SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO VĨNH PHÚC
TRƯỜNG THPT NGUYỄN THỊ GIANG
=====***=====
BÁO CÁO KẾT QUẢ
NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
Tên sáng kiến: Tìm hiểu nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân
vật của một số tác giả trong chương trình Ngữ văn THPT.
Tác giả sáng kiến: Phan Thị Hạnh
Mã sáng kiến: 25.51…………..
Vĩnh Phúc, tháng 2 năm 2019
1
MỤC LỤC
LỜI GIỚI THIỆU ............................................................................................ 3
1. Lí do chọn đề tài
.................................................................................................... 3
1.1. Cơ sở lí luận
....................................................................................................... 3
1.2. Cơ sở thực tiễn
................................................................................................... 4
2. Tên sáng kiến:
Tìm hiểu nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật của một số tác
giả trong chương trình Ngữ văn THPT.
.................................................................. 4
3. Tác giả sáng kiến:
.................................................................................................. 4
4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến:
................................................................................ 5
5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến:
................................................................................. 5
6. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử.
.................................. 5
7. Mô tả bản chất của sáng kiến.
.............................................................................. 5
PHẦN 1. CÁC VẤN ĐỀ LÝ THUYẾT VỀ NHÂN VẬT VÀ NGHỆ THUẬT
MIÊU TẢ TÂM LÝ NHÂN VẬT .................................................................... 5
1.Nhân vật trong văn học và chức năng của nhân vật trong tác phẩm văn học
..... 5
1.1.Khái niệm về nhân vật.
....................................................................................... 5
1.2. Chức năng của nhân vật văn học.
...................................................................... 7
2. Thế giới tâm lí của con người và nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật trong tác
phẩm văn chương.
..................................................................................................... 8
2.1. Thế giới tâm lí của con người
........................................................................... 8
2.2. Nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật trong tác phẩm văn chương
.................... 9
PHẦN 2. NGHỆ THUẬT MIÊU TẢ TÂM LÝ NHÂN VẬT CỦA MỘT SỐ
TÁC GIẢ TIÊU BIỂU TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN THPT ..... 14
1.Tác phẩm “Hai đứa trẻ” – Thạch Lam
................................................................ 14
2.Tác phẩm “ Chí Phèo” - Nam Cao
...................................................................... 16
3. Tác phẩm Vợ chồng A Phủ - Tô Hoài
............................................................... 20
4. Tác phẩm “Vợ nhặt” – Kim Lân
........................................................................ 23
5. Tác phẩm “ Những đứa con trong gia đình” – Nguyễn Thi
............................. 26
PHẦN 3. HƯỚNG DẪN HỌC SINH GIẢI MỘT SỐ DẠNG ĐỀ LIÊN
QUAN ĐẾN NGHỆ THUẬT MIÊU TẢ TÂM LÝ NHÂN VẬT ................. 29
2
A. Một số dạng đề liên quan đến nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật.
................ 29
B. Hướng dẫn học sinh làm các dạng đề liên quan đến nghệ thuật miêu tả tâm lý
nhân vật.
................................................................................................................... 29
Đề bài: Phân tích diễn biến tâm trạng nhân vật Mị trong đêm tình mùa xuân
trong tác phẩm” Vợ chồng A Phủ” – Tô Hoài.
..................................................... 29
C.Những lưu ý khi làm các dạng đề liên quan đến nghệ thuật miêu tả tâm lý
nhân vật.
................................................................................................................... 44
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 45
ĐỀ XUẤT ....................................................................................................... 45
8. Những thông tin cần được bảo mật (nếu có): không
......................................... 46
9. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến:
.................................................. 46
10. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng kiến
theo ý kiến của tác giả và theo ý kiến của tổ chức, cá nhân đã tham gia áp dụng
sáng kiến lần đầu, kể cả áp dụng thử (nếu có) theo các nội dung
....................... 46
10.1. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng
kiến theo ý kiến của tác giả:
................................................................................... 46
10.2. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng
kiến theo ý kiến của tổ chức, cá nhân:
................................................................... 46
11. Danh sách những tổ chức/cá nhân đã tham gia áp dụng thử hoặc áp dụng
sáng kiến lần đầu (nếu có)
...................................................................................... 47
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 48
3
LỜI GIỚI THIỆU
1. Lí do chọn ðề tài
1.1. Cơ sở lí luận
Ðối tượng chung của văn học là cuộc đời nhưng trong đó con người luôn
giữ vị trí trung tâm. Những sự kiện kinh tế, chính trị, xã hội, những bức tranh
thiên nhiên, những lời bình luận...đều góp phần tạo nên sự phong phú, đa dạng
cho tác phẩm nhưng cái quyết định chất lượng tác phẩm văn học chính là việc
xây dựng nhân vật. Ðọc một tác phẩm, cái đọng lại sâu sắc nhất trong tâm hồn
người đọc thường là số phận, tình cảm, cảm xúc, suy tư của những con người
được nhà văn thể hiện. Vì vậy, Tô Hoài đã có lí khi cho rằng "Nhân vật là nơi
duy nhất tập trung hết thảy, giải quyết hết thảy trong một sáng tác"
Văn học phản ánh cuộc sống bằng hình tượng – đó là mệnh đề bất biến
trong cõi riêng của nghệ thuật ngôn từ. Người nghệ sĩ chiếm lĩnh, khám phá,
phản ánh thế giới khách quan bằng hệ thống hình tượng nghệ thuật, thông qua
lăng kính chủ quan của mình.
Nhân vật văn học không giống với các nhân vật thuộc các loại hình nghệ
thuật khác. Nhân vật văn học được thể hiện bằng chất liệu riêng là ngôn từ. Vì
vậy, nhân vật văn học đòi hỏi người đọc phải vận dụng trí tưởng tượng, liên tưởng
để dựng lại một con người hoàn chỉnh trong tất cả các mối quan hệ của nó.
Nghệ thuật xây dựng nhân vật là một trong những yếu tố then chốt tạo nên
thành công của tác phẩm văn chương. Trong việc khắc họa nhân vật, nghệ thuật
miêu tả tâm lí là thử thách hàng đầu đối với người cầm bút. Nghệ thuật miêu tả
tâm lí nhân vật là thước đo tài năng của người nghệ sĩ, là minh chứng cho sự
dụng công, dụng tâm của nhà văn. Qua tâm lí nhân vật, có thể nhận ra các
phương thức khắc họa nội tâm được vận dụng, kĩ thuật tổ chức điểm nhìn trần
thuật, khả năng làm chủ ngôn ngữ của người cầm bút… Đây cũng là thước đo
tấm lòng của tác giả đối với cuộc sống và con người. Tình đời, tình người của
chủ thể sáng tác càng nặng bao nhiêu thì sự am hiểu tâm lí con người của nhà
văn càng sâu sắc bấy nhiêu, sự phân tích, miêu tả tâm lí nhân vật càng thêm
chân thực, thuyết phục.
4
Nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật của một số tác giả trong chương trình
Ngữ văn THPT có ý nghĩa quan trọng về mặt lí luận. Chuyên đề này góp phần
giúp người đọc nắm rõ hơn các vấn đề như: khái niệm, các phương thức,
phương tiện miêu tả tâm lí nhân vật, tâm và tài của người nghệ sĩ, đặc trưng
phong cách của tác giả qua nghệ thuật diễn tả nội tâm con người...Từ đó giúp
học sinh giải 1 số dạng đề liên quan đến kiến thức lý luận văn học được trình
bày trong phần một của chuyên đề.
1.2. Cơ sở thực tiễn
Trong chương trình Ngữ văn THPT (bao gồm cả SGK Cơ bản và SGK
Nâng cao), có khá nhiều tác phẩm, đoạn trích liên quan đến nghệ thuật miêu tả
tâm lí nhân vật: Lớp 10 có các bài Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ, Nỗi sầu
oán của người cung nữ, Trao duyên, Nỗi thương mình. Lớp 11 có Hai đứa trẻ,
Chí Phèo. Lớp 12 có Vợ chồng A Phủ, Vợ nhặt, Những đứa con trong gia đình.
Các tác phẩm này chiếm tỉ lệ đáng kể trong tổng số các tác phẩm đọc hiểu có
mặt trong chương trình.
Trong các kì thi tốt nghiệp, Đại học, thi học sinh giỏi các cấp, chúng ta
cũng gặp các đề có liên quan đến nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật. Học sinh
cần hiểu sâu sắc vấn đề này mới có thể làm bài tốt được.
Từ thực tế trên, việc tìm hiểu nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật của một số
tâc giả trong chương trình là cần thiết. Và là chìa khóa giúp cho học sinh giải đề
thi THPT Quốc gia và các kì thi khác.
2. Tên sáng kiến:
Tìm hiểu nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật của một số tác giả trong chương
trình Ngữ văn THPT.
3. Tác giả sáng kiến:
- Họ và tên: Phan Thị Hạnh
- Ðịa chỉ : Trường THPT Nguyễn Thị Giang - Vĩnh Tường - Vĩnh Phúc.
- Số điện thoại: 0988599085
- Email: phanhanh153@gmail.com