PHÒNG GD&ĐT TAM DƯƠNG
TRƯỜNG TIỂU HỌC ĐỒNG TĨNH B
=====***=====
BÁO CÁO KẾT QUẢ
NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
Tên sáng kiến: Một số giải pháp nhằm áp dụng phương pháp dạy học theo
dự án môn Khoa học lớp 5 một cách hiệu quả.
Tác giả sáng kiến: Trần Thị Loan
Tam Dương, năm 2020
2
BÁO CÁO KẾT QUẢ
NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
1. Lời giới thiệu
Luật Giáo dục ban hành ngày 14 tháng 6 năm 2019 đã chỉ ra Mục tiêu giáo dục
của nước ta như sau: “Mục tiêu giáo dục nhằm phát triển toàn diện con người Việt
Nam có đạo đức, tri thức, văn hóa, sức khỏe, thẩm mĩ và nghề nghiệp; có phẩm chất,
năng lực và ý thức công dân; có lòng yêu nước, tinh thần dân tộc, trung thành với lí
tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; phát huy tiềm năng, khả năng sáng tạo
của mỗi cá nhân; nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài,
đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế.”
Để thực hiện được Mục tiêu giáo dục phải có sự chỉ đạo sâu sát, sự vào cuộc
quyết liệt của các cấp, các ngành giáo dục. Nghị quyết số 29-NQ/TW đã chỉ ra
việc phải đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo: “Phát triển giáo dục đào
tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá
trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và
phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục
nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và xã hội. Giáo dục cần hướng cho học
sinh chủ động, tích cực hội nhập quốc tế để phát triển giáo dục và đào tạo phải
đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế để phát triển đất nước.”
Nhà tâm lí học, triết học người Thụy Sĩ, Jean Piaget (1896-1980), người nổi
tiếng bởi những nghiên cứu về “Chủ nghĩa kết cấu”, “Nhận thức luận di truyền”,
“Lý thuyết phát triển nhận thức”, đã từng nói: “Mục tiêu căn bản của giáo dục ở
trường học là tạo nên những con người có khả năng tạo ra những điều mới, chứ
không phải thuần túy lặp lại những gì mà các thế hệ trước đã làm.”
Như vậy, trong bối cảnh xã hội nước ta hiện nay, việc chú trọng phát triển
giáo dục được coi là ưu tiên hàng đầu, để đào tạo nguồn nhân lực cho đất nước.
Trong công cuộc đó, phải kể đến vai trò quan trọng của người giáo viên cùng với
sự đổi mới phương pháp giáo dục đáp ứng mục tiêu từng bài học, chủ đề môn học
nói riêng và đáp ứng mục tiêu từng cấp học nói chung. Tiến sĩ Thomas Gordon
trong cuốn T.E.T Đào tạo giáo viên hiệu quả cũng đã nói: “Suy cho cùng, trong
mọi cuộc cải cách giáo dục, giáo viên sẽ là nhân tố quyết định sự thành bại.”
Người giáo viên bằng cái tâm của một nhà giáo dục cộng với phương pháp dạy
học phù hợp, linh hoạt trong từng tình huống sẽ đem đến hiệu quả cho bài học và
kết quả là đạt Mục tiêu giáo dục đề ra.
Thêm nữa, bốn trụ cột của Giáo dục mà UNESCO đề xướng năm 1996: Học để
biết; Học để làm; Học để tồn tại; Học để cùng chung sống. Bốn trụ cột này của
UNESCO còn muốn nói rằng con người của thế kỉ 21 đòi hỏi phải có được sự liên
kết vững chắc giữa Giáo dục và Văn hóa; Quyền công dân; Gắn kết xã hội; Lao động
và Việc làm; Phát triển; và Nghiên cứu khoa học. Nhưng để làm tốt một trong những
mối liên hệ này cũng đã đòi hỏi nỗ lực vô cùng lớn của nhiều người rồi. Thế nhưng
vấn đề là với đa số giáo viên phổ thông nói chung và giáo viên tiểu học nói riêng,
3
việc hiểu biết rõ ràng các mục tiêu giáo dục kể trên còn nhiều băn khoăn và việc áp
lực thi cử, áp lực thành tích vẫn làm giáo viên phải “bóp méo” hoạt động giảng dạy
và nhất là việc phải thống nhất theo một chương trình sách giáo khoa chung đã khiến
cho việc thực hiện mục tiêu giáo dục của chúng ta bị chuyển hướng như thế nào.
Ở đây, tôi muốn nhấn mạnh đến vai trò của phương pháp dạy học trong việc
thực hiện Mục tiêu giáo dục. Như chúng ta đã biết, cụm từ “dạy học tích cực”
cũng như “dạy học theo định hướng phát triển năng lực, phẩm chất người học” đã
không còn xa lạ với mỗi chúng ta. Chúng ta đã và đang dần thay đổi từng ngày về
phương pháp cũng như kĩ thuật dạy học. Tuy nhiên, “cuộc chiến” về phương pháp
dạy học sẽ là không ngừng nghỉ để làm sao tất cả hàng triệu giáo viên trên đất
nước Việt Nam sẽ thấm nhuần tư tưởng sáng tạo trên từng bài giảng của mình.
Tiểu học là bậc học nền móng của hệ thống giáo dục quốc dân, có vài trò nền
tảng hình thành nhân cách và phong cách người học. Trong các môn học ở Tiểu
học, với khuôn khổ sáng kiến kinh nghiệm này tôi chỉ xin chia sẻ những nghiên
cứu, thực nghiệm của tôi về phương pháp giảng dạy trong môn Khoa học lớp 5.
Môn Khoa học ở Tiểu học là môn học đóng vai trò quan trọng trong việc giúp học
sinh học tập môn Khoa học tự nhiên ở cấp trung học sơ sở và các môn Vật lý, Hoá
học, Sinh học ở cấp trung học phổ thông. Môn học này chú trọng tới việc khơi
dậy trí tò mò khoa học, bước đầu tạo cho học sinh cơ hội tìm hiểu, khám phá thế
giới tự nhiên; vận dụng kiến thức vào thực tiễn, học cách giữ gìn sức khoẻ và ứng
xử phù hợp với môi trường sống xung quanh. Đồng thời đây cũng là môn học mở
ra nhiều cơ hội học tập theo kiểu tìm tòi khám phá, học tập từ trải nghiệm thực tế,
thực hành làm việc. Vì vậy, có thể nói đây được xem là môn học tiềm năng trong
việc hình thành các năng lực, phẩm chất của con người hiện đại. Đặc biệt với các
em học sinh lớp 5, lớp cuối cấp thì việc này càng có ý nghĩa lớn hơn.
Như đã nói, đặc thù môn Khoa học là khơi gợi khả năng tìm tòi, khám phá, trải
nghiệm thực tế nên phương pháp dạy học theo dự án được coi là một phương pháp
có nhiều lợi thế. Bởi dạy học dự án là một hình thức dạy học hay phương pháp dạy
học phức hợp, trong đó dưới sự hướng dẫn của giáo viên, người học tiếp thu kiến
thức và hình thành kỹ năng thông qua việc giải quyết một bài tập tình huống (dự án)
có thật trong đời sống, theo sát chương trình học, có sự kết hợp giữa lý thuyết với
thực hành và tạo ra các sản phẩm cụ thể. Đã có một số công trình nghiên cứu về việc
vận dụng phương pháp này trong các môn học ở Tiểu học. Tuy nhiên trong môn
Khoa học lớp 5 thì mới có một số ít công trình nghiên cứu và chưa thấu đáo để
phương pháp này trở nên hiệu quả hơn cũng như hạn chế được những nhược điểm
của nó. Vậy việc áp dụng phương pháp dạy học theo dự án môn Khoa học 5 cần
được tiến hành như thế nào? Làm sao vận dụng cho hiệu quả? Việc vận dụng linh
hoạt với từng vùng miền cần được chú trọng như thế nào? Làm sao để vừa đạt hiệu
quả giáo dục môn học vừa phát triển năng lực, phẩm chất học sinh trong điều kiện
còn khó khăn? Đó là những trăn trở của tôi trong năm học này. Sau thời gian tìm
hiểu và áp dụng tôi đã rút ra được những kinh nghiệm để áp dụng phương pháp này
hiệu quả hơn ở Tiểu học, cụ thể trong môn Khoa học lớp 5. Đó là lí do tôi chọn sáng
kiến: Một số giải pháp nhằm áp dụng phương pháp dạy học theo dự án môn Khoa
học lớp 5 một cách hiệu quả. Xin được trân trọng gửi tới quý đồng nghiệp!
4
2. Tên sáng kiến: Một số giải pháp nhằm áp dụng phương pháp dạy học theo
dự án môn Khoa học lớp 5 một cách hiệu quả.
3. Tác giả sáng kiến
- Họ và tên: Trần Thị Loan
- Địa chỉ tác giả sáng kiến:Trường TH Đồng Tĩnh B – Tam Dương – Vĩnh Phúc
- Số điện thoại: 0976733413; E- mail: tranloan.c1dongtinha@vinhphuc.edu.vn
4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến:
Trần Thị Loan – Trường Tiểu học Đồng Tĩnh B – Tam Dương – Vĩnh Phúc
5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến
Lĩnh vực áp dụng sáng kiến của tôi là một số giải pháp để ứng dụng các kĩ
thuật dạy học và PPDH phù hợp khi hướng dẫn học sinh thực hiện các dự án môn
Khoa học lớp 5. Sáng kiến của tôi giúp các giáo viên tiểu học có thể từng bước áp
dụng vào việc dạy học theo dự án môn Khoa học lớp 5 và đồng thời có thể áp
dụng cho các môn học khác ở tiểu học. Qua đó đáp ứng mục tiêu dạy học phát
triển năng lực cho học sinh hiện nay.
6. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu: Tháng 8/2019
7. Mô tả bản chất của sáng kiến
7.1. Về nội dung của sáng kiến
Tôi xin trình bày những luận điểm cơ bản về cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn
của việc thực hiện phương pháp dạy học theo dự án trong môn Khoa học lớp 5.
Các bước thực hiện phương pháp này trong dạy học môn Khoa học lớp 5. Nghiên
cứu thực trạng dạy và học Khoa học lớp 5 và những khó khăn khi thực hiện
chương trình Khoa học lớp 5. Từ đó đề xuất những giải pháp để việc áp dụng
phương pháp này thực sự có hiệu quả cũng như các điều kiện cần thiết để áp dụng
giải pháp này.
7.1.1. Cơ sở lí luận
7.1.1.1. Đổi mới phương pháp dạy học ở tiểu học và quan điểm lấy người
học làm trung tâm
Trong phần mục tiêu tổng quát, các chỉ tiêu quan trọng và nhiệm vụ trọng
tâm giai đoạn 2016-2020, Nghị quyết Đại hội XII của Đảng đã xác định một trong
những nhiệm vụ trọng tâm "đột phá chiến lược" đó là: “Đổi mới căn bản và toàn
diện giáo dục, đào tạo (GDĐT); phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân
lực chất lượng cao”.
Việc xác định đổi mới căn bản, toàn diện GDĐT và phát triển nguồn nhân
lực được quán triệt là một yêu cầu cấp thiết trong Nghị quyết 29-NQ/TW khóa
5
XI. Với sự đóng góp tích cực của các nhà khoa học, nhà giáo và các tầng lớp nhân
dân cho việc hoàn thiện Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể thời gian qua
đã cho thấy quyết tâm không chỉ của ngành giáo dục, mà còn của toàn Đảng, toàn
dân chung tay xây dựng và đổi mới nền giáo dục theo hướng tiếp cận năng lực,
phù hợp với xu thế phát triển chương trình giáo dục của thế giới và bắt kịp nền
giáo dục của các nước tiên tiến.
Một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học có thể kể đến là:
- Cải tiến các phương pháp dạy học truyền thống;
- Kết hợp đa dạng các phương pháp dạy học;
- Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề;
- Vận dụng dạy học theo truyền thống;
- Vận dụng dạy học theo định hướng hành động;
- Tăng cường sử dụng phương tiện dạy học và công nghệ thông tin h ợp lí
hỗ trợ dạy học;
- Sử dụng các kĩ thuật dạy học phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh;
- Chú trọng các phương pháp dạy học đặc thù bộ môn;
- Bồi dưỡng phương pháp học tập tích cực cho học sinh.
Định hướng đổi mới phương pháp dạy học đã được khẳng định rõ trong các
văn bản, Nghị quyết và các Luật của nhà nước. Việc đổi mới phương pháp dạy
học ở tiểu học nhằm hướng tới việc học tập chủ động và loại bỏ dần thói quen học
tập thụ động. Đây được gọi là dạy học theo quan điểm lấy người học làm trung
tâm. Dạy học lấy học sinh làm trung tâm không chỉ là phương pháp giáo dục mà
còn là một triết lí giáo dục hay định hướng để đạt giáo dục hiệu quả. Dạy học lấy
học sinh làm trung tâm nhấn mạnh các vấn đề: Hứng thú học tập của học sinh:
động cơ thúc đẩy việc học tập, háo hức tiếp thu tri thức mới; Vốn kinh nghiệm
trong cuộc sống hằng ngày của học sinh: tạo cơ hội để các em chủ động lĩnh hội
tri thức mới; Sự toàn diện trong nhận thức của các em, nghĩa là học sinh có được
cái nhìn toàn diện về mọi khía cạnh của một vấn đề.
Dạy học lấy học sinh làm trung tâm có những khác biệt cơ bản so với dạy
học truyền thống. Nó nhấn mạnh vai trò chủ động, tích cực của người học, chú ý
đến hứng thú và vốn kinh nghiệm của học sinh cũng như phát triển các năng lực,
phẩm chất, chú ý đến việc học sinh học như thế nào hơn là việc giáo viên dạy như
thế nào. Do đó, người giáo viên cần tích cực đổi mới và vận dụng các phương
pháp dạy học tích cực để đáp ứng yêu cầu nâng cao hiệu quả dạy học.
7.1.1.2. Phương pháp dạy học tích cực
Theo bài viết trên Tạp chí Giáo dục số 348 ra kì 2 tháng 12 năm 2014 của
Tiến sĩ Lê Thanh Oai thì phương pháp dạy học tích cực là một thuật ngữ rút gọn,
được dùng ở nhiều nước để chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng
phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Phương pháp dạy học
tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người
học, tức là tập kết vào phát huy tính tích cực của người học chứ không phải là tập
kết vào phát huy tính tích cực của người dạy. Phương pháp dạy học tích cực luôn
hướng tới mục đích phát triển năng lực giải quyết vấn đề, đặc biết là năng lực sáng
tạo của người học. Phương pháp này đề cao vai trò của người học bằng hoạt động
cụ thể thông qua sự động não để tự chiếm lĩnh đỉnh cao tri thức.
