Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ch ng trình Sinh h c l p 9ươ ả ậ ề ươ ọ ớ
PH NG PHÁP GI I BÀI T P DI TRUY N CH NG TRÌNH SINH H C 9ƯƠ Ả Ậ Ề ƯƠ Ọ
I. PH N M ĐUẦ Ở Ầ
1. Lý do ch n đ tàiọ ề .
Sinh h c là môn khoa h c c b n, đã r t quen thu c v i các em h c sinh ngay tọ ọ ơ ả ấ ộ ớ ọ ừ
ti u h c, song vi c d y t t và h c t t môn Sinh h c đang là yêu c u và mong mu nể ọ ệ ạ ố ọ ố ọ ầ ố
c a toàn xã h i, nó góp ph n hình thành nhân cách và là c s khoa h c đ h c t p,ủ ộ ầ ơ ở ọ ể ọ ậ
nghiên c u khoa h c, lao đng và t o ra c a c i v t ch t cho xã h i. Khi gi ng d yứ ọ ộ ạ ủ ả ậ ấ ộ ả ạ
môn Sinh h c kh i 9, các th y cô đu nh n th y ki n th c môn Sinh đang ngày trọ ố ầ ề ậ ấ ế ứ ở
nên sâu h n, r ng h n. Do v y vi c d y t t môn Sinh đang là m t v n đ h t s cơ ộ ơ ậ ệ ạ ố ộ ấ ề ế ứ
quan tr ng, v i mong mu n cung c p và hình thành cho h c sinh b c đu có nh ngọ ớ ố ấ ọ ướ ầ ữ
kĩ năng c b n đ gi i các bài t p Sinh h c vì đây cũng là n n t ng ban đu đ cácơ ả ể ả ậ ọ ề ả ầ ể
em h c sinh có th h c t t môn Sinh b c THPT.ọ ể ọ ố ở ậ
Trong nh ng năm g n đây di truy n h c đã phát tri n r t m nh m là do kh iữ ầ ề ọ ể ấ ạ ẽ ố
l ng ki n th c v di truy n h c ngày càng đa d ng và phong phú. Dung l ng bàiượ ế ứ ề ề ọ ạ ượ
t p nhi u h n và ph c t p h n vì v y vi c v n d ng lý thuy t vào vi c gi i các bàiậ ề ơ ứ ạ ơ ậ ệ ậ ụ ế ệ ả
t p c a h c sinh ph i m c đ cao h n. Do đó c n ph i tìm ra m t ph ng phápậ ủ ọ ả ở ứ ộ ơ ầ ả ộ ươ
gi i bài t p phù h p v i trình đ năng l c c a h c sinh.ả ậ ợ ớ ộ ự ủ ọ
Ph ng pháp gi i bài t p ph n các quy lu t di truy n nó không nh ng có ý nghĩaươ ả ậ ầ ậ ề ữ
đi v i h c sinh và giáo viên đang gi ng d y ph n di truy n đng th i gi i thích cácố ớ ọ ả ạ ầ ề ồ ờ ả
hi n t ng di truy n m t cách chính xác, khoa h c; Góp ph n nâng cao ki n th cệ ượ ề ộ ọ ầ ế ứ
cho h c sinh.ọ
Khi v n d ng ph ng pháp gi i bài t p ph n các quy lu t di truy n có hi u quậ ụ ươ ả ậ ầ ậ ề ệ ả
thì nó không nh ng giúp h c sinh h c t t ph n này mà nó còn kích thích tính h ngữ ọ ọ ố ầ ứ
thú h c t p đ các em h c t t các ph n ti p theo.ọ ậ ể ọ ố ầ ế
Hi n nay đã có các tài li u đa ra đc ph ng pháp gi i bài t p. Tuy nhiên đệ ệ ư ượ ươ ả ậ ể
phù h p v i trình đ và năng l c c a h c sinh c n tri n khai áp d ng m t cách cợ ớ ộ ự ủ ọ ầ ể ụ ộ ụ
th chi ti t h n.ể ế ơ
* V i nh ng lý do trên vì th tôi ch n đ tài ớ ữ ế ọ ề “ Ph ng pháp gi i bài t p diươ ả ậ
truy n ch ng trình Sinh h c l p 9”ề ươ ọ ớ v i m c đích là nâng cao m c đ hi u bi tớ ụ ứ ộ ể ế
c a b n thân; Đng th i góp ph n nâng cao ch t l ng, t o h ng thú h c t p choủ ả ồ ờ ầ ấ ượ ạ ứ ọ ậ
h c sinh.ọ
2. Đi m m i c a đ tàiể ớ ủ ề
Trong sáng ki n kinh nghi m này tôi chú tr ng đn ph n k năng gi i bài t pế ệ ọ ế ầ ỹ ả ậ
ph n di truy n c b n, sau đó phân d ng bài. M t m t xây d ng đc c s lýầ ề ơ ả ạ ộ ặ ự ượ ơ ở
thuy t c b n giúp cho h c sinh n m v ng ki n th c thu c ph n các quy lu t diế ơ ả ọ ắ ữ ế ứ ộ ầ ậ
truy n. M t khác tôi h ng d n các em h c sinh cách nh n bi t và phân lo i cácề ặ ướ ẫ ọ ậ ế ạ
d ng bài t p, cách bi n lu n, cách gi i bài t p đn gi n sau đó nâng cao d n cácạ ậ ệ ậ ả ậ ơ ả ầ
d ng bài t p. V i ph ng pháp này s giúp các em h c sinh có h ng thú v i mônạ ậ ớ ươ ẽ ọ ứ ớ
Page 1
Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ch ng trình Sinh h c l p 9ươ ả ậ ề ươ ọ ớ
h c, nh t là h c sinh y u, và khuy n khích các em h c sinh tham gia vào đi tuy nọ ấ ọ ế ế ọ ộ ể
h c sinh gi i các c p.ọ ỏ ấ
* Ph m vi áp d ngạ ụ
- Ph n lai m t tính tr ng, lai hai tính tr ng thu c quy lu t phân ly đc l p.ầ ộ ạ ạ ộ ậ ộ ậ
- H c sinh l p 9 b c trung h c c s t i đn v tôi đang công tác.ọ ớ ậ ọ ơ ở ạ ơ ị
- Giáo viên d y Sinh h c 9 THCSạ ọ .
II. N I DUNGỘ
1. Th c tr ng n i dung c n nghiên c uự ạ ộ ầ ứ
Th c t cho th y ki n th c Sinh h cự ế ấ ế ứ ọ v di truy n và bi n dề ề ế ị r t tr u t ng, m iấ ừ ượ ỗ
d ng bài t p khác nhau đu có nh ng đc tr ng và cách gi i riêng. Bên c nh đó n iạ ậ ề ữ ặ ư ả ạ ộ
dung SGK không cung c p cho h c sinh nh ng công th c đ gi i các d ng bài t p.ấ ọ ữ ứ ể ả ạ ậ
M t lí do khách quan là các em h c sinh không có nhi u h ng thú v i môn Sinh h c,ộ ọ ề ứ ớ ọ
vi c n m b t ki n th c và tìm hi u các cách gi i các bài t p đi v i các em h cệ ắ ắ ế ứ ể ả ậ ố ớ ọ
sinh còn r t nhi u khó khăn. ấ ề
Qua nhi u năm gi ng d y Sinh h c l p 9 và k t qu ki m tra ki n th c c a h cề ả ạ ọ ớ ế ả ể ế ứ ủ ọ
sinh tôi nh n th y, các em h c sinh ch a n m đc ph ng pháp gi i bài t p ph nậ ấ ọ ư ắ ượ ươ ả ậ ầ
di truy n, đc bi t là ch a có k năng gi i bài t p, cách phân lo i các d ng bài t pề ặ ệ ư ỹ ả ậ ạ ạ ậ
và ph ng pháp gi i bài t p. Nh t là các em h c sinh ch có th gi i bài t p lýươ ả ậ ấ ọ ỉ ể ả ậ
thuy t còn ph n bài t p ph i tính toán, bài t p v các thí nghi m c a Men đen ph iế ầ ậ ả ậ ề ệ ủ ả
bi n lu n... h u h t các em h c sinh không làm đc. Nh v y vi c rèn cho h cệ ậ ầ ế ọ ượ ư ậ ệ ọ
sinh có nh ng ph ng pháp, k năng c b n đ v n d ng gi i các bài t p ph n diữ ươ ỹ ơ ả ể ậ ụ ả ậ ầ
truy n là m t v n đ đáng quan tâm đi v i giáo viên và h c sinh.ề ộ ấ ề ố ớ ọ
+ Đi v i giáo viên:ố ớ
- Đa s giáo viên tu i đi, tu i ngh còn tr nên ch a có nhi u kinh nghi m trongố ổ ờ ổ ề ẻ ư ề ệ
gi ng d y, đôi lúc lên l p còn m t bình tĩnh, thi u t tin, đc bi t khi có đngả ạ ớ ấ ế ự ặ ệ ồ
nghi p d gi , th hi n m t phong thái g p gáp, d n đn h i h c sinh d n d p cóệ ự ờ ể ệ ộ ấ ẫ ế ỏ ọ ồ ậ
khi ng i d cũng không theo dõi k p.ườ ự ị
- Kh năng tìm tòi ph ng pháp gi i toán qua sách tham kh o, t p chí Th gi iả ươ ả ả ạ ế ớ
trong ta ch a đc th ng xuyên.ư ượ ườ
- Kh năng truy n c m khi di n đt c a giáo viên còn có h n ch nh t đnh, khó lôiả ề ả ễ ạ ủ ạ ế ấ ị
cu n HS, khó gây h ng thú yêu thích h c b môn.ố ứ ọ ộ
- Ph ng ti n, thi t b , d y h c c a tr ng ph n nào v n còn thi u d n đn ch tươ ệ ế ị ạ ọ ủ ườ ầ ẫ ế ẫ ế ấ
l ng d y h c ch a cao làm cho ti t h c ch a th c s linh đng, h ng thú và cóượ ạ ọ ư ế ọ ư ự ự ộ ứ
hi u qu .ệ ả
- Sách tham kh o cho giáo viên ph n nào v n còn h n ch .ả ầ ẫ ạ ế
+ Đi v i h c sinh:ố ớ ọ
- Ph ng pháp h c t p b môn m t s em thi u tích c c d n đn ch t l ngươ ọ ậ ộ ở ộ ố ế ự ẫ ế ấ ượ
ch a cao vì đây là m t trong nh ng ki n th c khá khó. ư ộ ữ ế ứ
- Ph ng pháp gi i bài t p c a h c sinh còn nhi u h n ch nên ch a t o đcươ ả ậ ủ ọ ề ạ ế ư ạ ượ
h ng thú cho các em v i lòng đam mê yêu thích môn h c.ứ ớ ọ
Page 2
Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ch ng trình Sinh h c l p 9ươ ả ậ ề ươ ọ ớ
- H c sinh ch có th gi i đc các bài t p khi các em n m v ng, đy đ h th ngọ ỉ ể ả ượ ậ ắ ữ ầ ủ ệ ố
các ki n th c lý thuy t.ế ứ ế
- Đa s các em sách tham kh o còn r t ít nên ch a rèn luy n đc các k năng vố ả ấ ư ệ ượ ỷ ề
ph ng pháp đ gi i toán. ươ ể ả
- D ng bài t p di truy n là d ng bài t p mà h c sinh l p 9 hay gi i sai ho c gi iạ ậ ề ạ ậ ọ ớ ả ặ ả
r p khuôn, máy móc. Đa s các em ch a n m đc ph ng pháp gi i ch a linhậ ố ư ắ ượ ươ ả ư
ho t trong các d ng toán. Vì v y nhi u em khi nghe nói đn d ng toán này r t s ,ạ ạ ậ ề ế ạ ấ ợ
không có h ng ứ
thú trong h c t p b môn.ọ ậ ộ
Tr c khi th c hi n sáng ki n kinh nghi m ướ ự ệ ế ệ " Ph ng pháp gi i bài t p diươ ả ậ
truy n ch ng trình Sinh h c l p 9”ề ươ ọ ớ Tôi ti n hành kh o sát trên 2 l p 9A,Bế ả ớ
Tr ng THCS n i b n thân tôi đang công tác trong năm h c 2012 - 2013 d ng toánườ ơ ả ọ ạ
gi i bài t p di truy n. K t qu nh sau: ả ậ ề ế ả ư
L pớS bàiố
ki m traểGi iỏKháT. Bình Y u, kémế
SL % SL % SL % SL %
9A 31 2 6,5 5 16,1 13 41,9 11 35,5
9B 35 3 8,6 5 14,3 14 40,0 13 37,1
Qua k t qu ki m tra cho th y t l h c sinh đt đi m khá, gi i còn th p. H c ế ả ể ấ ỷ ệ ọ ạ ể ỏ ấ ọ
sinh đt đi m t trung bình tr lên ch a cao. Trong lúc đó t l h c sinh đi m y u, ạ ể ừ ở ư ỷ ệ ọ ể ế
kém còn nhi u. ề
Qua th c t gi ng d y và k t qu ki m tra c a h c sinh tôi th y k năng làm c a ự ế ả ạ ế ả ể ủ ọ ấ ỷ ủ
bài h c sinh còn sai sót nhi u d n đn k t qu làm bài đi m còn th p nh : ch a xácọ ề ẫ ế ế ả ể ấ ư ư
đnh đc tính tr ng tr i l n, t l …ị ượ ạ ộ ặ ỷ ệ
Do v y đ các em h c sinh n m b t đc ki n th c, k năng c b n c aậ ể ọ ắ ắ ượ ế ứ ỹ ơ ả ủ
ch ng trình và phù h p v i vùng mi n. Tôi đã đa ra m t s d ng bài t p c b nươ ợ ớ ề ư ộ ố ạ ậ ơ ả
ng v i lí thuy t đã h c, đ rèn k năng gi i bài t p Sinh h c l p 9. T o cho các emứ ớ ế ọ ể ỹ ả ậ ọ ớ ạ
có thêm h ng thú v i môn h c.ứ ớ ọ
2. Các gi i pháp th c hi n:ả ự ệ
T nh ng k t qu trên tôi xin m nh d n đa ra m t s n i dung, kinh nghi mừ ữ ế ả ạ ạ ư ộ ố ộ ệ
v ph ng pháp gi i bài t p di truy n đ gi i quy t các v n đ nói trên nh m nângề ươ ả ậ ề ể ả ế ấ ề ằ
cao hi u qu d y h c.ệ ả ạ ọ
2.1.Giáo viên n m b t sâu n i dung ki n th c - Chuy n t i đn h c sinh ki nắ ắ ộ ế ứ ể ả ế ọ ế
th c c b n v b môn đc bi t là ki n th c c b n v di truy n. ứ ơ ả ề ộ ặ ệ ế ứ ơ ả ề ề
M T S LÝ THUY T C B NỘ Ố Ế Ơ Ả
I. Lai m t c p tính tr ngộ ặ ạ
1. Đnh lu t đng tính c a Fị ậ ồ ủ 1
a. Thí nghi m: Cho giao ph n gi a hai gi ng đu Hà Lan thu n ch ng khác nhau.ệ ấ ữ ố ậ ầ ủ
- Thí nghi m 1: P: H t tr n x H t nhănệ ạ ơ ạ
Page 3
Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ch ng trình Sinh h c l p 9ươ ả ậ ề ươ ọ ớ
F1: 100% H t tr nạ ơ
- Thí nghi m 2: P: Thân cao x Thân th pệ ấ
F 1: 100% Thân cao
b. Nh n xét: Các c th lai Fậ ơ ể 1 đng nh t mang tính tr ng c a m t bên b ho c m .ồ ấ ạ ủ ộ ố ặ ẹ
c. Đnh lu t: Khi lai hai c th b m khác nhau v m t c p tính tr ng thu n ị ậ ơ ể ố ẹ ề ộ ặ ạ ầ
ch ng thì các c th lai th h th nh t đu đng tính nghĩa là mang tính tr ng ủ ơ ể ở ế ệ ứ ấ ề ồ ạ
nh t lo t v i nhau.ấ ạ ớ
d. C s t bào h c c a đnh lu t đng tính.ơ ở ế ọ ủ ị ậ ồ
Quy c: Gen A quy đnh tính tr ng c th caoướ ị ạ ơ ể
Gen a quy đnh tính tr ng c th th p.ị ạ ơ ể ấ
Vì P thu n ch ng nên trong cây thân cao mang c p gen AA, cây thân th p mang ầ ủ ặ ấ
c p gen aa.ặ
Khi hình thành giao t cây thân cao cho m t lo i giao t mang alen A, cây thân th pử ộ ạ ử ấ
cho m t lo i giao t mang alen a.ộ ạ ử
Vì v y Fậ1 có 100% c th Aa.ơ ể
Vì A tr i l n át a do đó ki u hình là cây thân cao.ộ ấ ể
S đ:ơ ồ
P: Thân cao x Thân th pấ
AA aa
GT: A a
F1: Aa – Thân cao
2. Đnh lu t phân tính c a Fị ậ ủ 2:
a . Thí nghi m: ệ
- Thí nghi m 1: Cho th ph n gi a hai th đu Hà Lan thu n ch ng khác nhau:ệ ụ ấ ữ ứ ậ ầ ủ
P: H t vàng x H t xanhạ ạ
F1: 100% H t vàngạ
F1 x F1:
F2: 3 H t vàng: 1 H t xanhạ ạ
- Thí nghi m 2:ệ
P: H t tr n x H t nhănạ ơ ạ
F1: 100% H t tr nạ ơ
F1 x F1:
F2: 3 H t tr n: 1 H t nhănạ ơ ạ
b. Nh n xét: Khi cho Fậ1 t th ph n ho c giao ph n v i nhau thì Fự ụ ấ ặ ấ ớ 2 xu t hi n t l ấ ệ ỷ ệ
trung bình 3 tr i : 1l n.ộ ặ
c. Đnh lu t: Khi lai 2 c th b m khác nhau v m t c p tính tr ng thu n ch ng ị ậ ơ ể ố ẹ ề ộ ặ ạ ầ ủ
thì các c th con lai th h th hai có s phân tính theo t l x p x 3 tr i: 1 l n.ơ ể ở ế ệ ứ ự ỷ ệ ấ ỉ ộ ặ
d. C s t bào h c c a đnh lu t phân tính:ơ ở ế ọ ủ ị ậ
Page 4
Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ch ng trình Sinh h c l p 9ươ ả ậ ề ươ ọ ớ
Quy c: Gen A quy đnh tính tr ng c th vàngướ ị ạ ơ ể
Gen a quy đnh tính tr ng c th xanh.ị ạ ơ ể
Vì P thu n ch ng nên trong cây vàng mang c p gen AA, cây xanh mang c p gen aa.ầ ủ ặ ặ
Do đó F1 mang c p NST có ch a 2 gen Aa.ặ ứ
Khi hình thành giao t t o nên 2 lo i giao t v i t l m i lo i là 1/2. S k t h p ử ạ ạ ử ớ ỷ ệ ỗ ạ ự ế ợ
ng u nhiên c a 4 lo i giao t đó s cho t l ki u gen: 1AA: 2Aa: 1aa hay 25% AA:ẫ ủ ạ ử ẽ ỷ ệ ể
50% Aa: 25% aa. T l ki u hình là 3 vàng: 1 xanh.ỷ ệ ể
S đ lai:ơ ồ
P: H t vàng x H t xanhạ ạ
AA aa
GP: A a
F1: Aa ( 100% h t vàng)ạ
F1 x F1: Aa x Aa
GF1: A, a; A,a
F2:
♂
♀A a
A AA Aa
a Aa aa
T l ki u gen: 1AA: 2Aa: 1aaỷ ệ ể
T l ki u hình: 3 vàng: 1 xanh.ỷ ệ ể
3. Phép lai phân tích:
Lai phân tích là phép lai gi a c th mang tính tr ng tr i v i c th mang tính ữ ơ ể ạ ộ ớ ơ ể
tr ng l n đ ki m tra ki u gen c a c th mang tính tr ng tr i là đng h p t AA ạ ặ ể ể ể ủ ơ ể ạ ộ ồ ợ ử
hay d h p t Aa.ị ợ ử
Trong phép lai phân tích n u đi sau (ế ờ FB) là đng tính thì ch ng t c th mang tính ồ ứ ỏ ơ ể
tr i là đng h p t .ộ ồ ợ ử
Ví d : P: AA x aaụ
GP: A a
F1: 100% Aa
N u (ếFB) phân ly theo t l 1: 1 thì ch ng t c th mang tính tr ng tr i là th d ỷ ệ ứ ỏ ơ ể ạ ộ ể ị
h p.ợ
Ví d : P: Aa x aaụ
GP: 0,5A : 0,5a; 1a
F1: 1Aa: 1aa
4. Đi u ki n nghi m đúng c a đnh lu t đng tính và đnh lu t phân tính:ề ệ ệ ủ ị ậ ồ ị ậ
Đnh lu t đng tính và đnh lu t phân tính ch nghi m đúng trong các đi u ki n sau:ị ậ ồ ị ậ ỉ ệ ề ệ
- Các c p b m ph i thu n ch ng v tính tr ng đem lai.ặ ố ẹ ả ầ ủ ề ạ
- Tính tr ng tr i ph i tr i hoàn toàn.ạ ộ ả ộ
Page 5
