c sinh tr ấ c v n đ ề

ầ c n tìm tòi.

ệ ố ể ề ỏ ỏ ướ ờ ệ ậ ọ Giáo viên có th đ ra câu h i (h th ng câu h i) tr c gi luy n t p cho h c sinh

ị ướ ế ẩ ( chu n b tr c cho ti ệ ậ t luy n t p).

ệ ậ ệ ố ự ừ ể ầ ỏ Trong ph n luy n t p, giáo viên có th xây d ng h th ng câu h i cho t ng nhóm

ậ ạ ọ ự ả ượ ậ ơ ả ( lo i ) bài t p giúp h c sinh t i đ gi c các bài t p c b n.

ỏ ướ ự ố ớ ữ ẫ ậ ọ ệ ố Xây d ng h th ng câu h i h ng d n h c sinh tìm tòi ( đ i v i nh ng bài t p khó

h n).ơ

ố ạ ằ ỏ ươ ả ạ ớ Chú ý nêu câu h i nh m ch t l i các ph ng pháp gi i các lo i bài chính,ghi nh cho

ữ ươ ắ ầ ọ ọ h c sinh nh ng ph ụ ng pháp hay và kh c ph c sai l m cho h c sinh.

ệ ậ ướ ể ư ứ ề ạ Có th đ a ra bài luy n t p d ỏ i hình th c nhi u câu h i đa d ng phong phú .

ả ờ ủ ọ

ố ớ II.2.6. Đ i v i câu tr l

i c a h c sinh:

ứ ầ ả ẽ ỏ ủ ớ ừ a Ph i yêu c u chính xác rõ ràng, có ý th c, có lý l . Đói v i t ng câu h i c a mình,

ự ế ả ờ ủ ọ ầ ạ ỏ ủ giáo viên c n d ki n câu tr l i c a h c sinh. Qua đó xem xét l i câu h i c a mình và

ụ ầ ẩ ị ế ỏ chu n b câu h i ph c n thi t.

ổ ứ ộ ọ ả ờ ả ạ ị ỉ ỉ ể b Khi t ch c đàm tho i ph i chú ý: không ch đ nh m t h c sinh tr l i mà ch đ cho

ả ờ ằ ừ ư ế ặ ả ớ c l p tr l i b ng vài t ồ nh : “ có”, “ không”, ho c giáo viên nói không h t câu r i

ạ ể ọ ế ừ ố ừ d ng l i đ h c sinh nói ti p hai, ba t cu i.

ử ụ ể ề ầ ọ ớ ừ c C n đi u khi n h c sinh s d ng SGK trên l p ( khi nào xem sách, xem t ế đâu đ n

ể ả ờ ỏ ủ ữ đâu,…). Tránh cho h c sinh dùng SGK đ tr ọ l ớ i nh ng câu h i c a giáo viên ( v i

ữ nh ng câu có đáp án trong SGK).

ạ ộ

ủ

ỏ

ạ

ầ

ọ . II.2.7. Ho t đ ng “ h i” c a th y và trò trong ho t đ ng d y và h c

ạ ộ ủ ỏ ờ ạ ạ ớ a Ho t đ ng “ h i” c a giáo viên trong gi ệ ậ d y bài m i ( luy n t p) nên đa d ng và

phong phú như :

ử ụ ặ ỏ ế ẵ ệ ố S d ng câu văn > h th ng câu h i ( nói ho c vi t s n)

ơ ồ ể ỏ ẽ ả ổ Dùng s đ , hình v , hình nh, mô hình t ng quát đ h i ( kênh hình).

ệ ố ế ợ ỏ ượ ế ầ ấ ớ Dùng câu c u khi n k t h p v i câu nghi v n làm cho h th ng câu h i đ c sinh

đ ng.ộ

ố ợ ữ ữ ế ạ ộ ạ ỏ ộ Ph i h p gi a các kênh : hình, ch , ti ng t o ra m t ho t đ ng h i phong phú, h p ấ

ọ ậ ứ ổ ẫ d n và b ích gây h ng thú say mê h c t p.

ạ ộ ự ỏ ự ả ờ ủ ọ b Ho t đ ng t h i – t i c a h c sinh. tr l

ọ ự ả ờ ặ ỏ ọ H c sinh t mình đ t ra câu h i và tìm tr l ộ i trong quá trình h c bài và làm bài m t

ườ ệ ự ọ ủ ọ ơ cách th ng xuyên giúp cho vi c t ề h c c a h c sinh có chi u sâu và phong phú h n.

ế ợ ạ ộ ủ ạ ỏ ớ ố ọ ạ Ho t đ ng " h i" c a giáo viên và h c sinh nên k t h p v i đàm tho i > đ i tho i

ạ ộ ướ ạ ớ ề ố ọ > đ c tho i theo h ng sau : giáo viên đàm tho i v i nhi u h c sinh > đ i tho i ạ

ọ ọ ự ạ ớ ố v i s ít h c sinh > cá nhân h c sinh t đàm tho i.

ạ ộ ủ ự ỏ ỏ ớ d Hình thành ( xây d ng) " qui trình h i" c a giáo viên thông qua ho t đ ng h i v i

ứ ỏ các hình th c h i phong phú.

ầ ụ ể * Ph n c th và minh ho : ạ

ộ ệ ố ự ạ ẫ ấ ỏ ộ ộ Xây d ng m t h th ng câu h i phong phú, h p d n, sinh đ ng t o thành m t qui trình

ạ ộ ỏ ủ ể ầ ả ặ ủ c a ho t đ ng h i c a th y và trò . Giáo viên có th dùng hình nh trên màn hình đ t

ả ờ ọ ỏ ả ờ ọ ế ấ câu h i cho h c sinh tr l i. H c sinh ghi câu tr l i vào phi u ( gi y trong). Giáo viên

ả ờ ủ ế ể ặ ả ả ớ ử ụ s d ng đèn chi u cho c l p ki m tra câu tr câu tr l i c a các nhóm.Ho c giáo viên

ể ẽ ơ ồ ể ọ ả ờ ẽ có th v s đ ( hình v ) có ghi d u ấ ( ? ) đ h c sinh tìm câu tr l i cho m i ( ỗ ? ). Giáo

ể ế ặ ọ ọ ố ế viên chi u câu tr ả ờ l i cho h c sinh đ i chi u. Ho c có th cho h c sinh xem m t s ộ ố

ả ớ ế ế ả ỏ hình nh trên màn hình ( đèn chi u, máy chi u,...) Sau đó nêu câu h i cho c l p suy

ả ờ ể ẽ ẽ ẵ ế ặ ầ ọ nghĩ và tr l i. Ho c có th v hình v s n chi u lên màn hình và yêu c u h c sinh ghi

ờ ẽ ế ướ ộ ờ ứ ộ l i thuy t minh cho hình v đó d ộ i m t hình th c m t bài toán, m t l i bình t ừ ả c m

ậ ượ ủ ọ nh n có đ c c a h c sinh.

ủ ọ ệ ố ủ ộ ể ằ ạ ỏ H th ng câu h i nh m phát huy tính ch đ ng sáng t o c a h c sinh có th chia ra

nh sauư :

ỏ ể ơ ả ứ ế ế ỹ ớ . * Câu h i ki m tra ki n th c, k năng c b n có liên quan đ n bài m i

ụ ạ ừ ủ ừ ườ ệ Ví dụ : D y bài Tác d ng t c a dòng đi n T tr ậ ng ( V t lý 9) :

ủ ể ặ ặ ầ ạ ộ Hãy nêu các đ c đi m c a nam châm ? T i sao m t kim nam châm đ t g n thanh nam

châm thì chúng l ạ ươ i t ớ ng tác v i nhau?

ặ ấ ỏ ề ớ : * Câu h i giúp giáo viên đ t v n đ vào bài m i

ư ề ệ ể ệ Ví d :ụ Đ vào bài “ Dòng đi n xoay chi u” giáo viên làm thí nghi m nh sau:

ộ ộ ư ệ ọ ộ ồ Đ a ra cho h c sinh xem m t b pin hay ăcqui 3Vvà m t ngu n đi n 3V l y t ấ ừ ướ l i

ứ ệ ề ệ ắ ả ọ ồ đi n trong phòng h c. L p bóng đèn vào 2 ngu n đi n trên, c 2 đèn đ u sáng, ch ng t ỏ

ệ ệ ồ ề ả c 2 ngu n đi n đ u cho dòng đi n

ự ủ ế ế ề ắ + M c vôn k 1 chi u vào 2 c c c a pin, kim vôn k quay.

ệ ấ ừ ướ ề ế ắ ặ ỏ ồ ệ + Đ t câu h i: M c vôn k 1 chi u vào ngu n đi n l y t l ọ i đi n trong phòng h c,

ế kim vôn k có quay không?

ố ắ ế ế ạ ắ ổ ỗ ổ ấ M c vôn k vào m ch, kim vôn k không quay. Đ i ch 2 ch t c m vào ệ l y đi n,

ế ẫ kim vôn k v n không quay.

ạ ặ ườ ứ ế ẫ ợ ỏ + Đ t câu h i : T i sao tr ng h p th hai kim vôn k không quay dù v n có dòng

ệ ấ ừ ạ ệ ệ ệ ố đi n? Hai dòng đi n có gi ng nhau không? Dòng đi n l y t m ng đi n trong nhà có

ệ ề ả ộ ph i là dòng đi n m t chi u không?

ậ ụ ự ế ứ ọ ỏ ế ậ * Câu h i giúp h c sinh tìm cách v n d ng ki n th c vào bài t p, th c t :

Ví d 1: ụ

ệ ạ ườ ạ ắ ế ị ạ T i sao trong m ch đi n gia đình ng i ta l i m c các thi ệ t b dùng đi n theo cách

ắ m c song song?

ở ầ ổ ạ ế ệ ớ ở ở ạ T i sao c u chì t ng, thì dây chì l i có ti ơ t di n l n h n dây chì ầ các c u chì các

ế ị ệ ắ ớ ầ c u chì m c v i các thi t b đi n?

ặ ọ ọ Ho c cho h c sinh ch n câu đúng sai.

ả ậ ọ ở ứ ế ọ ạ ạ ụ H c sinh ph i v n d ng ki n th c đã h c bài “ Đo n m ch song song” trong SGK

ể ả ờ ớ ỏ ậ v t lý l p 9 đ tr l i các câu h i này.

Ví d 2:ụ

ể ọ Ch n phát bi u đúng sai: Đúng

Sai

ườ ơ ệ ấ ủ ụ ụ ệ ể + Ng i ta dùng công t đi n đ đo công su t c a d ng c đi n.



ượ ể ự ệ ấ ệ + Dòng đi n có năng l ng vì nó có th th c hi n công và cung c p



nhi ệ ượ t l ng.

ệ ệ ở ộ ớ ệ ả + Cùng m t dòng đi n, đi n tr càng l n thì nhi t năng to ra càng l n. ớ 



ể ử ụ ệ ầ ầ ọ ế ệ + Đ s d ng đi n an toàn, c n ch n dây và c u chì có ti t di n phù h p. ợ 



ế ẽ ế ử ụ ệ ệ ệ ổ ờ + S d ng đúng đi n th s ti ồ t ki m đi n năng đ ng th i tăng tu i th ọ 



ủ c a thi ế ị t b .

ệ ấ ỏ ọ ề ả ề * Câu h i giúp h c sinh phát hi n v n đ và tìm cách gi ế ấ i quy t v n đ :

ư ạ ầ ấ ộ ươ Khi đ a kim nam châm l i g n m t thanh nam châm ta th y chúng t ớ ng tác v i nhau.

ư ế ệ ầ ẫ ạ Khi đ a kim nam châm đ n g n dây d n có dòng đi n ch y qua thì kim nam châm quay

ứ ỏ ề ệ l ch đi, đi u đó ch ng t gì?

ụ ừ ủ ệ ( Bài 22: Tác d ng t c a dòng đi n T ừ

ườ tr ng).

ố ạ ọ ỏ ứ ứ ố ọ ế ế * Câu h i giúp h c sinh ch t l ủ i ki n th c tr ng tâm, c ng c đào sâu ki n th c:

ở ỗ ộ ứ ẽ ấ ộ các hình v sau, m i h p kín bên trong có ch a m t th u kính. Hãy cho bi ế t Ví dụ :

ộ ụ ứ ấ ạ ộ h p nào ch a th u kính h i t ? T i sao?

ỏ ướ ợ ẫ ẩ ị * Câu h i h ệ ề ng d n, g i ý công vi c v nhà chu n b bài sau :

ệ ượ ể ẩ ị ạ ướ ng khúc x ánh sáng”, giáo viên h ọ ẫ ng d n h c Ví d :ụ Đ chu n b “ Bài 40: Hi n t

ệ ở ệ ượ ể ể ư ặ ạ sinh làm thí nghi m nhà đ tìm hi u hi n t ộ ng khúc x ánh sáng nh sau: Đ t m t

ế ế ẳ ắ ặ ộ ọ ừ ầ chi c đũa th ng vào trong m t cái bát. Đ t m t nhìn d c theo chi c đũa t đ u trên, ta

ấ ầ ướ ủ ữ ổ ướ ắ ặ ị ệ không nhìn th y đ u d i c a đũa. Gi nguyên v trí đ t m t, đ n c vào bát, li u có

ầ ướ ủ ấ nhìn th y đ u d i c a đũa hay không?

ệ ố ủ ộ ự ủ ỏ ọ Trên đây là h th ng câu h i phát huy tính tích c c, ch đ ng c a h c sinh vào bài

ả ặ ệ ấ ượ ậ ộ ớ gi ng, đ c bi t là nâng cao ch t l ng b môn v t lý l p 9. Đó cũng chính là kinh

ệ ọ ế nghi m quí báu mà tôi đã đúc k t trong năm h c 2007 – 2008.

ươ

ế

ả

II.3 – Ch

ứ . ng III: K t qu nghiên c u

ọ ươ ệ ố ệ ự ự ọ ỏ ng pháp tích c c vi c l a ch n h th ng các câu h i ạ II.3.1. Trong d y h c theo ph

ớ ộ ệ ạ ầ ợ ế ờ ọ ộ cho phù h p v i n i dung bài d y là vi c làm c n thi t. Nó giúp cho gi h c sinh đ ng,

ọ ậ ứ ệ ẫ ậ ả ồ ờ ấ h p d n, gây h ng thú h c t p đ ng th i nâng cao kh năng suy lu n, rèn luy n, góp

ầ ạ ph n làm giàu tính nhân văn trong d y h c ọ ở ườ tr ng THCS.

ệ ố ỏ ợ ế ợ ự ả ộ ớ II.3.2. H th ng câu h i h p lý k t h p v i các hình nh tr c quan sinh đ ng: Mô hình,

ạ ộ ệ ề ẽ ỏ ượ tranh v và ho t đ ng “h i” giúp giáo viên có đi u ki n phát huy đ ự ủ c tính tích c c c a

ệ ượ ự ễ ệ ổ ứ ạ ộ ọ ướ ọ h c sinh, và d dàng th c hi n đ c vi c t ch c ho t đ ng cho h c sinh d i các hình

ỏ ớ … ứ th c: cá nhân, nhóm nh , l p,

ệ ố ạ ướ ứ ề ạ ề i nhi u hình th c khác nhau t o đi u ỏ II.3.3. H th ng câu h i đa d ng, phong phú d

ậ ợ ệ ệ ế ề ấ ậ ớ ọ ki n thu n l i cho giáo viên và h c sinh ti p c n v i cách tìm tòi phát hi n v n đ và

ả ế ấ ề ộ ự ệ ế ậ gi i quy t v n đ m t cách t nhiên; giúp vi c khai thác lý thuy t và bài t p đ ượ c

ậ ợ ắ ơ thu n l i và sâu s c h n.

ỏ ế ợ ớ ờ ụ ộ ợ ố i khuyên m t cách h p lý có tác d ng t t cho vi c h ệ ướ ng II.3.4. Câu h i k t h p v i l

ớ ủ ọ ệ ợ ọ ượ ỹ ẫ d n, g i ý h c sinh hoàn thành công vi c trên l p c a h c sinh và rèn đ c k năng làm

bài t p.ậ

ỏ ướ ạ ạ ạ ố ộ ế ng đàm tho i đ i tho i đ c tho i có ý nghĩa thi ự t th c II.3.5. Qui trình h i theo h

ự ự ủ ọ ọ ậ ọ ớ ả phát huy tính tích c c, t giác c a h c sinh trong h c t p và chú tr ng t i kh năng t ự

ọ ộ ủ ộ ứ ự ọ ọ ủ ọ h c c a h c sinh. H c sinh tích c c, ch đ ng h ng thú, say mê h c b môn.

ả ụ ể

ế

K t qu c th :

ế ầ ả ả *K t qu kh o sát đ u năm:

9D2 : 65% khá gi i. ỏ

9D3 : 25 % khá gi i.ỏ

9D4 : 30 % khá gi i.ỏ

9D5 : 48 % khá gi i.ỏ

9D6 : 37 % khá gi i.ỏ

9D7 : 30 % khá gi i.ỏ

ả ố ọ ế * K t qu cu i năm h c 2007 2008:

9D2: 97,6% khá gi i.ỏ

9D3: 40 % khá gi i.ỏ

9D4: 42% khá gi i.ỏ

9D5: 70 % khá gi i.ỏ

9D6: 60 % khá gi i.ỏ

9D7: 58 % khá gi i.ỏ

Ậ

Ề

Ế

Ị III. K T LU N VÀ Đ NGH

ụ ữ ệ ế ấ ượ ự ộ Qua nh ng vi c làm trên đã có tác d ng thi t th c nâng cao ch t l ng b môn góp

ấ ượ ầ ụ ệ ệ ph n nâng cao ch t l ụ ọ ng toàn di n trong giáo d c h c sinh. Tuy nhiên vi c áp d ng

ươ ạ ở ư ồ ế ọ ế ề ẫ ạ ph ế ng pháp đó ch a ti n hành đ ng lo t, các ti t h c v n còn có nhi u h n ch và

ữ ự ệ ế ế ổ ườ khi m khuy t. Kính mong s quan tâm, góp ý trao đ i kinh nghi m gi a các tr ng, các

ệ ệ ỉ ừ ề ặ ể ọ ể ọ ậ huy n, các t nh đ h c t p kinh nghi m, t đó đ h c sinh tăng lên v m t ch t l ấ ượ ng

ụ ề ệ ạ hoà chung vào n n giáo d c hi n đ i.

ả ơ ọ Tôi xin trân tr ng c m n!

ạ M o Khê, ngày 08 tháng 5 năm 2008.

ị

Nguy n Th Kim Thoa ễ

.

Ả

Ệ

IV. TÀI LI U THAM KH O:

ớ ậ 1. Sách giáo khoa v t lý l p 9.

ậ ậ ớ 2. Sách bài t p v t lý l p 9.

3. Sách giáo viên l p 9.ớ

ọ ố ậ ớ 4. Sách h c t t v t lý l p 9.

ươ ả ậ ậ ớ 5. Ph ng pháp gi i bài t p v t lý l p 9.

ỏ ệ ắ ậ ậ 6. Câu h i và bài t p tr c nghi m v t lý 9.

ứ ậ ợ ổ ế 7. T ng h p ki n th c v t lý THCS.

ậ 8. Sách nâng cao v t lý 9.

Ụ Ụ PH L C

I. M đ u

ở ầ ……………………………………………………. 2.

…………………………………………………. 3. ộ II. N i dung

ế ề ậ III. K t lu n và đ ngh ị ……………………………………… 9.

ệ IV. Tài li u tham kh o ả ……………………………………… 10.