Phát huy hiệu quả giáo dục môi trường trong tiết dạy sinh học 7
1
PHẦN THỨ NHẤT
ĐẶT VẤN ĐỀ
1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
1.1. Cơ sở lý luận
Nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường trong công
cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước, Đảng và nhà nước ta chủ trương phát triển
kinh tế đi đôi với bảo vệ môi trường và phát triển xã hội, đảm bảo phát triển bền
vững quốc gia. Nhiều văn bản đã được ban hành nhằm thể chế hóa công tác bảo
vệ môi trường, trong đó có công tác giáo dục bảo vệ môi trường.
Luật bảo vệ môi trường năm 2005 được Quốc hội nước Cộng Hòa XHCN
Việt Nam khóa XI kì họp thứ 8 thông qua ngày 29/11/2005 có quy định về giáo
dục bảo vệ môi trường và đào tạo nguồn nhân lực bảo vệ môi trường: “Công dân
Việt Nam được giáo dục toàn diện về môi trường nhằm nâng cao hiểu biết và ý
thức bảo vệ môi trường; giáo dục bảo vệ môi trường là một nội dung của
chương trình chính khóa của các cấp học phổ thông” (trích điều 107 luật bảo vệ
môi trường)
Ngày 15/11/2004, bộ chính trị đã ra Nghị quyết 41/NQ/TƯ về “Bảo vệ
môi trường trong thời kì đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”.
Nghị quyết xác định quan điểm bảo vệ môi trường là một trong những vấn đề
sống còn của nhân loại, là yếu tố bảo vệ sức khỏe và chất lượng cuộc sống của
nhân dân. Nghị quyết coi tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức là giải pháp
số 1 trong 7 giải pháp bảo vệ môi trường của nước ta và chủ trương: “Đưa nội
dung giáo dục bảo vệ môi trường vào chương trình, sách giáo khoa của hệ
thống giáo dục quốc dân, tăng dần thời lượng và tiến tới hình thành môn học
chính khóa đối với các cấp học phổ thông”
Ngày 17/10/2001, thủ tướng chính phủ kí quyết định 1363/QĐ-TTg về
việc phê duyệt đề án “đưa các nội dung bảo vệ môi trường vào hệ thống giáo
dục quốc dân” với mục tiêu: “ Giáo dục học sinh hiểu biết về pháp luật và chủ
trương chính sách của Đảng, nhà nước về bảo vệ môi trường; có kiến thức về
môi trường để tự giác thực hiện bảo vệ môi trường”.
Từ những chủ trương của Đảng và Nhà nước, ngày 31/01/2005, bộ trưởng
Bộ giáo dục và Đào tạo đã ra chỉ thị “Về việc tăng cường công tác giáo dục bảo
vệ môi trường”. Chỉ thị đã xác định nhiệm vụ trọng tâm cho giáo dục phổ thông
là trang bị cho học sinh kiến thức, kĩ năng về môi trường và bảo vệ môi trường
bằng hình thức phù hợp trong các môn học, xây dựng mô hình trường xanh –
sạch – đẹp phù hợp với các vùng, miền…
Phát huy hiệu quả giáo dục môi trường trong tiết dạy sinh học 7
2
1.2. Cơ sở thực tiễn:
a. Thuận lợi :
Hầu hết tất cả các giáo viên đều được đào tạo chính quy trong các trường
CĐSP, ĐHSP nên có được nền tảng kiến thức, phương pháp giảng dạy vững
chắc. Được tham gia tập huấn chương trình thay sách với đặc thù bộ môn, tham
gia lớp bồi dưỡng thường xuyên về đổi mới phương pháp dạy học do sở giáo
dục tổ chức. Được dự các chuyên đề thường xuyên để nâng cao kinh nghiệm và
kiến thức, trong đó có các tiết dạy tích hợp liên môn hoặc lồng ghép giáo dục
môi trường.
Hiện nay vấn đề ô nhiễm môi trường là một vấn đề nhức nhối mang tính
toàn cầu được các quốc gia rất quan tâm, theo dõi và có những biện pháp tích
cực để giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực của nó.
Nhà trường và các cấp chính quyền địa phương cũng rất quan tâm đến vấn
đề môi trường trong trường học, chương trình Xanh – Sạch – Đẹp, trồng cây
trong các đợt đầu xuân năm mới, các phong trào ủng hộ trồng cây xanh, phong
trào xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực từng bước được thực hiện
có hiệu quả trong nhà trường và địa phương.
Ngoài môn Sinh học, các môn như: Địa lý, Hóa học, Vật lý, Giáo dục
công dân, Công nghệ, Toán học….cũng có chương trình lồng ghép giáo dục bảo
vệ môi trường. Bên cạnh đó còn có sự quan tâm chỉ đạo hướng dẫn về tổ chuyên
môn của lãnh đạo nhà trường. Lực lượng tham gia là cả các thầy cô giáo, học
sinh và cộng đồng xã hội. Đây là điều kiện giúp cho các bài học về lồng ghép
giáo dục môi trường thành công.
b. Khó khăn:
Để tổ chức hoạt động giảng dạy môn Sinh học tích hợp giáo dục môi
trường đòi hỏi người giáo viên ngoài kiến thức về chuyên môn cần có sự tìm
hiểu học tập kiến thức của các bộ môn liên quan. Trong quá trình giảng dạy,
tham gia các hoạt động giáo dục cùng học sinh cần phải khéo léo lồng ghép kiến
thức bộ môn khác một cách nhuần nhuyễn, không khiên cưỡng, để học sinh
nhận thức được vấn đề một cách tổng quát, đầy đủ, có tính thực tiễn cao.
Ý thức về môi trường của người dân chưa cao. Khu vực dân cư chưa có
bãi rác, khu xử lý rác thải nên ở các khu dân cư người dân vẫn có thói quen vứt
rác bừa bãi ra đường, chưa phân loại rác, khu vực trường học có nền thấp hơn so
với mặt đường nên khi mưa lớn dễ gây ngập úng, ô nhiễm môi trường xảy ra ở
khu vực dân cư ngay sát trường học cũng gây ảnh hưởng đến hoạt động dạy và
học của nhà trường.
Phát huy hiệu quả giáo dục môi trường trong tiết dạy sinh học 7
3
Trình độ học sinh chưa đồng đều, một số học sinh khá về môn tự nhiên
nhưng về mảng xã hội còn kém và ngược lại nên cũng hạn chế trong tiếp thu và
sử dụng các kiến thức liên quan để giải thích vấn đề trong quá trình học.
Để học sinh có thể tiếp cận được các bài học về giáo dục môi trường trong
bộ môn Sinh học, làm quen với dạy học tích hợp liên môn, tiến đến giáo dục học
sinh một cách toàn diện, đồng đều, góp phần nâng cao ý thức bảo vệ môi trường.
tôi đã mạnh dạn lựa chọn đề tài sáng kiến kinh nghiệm:
“Phát huy hiệu quả giáo dục môi trường trong tiết dạy sinh học 7”
Phát huy hiệu quả giáo dục môi trường trong tiết dạy sinh học 7
4
PHẦN THỨ HAI
GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Những nội dung lí luận liên quan trực tiếp đến vấn đề nghiên cứu.
Ngày nay, những hiểm họa suy thoái môi trường đang ngày càng đe dọa
cuộc sống của loài người. Chính vì vậy, bảo vệ môi trường là vấn đề sống còn
của nhân loại và của mỗi quốc gia.
Nguyên nhân cơ bản gây suy thoái môi trường là do sự thiếu hiểu biết,
thiếu ý thức của con người. Giáo dục bảo vệ môi trường là một trong những biện
pháp hữu hiệu nhất, kinh tế nhất và có tính bền vững nhất trong các biện pháp để
thực hiện mục tiêu bảo vệ môi trường và phát triển bền vững đất nước.
Thông qua giáo dục, từng người và cộng đồng được trang bị kiến thức
về môi trường, ý thức bảo vệ môi trường, năng lực phát hiện và xử lý các vấn đề
về môi trường. Giáo dục bảo vệ môi trường còn góp phần hình thành người lao
động mới, người chủ tương lai của đất nước.
Trong các môn học phổ thông, Sinh học là môn khoa học tự nhiên đóng
vai trò quan trọng trong giáo dục học sinh. Sinh vật học là một môn khoa
học về sự sống (từ tiếng Anh: biology bắt nguồn từ Hy Lạp với bios là sự sống,
và logos là môn học. Nó là một nhánh của khoa học tự nhiên, tập trung nghiên
cứu các cá thể sống, mối quan hệ giữa chúng với nhau và với môi trường. Nó
miêu tả những đặc điểm và tập tính của sinh vật (ví dụ: cấu trúc, chức năng, sự
phát triển, môi trường sống), cách thức các cá thể và loài tồn tại (ví dụ: nguồn
gốc, sự tiến hóa và phân bổ của chúng).
Sinh vật và môi trường có mối quan hệ tác động qua lại chặt chẽ với
nhau. Trong sinh vật học, môi trường có thể định nghĩa như là tổ hợp của các
yếu tố khí hậu, sinh thái học, xã hội và thổ nhưỡng tác động lên cơ thể sống và
xác định các hình thức sinh tồn của chúng. Vì thế, môi trường bao gồm tất cả
mọi thứ mà có thể có ảnh hưởng trực tiếp đến sự trao đổi chất hay các hành vi
của các cơ thể sống hay các loài, bao gồm ánh sáng, không khí, nước, đất và các
cơ thể sống khác. Môi trường tự nhiên bao gồm tất cả những vật thể sống và
không sống xuất hiện một cách tự nhiên trên Trái Đất hoặc một vùng trên Trái
Đất. Nó là môi trường bao gồm tương tác của tất cả các vật thể sống.
Môi trường là không gian sống của con người và sinh vật. Trong quá
trình tồn tại và phát triển con người cần có các nhu cầu tối thiểu về không khí,
độ ẩm, nước, nhà ở... cũng như các hoạt động vui chơi giải trí khác. Tất cả các
nhu cầu này đều do môi trường cung cấp. Tuy nhiên khả năng cung cấp các nhu
cầu đó của con người là có giới hạn và phụ thuộc vào trình độ phát triển của
từng quốc gia và ở từng thời kì.
Phát huy hiệu quả giáo dục môi trường trong tiết dạy sinh học 7
5
Môi trường là nơi cung cấp các nhu cầu về tài nguyên cho con người
như đất, đá, tre, nứa, tài nguyên sinh vật. Tất cả các tài nguyên này đều do môi
trường cung cấp và giá trị của tài nguyên phụ thuộc vào mức độ khan hiếm của
nó trong xã hội. Môi trường là nơi chứa đựng, đồng hóa các chất thải của con
người trong quá trình sử dụng các tài nguyên thải vào môi trường. Các tài
nguyên sau khi hết hạn sử dụng, chúng bị thải vào môi trường dưới dạng các
chất thải. Các chất thải này bị các quá trình vật lý, hóa học, sinh học phân hủy
thành các chất vô cơ, vi sinh quay trở lại phục vụ con người. Tuy nhiên chức
năng là nơi chứa đựng chất thải của môi trường là có giới hạn. Nếu con người
vượt quá giới hạn này thì sẽ gây ra mất cân bằng sinh thái và ô nhiễm môi
trường.
2. Thực trạng vấn đề
Hiện nay, cấp học tiểu học các em đã được làm quen với bộ môn Khoa
học tự nhiên để bước đầu tìm hiểu về Sinh học, và đã có những hiểu biết ban đầu
về môi trường, ô nhiễm môi trường và bước đầu có những hành động tích cực để
bảo vệ môi trường
Lên cấp trung học cơ sở, với những nhận thức ngày càng rõ ràng hơn,
tổng quát hơn về Sinh học, đặc biệt là mối quan hệ giữa Sinh vật và môi trường
sống. Sinh vật chính là tồn tại trong môi trường, nếu không có môi trường Sinh
vật sẽ không thể tồn tại được.
Mục tiêu giáo dục bảo vệ môi trường trong môn Sinh học 7 là trang bị
kiến thức cho học sinh một hệ thống kiến thức tương đối đầy đủ về môi trường
và kỹ năng bảo vệ môi trường. Các em học sinh phải ý thức được rằng giữ gìn
bảo vệ môi trường sống phải từ các hoạt động bình thường, ngay trong lớp học,
giờ học, giờ chơi, lúc nghỉ ngơi, lúc sinh hoạt trong gia đình, nơi công cộng. Xa
hơn nữa lúc làm việc trên đồng ruộng, trong nhà máy công sở, trường học, có
khả năng cải tạo môi trường xung quanh bằng những việc làm đơn giản mà hiệu
quả, cũng có thể nảy sinh những ý tưởng mới mẻ về bảo vệ môi trường trong
học sinh và cả gia đình các em nơi sinh sống
Trong thực tế giảng dạy trong nhà trường đòi hỏi người giáo viên phải
biết kết hợp những kiến thức khoa học với thực tiễn đời sống nhằm đạt kết quả
cao nhất, phải khai thác được tối đa những ưu điểm, sức sáng tạo, tìm tòi của
học sinh. Vì thế giáo dục tích hợp bộ môn Sinh học và giáo dục môi trường rất
phù hợp và đang được triển khai mạnh mẽ trong nhà trường.
Việc dạy học tích hợp cho phép học sinh có nhiều cơ hội tốt hơn để
diễn đạt và khám phá ý tưởng của mình, mở rộng suy nghĩ, liên kết kiến thức
các môn học nhằm rèn luyện kĩ năng học tập, tạo điều kiện cho các em chủ động
