1
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
Thực hiện yêu cầu đổi mới căn bản toàn diện giáo dục, Ban chấp hành trung
ương đã ban hành Nghị quyết 29, Quốc hội có Nghị quyết 88 xây dựng chương
trình giáo dục phổ thông mới về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục. Tinh thần
Nghị quyết 29 cũng như Nghị quyết 88 là chú trọng hơn vào việc dạy người chứ
không chỉ chú tâm vào dạy chữ, chuyển từ “học được gì” sang “làm được gì sau
khi học”.
Đổi mới giáo dục trở thành nhu cầu cấp thiết và xu thế mang tính toàn
cầu nhằm trang bị cho thế hệ tương lai nền tảng văn hóa vững chắc và năng
lực thích ứng cao trước mọi biến động của thiên nhiên và xã hội. Chương
trình GDPT 2018 giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất,
thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và
sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư
cách và trách nhiệm công dân; chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào
cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Đổi mới phương pháp dạy học là một giải pháp được xem là then chốt, có tính
đột phá, quyết định tới sự thành công của việc đổi mới giáo dục. Từ năm học 2019
- 2020 Bộ GD - ĐT đã đưa ra nhiều giải pháp trong đó nổi bật nhất là chương trình
bồi dưỡng và tập huấn giáo viên (ETEP) với 5 Module đã được thực hiện trong đó
có 3 Module gắn liền với đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển
phẩm chất năng lực học sinh. Cụ thể Module 2: Sử dụng phương pháp dạy học và
giáo dục phát triển phẩm chất, năng lực học sinh; Mô đun 3: Kiểm tra, đánh
giá học sinh theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực; Mô đun 4: Xây dựng kế
hoạch dạy học và giáo dục theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh.
Thực tế hiện nay việc dạy học phát triển phẩm chất và năng lực học sinh tại
các trường THPT còn gặp nhiều khó khăn do các nguyên nhân khách quan, chủ
quan khác nhau. Chính vì vậy, việc thử nghiệm để tìm các giải pháp phù hợp trong
việc dạy học nhằm đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục là việc làm cấp thiết
của các thầy cô giáo tại các trường. Trong xu hướng đổi mới giáo dục hướng vào
phát triển năng lực và phẩm chất người học, dạy học môn Toán cũng cần phải làm
được điều đó.
Hình học không gian lớp 11 cung cấp cho học sinh những kiến thức và kĩ
năng cơ bản về hình học không gian, cụ thể: điểm, đường thẳng, mặt phẳng, quan
hệ song song, quan hệ vuông góc trong không gian. Được đánh giá là môn có tính
trừu tượng cao trong trường phổ thông nhưng Hình học không gian được coi là bộ
môn có tiềm năng phát triển năng lực và phẩm chất người học. Hiện tượng có một
bộ phận học sinh trung bình và yếu trong bộ môn Hình học không gian nói chung,
của lớp 11 nói riêng, ở bất cứ địa phương nào, năm học nào cũng có, đặc biệt là đối
2
tượng học sinh trường THPT Cửa Lò 2 - nơi chúng tôi đang công tác. Đây là một
trong những chủ đề mà bản thân mỗi chúng tôi cảm thấy khó khăn khi thực hiện
dạy học, đặc biệt trong khi triển khai dạy học phát triển năng lực và phẩm chất học
sinh.
Xuất phát từ thực tiễn trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Phát triển
năng lực và phẩm chất thông qua một số biện pháp hỗ trợ học sinh trung bình
và yếu trong dạy học chuyên đề Hình học không gian lớp 11”.
2. Mục tiêu đề tài
- Thông qua việc tìm hiểu các khó khăn của học sinh, đề xuất một số biện
pháp dạy học hướng tới đối tượng học sinh trung bình và yếu khi tiếp cận bộ môn
Hình học 11.
- Tạo niềm tin, hứng thú để các em sẵn sàng tiếp nhận, từ đó chủ động, tích
cực học tập. Bước đầu vẽ đúng hình không gian, hiểu và vận dụng được các kiến
thức cơ bản.
- Góp phần hình thành phát triển ở học sinh các phẩm chất: tính trung thực,
tinh thần trách nhiệm, sự đoàn kết và đặc biệt là tình yêu quê hương đất nước; Rèn
luyện cho học sinh thế giới quan khoa học và các năng lực tự chủ, tự học, giao tiếp,
hợp tác, giải quyết vấn đề, sáng tạo và các năng lực đặc thù của môn Toán.
3. Phạm vi nghiên cứu
Các bài học trong chương II: Đường thẳng và mặt phẳng trong không gian.
Quan hệ song song của sách giáo khoa 11 hiện hành.
§1. Đại cương về đường thẳng và mặt phẳng.
§2. Hai đường thẳng chéo nhau và hai đường thẳng song song.
§3. Đường thẳng và mặt phẳng song song.
§4. Hai mặt phẳng song song.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tìm hiểu cơ sở lý luận về dạy học phát triển năng lực và phẩm chất.
- Tìm hiểu một số vấn đề cơ bản về chương trình giáo dục môn Toán trong
chương trình giáo dục tổng thể năm 2018.
- Tìm hiểu chất lượng học sinh và các khó khăn khi dạy học bộ môn Hình học
không gian ở trường THPT.
- Đề xuất một số biện pháp hỗ trợ giải quyết các khó khăn trên, hướng tới
phát triển năng lực và phẩm chất người học.
- Tiến hành tổ chức thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi của một số
biện pháp trong dạy học nhằm rút kinh nghiệm từ đó điều chỉnh và rút ra kết luận
3
thông qua việc thiết kế và triển khai dạy học một số hoạt động trong 4 bài học của
Chương II: Đường thẳng và mặt phẳng trong không gian. Quan hệ song song.
5. Điểm mới của đề tài
- Sáng kiến kinh nghiệm sẽ góp phần làm rõ dạy học phát triển năng lực và
phẩm chất người học trong môn Toán.
- Sáng kiến kinh nghiệm sẽ chỉ ra các khó khăn khi dạy học bộ môn Hình học
không gian, đồng thời đề xuất một số biện pháp hỗ trợ đối tượng học sinh trung
bình và yếu có niềm tin, hứng thú. Từ đó hướng tới phát triển năng lực và phẩm
chất của đối tượng học sinh này.
- Sáng kiến góp phần giáo dục ý thức, phát triển một số năng lực và phẩm
chất cho học sinh phù hợp trong giai đoạn giáo dục đang thực hiện chính sách đổi
mới căn bản và toàn diện.
6. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết.
- Phương pháp điều tra nhu cầu và hứng thú của học sinh khi học sinh học
Hình học.
- Phương pháp tham vấn chuyên gia.
- Phương pháp thực nghiệm.
- Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học.
4
PHẦN II: NỘI DUNG
1. Cơ sở khoa học
1.1. Cơ sở lí luận
1.1.1. Cơ sở lý luận về dạy học phát triển năng lực và phẩm chất
Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể năm 2018 đã công bố mục tiêu giáo
dục phổ thông để rèn luyện tốt 5 phẩm chất và 10 năng lực. Trong đó, 5 phẩm chất:
Nhân ái, yêu nước, chăm chỉ, trung thực và trách nhiệm; 10 năng lực bao gồm 3
năng lực chung: Tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và 7 năng
lực chuyên môn.
Dạy học theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất là mô hình dạy học
hướng tới mục tiêu phát triển tối đa phẩm chất và năng lực của ngưới học thông
qua cách thức tổ chức các hoạt động học tập độc lập, tích cực, sáng tạo của học
sinh dưới sự tổ chức hướng dẫn và hỗ trợ hợp lý của giáo viên. Trong mô hình này,
người học có thể thể hiện sự tiến bộ bằng cách chứng minh năng lực của mình.
Điều đó có nghĩa là ngưới học phải chứng minh mức độ nắm vững và làm chủ các
kiến thức và kỹ năng (được gọi là năng lực); huy động tổng hợp mọi nguồn lực
(kinh nghiệm, kiến thức, kĩ năng, hứng thú, niềm tin, ý chí,...) trong một môn học
hay bối cảnh nhất định, theo tốc độ riêng của mình.
Những yêu cầu cần đạt một giờ học theo quan điểm phát triển phẩm chất,
năng lực người học.
- Phát huy tính tích cực của người học.
Trong quan niệm dạy học mới, tổ chức một giờ học tốt là một giờ học phát
huy được tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của cả người dạy và người học
nhằm nâng cao tri thức, bồi dưỡng năng lực hợp tác, năng lực vận dụng tri thức
vào thực tiễn, bồi dưỡng phương pháp tự học, tác động tích cực đến tư tưởng, tình
cảm, đem lại hứng thú học tập cho người học.
Ngoài những yêu cầu có tính chất truyền thống như: bám sát mục tiêu giáo
dục, nội dung dạy học, đặc trưng môn học; phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí lứa
tuổi học sinh; giờ học đổi mới PPDH còn có những yêu cầu mới như: được thực
hiện thông qua việc giáo viên tổ chức các hoạt động học tập cho học sinh theo
hướng chú ý đến việc rèn luyện phương pháp tư duy, khả năng tự học, nhu cầu
hành động và thái độ tự tin; được thực hiện theo nguyên tắc tương tác nhiều chiều:
giữa giáo viên với học sinh, giữa học sinh với nhau (chú trọng cả hoạt động dạy
của người dạy và hoạt động học của người học).
Về bản chất, đó là giờ học có sự kết hợp giữa học tập cá thể (hình thức học cá
nhân) với học tập hợp tác (hình thức học theo nhóm, theo lớp); chú trọng kết hợp
học với hành, nâng cao tri thức với rèn luyện các kĩ năng, gắn với thực tiễn cuộc
sống; phát huy thế mạnh của các PPDH tiên tiến, hiện đại; các phương tiện, thiết bị
5
dạy học và những ứng dụng của công nghệ thông tin; chú trọng cả hoạt động đánh
giá của giáo viên và tự đánh giá của học sinh.
- Dạy học tích hợp và phân hóa.
- Đa dạng hóa các phương pháp, hình thức và phương tiện dạy học.
Ngoài việc nắm vững những định hướng đổi mới PPDH, để có được những
giờ dạy học tốt, giáo viên cần phải nắm vững các kĩ thuật dạy học. Chuẩn bị và
thiết kế một giờ học cũng là một hoạt động cần có những kĩ thuật riêng. Có rất
nhiều phương pháp và kĩ thuật dạy học đáp ứng quan điểm phát triển năng lực cho
người học. Tuy nhiên dù sử dụng bất kỳ phương pháp nào cũng phải đảm bảo được
nguyên tắc là học sinh tự mình hoàn thành nhiệm vụ học tập dưới sự tổ chức,
hướng dẫn của giáo viên.
1.1.2. Một số vấn đề cơ bản về chương trình giáo dục môn Toán trong
chương trình giáo dục tổng thể năm 2018.
Chương trình môn Toán có những kiến thức và kĩ năng toán học cơ bản, thiết
yếu về:
- Đại số và một số yếu tố giải tích: Tính toán và sử dụng công cụ tính toán; sử
dụng ngôn ngữ và kí hiệu đại số; biến đổi biểu thức đại số và siêu việt (lượng giác,
mũ, lôgarit), phương trình, hệ phương trình, bất phương trình; nhận biết các hàm
số sơ cấp cơ bản (luỹ thừa, lượng giác, mũ, lôgarit); khảo sát hàm số và vẽ đồ thị
hàm số bằng công cụ đạo hàm; sử dụng ngôn ngữ hàm số, đồ thị hàm số để mô tả
và phân tích một số quá trình và hiện tượng trong thế giới thực; sử dụng tích phân
để tính toán diện tích hình phẳng và thể tích vật thể trong không gian.
- Hình học và Đo lường: Cung cấp những kiến thức và kĩ năng (ở mức độ suy
luận logic) về các quan hệ hình học và một số hình phẳng, hình khối quen thuộc;
phương pháp đại số (vectơ, toạ độ) trong hình học; phát triển trí tưởng tượng
không gian; giải quyết một số vấn đề thực tiễn đơn giản gắn với Hình học và Đo
lường.
- Thống kê và Xác suất: Hoàn thiện khả năng thu thập, phân loại, biểu diễn,
phân tích và xử lí dữ liệu thống kê; sử dụng các công cụ phân tích dữ liệu thống kê
thông qua các số đặc trưng đo xu thế trung tâm và đo mức độ phân tán cho mẫu số
liệu không ghép nhóm và ghép nhóm; sử dụng các quy luật thống kê trong thực
tiễn; nhận biết các mô hình ngẫu nhiên, các khái niệm cơ bản của xác suất và ý
nghĩa của xác suất trong thực tiễn.
• Yêu cầu cần đạt về phẩm chất chủ yếu và năng lực chung
Môn Toán góp phần hình thành và phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ
yếu và năng lực chung theo các mức độ phù hợp với môn học, cấp học đã được
quy định tại Chương trình tổng thể.
• Yêu cầu cần đạt về năng lực đặc thù
