DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG SÁNG KIẾN
Nội dung
Viết tắt
Trung học phổ thông
THPT
Học sinh
HS
Giáo viên
GV
Giáo dục và đào tạo
GD&ĐT
Giáo dục phổ thông 2018
GDPT 2018
Hoạt động giáo dục
HĐGD
Quan điểm dạy học
QĐDH
Phương pháp dạy học
PPDH
Kỹ thuật dạy học
KTDH
Hình thức tổ chức dạy học
HTTCDH
Hợp chất hữu cơ
HCHC
Trải nghiệm sáng tạo
TNST
Sách giáo khoa
SGK
Số lượng
SL
Tỷ lệ
TL
1
PHẦN 1. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện
giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học
theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến
thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ
máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để
người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ
học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động
xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học...”. Việc sử dụng các phương pháp, kỹ
thuật dạy học tích cực đã và đang trở thành một xu hướng giáo dục chủ đạo và
mang tính tất yếu để thực hiện mục tiêu giáo dục cho các công dân tương lai, đáp
ứng nhu cầu phát triển của nền khoa học và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 trong
thế kỉ XXI.
Hiện nay đất nước đang ra sức đào tạo nguồn nhân lực có kiến thức lí thuyết
cũng như kỹ năng thực hành nhằm đảm bảo cung ứng nhu cầu lao động của đất
nước. Để hội nhập và từng bước sánh bằng với các nước phát triển trong khu vực
và trên thế giới, đối với giáo dục Việt Nam phải đào tạo nên những thế hệ trẻ giỏi
lí thuyết và biết vận dụng cơ sở lí thuyết vào thực hành, thực tiễn cuộc sống. Đó là
những con người lao động có tính sáng tạo, thích ứng với sự phát triển nhanh, đa
dạng của xã hội.
Hóa học là một môn khoa học kết hợp nhiều yếu tố như tìm hiểu tự nhiên,
phân tích thực nghiệm, liên hệ thực tiễn, thực hành thí nghiệm, tổng hợp và tính
toán số liệu, giải bài toán hóa học,... Sử dụng các phương pháp, kỹ thuật dạy học
tích cực trong dạy học sẽ đạt hiệu quả cao hơn, học sinh phát triển toàn diện hơn.
Môn Hoá học trong chương trình GDPT 2018 giúp học sinh phát triển các
năng lực thành phần của năng lực tìm hiểu tự nhiên, gắn với chuyên môn về hóa
học như: năng lực nhận thức kiến thức hóa học; năng lực tìm tòi, khám phá kiến
thức hóa học; năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn. Từ đó biết ứng
xử với tự nhiên một cách đúng đắn, khoa học và có khả năng lựa chọn nghề nghiệp
phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân. Điểm mới
quan trọng nhất trong chương trình là định hướng tăng cường bản chất hoá học của
đối tượng; giảm bớt và hạn chế các nội dung phải ghi nhớ máy móc cũng như phải
tính toán theo kiểu “toán học hoá”, ít đi vào bản chất hoá học và thực tiễn.
Để phát triển phẩm chất và năng lực của người học, chương trình chú trọng
trang bị các khái niệm công cụ và phương pháp sử dụng công cụ. Đặc biệt là giúp
học sinh có kỹ năng thực hành thí nghiệm, kỹ năng vận dụng các tri thức hoá học
vào việc tìm hiểu và giải quyết ở mức độ nhất định một số vấn đề của thực tiễn,
đáp ứng được yêu cầu của cuộc sống.
2
Chương trình vận dụng các phương pháp giáo dục tích cực hóa hoạt động
của người học, nhằm khơi gợi hứng thú, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo
của học sinh, tăng cường các hoạt động trải nghiệm, rèn luyện kỹ năng cho học
sinh.
Xuất phát từ thực tế giảng dạy và phạm vi một Sáng kiến kinh nghiệm chúng
tôi muốn chia sẽ, trao đổi cùng đồng nghiệp đề tài: Kết hợp các phương pháp dạy
học tích cực nhằm phát triển phẩm chất, năng lực học sinh khi dạy bài
“Phương pháp tách và tinh chế hợp chất hữu cơ” – Hóa học lớp 11.
2. Mục đích nghiên cứu
Thực hiện đúng chủ trương, hướng dẫn của Ngành giáo dục về đổi mới
phương pháp, hình thức tổ chức dạy học; dạy học theo hướng phát triển phẩm chất,
năng lực học sinh.
Đưa ra cách dạy học phù hợp, hiệu quả đối với bài học “Phương pháp tách
và tinh chế hợp chất hữu cơ - Hóa học lớp 11” ở trường THPT theo hướng kết hợp
các phương pháp dạy học tịch cực để phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh.
Rèn luyện cho học sinh kỹ năng quan sát, thực nghiệm, làm việc theo nhóm, hợp
tác một cách có hiệu quả, từ đó hình thành năng lực hợp tác; năng lực vận dụng
kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tiễn…
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn dạy học theo hướng phát triển phẩm chất,
năng lực người học; các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học tích cực... Vận
dụng các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học tích cực khi dạy học môn Hóa
học chương trình GDPT 2018 nói chung và dạy bài “Phương pháp tách và tinh chế
hợp chất hữu cơ” nói riêng nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh.
Khảo sát thực trạng vận dụng các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học tích cực
khi thực hiện chương trình GDPT 2018 nhằm phát triển phẩm chất, năng lực học
sinh đối với môn Hóa học.
Xây dựng kế hoạch bài dạy (thiết kế giáo án) và tổ chức dạy học bài
“Phương pháp tách và tinh chế hợp chất hữu cơ - Hóa học lớp 11” ở trường THPT
Anh Sơn 1 theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh.
4. Đối tƣợng, phạm vị nghiên cứu
4.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Đề tài tập trung tìm hiểu, nghiên cứu, phân tích đánh giá thực trạng; đưa ra
phương pháp và hình thức tổ chức dạy học phù hợp, hiệu quả khi dạy bài “Phương
pháp tách và tinh chế hợp chất hữu cơ - Hóa học lớp 11” ở trường THPT Anh
Sơn 1.
3
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Tập trung nghiên cứu về các nội dung môn Hóa học trong chương trình
GDPT 2018; dạy học theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh; thực
hiện đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học... cụ thể là vận dụng các
phương pháp dạy học tích cực trong dạy học một số bài học/chủ đề thuộc bộ môn
Hóa học trong chương trình GDPT 2018. Đề tài được nghiên cứu, thực nghiệm và
áp dụng tại trường THPT Anh Sơn 1.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận:
+ Đọc và nghiên cứu các tài liệu về dạy học theo hướng phát triển phẩm
chất, năng lực học sinh; đổi mới phương pháp dạy học; các phương pháp, hình
thức tổ chức dạy học tích cực...
+ Nghiên cứu các mẫu biểu khảo sát, thống kê số liệu…
- Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn:
+ Tìm hiểu, quan sát, trao đổi với giáo viên và học sinh;
+ Khảo sát tình hình thực hiện đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy
học… của giáo viên;
+ Tổng hợp số liệu, nội dung tìm hiểu, quan sát, thu thập; tổng kết kinh
nghiệm thực tiễn;
- Nhóm phương pháp hỗ trợ khác:
+ Phương pháp thống kê toán học;
+ Các phương pháp vẽ biểu đồ, đồ thị…
6. Tính mới của đề tài, đóng góp của đề tài
Đề tài đã triển khai vận dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực
như: Trải nghiệm môn học, làm việc nhóm; quan sát; trình bày báo cáo thu hoạch;
phối hợp các phương pháp đánh giá; tổng hợp và xử lý số liệu...;
Đề tài góp phần làm sáng tỏ cơ sở lí luận về các phương pháp, hình thức tổ
chức dạy; vận dung các phương pháp, hình thức dạy học nhằm phát triển phẩm
chất, năng lực học sinh đối với bộ môn Hóa học trong trường phổ thông.
Đề tài này đã được các tác giả áp dụng có hiệu quả trong dạy học tại trường
THPT Anh Sơn 1, chúng tôi mạnh dạn đưa ra trao đổi, chia sẽ với với đồng nghiệp
để có thể áp dụng, nhân rộng ở các trường THPT trên địa bàn.
4
PHẦN 2: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
1. Cơ sở khoa học
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Khái niệm về quan điểm dạy học, phƣơng pháp dạy học, hình thức tổ
chức dạy học
Quan điểm dạy học (QĐDH): Là những định hướng tổng thể cho các hành
động phương pháp, trong đó có sự kết hợp giữa nguyên tắc dạy học làm nền tảng,
những cơ sở lý thuyết của lý luận dạy học đại cương hay chuyên ngành, những
điều kiện dạy học và tổ chức cũng như những định hướng mang tính chiến lược dài
hạn, có tính cương lĩnh, là mô hình lý thuyết của PPDH. Tuy nhiên các quan điểm
dạy học chưa đưa ra những mô hình hành động cũng như những hình thức xã hội
cụ thể của phương pháp.
Phương pháp dạy học (PPDH): Là lĩnh vực rất phức tạp và đa dạng, có nhiều
quan niệm, quan điểm khác nhau về PPDH. Khái niệm PPDH ở đây được hiểu theo
nghĩa hẹp, đó là các PPDH, các mô hình hành động cụ thể. PPDH cụ thể là những
cách thức hành động của giáo viên và học sinh nhằm thực hiện những mục tiêu dạy
học xác định, phù hợp với những nội dung và điều kiện dạy học cụ thể. PPDH cụ
thể bao gồm những phương pháp chung cho nhiều môn và các phương pháp đặc
thù bộ môn. Bên cạnh các phương pháp truyền thống quen thuộc như thuyết trình,
đàm thoại, trực quan, làm mẫu, có thể kể một số phương pháp khác như: phương
pháp giải quyết vấn đề, phương pháp học tập theo tra cứu, phương pháp dạy học
dự án…
PPDH có ba bình diện:
- Bình diện vĩ mô là quan điểm về PPDH. Ví dụ: Dạy học hướng vào người
học, dạy học phát huy tính tích cực của HS,…
- Bình diện trung gian là PPDH cụ thể. Ví dụ: phương pháp đóng vai, thảo
luận, nghiên cứu trường hợp điển hình, xử lí tình huống, trò chơi, … Ở bình diện
này khái niệm PPDH được hiểu với nghĩa hẹp, là những hình thức, cách thức hành
động của GV và HS nhằm thực hiện những mục tiêu dạy học xác định, phù hợp với
những nội dung và điều kiện dạy học cụ thể. PPDH cụ thể quy định những mô hình
hành động của GV và HS. Trong mô hình này thường không có sự phân biệt giữa
PPDH và hình thức tổ chức dạy học (HTTCDH). Các hình thức tổ chức hay hình
thức xã hội (như dạy học theo nhóm) cũng được gọi là các PPDH.
- Bình diện vi mô là Kĩ thuật dạy học. Ví dụ: kĩ thuật chia nhóm, kĩ thuật
giao nhiệm vụ, kĩ thuật đặt câu hỏi, kĩ thuật khăn trải bàn, kĩ thuật phòng tranh, kĩ
thuật các mảnh ghép, kĩ thuật hỏi chuyên gia, kĩ thuật hoàn tất một nhiệm vụ,...
Kỹ thuật dạy học (KTDH): Là những động tác, cách thức hành động của
giáo viên và học sinh trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều