1
Phần I
ĐẶT VN Đ
1. Lí do chọn đề tài
Giáo dục một vai trò rất quan trọng trong việc đào tạo nguồn nhân lực với đầy đủ các
phẩm chất năng lực cần thiết. Nghị quyết Hội nghị lần thứ 9, Ban Chấp hành Trung ương
khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo đã chỉ rõ: Giáo dục quốc sách
hàng đầu. Phát triển GD & ĐT nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài.
Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng
lực và phẩm chất người học; phát triển GD & ĐT phải gắn với nhu cầu phát triển KT - XH, xây
dựng bảo vệ Tổ quốc, với tiến bộ khoa học, công nghệ; phấn đấu trong những năm tới, tạo
chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả GD & ĐT.
Như vậy, phát trin năng lực tư duy cho người hc là mục đích cao nhất ca vic dy hc.
Hóa hc là môn khoa hc thc nghim, có mt vai trò quan trng trong h thng các môn khoa
học cơ bản, góp phn hình thành thế gii quan khoa học và tư duy khoa học cho ngưi hc. Bài
tp hóa học được y dng nhm mục đích giúp người hc nm vng tri thc, rèn luyện năng
lực tư duy linh hoạt, sáng to và nâng cao kh năng ứng dng lý thuyết vào thc tin cuc sng.
Trong nhiều năm gần đây, việc đổi mới phương pháp để nâng cao hiu qu dy hc nói chung,
dy hc hóa học nói riêng đã được chú ý, đầu tư nhiều nhưng chưa thc s chú trng rèn luyn
năng lực duy logic cho học sinh. Vi mong mun xây dng mt h thng bài tp cht
ng phc v tt cho vic phát trin năng lực duy logic, rèn trí thông minh cho hc sinh
THPT, đng thi làm phong phú thêm cho h thng bài tp Hóa hc hin nay, tôi chọn đề i “
Phát triển duy logic cho học sinh THPT thông qua vic s dng h thng bài tp phn
hiđrocacbon Hóa học 11làm đề tài nghiên cu.
2. Mục đích nghiên cu
S dng h thng bài tp hóa hc phát trin duy logic cho hc sinh trong dy hc phn
hiđrocacbon Hóa hc 11 nhm góp phn nâng cao chất lượng dy hc môn hc Hóa hc
trường THPT.
3. Nhim v nghiên cu
- Nghiên cu sở luận về BTHH việc phát triển duy cho HS THPT trong quá
trình dy học hóa học.
- Tìm hiểu thc trạng sử dụng BTHH trường THPT hiện nay.
- Tìm hiu cấu trúc, nội dung chương trình phần hiđrocacbon Hóa học 11 THPT.
- Sử dụng hệ thng bài tập phần hiđrocacbon a học 11 để phát triển duy logic cho
học sinh THPT.
- Thc nghim phạm để kim tra kết quả của đề tài nghiên cu.
4. Đối tưng và phm vi nghiên cu
Hệ thng bài tậpa học phần hiđrocacbon Hóa hc 11 để phát triển năng lc duy logic
cho học sinh THPT.
5. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp phân tích và tổng hp lí thuyết.
- pháp nghiên cu thc tiễn.
- Phương pháp thng toán học. Thực nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm tính thực tiễn và
hiệu quả của phương án đã đề xuất.
6. Thi gian nghiên cu và hoàn thành đ tài
- Đề tài được bắt đầu thnghiệm và tiến hành từ năm 2020 sau khi tìm hiểu về định hướng
đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.
- Báo cáo kết quả m 2021.
7. Đóng góp mới của đề tài
2
- Đề xuất một số biện pháp phát trin năng lc duy logic cho hc sinh.
- Sử dụng hệ thng bài tập hóa học phn hrocacbon Hóa hc 11 trong dy học giúp hc
sinh vận dụng kiến thc, phát triển năng lc duy logic.
3
Phần II
NI DUNG
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
I. Tư duy và năng lực tư duy logic
1.1. Tư duy
1.1.1. Khái nim: duy quá trình m phản ánh nhng thuc tính bn cht, nhng mi
liên h và quan h bên trong có tính quy lut ca s vt, hiện tượng trong hin thc khách quan
mà trước đó ta chưa biết.
duy khâu bn ca ca quá trình nhn thc, nm bắt được quá trình đó, GV s
hướng dẫn HS tư duy khoa học trong sut quá trình hc tp
1.1.2. Các đặc đim của tư duy
- Tư duy phản ánh khái quát
- Tư duy phản ánh gián tiếp
- Quá trình nhn thc cm tính không tách ri với tư duy
1.1.3. Các thao tác tư duy
- Phân tích
- Tng hp
- So sánh
- Trừu tượng hóa
- Khái quát hóa
1.2. Tư duy logic
1.2.1. Khái nim: duy logic giai đoạn nhn thc tính, s dng các hình thức bản, như
khái niệm, phán đoán, suy luận cùng các thao tác logic xác định ca ch th, nhm sn xut các
tri thc mi vi mục đích phản ánh ngày càng sâu sắc hơn, chính xác hơn, đầy đủ hơn về hin
thực khách quan. duy logic đưc logic hc (hình thc) nghiên cu. y dng các quy
lut, quy tc chi phi quá trình nhận được tri thc suy din (tri thc nhận đưc bằng con đường
gián tiếp). Các thao tác tư duy đưc logic học khái quát thành các phương pháp (c th) của
duy, như quy nạp, din dch, phân tích, tng hp,...
1.2.2. Đặc trưng của tư duy logic
- Tính cht ch
- Tính h thng
- Tính tt yếu
- Tính chính xác
Ta thy, các tính chất đặc trưng nói trên của duy logic tạo thành mt th thng nht
có quan h cht ch vi nhau.
1.3. Năng lực
1.3.1. Khái nim: NL là mt thuc tính tâm lí phc hợp, là điểm hi t ca nhiu yếu t như tri
thc, k năng, kinh nghiệm, s sẵn sàng hành đng và trách nhim đạo đức.
Năng lực không phi là mt thuộc tính đơn nhất. Đó một tng th ca nhiu yếu t
liên h tác động qua lại hai đặc đim phân biệt bn NL là: tính vn dng, tính th
chuyển đổi và phát triển. Năng lực hành động bao gm: NL tìm tòi, khám phá; NL xthông
tin, NL vn dng và gii quyết vấn đề,….
1.3.2. Mi quan h gia năng lực vi kiến thc, k năng, thái đ
th nói kiến thức cơ sở để hình thành ng lực, ngun lc đ ngưi hc tìm được các
gii pp ti ưu đ thc hin nhim v hoc có cách ng x phù hp trong bi cnh phc tp. Kh
ng đáp ứng phù hp vi bi cnh thựcđặc trưng quan trong của năng lc, tuy nhiên, kh ng
4
đó có đưc li da trên s đng hóa s dng cân nhc nhng kiến thc, k ng cần thiết
trong tng hoàn cnh c th, nhng kiến thc cơ s đ hình tnh và n luyện năng lực là nhng
kiến thc mà ngưi hc phải năng đng, t kiến to, huy động được.
Trong một lĩnh vc hoạt động o đó thì kiến thc, k ng là sở cn thiết để hình thành
ng lực. Tuy nhn, đ thc hin thành ng các nhim v và gii quyết c vấn đề pt sinh trong
thc tin tn cn đến vic s dng hiu qu các ngun kiến thc, k năngng với ti độ, giá
tr trách nhim ca bn thân na.
1.4. Năng lực tư duy logic
Năng lực tư duy logic th hin các k năng:
- Biết phân tích các s vt và hiện tượng qua các du hiệu đặc trưng ca chúng
- Khi xem xét mt s vt hiện tượng cn phi biết thay đổi góc nhìn
- Cách đi đến kết lun cn thiết bằng con đường ngn nht
- Biết xét đ các điu kin cn thiết để đạt đưc kết lun mong mun
- Kh năng loại b mt s min tìm kiếm vô ích khi xây dng các phn ví d
- Kh năng tìm đường đi mới khi đã quay lại điểm va xut phát
II. Phát triển năng lực tư duy logic cho học sinh
2.1. Tầm quan trọng của việc phát triển năng lực tư duy logic cho học sinh
- Trong thế gii ngày nay HS phi trng b đủ kiến thc để thi đua giành các cơ hội trong
hc tp, vic làm, được tha nhn và trọng đãi. Hay nói một cách thc dụng là người hc s
điều kin tốt hơn để thành công
- Trưc các vn đề hi, HS có th đưa ra những quyết đnh thông minh và kh năng tư
duy phê phán để giúp h tr thành công dân tt.
- Khi năng lực tư duy logic phát triển thì HS s có kh năng lựa chn những phương án tối
ưu nhất trong con đưng ngn nht và hn chế tối đa mọi sai sót nht.
- Do tư duy và ngôn ngữ mi quan h qua li mt thiết vi nhau, nên ngôn ng ca các
em phát trin phát trin tt khi các em có tư duy tt.
2.2. Phát triển năng lực tư duy logic hóa học cho học sinh
Trưc hết giúp HS thông hiu kiến thc mt cách sâu sc, không máy móc, biết cách
vn dụng để gii quyết các bài tp hóa hc, gii thích các hiện tượng trong thc hành thc
tiễn, qua đó kiến thc mà các em nhận được s tr lên sinh động và bn vững hơn.
Kh năng lĩnh hội tri thc và kh năng vận dng tri thc tr nên linh hot, có hiu qu hơn
khi tư duy logic của các em phát trin.
Khi duy logic phát triển thì năng lực duy logic phát triển, s to ra năng thói
quen làm việc suy nghĩ, có phương pháp, là tim lc tt cho các hoạt động sáng to sau này
ca các em.
III. Bài tp hóa hc
3.1. Khái niệm bài tập hóa học
BTHH khái nim rt rng bao hàm tt c gii BTHH hc sinh không ch đơn thuần
vn dng kiến thức cũ mà cả tìm kiếm kiến thc mi và vn dng kiến thức cũ trong những tình
hung mi.
3.2. Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hóa học ở trường phổ thông
Bài tp hóa hc va là mc đích, vừa là ni dung, li va là phương pháp dạy hc hu hiu
cho quá trình dy hc hóa hc trưng ph thông đóng vai trò hết sc quan trng trong vic
thc hin mc tiêu giáo dc. BTHH có những ý nghĩa cơ bản sau:
- Ý nghĩa trí dc
- Ý nghĩa phát trin
- Ý nghĩa giáo dc
- Ý nghĩa đánh giá phân loi hc sinh
5
3.3. Phân loại bài tập hóa học
- BTHH công đoạn dy bài mi
- BTHH ng đon ôn tp, h thng hoá kiến thc kiểm tra đánh giá
- Bài tp lý thuyết và i tp thc nghim.
- Bài tp tái hin kiến thc, bài tp rèn tư duy.
- Bài tập đnh tính và bài tập định ng.
- Bài tp phân loi theo ni dung và theo dng i.
3.4. Cách sử dụng bài tập Hoá học ở trường THPT
Khi dy hc bài mi th dùng bài tập đ vào bài, để to tình hung vấn đề, để chuyn
tiếp t phn này sang phn kia, đ cng c bài, đ ng dn hc sinh t hc nhà.
Vic s dngi tp trong dy hc hoá hc đ đạt đưc các mc đích sau :
- Cng c, m rộng, đào sâu kiến thc và hình thành quy lut ca các quá trình hoá hc.
- Rèn luyn c k ng
- Hình thành và phát trin các năng lc
3.5. Quan h gia bài tp hóa hc vi pháp triển năng lực tư duy logic cho học sinh
Để giúp HS phát triển năng lực tư duy, mà đỉnh cao là tư duy sáng to, thì cn phi tp
luyn cho HS hoạt động tư duy sáng tạo, mà đặc trưng cơ bản nht là to ra nhng phm chất tư
duy mang tính mi m. Vì vy, GV cn phi tạo điều kiện để thông qua hoạt động này các năng
lc trí tu được phát trin, HS s có nhng sn phm tư duy mới, th hin :
- Năng lc phát hin vn đề mi.
- Tìm ra hướng đi mới.
- To ra kết qu mi.
IV. Thc trng vic s dng bài tp hóa hc trong dy hc hóa học năng lực duy
logic ca hc sinh mt s trưng THPT.
4.1. Ý kiến GV v cách s dng bài tp trong dy hc hóa hc
STT
Mc đích
Mc đ s dng
Thưng
xuyên
Ít
Không
1
Ôn tp, cng c kiến thc đã hc
92,13%
7,87%
0%
2
Xây dng kiến thc mi
45,28%
21,56%
33,16%
3
Kiểm tra, đánh giá kiến thức,
năng
96,25%
3,75%
0%
4
Rèn luyện thao tác duy(logic,
trừu tượng hóa, khái quát hóa, độc
lp, sáng tạo…)
43,75%
32,15%
24,10%
5
Rèn luyn các kĩ năng hóa học
54,56%
41,78%
3,66%
6
Rèn luyn kh năng vận dng kiến
thc vào thc tiễn đời sng
39,24%
36,27%
24,49%
4.2. Ý kiến HS v vic phát triển năng lực tư duy logic trong dạy hc hoá hc
STT
Ni dung
Thưng
xuyên
Thnh thong
1
Tóm tt ni dung của bài i
dạng sơ đồ tư duy
11,34%
72,38%